Polityka i PCB

Publiczne wypowiedzi mogà

naukowca kosztowaç stanowisko

C

zy Brian Bush odgrywa rol´ ka-
narka ostrzegajàcego ludzi w
kopalni przed powolnym za-

truciem, czy jest po prostu nieodpowie-
dzialnym naukowcem, który straszy wy-
imaginowanymi niebezpieczeƒstwami?
Bush poÊwi´ci∏ 25 lat na badania nad
PCB (polichlorowanymi bifenylami)
w Wadsworth Center nale˝àcym do De-
partamentu Zdrowia stanu Nowy Jork
w Albany i jest uznanym w Êwiecie au-
torytetem w dziedzinie wp∏ywu zwiàz-
ków chemicznych na tkanki ludzkie. Je-
sienià ubieg∏ego roku prze∏o˝eni nagle
przenieÊli go na inne stanowisko, sku-
tecznie wstrzymujàc jego badania. De-
partament zarzuca mu niekompetencj´;
stronnicy Busha natomiast uwa˝ajà, ˝e
chciano go uciszyç, poniewa˝ w zesz∏ym
roku zaczà∏ publicznie wypowiadaç si´
na temat najwyraêniej dotychczas nie
dostrzeganego niebezpieczeƒstwa, ja-
kim jest wdychanie PCB.

Bush kierowa∏ projektem zwanym

nieformalnie Akwesasne. Wykorzysty-
wano w nich m.in. próbki tkanek pobra-
ne od cz∏onków plemienia Mohawk
mieszkajàcych obok sk∏adowiska PCB
utworzonego przez General Motors
w pobli˝u miasta Massena (stan Nowy
Jork). Projekt, w którym uczestniczy
wiele uniwersytetów, od Syracuse do
Albany, obejmuje obszernà problema-
tyk´ – od sposobów neutralizacji PCB
do okreÊlenia ich wp∏ywu na ludzkie
p∏ody in utero.

PCB to trwa∏e zwiàzki syntetyczne

powstajàce w procesach niekomplet-
nego spalania. Zsyntetyzowano je po
raz pierwszy oko∏o 1890 roku. Od 1929
zacz´∏y pojawiaç si´ na ca∏ym Êwiecie
w produktach przemys∏u elektryczne-
go, farbach, spalinach samochodowych
i artyku∏ach codziennego u˝ytku oraz
jako zanieczyszczenia na sk∏adowiskach
odpadów i w wodach rzek. SpoÊród 209
teoretycznie mo˝liwych kongenerów
PCB zsyntetyzowano oko∏o 120. Wed∏ug
badaƒ World Wildlife Fund z 1992 roku
uwolniono do Êrodowiska co najmniej
450 mln kg tych chemikaliów.

Wiadomo, ˝e PCB bioakumulujà si´

w ∏aƒcuchu pokarmowym ze wzgl´du
na wysokie powinowactwo do tkanki
t∏uszczowej. Na przyk∏ad jaja i Êwie˝o
opierzone piskl´ta jaskó∏ek drzewnych
Tachycineta bicolor, ˝yjàcych w pobli˝u
sk∏adowisk PCB na obszarze zlewni gór-

nego biegu rzeki Hudson, sà dos∏ow-
nie zbiornikami niebezpiecznych odpa-
dów. W 1994 roku zespó∏ Anne Secord
z U.S. Fish and Wildlife Service ustali∏,
˝e st´˝enie PCB w tkankach tych pta-
ków przekracza dopuszczalny przez
prawo federalne poziom 50 ppm. Stwier-
dzono u nich liczne nieprawid∏owoÊci
– od skrzywionych dziobów czy dziw-
nego ubarwienia do niezdolnoÊci budo-
wania prawid∏owych gniazd.

PCB znajdujà si´ na federalnej liÊcie

potencjalnych kancerogenów, lecz naj-
groêniejsze efekty mogà byç zupe∏-
nie inne. „Wiele z objawów u ludzi na-
ra˝onych na kontakt z PCB polega na
zaburzeniach uk∏adu nerwowego i za-
chowania” – pisze David O. Carpenter,
koordynator badaƒ Akwesasne i dzie-
kan w State University of New York
w Albany. W warunkach laboratoryj-
nych niektóre kongenery powodujà
Êmierç komórek mózgu. Jak si´ wydaje,
wp∏ywajà na poziom dopaminy, g∏ów-
nego neurotransmitera w tym organie.

W laboratorium Busha zacz´to gro-

madziç dowody, ˝e zwiàzki te mogà byç
o wiele bardziej niebezpieczne ni˝ do-
tàd sàdzono; na przyk∏ad niektóre z nich
z ∏atwoÊcià przenikajà do atmosfery.
O tym, ˝e przechodzà w form´ lotnà,
wiedziano co najmniej od 1937 roku,
nikt jednak nie sprawdza∏, czy ich wdy-
chanie jest szkodliwe dla cz∏owieka. Co
wi´cej, nie wiadomo, jak daleko w tej
formie mogà si´ przemieszczaç z wia-
trem. Badacze kanadyjscy odkryli, ˝e
w mleku kobiet eskimoskich ˝yjàcych
na pó∏nocy prowincji Quebec znajdo-
wa∏y si´ znaczne st´˝enia PCB. Fakt ten
mo˝na wiàzaç z powracaniem PCB na

14 Â

WIAT

N

AUKI

Kwiecieƒ 1998

ZAGRO˚ENIA ZDROWOTNE

PCB, które trafiajà na Ziemi´

wraz z opadami, mogà stanowiç

zagro˝enie dla zdrowia

– przekonuje Brian Bush.

W SKRÓCIE

Ciàg dalszy na stronie 16

Wybuchy czarnych dziur

Jedynie MERLIN (Multi Element Radio
Linked Interferometer Network
– Wieloelementowa Sieç Interferometrów
Po∏àczonych Radiowo) zdo∏a∏ uchwyciç

to zdarzenie: pod koniec
paêdziernika ub. r.
ten instrument
obs∏ugiwany przez
University of Manchester
zarejestrowa∏ seri´
wybuchów dochodzàcych
z GRS1915 – czarnej
dziury odleg∏ej
o jakieÊ 40 tys. lat
Êwietlnych, po drugiej
stronie Drogi Mlecznej.
Materia wpadajàca
po spirali do GRS1915,
której masa kilkakrotnie
przewy˝sza mas´
S∏oƒca, wystrzeli∏a nagle
w postaci dwóch
strumieni supergoràcego
gazu. Strumienie te
porusza∏y si´ w przeciwnych

kierunkach z pr´dkoÊciami stanowiàcymi
ponad 90% pr´dkoÊci Êwiat∏a.

Oszcz´dnoÊci biologiczne

David Pimentel wraz z oÊmioma
absolwentami Wydzia∏u Rolnictwa
i Nauk o ˚yciu Cornell University
sporzàdzili ostatnio rachunek us∏ug
Êwiadczonych nam darmo przez roÊliny,
zwierz´ta i mikroorganizmy naszej
planety. Suma wynios∏a 319 mld dolarów
w samych Stanach Zjednoczonych
i 2.9 bln na Êwiecie. Oto niektóre z pozycji:

MILIARDY DOLARÓW

USA

Âwiat

USUWANIE ÂMIECI

62

760

ASYMILACJA AZOTU

8

90

ZAPYLANIE

40

200

EKOTURYSTYKA

18

500

PRZYSWAJANIE CO

2

6

135

Przed∏u˝enie ˝ycia

Pojawiajà si´ nowe fakty dotyczàce
genetyki starzenia. Najpierw Cynthia
Kenyon z University of California
w San Francisco donios∏a w Science,

˝e dzia∏anie pojedynczego genu mo˝e

dwukrotnie przed∏u˝yç ˝ycie nicienia
Caenorhabditis elegans. Gen daf-16 jest
spokrewniony z tzw. genami forkhead,
które kodujà bia∏ka z „z´bami”, mogàce si´
przy∏àczaç do DNA i kontrolowaç
jego dzia∏anie. Nast´pnie Marc Tatar
z Brown University wraz z kolegami
z University of Minnesota opublikowa∏
w Nature wyniki wykazujàce, ˝e muchy
z dodatkowymi kopiami genu kodujàcego
bia∏ko szoku termicznego hsp-70 produkujà
jego du˝e iloÊci, gdy sà poddane dzia∏aniu
ciep∏a. Co wi´cej, podwy˝szony poziom
tego bia∏ka istotnie przed∏u˝a im ˝ycie.

31 X

1 XI

2 XI

3 XI

MERLIN

JAMES LEYNSE

SABA