nowe regulacje nbp prawo bankowe

N o w e

r e g u l a c j e b a n k o w e

Warszawa, paêdziernik 2004 r.

Autorzy artyku∏ów zamieszczonych w niniejszej publikacji sà pracownikami Narodowego Banku
Polskiego. Brali aktywny udzia∏ w opracowywaniu projektów omawianych ustaw i pracach
legislacyjnych w Parlamencie.

Projekt graficzny:

Oliwka s.c.

Sk∏ad i druk:

Drukarnia NBP

Wyda∏:

Narodowy Bank Polski
Departament Komunikacji Spo∏ecznej
00-919 Warszawa, ul. Âwi´tokrzyska 11/21
tel. (22) 653 23 35, fax (22) 653 13 21

Spis treÊci

NOWE REGULACJE BANKOWE

Spis treÊci

Wst´p . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5

Bernard Smykla: Outsourcing i tajemnica bankowa w znowelizowanym
Prawie bankowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7

1. Dzia∏alnoÊç bankowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7

2. CzynnoÊci bankowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9

3. Outsourcing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11

4. Tajemnica bankowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16

Ryszard Tollik: Nowe uregulowania z 2004 r. o rachunkach bankowych,
kredytach i po˝yczkach pieni´˝nych, gwarancjach i por´czeniach
bankowych oraz akredytywach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23

I. Rachunki bankowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23

II. Rozliczenia pieni´˝ne przeprowadzane za poÊrednictwem banków . . . . . . . . . . . .35

III. Kredyty i po˝yczki pieni´˝ne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37

IV. Gwarancje bankowe, por´czenia i akredytywy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .39

Edward Kryƒski: Zmiany szczególnych obowiàzków i uprawnieƒ banków . . .41

Andrzej Jakubiak: Sekurytyzacja w Êwietle prawa polskiego . . . . . . . . . . . . .45

Arkadiusz Kawulski: Nowelizacja ustawy Prawo bankowe w zakresie
przepisów dotyczàcych nadzoru bankowego – wybrane zagadnienia . . . . . .49

1. Kontrola wewn´trzna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .49

2. Zmiany w regulacjach ostro˝noÊciowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50

2.1. P∏ynnoÊç p∏atnicza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50

2.2. Zasady koncentracji zaanga˝owaƒ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50

2.3. Fundusze w∏asne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .51

2.4. AdekwatnoÊç kapita∏owa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .52

2.5. Rezerwa na ryzyko ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .53

3. Zmiany wynikajàce z przyj´cia standardów Bazylejskiego Komitetu Nadzoru

Bankowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .54

3.1. Znaczàce inwestycje banków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .54

3.2. Ochrona prawna nadzorców . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .54

4. Zmiany w dzia∏alnoÊci nadzoru bankowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .54

4.1. Zakres podmiotowy nadzoru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .54

4.2. Nadzór skonsolidowany . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .55

5. Zmiany wynikajàce z przystàpienia Polski do UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .57

5.1. Zasady prowadzenia dzia∏alnoÊci przez banki krajowe w UE i przez instytucje

kredytowe w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .57

5.2. Obowiàzki konsultacyjne i informacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .61

Spis treÊci

N a r o d o w y B a n k P o l s k i

5.3. Status oddzia∏ów banków zagranicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .61

5.4. Przedstawicielstwa banków zagranicznych i instytucji kredytowych . . . . . . . . .62

6. Pozosta∏e zagadnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .62

6.1. ¸àczenie i podzia∏ banków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .62

Jaros∏aw Warych: Nowelizacja ustawy o NBP z dnia 18 grudnia 2003 r. . . . . .65

1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .65

2. Status NBP w Êwietle Konstytucji RP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .65

3. Aspekty niezale˝noÊci banku centralnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .67

4. Instrumenty polityki pieni´˝nej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .69

5. NBP jako przyjmujàcy zabezpieczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70

6. Pozosta∏e zmiany . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .72

Hubert Nakoneczny: Nowe formy zabezpieczeƒ finansowych . . . . . . . . . . . .73

1. Dyrektywa 2002/47/WE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .73

1.1. Zakres dyrektywy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .75

1.2. Forma umowy ustanawiajàcej zabezpieczenie finansowe . . . . . . . . . . . . . . . . .76

1.3. Rodzaje zabezpieczeƒ finansowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .76

1.4. Prawo u˝ycia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .76

1.5. Rozliczeniowa klauzula kompensacyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .77

1.6. Ochrona przed niektórymi zasadami prawa upad∏oÊciowego . . . . . . . . . . . . . .77

1.7. Zabezpieczenie uzupe∏niajàce i zamiana przedmiotu zabezpieczenia . . . . . . . .77

2. Ustawa o niektórych zabezpieczeniach finansowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78

2.1. Zakres przedmiotowy i podmiotowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78

2.2. Definicje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .79

2.3. Rodzaje zabezpieczeƒ finansowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .80

2.4. TreÊç umowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .80

2.5. Forma umowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .81

2.6. Wykonywanie uprawnieƒ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .81

2.7. Norma kolizyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .82

2.8. Prawo upad∏oÊciowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .82

Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .82

NOWE REGULACJE BANKOWE

Wst´p

Wst´p

Andrzej Jakubiak

W koƒcu 2003 r. i na poczàtku 2004 r. Sejm uchwali∏ trzy ustawy, których projekty zo-

sta∏y przygotowane w Narodowym Banku Polskim: nowelizacj´ ustawy o Narodowym Banku
Polskim, nowelizacj´ ustawy Prawo bankowe oraz nowà ustaw´ o niektórych zabezpieczeniach
finansowych.

Nowelizacja ustawy o NBP z 18 grudnia 2003 r. zakoƒczy∏a trwajàcy od po∏owy 2000 r. pro-

ces dostosowywania statusu NBP do standardów obowiàzujàcych w Unii Europejskiej w stopniu
niezb´dnym do przystàpienia polskiego banku centralnego do Europejskiego Systemu Banków Cen-
tralnych. Projekt ten, choç z za∏o˝enia by∏ projektem dostosowujàcym do aquis communautaire,
w istocie sta∏ przedmiotem walki o utrzymanie niezale˝noÊci banku centralnego. W dniu 8 stycznia
2001 r. rzàd Jerzego Buzka przes∏a∏ do Parlamentu projekt ustawy, deklarujàc, ˝e celem projektu jest
dostosowanie do przepisów Unii Europejskiej. Jednak˝e w czasie trzeciego czytania nieoczekiwanie
poparcie uzyska∏a poprawka zg∏oszona przez opozycj´, przewidujàca zmian´ art. 3 w zakresie pod-
stawowego celu dzia∏ania NBP. Po kategorycznym wystàpieniu Prezesa Rady Ministrów, Jerzego
Buzka i blisko godzinnej przerwie projekt g∏osami wi´kszoÊci pos∏ów zosta∏ odrzucony w trzecim
czytaniu.

Ponownie projekt nowelizacji ustawy o NBP, w wersji niemal identycznej z wersjà z 2001 r.,

zosta∏ z∏o˝ony do laski marsza∏kowskiej w dniu 25 kwietnia 2002 r. przez rzàd Leszka Millera. Dzia-
∏anie rzàdu zosta∏o wymuszone z jednej strony zobowiàzaniami wobec Unii, z drugiej zaÊ strony
trzema inicjatywami poselskimi – PSL i Unii Pracy, PiS oraz Samoobrony, które zmierza∏y do ograni-
czenia, a w przypadku projektu Samoobrony – do pozbawienia NBP niezale˝noÊci.

Wszystkie projekty zosta∏y skierowane do sta∏ej podkomisji do spraw systemu bankowego

i polityki pieni´˝nej, która przedstawi∏a jedno sprawozdanie Komisji Finansów Publicznych w dniu
2 lipca 2002 r.

Nast´pnie przez ponad rok prace nad nowelizacjà ustawy by∏y wstrzymane z uwagi na brak

„klimatu” dla NBP.

Dopiero jesienià 2003 r. na posiedzeniach w dniach 28 i 29 paêdziernika Komisja Finansów

Publicznych rozpatrzy∏a projekt ustawy, opierajàc si´ wy∏àcznie na projekcie rzàdowym.

W czasie drugiego czytania na posiedzeniu Sejmu w dniu 14 listopada 2003 r. zg∏oszonych

zosta∏o 27 poprawek do tekstu nowelizacji, który liczy∏ 22 poprawki. Wi´kszoÊç propozycji posel-
skich powraca∏a do rozwiàzaƒ zawartych w trzech projektach klubowych. Ostatecznie Sejm wi´k-
szoÊç poprawek odrzuci∏, pozostawiajàc, a niekiedy wzmacniajàc funkcjonalnà, instytucjonalnà,
personalnà oraz finansowà niezale˝noÊç NBP (rozumianà wed∏ug kryteriów okreÊlonych przez Ko-
misj´ Europejskà i Europejski Bank Centralny).

Ostatecznie Sejm przyjà∏ tekst nowelizacji ustawy o NBP po rozpatrzeniu poprawek Senatu

w dniu 18 grudnia 2003 r. Po podpisaniu przez Prezydenta RP ustawa zosta∏a opublikowana
w Dzienniku Ustaw Nr 228 pod poz. 2260.

Zupe∏nie inna atmosfera towarzyszy∏a pracom nad projektem ustawy o niektórych zabezpie-

czeniach finansowych. Ich celem by∏o dostosowanie polskiego porzàdku prawnego do rozwiàzaƒ
przyj´tych w Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie usta-
nawiania zabezpieczeƒ finansowych (2002/47/WE). Projekt ustawy zosta∏ przygotowany w Narodo-

N a r o d o w y B a n k P o l s k i

wym Banku Polskim przy udziale profesora Feliksa Zedlera, twórcy nowego Prawa upad∏oÊciowego
i naprawczego. W dniu 17 marca 2004 r. Rada Ministrów przekaza∏a projekt ustawy Marsza∏kowi
Sejmu w celu rozpatrzenia go jako projektu majàcego na celu dostosowanie polskiego ustawodaw-
stwa do prawa Unii Europejskiej. Pierwsze czytanie odby∏o si´ na posiedzeniu Komisji Finansów Pu-
blicznych w dniu 30 marca 2004 r. W dniu 2 kwietnia 2004 r. Sejm uchwali∏ ustaw´, a 16 kwietnia
2004 r. Senat przyjà∏ ustaw´ bez poprawek. Po podpisaniu przez Prezydenta ustawa zosta∏a og∏o-
szona w Dzienniku Ustaw Nr 91 pod pozycjà 871.

Nowelizacja Prawa bankowego z dnia 4 marca 2004 r. by∏a siedemnastà nowelizacjà tego ak-

tu prawnego, poczàwszy od daty jego uchwalenia 29 sierpnia 1998 r. W rzeczywistoÊci jednak by-
∏a to jedna z dwóch istotnych nowelizacji Prawa bankowego. Poprzednia szeroka nowelizacja z lip-
ca 2001 r. ogranicza∏a si´ bowiem niemal wy∏àcznie do kwestii zmierzajàcych do dostosowania
Prawa bankowego do ustawodawstwa Unii Europejskiej, a w szczególnoÊci do dyrektywy
2000/12/WE. Sta∏o si´ tak dlatego, ˝e w 2000 i 2001 r. rzàd Jerzego Buzka oraz ówczesny parla-
ment jako priorytetowe uzna∏y projekty ustaw dostosowujàce do regulacji europejskich. Z tej te˝
przyczyny w projekcie rzàdowym zabrak∏o rozwiàzaƒ, które stanowi∏yby prób´ rozwiàzania innych
problemów, o czysto wewn´trznym, krajowym charakterze.

Do prac nad kolejnà du˝à nowelizacjà Prawa bankowego przystàpiono w Narodowym Banku

Polskim zaledwie kilka miesi´cy po uchwaleniu wymienionej wy˝ej nowelizacji. JednoczeÊnie posta-
nowiono, i˝ projekt kolejnej nowelizacji b´dzie opracowywany w odmiennym trybie ni˝ dotychczas.
Chodzi∏o o takie po∏àczenie dorobku doktryny prawniczej, praktyki bankowej oraz nadzoru banko-
wego, aby ju˝ od samego poczàtku tworzenia przepisów wziàç pod uwag´ te wszystkie aspekty.
W tym celu na wiosn´ 2002 r. w NBP podjà∏ prac´ zespó∏ w sk∏ad którego weszli: prof. Aurelia No-
wicka z Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu, prof. Wojciech Góralczyk z Uniwersytetu War-
szawskiego, prof. Wojciech Pyzio∏ z Uniwersytetu Jagielloƒskiego, mec. Jerzy Baƒka ze Zwiàzku Ban-
ków Polskich oraz pracownicy Generalnego Inspektoratu Nadzoru Bankowego i Departamentu
Prawnego NBP.

Efektem prac zespo∏u by∏ projekt kompleksowej nowelizacji Prawa bankowego, zawierajàcy

propozycje nowych rozwiàzaƒ instytucji prawnych ju˝ funkcjonujàcych (rachunki bankowe, kredy-
ty, tajemnica bankowa, nadzór skonsolidowany), jak równie˝ wprowadzenia ca∏kowicie nowych re-
gulacji takich nowych instytucji w prawie polskim, jak outsourcing czy sekurytyzacja.

Projekt ten po przyj´ciu przez Komisj´ Nadzoru Bankowego i Zarzàd NBP zosta∏ przekazany

Ministrowi Finansów w celu dokonania uzgodnieƒ mi´dzyresortowych i wniesienia przez Rzàd
do Sejmu. W dniu 15 paêdziernika 2003 r. Rada Ministrów skierowa∏a do Marsza∏ka Sejmu projekt
ustawy o zmianie ustawy Prawo bankowe oraz o zmianie innych ustaw. JednoczeÊnie Rzàd z nie-
znanych do dziÊ powodów stwierdzi∏, ˝e celem projektu jest dostosowanie polskiego ustawodaw-
stwa do prawa Unii Europejskiej. Ta pomy∏ka mia∏a powa˝ne konsekwencje dla dalszego przebiegu
procesu legislacyjnego w parlamencie. Okaza∏o si´ bowiem, ˝e w Êwietle Regulaminu Sejmu komi-
sjà w∏aÊciwà do rozpatrzenia projektu nowelizacji b´dzie Komisja Europejska, a nie komisja mery-
torycznie w∏aÊciwa, tj. Komisja Finansów Publicznych. W zwiàzku z tym dla naprawy sytuacji Komi-
sja Europejska na pierwszym swym posiedzeniu zadecydowa∏a, ˝e podejmie prace nad projektem
dopiero po otrzymaniu opinii Komisji Finansów Publicznych. Taki tryb procedowania z góry przekre-
Êla∏ szanse na to, aby ustawa mog∏a wejÊç w ˝ycie w terminie za∏o˝onym w projekcie, tj. 1 stycznia
2004 r. W czasie prac parlamentarnych szczególne kontrowersje wywo∏ywa∏y rozwiàzania dotyczà-
ce outsourcingu i tajemnicy bankowej. W przypadku outsourcingu ostateczny kszta∏t przepisom zo-
sta∏ nadany dopiero w Senacie.

Ustaw´ nowelizujàcà Prawo bankowe Sejm ostatecznie uchwali∏ 4 marca 2004 r. Po podpi-

saniu przez Prezydenta RP tekst zosta∏ opublikowany w Dzienniku Ustaw Nr 91 pod pozycjà 870.

Wst´p

N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Nowelizacja Prawa bankowego z dnia 4 marca 2004 r. by∏a siedemnastà nowelizacjà tego ak-

Do prac nad kolejnà du˝à nowelizacjà Prawa bankowego przystàpiono w Narodowym Banku

Efektem prac zespo∏u by∏ projekt kompleksowej nowelizacji Prawa bankowego, zawierajàcy

Projekt ten po przyj´ciu przez Komisj´ Nadzoru Bankowego i Zarzàd NBP zosta∏ przekazany

Ustaw´ nowelizujàcà Prawo bankowe Sejm ostatecznie uchwali∏ 4 marca 2004 r. Po podpi-

saniu przez Prezydenta RP tekst zosta∏ opublikowany w Dzienniku Ustaw Nr 91 pod pozycjà 870.

Wst´p

Outsourcing i tajemnica bankowa w znowelizowanym Prawie bankowym

NOWE REGULACJE BANKOWE

Outsourcing i tajemnica bankowa

w znowelizowanym Prawie bankowym

Bernard Smykla

W trakcie prac w prowadzonych w toku procesu legislacyjnego zakoƒczonego uchwaleniem

ustawy z dnia 1 kwietnia 2004 r. ustawy o zmianie ustawy Prawo bankowe oraz zmianie innych

ustaw (okreÊlanej dalej nowelizacjà Prawa bankowego

)

szczególne spory wywo∏ywa∏o uzgodnienie

w∏aÊciwego brzmienia unormowaƒ dotyczàcych outsourcingu (czyli prowadzenia przez banki dzia-

∏alnoÊci z wykorzystaniem podmiotów zewn´trznych, którym powierza si´ wykonywanie czynnoÊci

w ramach dzia∏alnoÊci w∏asnej) oraz tajemnicy bankowej. Tak˝e po wejÊciu w ˝ycie znowelizowa-

nych przepisów ustawy Prawo bankowe (dalej w skrócie okreÊlanej tak˝e u.pr.b.) te dwie instytucje

koncentrujà na sobie uwag´ Êrodowiska bankowego analizujàcego skutki wejÊcia w ˝ycie nowych

regulacji Prawa bankowego.

W niniejszym artykule zaprezentowano te dwie instytucje na tle unormowaƒ okreÊlajàcych

zakres dzia∏alnoÊci bankowej w naszym kraju. Podstawowe znaczenie dla w∏aÊciwej wyk∏adni (a co

za tym idzie tak˝e stosowania) przepisów regulujàcych wykorzystywanie outsourcingu i przestrze-

ganie przez nie tajemnicy bankowej ma okreÊlenie zakresu poj´ç: d

dzziia

a∏∏a

alln

oÊÊçç b

nkko

a i cczzyyn

oÊÊccii

nkko

e. Z tego wzgl´du rozwa˝ania nad unormowaniami dotyczàcymi outsourcingu i tajemnicy

bankowej zostanà poprzedzone omówieniem tych dwóch poj´ç

1. Dzia∏alnoÊç bankowa

OkreÊlajàc zakres obowiàzywania, ustawa Prawo bankowe w art. 1 stanowi, ˝e okreÊla ona

m.in.

zasady prowadzenia dzia∏alnoÊci bankowej.

Zwraca uwag´, ˝e nie sà to

zasady prowadzenia

dzia∏alnoÊci przez banki

, ale

zasady prowadzenia dzia∏alnoÊci bankowej

. Wynika to bez wàtpienia

z tego, ˝e unormowania u.pr.b. okreÊlajà tak˝e warunki, na jakich dzia∏alnoÊç bankowa w okreÊlo-

nych przypadkach mo˝e byç prowadzona przez podmioty inne ni˝ banki (w tym miejscu na równi

z bankami traktuj´ oczywiÊcie oddzia∏y banków zagranicznych oraz oddzia∏y instytucji kredyto-

wych).

Dzia∏alnoÊç bankowa

jest wi´c niewàtpliwie poj´ciem szerszym ni˝

dzia∏alnoÊç banków

. Wy-

daje si´, ˝e taki sposób okreÊlenia zakresu obowiàzywania Prawa bankowego mo˝na traktowaç ja-

ko swego rodzaju wyjaÊnienie, i˝ ustawa normuje zasady prowadzenia dzia∏alnoÊci przypisanej

bankom z zastrze˝eniem, ˝e niektóre rodzaje tej dzia∏alnoÊci mogà byç wykonywane tak˝e przez

podmioty inne ni˝ banki. Taki sposób rozumowania zdaje si´ potwierdzaç zawarta w art. 2 defini-

cja banku

, która odwo∏uje si´ nie do dzia∏alnoÊci bankowej, ale do czynnoÊci bankowych. Ten spo-

sób podejÊcia ustawodawcy do problematyki dzia∏alnoÊci bankowej zosta∏ rozwini´ty w przepisach

art. 5 i art. 6 Prawa bankowego. TreÊç tych dwóch przepisów pozwala stwierdziç, ˝e dzia∏alnoÊç

banku mo˝e polegaç na wykonywaniu czynnoÊci bankowych wymienionych w art. 5 ust. 1 i 2

oraz

Art. 2.

Bank jest osobà prawnà utworzonà zgodnie z przepisami ustaw, dzia∏ajàcà na podstawie zezwoleƒ uprawniajàcych
do wykonywania czynnoÊci bankowych obcià˝ajàcych ryzykiem Êrodki powierzone pod jakimkolwiek tytu∏em zwrotnym

Art. 5.

1. CzynnoÊciami bankowymi sà:

1) przyjmowanie wk∏adów pieni´˝nych p∏atnych na ˝àdanie lub z nadejÊciem oznaczonego terminu oraz prowadze-

nie rachunków tych wk∏adów,

2) prowadzenie innych rachunków bankowych,
3) udzielanie kredytów,
4) udzielanie i potwierdzanie gwarancji bankowych oraz otwieranie i potwierdzanie akredytyw,

Outsourcing i tajemnica bankowa w znowelizowanym Prawie bankowym

N a r o d o w y B a n k P o l s k i

czynnoÊci wymienionych w art. 6 ust. 1

. W tym miejscu nale˝y zauwa˝yç, ˝e w literaturze prezen-

towane sà odr´bnie poglàdy, uto˝samiajàce dzia∏alnoÊç bankowà z czynnoÊciami bankowymi

W obronie swojego stanowiska chcia∏bym przedstawiç nast´pujàcà argumentacj´. Dzia∏al-

noÊç bankowa, zgodnie z ustawà, mo˝e byç prowadzona nie tylko przez bank, oddzia∏ banku za-

granicznego, instytucj´ kredytowà (transgranicznie lub przez oddzia∏), ale tak˝e przez podmioty

nieb´dàce bankami. OczywiÊcie, czynnoÊci bankowe okreÊlone w art. 5 ust. 1 Prawa bankowego

mogà byç wykonywane tylko na podstawie odr´bnego upowa˝nienia ustawowego (zgodnie z art.

5 ust. 5). W przypadkach, w których unormowania dotyczàce dzia∏alnoÊci bankowej ograniczone

sà do czynnoÊci bankowych, ustawodawca wyraênie to zastrzega. Jest to szczególnie widoczne

w przepisach rozdzia∏u 8. Prawa bankowego –

Szczególne obowiàzki i uprawnienia banków

Z czynnoÊciami bankowymi wià˝à si´ m.in.: prawo ˝àdania zabezpieczenia wierzytelnoÊci (art. 93

ust. 1 u.pr.b.), ulgowe stawki op∏at sàdowych oraz zwolnienia od tych op∏at w sprawach o zabez-

pieczenie nale˝noÊci (art. 94 u.pr.b.), prawo wystawiania bankowych tytu∏ów egzekucyjnych (art.

96–98 u.pr.b.), tajemnica bankowa (art. 104–106c) i prawo do op∏at i prowizji (art. 110 u.pr.b.).

Nie sà przypisane tylko do czynnoÊci bankowych i mogà byç wykorzystywane tak˝e przy wykony-

waniu innych czynnoÊci: prawo potràcenia ze swego d∏ugu wierzytelnoÊci, której termin p∏atnoÊci

jeszcze nie nadszed∏ (art. 93 ust. 2 u.pr.b.), prawo do wystawiania dokumentów z mocà doku-

mentów urz´dowych (art. 95 u.pr.b.), szczególne sposoby zabezpieczenia wierzytelnoÊci banku

w postaci tzw. przew∏aszczenia na zabezpieczenie (art. 101 u.pr.b.) oraz tzw. kaucji (art. 102

u.pr.b.). W grupie tej nale˝a∏oby jeszcze wymieniç prawo wydawania wzorców umownych sfor-

mu∏owane w art. 109 Prawa bankowego, z tym ˝e – jak si´ wydaje – w obowiàzujàcym stanie

prawnym, wynikajàcym z treÊci art. 384 i nast. K.c., przepisy art. 109 si´ zdezaktualizowa∏y. Po-

nadto przywo∏any wczeÊniej art. 110 uprawnia banki tak˝e do pobierania op∏at z tytu∏u innych

czynnoÊci ni˝ bankowe. Ograniczenie zakresu poj´ciowego dzia∏alnoÊci bankowej do czynnoÊci

bankowych mog∏oby w praktyce skutkowaç powa˝nymi ograniczeniami przedmiotowego zakresu

obowiàzywania tych przepisów Prawa bankowego, które wprost odnoszà si´ do dzia∏alnoÊci ban-

kowej – np.:

5) emitowanie bankowych papierów wartoÊciowych,
6) przeprowadzanie bankowych rozliczeƒ pieni´˝nych,
6a) wydawanie instrumentu pieniàdza elektronicznego,
7) wykonywanie innych czynnoÊci przewidzianych wy∏àcznie dla banku w odr´bnych ustawach.

2. CzynnoÊciami bankowymi sà równie˝ nast´pujàce czynnoÊci, o ile sà one wykonywane przez banki:

1) udzielanie po˝yczek pieni´˝nych,
2) operacje czekowe i wekslowe oraz operacje, których przedmiotem sà warranty,
3) wydawanie kart p∏atniczych oraz wykonywanie operacji przy ich u˝yciu,
4) terminowe operacje finansowe,
5) nabywanie i zbywanie wierzytelnoÊci pieni´˝nych,
6) przechowywanie przedmiotów i papierów wartoÊciowych oraz udost´pnianie skrytek sejfowych,
7) prowadzenie skupu i sprzeda˝y wartoÊci dewizowych,
8) udzielanie i potwierdzanie por´czeƒ,
9) wykonywanie czynnoÊci zleconych, zwiàzanych z emisjà papierów wartoÊciowych,
10) poÊrednictwo w dokonywaniu przekazów pieni´˝nych oraz rozliczeƒ w obrocie dewizowym.

Art. 6.

1. Poza wykonywaniem czynnoÊci bankowych, o których mowa w art. 5 ust. 1 i 2, banki mogà:

1) obejmowaç lub nabywaç akcje i prawa z akcji, udzia∏y innej osoby prawnej i jednostki uczestnictwa w funduszach

inwestycyjnych,

2) zaciàgaç zobowiàzania zwiàzane z emisjà papierów wartoÊciowych,
3) dokonywaç obrotu papierami wartoÊciowymi,
4) dokonywaç, na warunkach uzgodnionych z d∏u˝nikiem, zamiany wierzytelnoÊci na sk∏adniki majàtku d∏u˝nika,
5) nabywaç i zbywaç nieruchomoÊci,
6) Êwiadczyç us∏ugi konsultacyjno-doradcze w sprawach finansowych,
6a) Êwiadczyç us∏ugi certyfikacyjne w rozumieniu przepisów o podpisie elektronicznym, z wy∏àczeniem wydawania

certyfikatów kwalifikowanych wykorzystywanych przez banki w czynnoÊciach, których sà stronami,

7) Êwiadczyç inne us∏ugi finansowe,
8) wykonywaç inne czynnoÊci, je˝eli przepisy odr´bnych ustaw uprawniajà je do tego.

Np. E. Fojcik-Mastalska (w:)

Prawo bankowe. Komentarz. Praca pod red. E. Fojcik-Mastalskiej. Warszawa 2002, s. 10

i 15. Autorka uto˝samia t´ dzia∏alnoÊç bankowà z dzia∏alnoÊcià okreÊlonà w art. 2, a wi´c z czynnoÊciami bankowymi;
podobnie m.in. M. Bàczyk (w:)

Prawo Gospodarcze i Handlowe. Tom 5 – Prawo umów w obrocie gospodarczym. Pra-

ca pod red. S. W∏odyki. Warszawa 2001, s. 763; E. Rutkowska:

Bankowe wzorce umowne. Bydgoszcz 2002, s. 19.

Outsourcing i tajemnica bankowa w znowelizowanym Prawie bankowym

NOWE REGULACJE BANKOWE

– wymagania okreÊlone przy tworzeniu banku (art. 30 ust. 1 pkt 1 lit b i ust. 2),

– wymogi, których spe∏nienie warunkuje uzyskanie zezwolenia na rozpocz´cie dzia∏alnoÊci

(art. 36 ust. 3 pkt 3),

– fundusz ogólnego ryzyka na niezidentyfikowane ryzyko dzia∏alnoÊci bankowej jako sk∏adnik

funduszy w∏asnych (art. 127 ust. 2 pkt 2 lit. a),

– rezerwa na ryzyko ogólne, s∏u˝àca do pokrycia ryzyka zwiàzanego z prowadzeniem dzia∏al-

noÊci bankowej (art. 130 ust. 1),

– ograniczenie zakresu dzia∏alnoÊci banku lub uchylenie zezwolenia na utworzenie banku

w razie stwierdzenia, ˝e bank przez okres d∏u˝szy ni˝ 6 miesi´cy nie prowadzi dzia∏alnoÊci

bankowej (art. 138 ust. 6 pkt 3),

– uchylenie zezwolenia na utworzenie oddzia∏u banku zagranicznego w razie uchylenia ze-

zwolenia na prowadzenie dzia∏alnoÊci bankowej przez ten bank (art. 138 ust. 6a).

Warto te˝ zwróciç uwag´ na art. 48h, w którym uregulowano zasady prowadzenia dzia∏al-

noÊci na terenie UE przez krajowà instytucj´ finansowà. Dzia∏alnoÊç ta obejmuje tak˝e wykonywa-

nie czynnoÊci wymienionych w art. 6 – czyli czynnoÊci bez wàtpienia nieb´dàcych czynnoÊciami

bankowymi. Po nowelizacji Prawo bankowe reguluje tak˝e zasady prowadzenia w naszym kraju

dzia∏alnoÊci przez instytucje finansowe z paƒstw cz∏onkowskich (art. 48n). Gdyby wi´c przyjàç, ˝e

poj´cie dzia∏alnoÊç bankowa jest to˝same z poj´ciem czynnoÊci bankowe, nale˝a∏oby uznaç, ˝e

przywo∏ane tu przepisy ustawy Prawo bankowe wykraczajà poza przedmiotowy zakres obowiàzy-

wania tej ustawy okreÊlony w jej art. 1.

2. CzynnoÊci bankowe

Jak ju˝ powiedziano, czynnoÊci bankowe sà podstawowym elementem normatywnej defini-

cji banku sformu∏owanej w art. 2 Prawa bankowego. Ustawa nie definiuje jednak poj´cia

czynno-

Êci bankowe

. Wymienia jedynie w dwóch grupach (art. 5 ust. 1 i ust. 2) poszczególne rodzaje dzia-

∏alnoÊci, które kwalifikuje jako czynnoÊci bankowe. W literaturze mo˝na spotkaç si´ z poglàdem,

˝e art. 5 Prawa bankowego zawiera definicj´ legalnà czynnoÊci bankowych, majàcà postaç tzw.

definicji zakresowej, tj. wyliczajàcej elementy sk∏adowe definiowanego poj´cia

. Jak si´ wydaje,

poglàd ten nie jest powszechnie akceptowany i zapewne dlatego podejmowane sà próby stwo-

rzenia definicji tego poj´cia na potrzeby doktryny. Wydaje si´, ˝e dotychczas nie uda∏o si´ stwo-

rzyç definicji która by∏aby powszechnie akceptowalna. Niemniej jednak mo˝na przyjàç, ˝e czynno-

Êciami bankowymi sà pozostajàce w funkcjonalnym zwiàzku czynnoÊci faktyczne i prawne,

zwiàzane z zawieraniem i wykonywaniem umów, przewidziane wy∏àcznie dla banków albo majà-

ce charakter czynnoÊci bankowych, o ile sà wykonywane przez banki lub inne podmioty na pod-

stawie przewidzianego prawem zlecenia banku

. U˝yteczne wydaje si´ tak˝e poj´cie

operacja ban-

kowa

rozumiane jako zindywidualizowana czynnoÊç faktyczna banku. Do operacji bankowych

mo˝na zaliczyç np. wyp∏at´ pieni´dzy po˝yczkobiorcy, przeprowadzenie rozliczenia, przyj´cie

wp∏aty na rachunek bankowy

CzynnoÊci bankowe zosta∏y podzielone na dwie grupy okreÊlone odpowiednio w ust. 1 i 2

art. 5 Prawa bankowego. CzynnoÊci bankowe z pierwszej grupy (wymienione w ust. 1) obj´te sà

wzgl´dnym monopolem banków na ich wykonywanie w ramach prowadzenia dzia∏alnoÊci gospo-

J. Majewski:

Przyjmowanie por´czeƒ cywilnych. „Rzeczpospolita” z 6 marca 1999 r.; J. Majewski: Glosa do uchwa∏y

Sàdu Najwy˝szego z 20 lipca 1999 r., III CZP 14/99. „Prawo Bankowe” nr 6/1999; J. Majewski: Glosa do uchwa∏y Sàdu
Najwy˝szego z 20 lipca 1999 r., s. 51, III CZP 15/99. „Prawo Bankowe” nr 6/2000, s. 25.

T. Naro˝ny:

Prawo bankowe. Poznaƒ 1998, s. 43.

Tam˝e.

Outsourcing i tajemnica bankowa w znowelizowanym Prawie bankowym

N a r o d o w y B a n k P o l s k i

darczej, wyra˝onym w ust. 4 i ust. 5 art. 5

. CzynnoÊci bankowe grupy drugiej (okreÊlone w ust. 2)

nie sà obj´te monopolem banków – mogà byç wykonywane przez podmioty inne ni˝ banki, z tym
˝e przymiot czynnoÊci „bankowych” zachowujà tylko wówczas, gdy sà wykonywane przez banki.
OkreÊlone w ust. 4 i 5 art. 5 Prawa bankowego skutki podzia∏u czynnoÊci bankowych na dwie gru-
py, dokonanego w ust. 1 i 2, sà jedynymi przewidzianymi w tej ustawie. Pozosta∏e przepisy ustawy
dotyczàce czynnoÊci bankowych nie uwzgl´dniajà bowiem tego podzia∏u – z punktu widzenia sto-
sowania tych przepisów jest oboj´tne, czy dana czynnoÊç bankowa zosta∏a wymieniona w ramach
pierwszej, czy drugiej grupy.

Warto, jak si´ wydaje, zwróciç tak˝e uwag´, ˝e spoÊród innych ni˝ Prawo bankowe ustawo-

wych êróde∏ szeroko rozumianego prawa bankowego tylko ustawa z dnia 7 grudnia 2000 r. o funk-
cjonowaniu banków spó∏dzielczych, ich zrzeszaniu si´ i bankach zrzeszajàcych (dalej okreÊlana
w skrócie u.b.s.) pos∏uguje si´ poj´ciem

czynnoÊci bankowe

. Z kolei np. zakres dzia∏ania banków hi-

potecznych (dzia∏ajàcych na podstawie ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o listach zastawnych i ban-
kach hipotecznych) obejmuje wykonywanie czynnoÊci podstawowych, pozosta∏ych czynnoÊci oraz
inne dzia∏ania o charakterze depozytowym. Ustawa ta, kwalifikujàc poszczególne kategorie czynno-
Êci banku hipotecznego, nie uwzgl´dnia dokonanego w Prawie bankowym podzia∏u na czynnoÊci
bankowe i inne czynnoÊci

. Sytuacje tego rodzaju w praktyce mogà wywo∏ywaç wàtpliwoÊci co

do kwalifikowania poszczególnych form aktywnoÊci dzia∏alnoÊci bankowej regulowanej innymi ni˝
u.pr.b. ustawami na potrzeby stosowania tych jej przepisów, które dotyczà czynnoÊci bankowych,
w szczególnoÊci przepisów dotyczàcych szczególnych obowiàzków i uprawnieƒ banków. Problem
ten by∏ stosunkowo szeroko analizowany w literaturze w zwiàzku ze stosowaniem bankowych tytu-
∏ów egzekucyjnych (na podstawie pierwotnego brzmienia przepisów u.pr.b i u.b.s) przez banki spó∏-
dzielcze wobec por´czycieli

. Chodzi o traktowanie tych form jako b´dàcych lub nieb´dàcych czyn-

noÊciami bankowymi. Analizujàc pod tym kàtem zakres dzia∏alnoÊci bankowej unormowanej
w ustawach innych ni˝ Prawo bankowe nale˝y, moim zdaniem, stosowaç zasad´, ˝e przez czynno-
Êci bankowe rozumie si´ jedynie te formy aktywnoÊci, które sà tak kwalifikowane (czyli uznawane
za czynnoÊci bankowe) przez Prawo bankowe. Jest to szczególnie istotne z uwagi na stosowanie
przepisów dotyczàcych szczególnych obowiàzków i uprawnieƒ banków. Pomi´dzy sposobem okre-
Êlenia czynnoÊci bankowych w Prawie bankowym a szczególnymi obowiàzkami i uprawnieniami ban-
ków uregulowanymi w tej ustawie istnieje bezpoÊredni zwiàzek. Sprawia on, ˝e do celów stosowa-
nia przepisów kreujàcych te szczególne obowiàzki i uprawnienia czynnoÊciami bankowymi sà tylko
te, które mieszczà si´ w jednej z grup okreÊlonych w art. 5 ust. 1 i ust. 2. Nale˝y jednak pami´taç,
˝e wspomniane przywileje sà uregulowane w u.pr.b. Skoro ustawa zezwala na stosowanie tych przy-
wilejów tylko w przypadku wykonywania czynnoÊci bankowych, to przez czynnoÊci bankowe nale˝y
rozumieç tylko te formy aktywnoÊci, które sà przez nià okreÊlone. Wspomniany tu bezpoÊredni zwià-
zek pomi´dzy zakresem czynnoÊci bankowych okreÊlonym u.pr.b. a uregulowanymi w tej ustawie
przywilejami zwiàzanymi z tymi czynnoÊciami sprawia, ˝e w celu stosowania owych przywilejów nie
mo˝na poszerzaç katalogu czynnoÊci bankowych poza regulacj´ Prawa bankowego, pos∏ugujàc si´
argumentacjà opartà na zasadzie ustawy szczególnej uchylajàcej ustaw´ ogólnà. Podobne rozwiàza-
nie nale˝y zastosowaç w stosunku do form aktywnoÊci banków uregulowanych w innych ustawach.
CzynnoÊciami bankowymi do celów stosowania przywilejów okreÊlonych w Prawie bankowym sà tyl-
ko te, które mieszczà si´ w jednym z katalogów zawartych w art. 5 ust. 1 i ust. 2 tej ustawy.

Dzia∏alnoÊç gospodarcza, której przedmiotem sà te czynnoÊci, mo˝e byç wykonywana co do zasady tylko przez banki

(art. 5 ust. 4), z tym ˝e jednostki organizacyjne inne ni˝ banki mogà wykonywaç te czynnoÊci, je˝eli przepisy odr´bnych
ustaw uprawniajà je do tego (art. 5 ust. 5).

Tak˝e inne ustawy nie zaliczane bezpoÊrednio do prawa bankowego regulujà ró˝ne przejawy aktywnoÊci banków –

np. wykonywanie przez bank funkcji depozytariusza na podstawie przepisów ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o orga-
nizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (Dz.U. Nr 139, poz. 934 z póên. zm.), nie okreÊlajàc charakteru praw-
nego tych form aktywnoÊci z uwzgl´dnieniem podzia∏u stosowanego w art. 5 i 6 oraz w ramach samego art. 5 u.pr.b..

M. Bàczyk:

Por´czenie w Êwietle przepisów prawa bankowego z 1997 r. „Prawo bankowe” nr 2/1998; A. Joƒczyk:

Bankowy tytu∏ egzekucyjny. „Przeglàd Podatkowy” nr 7/1998; A. Joƒczyk: Praktyczne stosowanie przepisów o banko-
wym tytule egzekucyjnym. „Bank. Miesi´cznik Finansowy” nr 12/1998; A. Kawulski: CzynnoÊci bankowe i inna dzia∏al-
noÊç banków. „Biuletyn Bankowy” nr 1/1999; E. Kryƒski (w:) Prawo bankowe. Komentarz. Praca zbiorowa pod red.
W. Góralczyka. Warszawa 1999, s. 339-340; J. Krzy˝ewski:

Por´czenie d∏ugu wobec banku. „Prawo Bankowe” nr

2/1998; J. Krzy˝ewski:

Bankowy tytu∏ egzekucyjny. Lepiej nie kontestowaç tez Platona. „Rzeczpospolita” z 20 listopada

1998 r.; J. Majewski:

Przyjmowanie por´czeƒ cywilnych. „Rzeczpospolita” z 6 marca 1998 r.; B. Smykla: CzynnoÊci ban-

kowe – podstawowy element okreÊlajàcy pozycj´ banku w obrocie. „Glosa. Przeglàd Prawa Gospodarczego” nr 2/1999.

Outsourcing i tajemnica bankowa w znowelizowanym Prawie bankowym

NOWE REGULACJE BANKOWE

3. Outsourcing

Outsourcing to sposób prowadzenia dzia∏alnoÊci, którego istotà jest wykorzystanie zasobów

podmiotu zewn´trznego do realizacji czynnoÊci, które wczeÊniej by∏y wykonywane przez przedsi´-

biorstwo lub które w ramach jego struktury mog∏y byç wykonywane. Efekty tych czynnoÊci nie tra-

fiajà jednak jako samodzielny produkt, ale s∏u˝à zlecajàcemu do wykonywania jego czynnoÊci

Od kilku lat wykorzystywanie outsourcingu w bankowoÊci by∏o jednym z g∏ównych tematów

dyskusji dotyczàcych nowych formu∏ prowadzenia dzia∏alnoÊci bankowej. Koncentrowa∏y si´ one

na analizie dopuszczalnoÊci wykorzystywania outsourcingu w Êwietle ograniczeƒ wynikajàcych

z ustawowej regulacji tajemnicy bankowej. Dyskusje te nie doprowadzi∏y do wypracowania szerzej

popieranej, jednolitej koncepcji uregulowania tej formy prowadzenia dzia∏alnoÊci bankowej. Za-

pewne dlatego unormowania dotyczàce outsourcingu by∏y najbardziej kontrowersyjnym elemen-

tem nowelizacji Prawa bankowego – spory co do ich ostatecznego kszta∏tu toczy∏y si´ do koƒca

procesu legislacyjnego w Parlamencie. Pozwalam sobie wyraziç poglàd, ˝e skoncentrowanie si´ ich

uczestników na utrudnieniach w wykorzystywaniu outsourcingu przez banki, wynikajàcych z regu-

lacji tajemnicy bankowej, ograniczy∏o, a tym samym wypaczy∏o owà dyskusj´. W ostatecznym roz-

rachunku sprawi∏o, ˝e analizy skutków wykorzystywania przez banki tego sposobu prowadzenia

dzia∏alnoÊci by∏y niepe∏ne. Analizy te powinny bowiem obejmowaç mo˝liwie szeroki obszar uwa-

runkowaƒ kreujàcych szczególnà pozycj´ banku w obrocie. Owa szczególna pozycja banku w ob-

rocie wynika z tego, ˝e jako instytucja zaufania publicznego jest on jednoczeÊnie przedsi´biorcà,

którego dzia∏alnoÊç nierozerwalnie wià˝e si´ z ryzykiem obejmujàcym ró˝ne obszary ludzkiej aktyw-

noÊci. Powoduje to naturalny konflikt pomi´dzy dà˝eniem przez bank do maksymalizacji zysku a ko-

niecznoÊcià zapewnienia bezpieczeƒstwa Êrodków finansowych, którymi bank obraca. Dlatego Pra-

wo bankowe i inne akty prawne okreÊlajàce regu∏y prowadzenia dzia∏alnoÊci bankowej zawierajà

przepisy, których celem jest stworzenie takich warunków prowadzenia dzia∏alnoÊci bankowej, aby

uda∏o si´ pogodziç wymogi gospodarki rynkowej z niezb´dnym minimum bezpieczeƒstwa dzia∏al-

noÊci banków funkcjonujàcych w tej gospodarce.

W wyniku nowelizacji podstawowe unormowania dotyczàce outsourcingu sta∏y si´ elemen-

tem szerszej regulacji Prawa bankowego, okreÊlajàcej (w art. 5 i 6 tej ustawy) zakres i zasady wy-

konywania dzia∏alnoÊci bankowej. Formalnym tego wyrazem jest ich umiejscowienie – znalaz∏y si´

w przepisach art. 6a-6d.

Zgodnie z ogólnà zasadà, na której opiera si´ ustawowa regulacja outsourcingu, bank mo˝e

powierzyç – w drodze umowy zawartej na piÊmie – wykonywanie okreÊlonych ustawà czynnoÊci tyl-

ko przedsi´biorcy lub przedsi´biorcy zagranicznemu (art. 6a ust. 1). W poszerzonym przez noweli-

zacj´ „s∏owniczku” ustawy (art. 4 ust. 1 pkt 16a) poj´cie przedsi´biorcy nie obejmuje wspólników

spó∏ki cywilnej (definicja przedsi´biorcy odwo∏uje si´ bowiem tylko do art. 4 ust. 1 ustawy o

swobodzie dzia∏alnoÊci gospodarczej). CzynnoÊci, których wykonywanie bank mo˝e powierzyç, wy-

mienione sà (w art. 6a ust.1 pkt 1 i 2) w dwóch grupach. Zwrot „wy∏àcznie” w zdaniu wst´pnym

art. 6a ust. 1 zdaje si´ sugerowaç, ˝e czynnoÊci tych dwóch grup tworzà katalog zamkni´ty. Dalsza

cz´Êç tego przepisu daje jednak podstawy negowania takiego stanowiska.

Pierwsza grupa to (wymienione w pkt. 1) czynnoÊci, które polegajà na dokonywaniu w imieniu

i na rzecz banku poÊrednictwa na podstawie umowy agencyjnej. PoÊrednictwo to mo˝e polegaç na:

a) zawieraniu i zmianie umów rachunków oszcz´dnoÊciowych, rachunków oszcz´dnoÊcio-

wo-rozliczeniowych oraz rachunków terminowych lokat oszcz´dnoÊciowych wed∏ug wzo-

ru zatwierdzonego przez bank,

b) zawieraniu i zmianie umów kredytu na sfinansowanie inwestycji majàcej na celu zaspoko-

jenie w∏asnych potrzeb mieszkaniowych kredytobiorcy w rozumieniu przepisów o podat-

ku dochodowym od osób fizycznych,

R. Juchno, R.W. Kaszubski:

Outsourcing w dzia∏alnoÊci bankowej. „Glosa. Przeglàd Prawa Gospodarczego”

nr 6/2001, s. 8.

Outsourcing i tajemnica bankowa w znowelizowanym Prawie bankowym

N a r o d o w y B a n k P o l s k i

c) zawieraniu i zmianie umów kredytu konsumenckiego w rozumieniu ustawy z dnia 20 lip-

ca 2001 r. o kredycie konsumenckim,

d) zawieraniu i zmianie umów ugody w sprawie sp∏aty kredytów, o których mowa w lit. b) i c),

e) zawieraniu i zmianie umów dotyczàcych ustanowienia prawnego zabezpieczenia kredy-

tów, o których mowa w lit. b) i c),

f) zawieraniu i zmianie umów o kart´ p∏atniczà, których stronà jest konsument w rozumieniu

ustawy, o której mowa w lit. c),

g) przyjmowaniu wp∏at, dokonywaniu wyp∏at oraz obs∏udze czeków zwiàzanych z prowa-

dzeniem rachunków bankowych przez ten bank,

h) dokonywaniu wyp∏at i przyjmowaniu sp∏at udzielonych przez ten bank kredytów i po˝y-

czek pieni´˝nych,

i) przyjmowaniu wp∏at na rachunki bankowe prowadzone przez inne banki,

j) przyjmowaniu dyspozycji przeprowadzania bankowych rozliczeƒ pieni´˝nych zwiàzanych

z prowadzeniem rachunków bankowych przez ten bank,

k) wykonywaniu innych czynnoÊci, po uzyskaniu zezwolenia Komisji Nadzoru Bankowego.

Drugà grup´ stanowià czynnoÊci faktyczne zwiàzane z dzia∏alnoÊcià bankowà, o których mo-

wa w pkt. 2.

Warto w tym miejscu zauwa˝yç, ˝e ustawodawca zastrzega, i˝ czynnoÊci z pierwszej grupy

mogà byç wykonywane na podstawie umowy agencyjnej. Zastrze˝enia takiego nie czyni natomiast

wobec powierzania wykonywania czynnoÊci faktycznych stanowiàcych drugà grup´. Warunkiem

wystarczajàcym jest jedynie powierzenie wykonywania w drodze umowy zawartej na piÊmie.

W pierwszej grupie mo˝na wymieniç dwie podgrupy. Pierwszà podgrup´ stanowià czynnoÊci

wymienione wprost przez ustaw´ w podpunktach od a do j. Drugà podgrup´ stanowià bli˝ej nieokre-

Êlone czynnoÊci, o których mowa w podpunkcie k, a które mogà byç wykonywane przez bank po uzy-

skaniu zezwolenia Komisji Nadzoru Bankowego (KNB). Nale˝y uznaç, ˝e do czynnoÊci tych nie nale˝à

czynnoÊci faktyczne, poniewa˝ – jak ju˝ powiedziano – czynnoÊci faktyczne zwiàzane z dzia∏alnoÊcià

bankowà tworzà odr´bnà, drugà grup´ (pkt 2 w ust. 1). Tym samym podgrup´ t´ tworzà czynnoÊci

prawne nienale˝àce do pierwszej podgrupy, czyli niewymienione przez ustaw´. W dà˝eniach do za-

kreÊlenia granic katalogu czynnoÊci, których wykonywanie bank mo˝e powierzyç po uzyskaniu zezwo-

lenia KNB, nale˝y wziàç pod uwag´ przede wszystkim ograniczenia wynikajàce z zapisów okreÊlajà-

cych charakter tych czynnoÊci, których powierzenie nie wymaga uzyskania zezwolenia, a wi´c

czynnoÊci wymienionych w podpunktach od a do j. Np. poÊrednictwo polegajàce na zawieraniu

i zmianie umów rachunków bankowych zosta∏o ograniczone do umów oszcz´dnoÊciowych, rachun-

ków oszcz´dnoÊciowo-rozliczeniowych oraz rachunków terminowych lokat oszcz´dnoÊciowych. Po-

dobnie jest w przypadkach umów kredytowych, okreÊlonych w podpunktach b i c. Niewàtpliwie wi´c

podpunkt k dotyczy przede wszystkim tych czynnoÊci poÊrednictwa, które wykraczajà poza wspo-

mniane ograniczenia. Jak powiedziano, przepis ten dotyczy tak˝e innych czynnoÊci prawnych, z tym

˝e nale˝y pami´taç, i˝ powierzanie poÊrednictwa na podstawie umowy agencyjnej jest ograniczone

do czynnoÊci bankowych. Na koniec rozwa˝aƒ nad zapisem przywo∏ywanego tu podpunktu k, zwró-

ciç nale˝y uwag´, i˝ brak bli˝szego okreÊlenia rodzaju tych czynnoÊci sprawia, ˝e w praktyce mamy

do czynienia z „otwarciem” katalogu czynnoÊci, które bank mo˝e powierzyç przedsi´biorcy lub przed-

si´biorcy zagranicznemu na podstawie umowy agencyjnej.

Bank – wyst´pujàc do KNB z wnioskiem o wydanie zezwolenia na wykonywanie tych, bli˝ej

nie okreÊlonych czynnoÊci – musi wykazaç, ˝e powierzenie ich wykonywania przedsi´biorcy lub

przedsi´biorcy zagranicznemu jest niezb´dne do prowadzenia dzia∏alnoÊci bankowej w sposób

ostro˝ny i stabilny lub istotnego obni˝enia kosztów tej dzia∏alnoÊci (art. 6a ust. 3).

CzynnoÊci faktyczne, których wykonywanie bank mo˝e powierzyç przedsi´biorcy lub przed-

si´biorcy zagranicznemu, nie zosta∏y w jakikolwiek sposób ograniczone. Nie mo˝na jako ogranicze-

Outsourcing i tajemnica bankowa w znowelizowanym Prawie bankowym

NOWE REGULACJE BANKOWE

nia traktowaç zapisu, zgodnie z którym chodzi o czynnoÊci zwiàzane z dzia∏alnoÊcià bankowà. Jak

ju˝ bowiem powiedziano, ustawa Prawo bankowe swym zakresem przedmiotowym obejmuje za-

sady prowadzenia dzia∏alnoÊci bankowej (art. 1 ustawy). Innymi s∏owy, dziedziny aktywnoÊci ban-

ku nieobj´te regulacjà ustawy Prawo bankowe nie mogà byç traktowane jako prowadzenie dzia∏al-

noÊci bankowej. Nale˝y jednak podkreÊliç, ˝e pewne formy aktywnoÊci banku nie muszà byç

bezpoÊrednio regulowane w ustawie Prawo bankowe, choç sà przez t´ ustaw´ kwalifikowane jako

dzia∏alnoÊç bankowa. W art. 5 ust. 1 pkt 7 do czynnoÊci bankowych obj´tych wzgl´dnym mono-

polem banków na ich wykonywanie zaliczono inne ni˝ wymienione w punktach 1–6a czynnoÊci,

których wykonywanie przewidziano wy∏àcznie dla banku w innych ustawach. Podobnie wÊród czyn-

noÊci niemajàcych charakteru czynnoÊci bankowych w art. 6 ust. 1 pkt 7 wymienia si´ inne (ni˝ wy-

mienione w pkt. 1–6 tego przepisu) us∏ugi finansowe, a w pkt. 8 – inne czynnoÊci, je˝eli przepisy

odr´bnych ustaw uprawniajà banki do ich wykonywania.

Majàc powy˝sze na uwadze, nale˝y uznaç, ˝e powierzanie przez bank podmiotom zewn´trz-

nym np. sprzàtania pomieszczeƒ banku czy prowadzenia sto∏ówki lub bufetu dla pracowników nie

podlega rygorom przepisów art. 6a – 6d. Podobnie nale˝y oceniç dzia∏alnoÊç zwiàzanà z funkcjo-

nowaniem w ramach struktury organizacyjnej banku oÊrodka wypoczynkowego. Tego rodzaju czyn-

noÊci nie stanowià wszak przedmiotu regulacji Prawa bankowego. Nale˝y tak˝e zastrzec, ˝e regu-

lacjà art. 6a – 6d nie obj´to te˝ Êwiadczenia pomocy prawnej na rzecz banku przez adwokatów

i radców prawnych, dla której w∏aÊciwe sà odpowiednie przepisy ustawy o adwokaturze i ustawy

o radcach prawnych. Takie kwalifikowanie dzia∏alnoÊci, polegajàcej na Êwiadczeniu na rzecz banku

pomocy prawnej, potwierdzajà postanowienia art. 104 ust. 2. Przepis ten wÊród przypadków,

w których nie obowiàzuje zachowanie tajemnicy bankowej, odr´bnie wymienia udzielenie informa-

cji zgodnie z postanowieniami art. 6a – 6d (pkt 2) i udzielenie informacji adwokatom lub radcom

prawnym (pkt 3).

Z przedmiotowego zakresu outsourcingu bankowego postanowieniami art. 6a ust. 2, wy∏à-

czono zarzàdzanie bankiem (w rozumieniu odpowiednich przepisów Kodeksu spó∏ek handlowych

i Prawa spó∏dzielczego, okreÊlajàcych pozycj´ prawnà zarzàdu w spó∏ce akcyjnej i spó∏dzielni),

a w szczególnoÊci zarzàdzanie ryzykiem zwiàzanym z prowadzeniem dzia∏alnoÊci bankowej, w tym

zarzàdzanie aktywami i pasywami, dokonywanie oceny zdolnoÊci kredytowej i analizy ryzyka kredy-

towego oraz przeprowadzanie audytu wewn´trznego banku (w rozumieniu dodanych przez nowe-

lizacj´ przepisów art. 9c – 9d, dotyczàcych audytu wewn´trznego w banku). Niewàtpliwie art. 6a

ust. 2 wymaga odr´bnych analiz. W tym momencie mo˝na przyjàç, ˝e omawiane wy∏àczenie doty-

czy decyzji podejmowanych na szczeblu zarzàdu banku oraz tych procesów decyzyjnych na ni˝-

szych szczeblach kierowania bankiem, które dotyczà obszarów dzia∏alnoÊci banku b´dàcych g∏ów-

nym êród∏em ryzyka.

W trakcie prac legislacyjnych nad nowelizacjà szczególne kontrowersje wywo∏ywa∏o okreÊle-

nie zasad odpowiedzialnoÊci banku i przedsi´biorcy lub przedsi´biorcy zagranicznego za szkody

wyrzàdzone klientom wskutek niewykonania lub nienale˝ytego wykonania umowy, na podstawie

której powierzono wykonywanie danych czynnoÊci. Konstrukcja przyj´ta w art. 6b wprowadza czy-

telne zasady. Nie mo˝na ograniczyç ani wy∏àczyç zarówno odpowiedzialnoÊci przedsi´biorcy lub

przedsi´biorcy zagranicznego wobec banku, jak i odpowiedzialnoÊci banku wobec klienta.

Powierzenie przez bank wykonywania czynnoÊci okreÊlonych w art. 6a mo˝e si´ odbywaç wg

trzech trybów post´powania.

Dwa pierwsze z tych trybów stosuje si´ do sta∏ego lub okresowego powierzania przez bank

przedsi´biorcy „krajowemu” wykonywania czynnoÊci wymienionych w art. 6a ust. 1. Pierwszy z nich

stosuje si´ do powierzania czynnoÊci wymienionych w pkt. 1 lit. a) – j) oraz pkt. 2 tego przepisu.

W trybie tym nie jest wymagane uzyskanie przez bank lub przedsi´biorc´ zezwolenia na powierze-

nie temu przedsi´biorcy sta∏ego wykonywania wspomnianych tu czynnoÊci. Ustawa okreÊla jedynie

(w art. 6c ust. 1) warunki, po których spe∏nieniu mo˝liwe jest owo powierzenie:

1) bank zawiadamia Komisj´ Nadzoru Bankowego z co najmniej 14-dniowym wyprzedze-

niem o zamiarze zawarcia umowy, o której mowa w art. 6a ust. 1,

Outsourcing i tajemnica bankowa w znowelizowanym Prawie bankowym

N a r o d o w y B a n k P o l s k i

2) zostanie zapewnione wykonywanie przez Komisj´ Nadzoru Bankowego efektywnego nad-

zoru nad wykonywaniem powierzonych czynnoÊci,

3) bank i przedsi´biorca lub przedsi´biorca zagraniczny b´dà posiadaç wiarygodne plany

dzia∏ania zapewniajàce ciàg∏e i niezak∏ócone prowadzenie dzia∏alnoÊci w zakresie obj´tym
umowà,

4) powierzenie wykonywania czynnoÊci nie wp∏ynie niekorzystnie na prowadzenie przez bank

dzia∏alnoÊci zgodnie z przepisami prawa, ostro˝ne i stabilne zarzàdzanie bankiem, sku-
tecznoÊç systemu kontroli wewn´trznej w banku, mo˝liwoÊç wykonywania obowiàzków
przez bieg∏ego rewidenta, upowa˝nionego do badania sprawozdaƒ finansowych banku
na podstawie zawartej z bankiem umowy, oraz ochron´ tajemnicy prawnie chronionej.

Odr´bny tryb post´powania b´dzie stosowany w razie powierzenia czynnoÊci okreÊlonych

w art. 6a ust. 1 pkt 1 lit. k. W trybie tym katalog warunków z art. 6c ust. 1 uzupe∏niono uzyska-
niem zezwolenia KNB. Nale˝y przypomnieç, ˝e zgodnie z art. 6a ust. 3, bank – wyst´pujàc do KNB
z wnioskiem o wydanie zezwolenia na wykonywanie tych czynnoÊci – musi wykazaç, ˝e powierze-
nie ich wykonywania przedsi´biorcy lub przedsi´biorcy zagranicznemu jest niezb´dne do prowa-
dzenia dzia∏alnoÊci bankowej w sposób ostro˝ny i stabilny lub istotnego obni˝enia kosztów tej
dzia∏alnoÊci.

Trzeci tryb post´powania stosuje si´, gdy – dzia∏ajàc zgodnie z art. 6d ust. 1, bank zawiera

umow´, na podstawie której powierza wykonanie czynnoÊci okreÊlonych w art. 6a ust. 1 przedsi´-
biorcy zagranicznemu niemajàcemu sta∏ego miejsca zamieszkania lub siedziby na terenie paƒstwa
nale˝àcego do Europejskiego Obszaru Gospodarczego albo gdy bank zawiera umow´ przewidujà-
cà, ˝e powierzone czynnoÊci b´dà wykonywane stale lub okresowo za granicà. W trybie tym do wa-
runków okreÊlonych w art. 6c dochodzi, zgodnie z art. 6d, obowiàzek uzyskania zezwolenia KNB
na zawarcie takiej umowy. W art. 6d ust. 2 i ust. 3 unormowane zosta∏y zr´by procedury przepro-
wadzanej w sprawie wydania zezwolenia. Zezwolenie to wydawane jest na wniosek banku.
Do wniosku o udzielenie zezwolenia, zgodnie z ust. 2, bank za∏àcza:

1) dokumenty dotyczàce dzia∏alnoÊci gospodarczej przedsi´biorcy zagranicznego, który ma

wykonywaç powierzone czynnoÊci,

2) projekt umowy, która ma byç zawarta z przedsi´biorcà zagranicznym,

3) plany dzia∏ania zapewniajàce ciàg∏e i niezak∏ócone prowadzenie dzia∏alnoÊci w zakresie

obj´tym umowà,

4) zezwolenia lub promesy zezwoleƒ wymaganych w paƒstwie, w którym czynnoÊci majà byç

wykonywane, wraz z pozytywnà opinià w∏aÊciwych w∏adz nadzorczych,

5) opis rozwiàzaƒ technicznych i organizacyjnych, zapewniajàcych bezpieczne i prawid∏o-

we wykonywanie powierzonych czynnoÊci, w szczególnoÊci ochron´ tajemnicy prawnie
chronionej.

Do post´powania w sprawie wydania zezwolenia stosuje si´ odpowiednio przepis art. 33

u.pr.b., okreÊlajàcy terminy obowiàzujàce w trakcie post´powania w sprawie o wydanie zezwolenia
na utworzenie banku.

Ustawa w ust. 4 okreÊli∏a przypadki, w których KNB mo˝e odmówiç wydania zezwolenia, jak

równie˝ cofnàç wczeÊniej wydane. Odmowa wydania zezwolenia lub cofni´cie zezwolenia nast´-
puje w przypadku, gdy:

1) istnieje zagro˝enie naruszenia tajemnicy prawnie chronionej,

2) w paƒstwie, w którym powierzone czynnoÊci majà byç wykonywane, obowiàzujàce prawo

uniemo˝liwia Komisji Nadzoru Bankowego wykonywanie efektywnego nadzoru,

3) powierzenie wykonywania czynnoÊci mo˝e wp∏ynàç niekorzystnie na prowadzenie przez

bank dzia∏alnoÊci zgodnie z przepisami prawa, ostro˝ne i stabilne zarzàdzanie bankiem, skutecz-
noÊç systemu kontroli wewn´trznej w banku oraz mo˝liwoÊç wykonywania obowiàzków przez bie-

Outsourcing i tajemnica bankowa w znowelizowanym Prawie bankowym

NOWE REGULACJE BANKOWE

g∏ego rewidenta upowa˝nionego do badania sprawozdaƒ finansowych banku na podstawie zawar-

tej z bankiem umowy.

Przes∏anki te cz´Êciowo pokrywajà si´ z przywo∏anymi wy˝ej warunkami okreÊlonymi w art.

6c. Przepis – z mocy art. 6d ust. 5 – stosuje si´ odpowiednio do trybu post´powania w przypadku

powierzenia przez bank czynnoÊci na podstawie umów okreÊlonych w art. 6d ust. 1.

Jednym ze „wspólnych” warunków dla wszystkich trzech trybów post´powania przy powie-

rzeniu wykonywania czynnoÊci jest zapewnienie wykonywania przez KNB efektywnego nadzoru

nad powierzonymi przez bank czynnoÊciami. Nale˝y zauwa˝yç, ˝e KNB uzyska∏a dodatkowe szcze-

gólne kompetencje dotyczàce nadzoru nad dzia∏alnoÊcià prowadzonà przy u˝yciu przedsi´biorców

lub przedsi´biorców zagranicznych, którym bank powierzy∏ wykonywanie czynnoÊci, okreÊlonych

w art. 6a ust. 1.

Po pierwsze, na podstawie art. 6c ust. 7 przedsi´biorc´ lub przedsi´biorc´ zagranicznego,

któremu bank powierza wykonywanie owych czynnoÊci, ustawa uznaje za posiadajàcego bliskie po-

wiàzania z bankiem. Wià˝e si´ z tym stosowanie wobec takiego przedsi´biorcy przepisów dotyczà-

cych podmiotów posiadajàcych bliskie powiàzania z bankiem, w tym przede wszystkim przepisów

o nadzorze skonsolidowanym.

Po drugie, zgodnie z art. 6c ust. 3, Komisja Nadzoru Bankowego mo˝e ˝àdaç od banku

w szczególnoÊci:

1) przedstawienia kopii zawartej umowy,

2) z∏o˝enia wyjaÊnieƒ dotyczàcych realizacji umowy,

3) przedstawienia planu dzia∏ania, zapewniajàcego ciàg∏e i niezak∏ócone prowadzenie dzia-

∏alnoÊci w zakresie obj´tym umowà,

4) przedstawienia dokumentów okreÊlajàcych status przedsi´biorcy lub przedsi´biorcy zagra-

nicznego, z którym bank zawar∏ umow´,

5) dostarczenia opisu rozwiàzaƒ technicznych i organizacyjnych, zapewniajàcych bezpieczne

i prawid∏owe wykonywanie powierzonych czynnoÊci, w szczególnoÊci ochron´ tajemnicy

prawnie chronionej.

KNB uzyska∏a prawo nakazania bankowi, w drodze decyzji, podj´cia dzia∏aƒ zmierzajàcych

do zmiany lub rozwiàzania umowy, na podstawie której powierzono wykonywanie czynnoÊci (art.

6c ust. 4), je˝eli:

1) wykonanie umowy zagra˝a ostro˝nemu i stabilnemu zarzàdzaniu bankiem,

2) przedsi´biorca lub przedsi´biorca zagraniczny b´dàcy stronà umowy utraci∏ wymagane

uprawnienia niezb´dne do wykonywania tej umowy.

Instrument ten ma szczególne znaczenie. Jest on wyjàtkiem od zasady, zgodnie z którà Êrod-

ki nadzoru o charakterze administracyjnym stosowane przez KNB nie mogà naruszaç umów zawar-

tych przez bank (art. 138 ust. 7).

Je˝eli w wyznaczonym terminie bank nie doprowadzi do zmiany lub rozwiàzania umowy,

KNB mo˝e, bez koniecznoÊci uprzedniego upomnienia na piÊmie, zastosowaç Êrodki nadzoru okre-

Êlone w art. 138 ust. 3. Owe Êrodki nadzoru to:

1) wystàpienie do w∏aÊciwego organu banku z wnioskiem o odwo∏anie prezesa, wicepreze-

sa lub innego cz∏onka zarzàdu banku bezpoÊrednio odpowiedzialnego za stwierdzone nie-

prawid∏owoÊci;

2) zawieszenie w czynnoÊciach cz∏onków zarzàdu, o których mowa w pkt. 1, do czasu pod-

j´cia uchwa∏y w sprawie wniosku o ich odwo∏anie przez rad´ nadzorczà na najbli˝szym

posiedzeniu; zawieszenie w czynnoÊciach polega na wy∏àczeniu z podejmowania decyzji

za bank w zakresie jego praw i obowiàzków majàtkowych;

Outsourcing i tajemnica bankowa w znowelizowanym Prawie bankowym

N a r o d o w y B a n k P o l s k i

3) ograniczenie zakresu dzia∏alnoÊci banku;

4) na∏o˝enie na bank kary finansowej w wysokoÊci do 1.000.000 z∏;

5) uchylenie zezwolenia na utworzenie banku i podj´cie decyzji o likwidacji banku.

Jak powiedziano, w dyskusjach na temat dopuszczalnoÊci wykorzystywania outsourcingu

w dzia∏alnoÊci bankowej, w dotychczasowym stanie prawnym, najwi´cej miejsca zajmowa∏y kwe-

stie zwiàzane z ograniczeniami wynikajàcymi z tajemnicy bankowej. Nie bez racji by∏a ona trakto-

wana jako instytucja ograniczajàca mo˝liwoÊç wykorzystywania firm zewn´trznych w prowadzeniu

dzia∏alnoÊci bankowej. W obowiàzujàcym stanie prawnym tajemnica bankowa nie mo˝e byç trak-

towana jako przeszkoda do wykorzystywania firm zewn´trznych. Jak zasygnalizowano, zgodnie

z art. 104 ust. 2 pkt 2 obowiàzek zachowania tajemnicy bankowej nie dotyczy przypadków ujaw-

niania informacji przedsi´biorcom lub przedsi´biorcom zagranicznym, którym bank zgodnie z art.

6a – 6d powierzy∏ wykonywanie stale lub okresowo czynnoÊci zwiàzanych z dzia∏alnoÊcià bankowà.

W tym kontekÊcie zwraca uwag´ dodany przez nowelizacj´ pkt 9 w ust. 1 artyku∏u 111 u.pr.b. Zo-

bowiàzuje on bank do og∏aszania w miejscu wykonywania czynnoÊci, w sposób ogólnie dost´pny

informacji o przedsi´biorcach lub przedsi´biorcach zagranicznych, o których mowa w art. 6a – 6d,

o ile uzyskujà dost´p do tajemnicy bankowej. Przywo∏any tu przepis jest tak skonstruowany, ˝e zo-

bowiàzuje do podawania informacji o przedsi´biorcach lub przedsi´biorcach zagranicznych wyko-

nujàcych czynnoÊci na rzecz danej jednostki organizacyjnej banku.

Ustawowà regulacj´ outsourcingu niejako zamyka art. 15 nowelizacji Prawa bankowego.

Zgodnie z tym przepisem banki, które pod rzàdami dotychczas obowiàzujàcych przepisów (czyli

przed 1 maja 2004 r.) powierzy∏y przedsi´biorcy lub przedsi´biorcy zagranicznemu wykonywanie

czynnoÊci, o których mowa w art. 6a Prawa bankowego, zobowiàzane sà dostosowaç swojà dzia-

∏alnoÊç w tym zakresie (czyli do wymogów okreÊlonych w art. 6a – 6d tej ustawy) do dnia 1 stycz-

nia 2005 r.

4. Tajemnica bankowa

Zmiany ustawowej regulacji tajemnicy bankowej wprowadzone przez nowelizacj´ Prawa

bankowego sà wynikiem dyskusji i doÊwiadczeƒ praktyki. W znacznej mierze majà one usunàç wàt-

pliwoÊci interpretacyjne, zg∏aszane na gruncie dotychczas obowiàzujàcego stanu prawnego.

Zgodnie z nowym brzmieniem art. 104 ust. 1 u.pr.b., zakres informacji chronionych tajemni-

cà bankowà zosta∏ sprecyzowany poprzez formu∏´ „wszystkie informacje dotyczàce czynnoÊci ban-

kowej”, pozyskane i chronione przez bank na wszystkich etapach wspó∏pracy banku z klientem po-

czàwszy od negocjacji, a skoƒczywszy na realizacji umowy. Sà to wi´c informacje dotyczàce

zarówno danej czynnoÊci, jak i osoby lub osób dokonujàcych z bankiem tej czynnoÊci bankowej i in-

nych osób, które dokona∏y czynnoÊci pozostajàcych w zwiàzku z umowà, na podstawie której bank

wykonuje t´ czynnoÊç bankowà, wymieniane odr´bnie w pkt. 1 i 2 w dotychczasowym brzmieniu

tego przepisu. Z przedmiotowego zakresu tajemnicy bankowej „wy∏àczone” zosta∏y informacje do-

tyczàce udzielenia Policji informacji na zasadach okreÊlonych w art. 20 ust. 4 – 10 ustawy o Policji

oraz zawiadomienia, o których mowa w art. 20 ust. 13 tej ustawy (wymieniane dotychczas w art.

104 ust. 1 pkt 3). Informacje te nadal obj´te sà tajemnicà na podstawie art. 104 ust. 4, jednak nie

jest to ju˝ tajemnica bankowa. Tajemnica ta ma nadal bezwzgl´dny charakter – obowiàzuje wobec

stron umowy, innych osób, których dotyczà informacje, oraz osób trzecich – i obj´ta jest reglamen-

tacjà prawnà wynikajàcà z przywo∏anych tu przepisów ustawy o Policji.

Obowiàzek zachowania tajemnicy bankowej – tak jak w dotychczasowym stanie prawnym –

obcià˝a bank, osoby w nim zatrudnione i osoby, za których poÊrednictwem bank wykonuje czyn-

noÊci bankowe. Warto zwróciç uwag´, ˝e zdanie wst´pne ust. 1 w artykule 104 nak∏ada na wymie-

nione w nim i przywo∏ane w tym miejscu kategorie podmiotów obowiàzek zachowania tajemnicy

bankowej. Nie ustanawia jednak prawa do dost´pu tych podmiotów do wiadomoÊci obj´tych tà ta-

jemnicà. Nie przesàdza wi´c o ich dost´pie do wiadomoÊci obj´tych tajemnicà bankowà. Zakres po-

Outsourcing i tajemnica bankowa w znowelizowanym Prawie bankowym

NOWE REGULACJE BANKOWE

siadanych przez te podmioty wiadomoÊci okreÊlajà okolicznoÊci, w jakich dana czynnoÊç bankowa

jest wykonywana

. WiadomoÊci stanowiàce tajemnic´ bankowà uzyskujà one bowiem od strony

umowy, na podstawie której wykonywana jest dana czynnoÊç bankowa, i osób, które – nie b´dàc

stronà umowy – dokona∏y czynnoÊci pozostajàcych w zwiàzku z zawarciem takiej umowy.

W stosunku do dotychczasowego stanu prawnego w ust. 2 artyku∏u 104 poszerzono kata-

log przypadków, których nie dotyczy obowiàzek zachowania tajemnicy bankowej. Obecnie obowià-

zujàcy zapis pkt. 1 tego przepisu nawiàzuje do dotychczas obowiàzujàcych zapisów koƒcowych

w pkt. 1 i 2 w art. 104 ust. 1. Potwierdza on zwolnienie z obowiàzku zachowania tajemnicy ban-

kowej w przypadku, gdy bez ujawnienia informacji nie jest mo˝liwe nale˝yte wykonanie umowy,

na podstawie której wykonywana jest czynnoÊç bankowa, lub nale˝yte wykonanie czynnoÊci pozo-

stajàcych w zwiàzku z zawarciem lub wykonaniem tej umowy. Ponadto, jak ju˝ powiedziano, wÊród

tych przypadków znalaz∏o si´ wykorzystywanie i stosowanie outsourcingu (pkt 2). Potwierdzono te˝

prawo do udzielania informacji adwokatom i radcom prawnym w zwiàzku ze Êwiadczeniem przez

nich pomocy prawnej na rzecz banku (pkt 3). Jak powiedziano, odr´bne potraktowanie przypad-

ków dotyczàcych udzielenia informacji adwokatom i radcom prawnym Êwiadczàcym pomoc praw-

nà na rzecz banku jest dodatkowym argumentem, ˝e Êwiadczenie przez przedstawicieli tych zawo-

dów owej pomocy nie jest obj´te regulacjà outsourcingu.

NowoÊcià sà te˝ zapisy uchylajàce obowiàzek zachowania tajemnicy bankowej, gdy jest to

niezb´dne do zawarcia i wykonania:

– umów w ramach procesu sekurytyzacji,

– umów sprzeda˝y wierzytelnoÊci, z tym ˝e tylko tych wierzytelnoÊci, które na podstawie od-

r´bnych przepisów zosta∏y zakwalifikowane do kategorii straconych.

Przywo∏ane wy˝ej odr´bne przepisy to przepisy rozporzàdzenia wykonawczego do ustawy

o rachunkowoÊci, dotyczàcego tworzenia tzw. rezerw celowych, czyli rezerw na ryzyko zwiàzane

z dzia∏alnoÊcià banków.

W art. 104 ust. 3 sformu∏owano podstawowe zasady udzielania informacji obj´tych tajem-

nicà bankowà. Konstrukcja tych zasad zosta∏a przej´ta z dotychczas obowiàzujàcego ust. 2 w art.

104. Tajemnica bankowa nie obowiàzuje wobec osoby, której dotyczà informacje obj´te tajemnicà

(w dotychczas obowiàzujàcym ust. 2 art. 104 tajemnica nie obowiàzywa∏a wobec strony umowy).

Wszystkie inne osoby ni˝ ta, której dotyczà informacje, to „osoby trzecie”. Nie mo˝na ujawniç im

tajemnicy bankowej poza przypadkami okreÊlonymi w art. 105, 106a i 106b oraz gdy osoba, któ-

rej dotyczà informacje obj´te tajemnicà bankowà (dotychczas osoba b´dàca stronà umowy) upo-

wa˝ni bank na piÊmie do przekazywania okreÊlonych informacji wskazanej przez siebie osobie lub

jednostce organizacyjnej (dotychczas tylko osobie). Zasad´ t´ wyra˝a ust. 3 w art. 104. Obowiàzu-

jàce brzmienie tego przepisu ustalone zosta∏o przez ustaw´ z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach

inwestycyjnych. Ustawa ta dodatkowo uzupe∏ni∏a art. 104 Prawa bankowego rozwiàzaniami za-

wartymi w ust. 4 i 5. Zgodnie z tymi przepisami, podmioty oraz osoby w nich zatrudnione, którym

– zgodnie z ust. 2, a wi´c w przypadkach, w których uchylono obowiàzek zachowania tajemnicy

bankowej w celu zawarcia i wykonania umów wymienionych w tym przepisie – udzielono lub ujaw-

niono informacje obj´te tajemnicà bankowà, mogà wykorzystaç te informacje wy∏àcznie w celu za-

warcia i wykonania owych umów. Zasad´ t´ stosuje si´ odpowiednio do adwokatów i radców

prawnych, którym udzielono informacji obj´tych tajemnicà bankowà w zwiàzku ze Êwiadczeniem

przez nich pomocy prawnej na rzecz banku.

Nowelizacja Prawa bankowego wprowadzi∏a tak˝e istotne zmiany w art. 105. Przepis ten

okreÊla sytuacje, w których wymienione w nim podmioty, w okreÊlonych przypadkach mogà uzyski-

waç z banków informacje stanowiàce tajemnic´ bankowà.

W sprawie pozycji prawnej podmiotów zobowiàzanych do zachowania tajemnicy bankowej wed∏ug dotychczasowe-

go stanu prawnego patrz: B. Smykla (w:)

Prawo bankowe. Komentarz. Praca pod red. W. Góralczyka. Warszawa 1999,

s. 360; stanowisko Generalnego Inspektoratu Nadzoru Bankowego w piÊmie z dnia 18.07.2002 NB-BPN-I-078-42/02,
opublikowanym m.in. w czasopiÊmie „Prawo Bankowe” nr 9/2002, s. 81.

Outsourcing i tajemnica bankowa w znowelizowanym Prawie bankowym

N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Po pierwsze, doprecyzowano i uporzàdkowano regu∏y udzielania przez banki informacji ob-

j´tych tajemnicà bankowà innym bankom i innym instytucjom dzia∏ajàcym na rynku finansowym.

Zgodnie z nowym brzmieniem art. 105 ust. 1 pkt 1, bank mo˝e udzielaç tych informacji innym ban-

kom oraz instytucjom kredytowym (w dotychczasowym stanie prawnym niewymienianym wprost

wÊród podmiotów uprawnionych do ˝àdania informacji stanowiàcych tajemnic´ bankowà) w za-

kresie, w jakim sà niezb´dne w zwiàzku z wykonywaniem wszystkich czynnoÊci bankowych (dotych-

czas tylko w zwiàzku z udzielaniem kredytów, po˝yczek pieni´˝nych, gwarancji bankowych i por´-

czeƒ) oraz nabywaniem i zbywaniem wierzytelnoÊci.

Warto podkreÊliç, ˝e omawiany przepis dotyczy wprawdzie wszystkich wierzytelnoÊci banku,

ale ogranicza kràg podmiotów, którym mo˝na udzielaç informacji. Przepis art. 105 ust. 1 pkt 1

u.pr.b. formu∏uje kolejnà podstaw´ prawnà do udzielenia informacji stanowiàcych tajemnic´ ban-

kowà w zwiàzku z nabywaniem i zbywaniem wierzytelnoÊci przez bank. Odr´bne potraktowanie

nabywania i zbywania wierzytelnoÊci (b´dàcego czynnoÊcià bankowà na podstawie art. 5 ust. 2 pkt

5) ma zapobiec wàtpliwoÊciom w sprawie mo˝liwoÊci przeprowadzania tego typu operacji. W przy-

padku zbycia przez bank wierzytelnoÊci wynikajàcej z czynnoÊci bankowej mamy do czynienia z sy-

tuacjà, w której mo˝na wyró˝niç tajemnic´ bankowà o charakterze pierwotnym i wtórnym. Pierwot-

na tajemnica bankowa obejmuje informacje dotyczàce czynnoÊci bankowej, z której ta

wierzytelnoÊç wynika. Nabywca takiej wierzytelnoÊci jest wi´c osobà trzecià – bez wàtpienia nie jest

osobà, której informacje te dotyczà. Nabywcy dotyczà natomiast informacje obj´te wtórnà tajem-

nicà bankowà, obejmujàcà wszystkie informacje, które dotyczà zbycia tej wierzytelnoÊci. Odr´bne

potraktowanie nabywania i zbywania wierzytelnoÊci by∏o wi´c konieczne dla zapewnienia odpo-

wiedniej ochrony informacji obj´tych pierwotnà tajemnicà bankowà w przedstawionym tu rozumie-

niu tego poj´cia.

Postanowienia „nowego” pkt. 1a w ust. 1 art. 105 w praktyce oznaczajà utrzymanie dotych-

czasowych uprawnieƒ ustawowych do tajemnicy bankowej posiadanych przez inne ni˝ banki (i in-

stytucje kredytowe) instytucje ustawowo upowa˝nione do udzielania kredytów (czyli w praktyce

spó∏dzielcze kasy oszcz´dnoÊciowo-kredytowe). Zgodnie z tym przepisem, instytucje te zachowa∏y

prawo do uzyskiwania informacji o wierzytelnoÊciach oraz obrotach i stanach rachunków banko-

wych w takim zakresie, w jakim informacje te sà niezb´dne w zwiàzku z udzielaniem kredytów, po-

˝yczek pieni´˝nych, gwarancji bankowych i por´czeƒ. Kolejny „nowy” w art. 105 ust. 1 przepis pkt.

1b jest natomiast rozwini´ciem koƒcowego fragmentu dotychczas obowiàzujàcego pkt. 1 dotyczà-

cego udzielania informacji „w zwiàzku z konsolidacjà sprawozdaƒ finansowych”. Usuwa on dotych-

czasowe bariery w przekazywaniu informacji w zakresie niezb´dnym do ich wykorzystania dla ce-

lów w nim okreÊlonych, a tym samym zapewnia pe∏nà realizacj´ postanowieƒ Dyrektywy 2000/12.

W obowiàzujàcym stanie prawnym bank ma obowiàzek udzielenia informacji obj´tych tajemnicà

bankowà innym bankom, instytucjom kredytowym lub instytucjom finansowym w zakresie niezb´d-

nym dla wykonywania obowiàzujàcych je przepisów dotyczàcych nadzoru skonsolidowanego,

w tym w szczególnoÊci dla sporzàdzania skonsolidowanych sprawozdaƒ finansowych obejmujà-

cych tak˝e bank lub dla zarzàdzania ryzykiem du˝ych zaanga˝owaƒ.

Z przywo∏anymi wy˝ej zmianami powiàzane sà zmiany wynikajàce z nowego brzmienia ust.

4 i dodania ust. 4d w art. 105. Nowe brzmienie ust. 4 jest bowiem bezpoÊrednià konsekwencjà

zmian w ust. 1 wynikajàcych z nowego brzmienia pkt. 1 i „dodania” nowych ust. 1a i 1b. Innymi

s∏owy, ust. 4 w swym nowym brzmieniu zosta∏ dostosowany do przywo∏anych w tym miejscu po-

stanowieƒ ust. 1. Przepis ten stanowi, ˝e: „4. Banki mogà, wspólnie z bankowymi izbami gospo-

darczymi, utworzyç instytucje do gromadzenia, przetwarzania i udost´pniania:

1) bankom – informacji stanowiàcych tajemnic´ bankowà w zakresie, w jakim informacje te

sà potrzebne w zwiàzku z wykonywaniem czynnoÊci bankowych,

2) innym instytucjom ustawowo upowa˝nionym do udzielania kredytów – informacji o wie-

rzytelnoÊciach oraz obrotach i stanach rachunków bankowych w zakresie, w jakim infor-

macje te sà niezb´dne w zwiàzku z udzielaniem kredytów, po˝yczek pieni´˝nych, gwaran-

cji bankowych i por´czeƒ”.

Outsourcing i tajemnica bankowa w znowelizowanym Prawie bankowym

NOWE REGULACJE BANKOWE

Nowy ust. 4d oznacza faktyczne poszerzenie zakresu dzia∏ania instytucji, o których mowa

w ust. 4. Na podstawie tego przepisu mogà one bowiem udost´pniaç instytucjom finansowym, b´-

dàcym podmiotami zale˝nymi od banków, informacje o zobowiàzaniach powsta∏ych z tytu∏u umów

zwiàzanych z wykonywaniem czynnoÊci bankowych, je˝eli umowy te zawierajà klauzule o mo˝liwo-

Êci przekazania danych do tych instytucji finansowych.

W wyniku nowelizacji Prawa bankowego poszerzono zakres dost´pu do tajemnicy bankowej

prokuratora i sàdu prowadzàcych post´powanie karne. Warto zauwa˝yç, ˝e zapisy art. 105 ust. 1

pkt 2 lit.b i c oraz art. 106b i 106c zosta∏y przyj´te przez Parlament zgodnie z sugestiami Êrodowi-

ska bankowego (sà one zgodne z propozycjami przygotowanymi w NBP i popartymi przez Zwiàzek

Banków Polskich), lecz wbrew stanowisku Rzàdu, kszta∏towanemu niewàtpliwie przez Ministerstwo

SprawiedliwoÊci. Przywo∏ane tu przepisy majà usunàç êród∏a wàtpliwoÊci i kontrowersji interpreta-

cyjnych zg∏aszanych w doktrynie.

Nowe brzmienie art. 105 ust.1 pkt 2 lit. b i c, okreÊlajàcych dost´p sàdu lub prokuratora

z mocy ustawy, zosta∏o sformu∏owane w sposób, którego celem jest usuni´cie oczywistych wad

utrudniajàcych stosowanie tych przepisów w ich dotychczasowym brzmieniu. Sàd lub prokurator

mogà uzyskaç informacje stanowiàce tajemnic´:

• dotyczàce osoby fizycznej – w zwiàzku z toczàcym si´ post´powaniem o przest´pstwo

lub przest´pstwo skarbowe przeciwko tej osobie fizycznej, b´dàcej stronà umowy zawar-

tej z bankiem (w dotychczasowym stanie prawnym: w zwiàzku z toczàcym si´ przeciw-

ko posiadaczowi rachunku b´dàcemu osobà fizycznà post´powaniem karnym lub

karnym skarbowym),

• dotyczàce osoby prawnej lub jednostki niemajàcej osobowoÊci prawnej – w zwiàzku z to-

czàcym si´ post´powaniem o przest´pstwo lub przest´pstwo skarbowe pope∏nione

w zwiàzku z dzia∏aniem tej osoby prawnej lub jednostki (w dotychczasowym stanie praw-

nym: w zwiàzku z toczàcym si´ post´powaniem karnym lub karnym skarbowym o prze-

st´pstwo pope∏nione w zwiàzku z dzia∏aniem osoby prawnej lub jednostki nie majàcej oso-

bowoÊci prawnej – w zakresie rachunków bankowych i czynnoÊci bankowych

realizowanych przez t´ osob´ prawnà bàdê jednostk´),

• w zwiàzku z wykonaniem wniosku o udzielenie pomocy prawnej pochodzàcego od paƒ-

stwa obcego, które na mocy ratyfikowanej umowy mi´dzynarodowej wià˝àcej Rzeczpo-

spolità Polskà ma prawo wyst´powaç o udzielenie informacji obj´tych tajemnicà bankowà

(tak jak w dotychczasowym stanie prawnym).

Dost´p prokuratury do informacji obj´tych tajemnicà bankowà faktycznie poszerzono po-

przez zmian´ art. 106 (ograniczonego do obowiàzków banku zwiàzanych z przeciwdzia∏aniem wy-

korzystywania jego dzia∏alnoÊci do celów majàcych zwiàzek z przest´pstwem prania pieni´dzy – art.

299 Kodeksu karnego – lub aktów terrorystycznych) i dodanie przepisów art. 106a – 106c, b´dà-

cych podstawà prawnà dzia∏aƒ umo˝liwiajàcych jej dost´p do tajemnicy bankowej w przypadkach

innych ni˝ okreÊlone w art. 105. Przypadki te to:

• udzielenie informacji przez bank, który powiadomi∏ prokuratora o pope∏nieniu przest´p-

stwa innego ni˝ okreÊlone w art. 299 K.k. (art. 106a),

• pozyskiwanie informacji przez prokuratora prowadzàcego post´powanie w przypadkach

innych ni˝ sprecyzowane w art. 105 ust. 1 pkt 2 lit. b i c (art. 106b),

• udzielenie prokuratorowi informacji „z drugiej r´ki”, tzn. przez podmiot, któremu bank

udzieli∏ tych informacji (art. 106 c).

Dost´p prokuratora do tajemnicy bankowej w tego rodzaju przypadkach w dotychczasowym

stanie prawnym nie by∏ uregulowany i – co naturalne – budzi∏ powa˝ne kontrowersje interpretacyjne.

Po pierwsze, przed wejÊciem w ˝ycie nowelizacji Prawa bankowego w pe∏ni uzasadnione by-

∏y wàtpliwoÊci co do mo˝liwoÊci zawiadamiania o przest´pstwie innym ni˝ przest´pstwo prania pie-

ni´dzy, o którym dowiedzia∏ si´ bank, o ile z zawiadomieniem takim ∏àczy∏oby si´ ujawnienie infor-

Outsourcing i tajemnica bankowa w znowelizowanym Prawie bankowym

N a r o d o w y B a n k P o l s k i

macji stanowiàcych tajemnic´ bankowà. Ustawa z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdzia∏aniu

wprowadzaniu do obrotu finansowego wartoÊci majàtkowych pochodzàcych z nielegalnych lub

nieujawnionych êróde∏ oraz o przeciwdzia∏aniu finansowaniu terroryzmu (dalej w skrócie:

u.o.p.wpr.w.m.) nie zawiera∏a bowiem uregulowaƒ, które odnosi∏yby si´ do tych kwestii i, co naj-

wa˝niejsze, zwalnia∏yby bank z obowiàzku zachowania tajemnicy bankowej w owym zawiadomie-

niu. Jako rozwiàzanie zast´pcze przyjmowano rozwiàzania zawarte w Kodeksie post´powania kar-

nego, w tym przede wszystkim postanowienia art. 304 nak∏adajàce na ka˝dego obowiàzek

spo∏eczny (w §1), a na instytucje paƒstwowe i spo∏eczne obowiàzek ustawowy (w §2) zawiadomie-

nia prokuratura lub Policji o przest´pstwie Êciganym z urz´du. Rozwiàzanie przyj´te w art. 106a na-

wiàzuje do pierwotnego brzmienia art. 106 (sprzed nowelizacji Prawa bankowego wynikajàcej

z postanowieƒ u.o.p.wpr.w.m.). Zgodnie z tym przepisem, w razie zaistnienia uzasadnionego po-

dejrzenia, ˝e dzia∏alnoÊç banku jest wykorzystywana do celów majàcych zwiàzek z przest´pstwem

innym ni˝ okreÊlone w art. 299 K.k. lub akt terrorystyczny, bank zawiadamia o tym prokuratora.

Prokurator, który otrzyma takie zawiadomienie, b´dzie móg∏ ˝àdaç uzupe∏nienia informacji tak˝e

w toku czynnoÊci podejmowanych na podstawie art. 307 K.p.k. W ramach tych czynnoÊci prokura-

tor mo˝e za˝àdaç uzupe∏nienia w wyznaczonym terminie danych zawartych w zawiadomieniu

o przest´pstwie lub dokonaç sprawdzenia faktów w tym zakresie.

Po drugie, szczególne kontrowersje wywo∏ywa∏a stosowana niekiedy przez prokuratorów

praktyka ˝àdania od banków informacji obj´tych tajemnicà bankowà w przypadkach nie mieszczà-

cych si´ w ramach okreÊlonych art. 105 ust. 1 pkt 2 lit b i c oraz pozyskiwania takich informacji

„z drugiej r´ki”, tj. od podmiotów, które uzyska∏y od banków informacje obj´te tajemnicà bankowà

na podstawie upowa˝nienia zawartego w art. 105. W dzia∏aniach prokuratorów wykorzystywano in-

strumenty procedury karnej w postaci przes∏uchania Êwiadka zwolnionego z obowiàzku zachowania

tajemnicy zwiàzanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji (art.177 i 180 Kodeksu post´powania kar-

nego) oraz zatrzymania rzeczy, a dok∏adniej dokumentów zawierajàcych wspomniane informacje

(art. 217 Kodeksu post´powania karnego). Moim zdaniem, w literaturze dominowa∏ poglàd, ˝e

unormowanie art. 105 ust. 1 pkt 2 lit. b, c, e oraz art. 106 ust. 3 Prawa bankowego wyznacza∏o nie-

przekraczalne granice korzystania z tych Êrodków. Przes∏uchujàc w charakterze Êwiadka osob´ obo-

wiàzanà do zachowania tajemnicy bankowej, sàd lub prokurator móg∏ – na podstawie art. 180 §1

k.p.k. – zwolniç jà z tego obowiàzku tylko w takim zakresie, w jakim mia∏by prawo ˝àdaç stosow-

nych informacji bezpoÊrednio od banku na podstawie przepisów prawa bankowego. Podobnie

na podstawie art. 217 K.p.k. organ procesowy móg∏ ˝àdaç od banku wydania rzeczy b´dàcych no-

Ênikami okreÊlonych informacji obj´tych tajemnicà bankowà wy∏àcznie wtedy, gdy w myÊl odr´bnych

przepisów bank mia∏by obowiàzek udzielenia temu organowi – na jego ˝àdanie – informacji, które

zosta∏y tam utrwalone

. Dlatego uznawano, ˝e art. 180 §1 K.p.k. nie dotyczy tajemnicy zawodo-

wej, co do której przepisy szczególne przewidujà odr´bny tryb jej ujawnienia na potrzeby sàdu lub

prokuratora; stanowià one

lex specialis

do K.p.k. Chodzi tu o tajemnic´ s´dziowskà, prokuratorskà,

notarialnà, komorniczà, bankowà i ubezpieczeniowà

. OczywiÊcie, ˝e powy˝sze poglàdy dotyczy∏y

mo˝liwoÊci stosowania instytucji przes∏uchania Êwiadka i zatrzymania rzeczy przez organ procesowy

wobec banku. Tym bardziej nale˝a∏o wi´c wykluczyç stosowanie tych instrumentów wobec podmio-

tów uprawnionych do dost´pu do tajemnicy bankowej. Skoro bowiem ujawnienie tajemnicy by∏o sy-

tuacjà wyjàtkowà, odst´pstwem od zasady pe∏nej ochrony wiadomoÊci, to nie nale˝y interpretowaç

rozszerzajàco przepisów dopuszczajàcych mo˝liwoÊci ujawnienia tajemnicy

. Dlatego te˝, moim

zdaniem, zgodnie z ust. 3 w art. 105 Prawa bankowego (niezmienionym przez nowelizacj´), osoby

i instytucje, wymienione w ust. 1 tego artyku∏u, upowa˝nione do ˝àdania informacji stanowiàcych

tajemnic´ bankowà, mogà wykorzystaç te informacje jedynie na w∏asny u˝ytek. Istnieje wi´c zakaz

dalszego przekazywania tych informacji niezale˝nie od tego, czy odbywa∏oby si´ to w kr´gu podmio-

tów upowa˝nionych, czy dotyczy∏oby tak˝e innych osób lub instytucji

. Ju˝ na wst´pnym etapie

J. Majewski:

Dost´p organów post´powania karnego i karnego skarbowego do informacji stanowiàcych tajemnic´

bankowà. „Palestra” nr 7-8-9/1999.

R. Stefaƒski:

Ujawnienie tajemnicy zawodowej przez Êwiadka w nowym kodeksie post´powania karnego. „Prokura-

tura i Prawo” nr 4/1998.

R. Sza∏owski:

Prawna ochrona tajemnicy bankowej. „Przeglàd Ustawodawstwa Gospodarczego” nr 7-8/1999.

B. Smykla (w:)

Prawo bankowe. Komentarz. Praca pod red. W. Góralczyka. Warszawa 1999, s. 375.

Outsourcing i tajemnica bankowa w znowelizowanym Prawie bankowym

NOWE REGULACJE BANKOWE

prac nad projektem nowelizacji Prawa bankowego w NBP wypracowano rozwiàzania, które mia∏y
umo˝liwiç prokuratorowi prowadzàcemu post´powanie dost´p do informacji obj´tych tajemnicà
bankowà tak˝e w innych przypadkach ni˝ okreÊlone w art. 105 ust. 1 pkt 2 lit. b i c Prawa banko-
wego, w tym tak˝e z „drugiej r´ki”. Rozwiàzania te przyj´to w nowelizacji Prawa bankowego i wpro-
wadzono do ustawy w przepisach art. 106b i 106c. Sà one wzorowane na przywo∏anych wy˝ej prze-
pisach art. 20 ust. 4–10 ustawy o Policji.

Poza przypadkami okreÊlonymi w art. 105 i w sytuacjach, w których bank zawiadamia o prze-

st´pstwie, prokurator prowadzàcy post´powanie o przest´pstwo lub przest´pstwo skarbowe mo˝e
˝àdaç od banku, osób w nim zatrudnionych oraz osób, za których poÊrednictwem bank wykonuje
czynnoÊci bankowe, udzielenia informacji stanowiàcych tajemnic´ bankowà jedynie na podstawie
postanowienia wydanego na jego wniosek przez w∏aÊciwy miejscowo sàd okr´gowy. Ustawa okre-
Êli∏a wymogi formalne takiego wniosku, poprzez okreÊlenie nast´pujàcych elementów, które powi-
nien zawieraç:

1) numer lub sygnatur´ sprawy,

2) opis przest´pstwa wraz z kwalifikacjà prawnà, którego dotyczy post´powanie przygoto-

wawcze,

3) okolicznoÊci uzasadniajàce potrzeb´ udost´pnienia informacji,

4) wskazanie osoby lub jednostki organizacyjnej, której dotyczà informacje,

5) podmiot zobowiàzany do udost´pnienia informacji i danych,

6) rodzaj i zakres informacji.

Po rozpatrzeniu wniosku sàd, w drodze postanowienia, wyra˝a zgod´ na udost´pnienie in-

formacji, okreÊlajàc ich rodzaj i zakres, osob´ lub jednostk´ organizacyjnà, których b´dà dotyczyç,
oraz podmiot zobowiàzany do ich udost´pnienia albo odmawia udzielenia zgody na udost´pnie-
nie informacji.

Na postanowienie sàdu przys∏uguje za˝alenie prokuratorowi wnioskujàcemu o wydanie po-

stanowienia. Uprawniony przez sàd prokurator pisemnie informuje podmiot zobowiàzany do udo-
st´pnienia informacji (czyli bank, osoby w nim zatrudnione lub osoby, za których poÊrednictwem
bank wykonuje czynnoÊci bankowe) o treÊci postanowienia sàdu, osobie lub jednostce, której ma-
jà dotyczyç informacje, rodzaju i zakresie tych informacji.

Poza omówionymi wy˝ej przypadkami prokurator prowadzàcy post´powanie mo˝e na pod-

stawie postanowienia wydanego na jego wniosek przez w∏aÊciwy miejscowo sàd okr´gowy ˝àdaç
udzielenia informacji stanowiàcych tajemnic´ bankowà od podmiotów, którym bank ujawni∏ infor-
macje stanowiàce tajemnic´ bankowà. Do wydania postanowienia w tego typu sprawach stosuje
si´ przepisy dotyczàce postanowieƒ zobowiàzujàcych do udzielenia informacji przez bank, osoby
w nim zatrudnione i osoby, za których poÊrednictwem bank wykonuje czynnoÊci bankowe.

Nowe uregulowania z 2004 r. o rachunkach banko-

wych, kredytach i po˝yczkach pieni´˝nych, gwaran-

cjach i por´czeniach bankowych oraz akredytywach

Ryszard Tollik

I. Rachunki bankowe

1. W cz´Êci przepisów ustawy z dnia 1 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy Prawo bankowe oraz

o zmianie innych ustaw (Dz.U. Nr 91, poz. 870), zwanej dalej tak˝e „nowelà”, odnoszàcych si´ do ra-

chunków bankowych, dokonano wielu zmian. Polegajà one m.in. na zmianie klasyfikacji i terminologii

rodzajów rachunków, wprowadzeniu przepisu o rachunku powierniczym, modyfikacji przepisów o ra-

chunku wspólnym, wyp∏atach z rachunków oszcz´dnoÊciowych po Êmierci posiadacza oraz poprawieniu

niektórych innych unormowaƒ. Potrzeba ulepszenia zapisów ustawowych o rachunku bankowym zg∏a-

szana by∏a w literaturze

. Nowela wprowadza te zmiany poprzez nadanie rozdzia∏owi 3. Rachunki ban-

kowe nowego brzmienia z zastosowaniem ciàg∏ej numeracji przepisów. Spowodowa∏o to, ˝e przepisy do-

tyczàce poszczególnych instytucji zyska∏y nowà numeracj´, nawet te, których treÊç zosta∏a powtórzona

bez merytorycznych zmian (poza art. 51a i 51 b, które by∏y dodane przez Senat RP). Na przyk∏ad rodzaje

rachunków bankowych, które by∏y uregulowane w art. 50, obecnie wymienione sà w art. 49 Prawa ban-

kowego. Dyspozycja na wypadek Êmierci uregulowana w art. 57 obecnie znajduje si´ w art. 56. Dotych-

czasowy przepis o rachunkach oszcz´dnoÊciowych dla ma∏oletnich, znajdujàcy si´ uprzednio w art. 59,

obecnie zamieszczony jest w art. 58. Trzeba zauwa˝yç, ˝e przyj´cie takiej techniki legislacyjnej w ustawie

nowelizujàcej utrudni korzystanie z wypowiedzi nauki prawa, uwag komentarzowych i orzecznictwa od-

noszàcych si´ do przepisów Prawa bankowego w wersji obowiàzujàcej sprzed dnia 1 maja 2004 r.

Dla u∏atwienia zorientowania si´, które z obecnych przepisów mia∏y swoje odpowiedniki

w poprzednich artyku∏ach, poni˝ej przedstawiam zestawienie nowych i dotychczasowych artyku-

∏ów rozdzia∏u 3. Prawa bankowego.

Nowe uregulowania z 2004 r. o rachunkach bankowych, kredytach i po˝yczkach pieni´˝nych, gwarancjach i …

NOWE REGULACJE BANKOWE

Zob. opracowanie W. Pyzio∏a: O potrzebie i kierunkach reformy prawa bankowego prywatnego. „Prawo Bankowe” nr

11/2002, s. 65 i nast.

Przepisy obecne

Przepisy poprzednie

art. 49 (rodzaje rachunków bankowych)

art. 49 ust. 1 i art. 50

art. 50 ust. 1 (swoboda dysponowania rachunkiem)

art. 51

art. 50 ust.2 (starannoÊç banku w przechowywaniu Êrodków pieni´˝nych)

art. 49 ust. 3 in fine

art. 51, 51a oraz 51 b (rachunki wspólne)

art. 52

art. 52 ust. 1 i 2 (sk∏adniki umowy rachunku bankowego)

art. 54

art. 52 ust. 3 (365 dni w roku dla obliczania odsetek

art. 53

art. 53 ust. 1 i 2 (wydanie dowodu zawarcia umowy rachunku oszcz´dnoÊciowego)

art. 55

art. 53 ust. 3 i 4 (umorzenie dowodu zawarcia umowy rachunku oszcz´dnoÊciowego)

art. 61

art. 54 (zwolnienie spod zaj´cia rachunków oszcz´dnoÊciowych)

art. 56 ust. 1

art. 55 (wyp∏aty ex lege z rachunku oszcz´dnoÊciowego po ?mierci posiadacza rachunku)

art. 57 ust. 1 pkt. 1 i 3 oraz ust. 3

art. 56 (dyspozycja na wypadek Êmierci na rachunkach oszcz´dnoÊciowych)

art. 57 ust. 1 pkt 2 oraz ust. 3

art. 57 (wy∏àczenie wyp∏at po Êmierci z rachunków oszcz´dnoÊciowych wspólnych)

art. 57 ust. 2

art. 58 (rachunki oszcz´dnoÊciowe dla ma∏oletnich)

art. 59

art. 59 (rachunek powierniczy)

nie by∏o

art. 60 (rozwiàzanie umowy rachunku)

art.5 8

art. 61 (zg∏oszenie utraty dowodu zawarcia umowy rachunku oszcz´dnoÊciowego, czeku, blankietu
czekowego)

art. 60

art. 62 (umarzanie dowodów zawarcia umowy rachunku oszcz´dnoÊciowego)

art. 62

Nowe uregulowania z 2004 r. o rachunkach bankowych, kredytach i po˝yczkach pieni´˝nych, gwarancjach i …

N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Zestawienie poprzedniej i obecnej numeracji przepisów Prawa bankowego zamieszczo-

nych w rozdziale 3 Rachunki bankowe po nowelizacji ustawà z dnia 1 kwietnia 2004 r. (Dz.U.
Nr 91, poz. 870)

2. Na wst´pie prac nowelizacyjnych rozwa˝ano prawid∏owoÊç dotychczasowego stanu praw-

nego, w którym cz´Êç przepisów o rachunku bankowym zamieszczona jest w Kodeksie cywilnym
(art. 725 – 733), a pozosta∏a cz´Êç wype∏nia rozdzia∏ 3. Prawa bankowego. Wysuni´ta zosta∏a –
m.in. przez Zwiàzek Banków Polskich – propozycja wykreÊlenia z Kodeksu cywilnego przepisów
o rachunku bankowym i przeniesienia ich w ca∏oÊci do ustawy Prawo bankowe. Propozycja ta zy-
ska∏a pewne poparcie, sporzàdzono nawet wst´pny projekt przepisów rozdzia∏u 3. z zamieszcze-
niem w nim kodeksowych norm o rachunku bankowym. W ostatecznoÊci jednak porzucono kon-
cepcj´ scalenia przepisów o rachunku bankowym i odstàpiono od wykreÊlania z Kodeksu art. 725
– 733, do czego nale˝y si´ odnieÊç z aprobatà

. Zrealizowanie (pozbawionego racjonalnego uza-

sadnienia) pomys∏u scalenia przepisów zaszkodzi∏oby – moim zdaniem – ustabilizowanym ju˝ w to-
ku wieloletniej praktyki podstawom êród∏owym umowy rachunku bankowego.

Odrzucenie tej koncepcji nie oznacza powstrzymywania si´ od zmian w przepisach Kodeksu

cywilnego o rachunku bankowym tam, gdzie zmiany takie sà potrzebne. Omawiana nowela wpro-
wadza cztery takie zmiany (art. 2 ustawy z dnia 1 kwietnia 2004 r.). Dwie z nich, modyfikujàce art.
725 i 726 K.c., dotyczà kwestii podstawowych dla konstrukcji omawianej umowy.

Po pierwsze, zmodyfikowano samà definicj´ umowy rachunku bankowego z art. 725. Do-

tychczasowa definicja zak∏ada∏a, ˝e umowa ta zobowiàzuje bank do przechowywania Êrodków pie-
ni´˝nych i przeprowadzania na zlecenie posiadacza rozliczeƒ pieni´˝nych. Z wyk∏adni gramatycznej
tego przepisu wynika∏o, ˝e w ka˝dej umowie rachunku bank jest obowiàzany do przeprowadza-
nia rozliczeƒ. Tymczasem od wielu lat banki prowadzi∏y rachunki o charakterze wy∏àcznie depozy-
towym, na których nie dokonywano rozliczeƒ

. Dlatego w art. 725 dodano, ˝e rachunek bankowy

zobowiàzuje bank do przeprowadzania rozliczeƒ, je˝eli umowa tak stanowi. W rezultacie przepro-
wadzanie rozliczeƒ nale˝y do istotnych elementów umowy rachunku tylko wtedy, gdy przewiduje
to umowa. Ta zmiana ma wyeliminowaç wàtpliwoÊci co do kwalifikowania lokat bankowych jako
umów rachunku bankowego.

Po drugie, w art. 726 K.c., ustalajàcym m.in., ˝e bank mo˝e obracaç czasowo wolnymi Êrod-

kami pieni´˝nymi, skreÊlono anachronicznie brzmiàcà i zb´dnà wzmiank´, ˝e obraca nimi „na po-
trzeby gospodarki narodowej”. Bank obraca zdeponowanymi Êrodkami pieni´˝nymi, by uzyskaç ko-
rzyÊci, z których b´dzie nast´pnie wyp∏aca∏ posiadaczowi rachunku oprocentowanie, lecz obowiàzku
osiàgania korzyÊci nie da si´ ujàç w kategoriach obowiàzku cywilnoprawnego. Posiadacz rachunku
mo˝e pod adresem banku wysuwaç jedynie roszczenia o wyp∏at´ ustalonego w umowie oprocento-
wania, a nie roszczenie, by bank korzystnie obraca∏ zdeponowanymi Êrodkami pieni´˝nymi.

Po trzecie, nowe brzmienie uzyska∏ art. 72 8 K.c., regulujàcy zawiadamianie posiadacza

o stanie rachunku. W praktyce bankowej pojawi∏y si´ wàtpliwoÊci co do sposobu, cz´stotliwoÊci
i odp∏atnoÊci wykonywania przez bank obowiàzku informowania o stanie rachunku. Praktyka nie-
których banków by∏a kwestionowana w wystàpieniach Rzecznika Praw Obywatelskich do NBP. No-
wy art. 728 §1 K.c. utrzymuje obowiàzek banku informowania posiadacza rachunku prowadzone-
go – dodano – na czas nieoznaczony o ka˝dej zmianie stanu rachunku – dodano – w sposób
okreÊlony w umowie. Obowiàzku tego nie ma jednak bank przy rachunku oszcz´dnoÊciowym lub
rachunku oszcz´dnoÊciowej lokaty terminowej, je˝eli wyda∏ posiadaczowi ksià˝eczk´ oszcz´dno-
Êciowà lub inny imienny dokument potwierdzajàcy zawarcie umowy (nowy art. 53 ust. 1 Prawa
bankowego). W nowo dodanym §2 ustalono regu∏´, ˝e bank jest obowiàzany przesy∏aç co najmniej
raz w miesiàcu bezp∏atnie wyciàg z rachunku z informacjà o zmianach stanu rachunku i ustaleniem
salda, chyba ˝e posiadacz wyrazi∏ pisemnie zgod´ na inny sposób informowania o tych zmianach

Szerzej na ten temat R. Tollik: O niecelowoÊci usuwania z polskiego kodeksu cywilnego przepisów o rachunku banko-

wym (art. 725 – 733) i przenoszenia ich do ustawy Prawo bankowe. „Bank i Kredyt” nr 10/2003, s. 46-50.

Kwestia rozbie˝noÊci definicji z art. 725 K.c. z praktykà bankowà zosta∏a dawno zauwa˝ona w literaturze. Autor pierw-

szej po wejÊciu w ˝ycie kodeksu monografii dotyczàcej rachunku bankowego stwierdza∏, „˝e sformu∏owania art. 725
k.c. nie mo˝na pojmowaç zupe∏nie dos∏ownie, gdy˝ mogà wyst´powaç rachunki bankowe przeznaczone wy∏àcznie
do przechowywania Êrodków pieni´˝nych” Z. ˚abiƒski: Umowa rachunku bankowego. Warszawa 1967, s. 75.

Nowe uregulowania z 2004 r. o rachunkach bankowych, kredytach i po˝yczkach pieni´˝nych, gwarancjach i …

NOWE REGULACJE BANKOWE

i saldzie. W pierwszym projekcie noweli paragraf ten mia∏ dotyczyç jedynie umów zawartych przez

banki z konsumentami, ostatecznie jednak odnosi si´ on do wszystkich umów.

Z nowego §2 wynikajà nast´pujàce wnioski interpretacyjne:

A. Co najmniej raz w miesiàcu bank informuje posiadacza o zmianach rachunku i wysokoÊci

salda. Informacja ta ma zawieraç zatem wszystkie zmiany (tj. uznania i obcià˝enia rachunku doko-

nane w ciàgu miesiàca) oraz wysokoÊç salda.

B. Ta miesi´czna informacja ma byç sporzàdzona i dor´czona klientowi bezp∏atnie; bank nie

mo˝e pobraç za nià op∏aty.

C. O formie i sposobie sporzàdzania i przesy∏ania miesi´cznych informacji decyduje umowa

(art. 728 §2 w powiàzaniu z §1).

D. Paragraf 2 jest przepisem dyspozytywnym, posiadacz mo˝e wyraziç zgod´ na inny sposób

informowania go o rachunku.

E. Zgoda posiadacza na inny sposób informowania musi byç wyra˝ona na piÊmie: zasto-

sowanie ma tu art. 78 K.c. Skoro ustawa wymaga pisemnej zgody, nie jest – moim zdaniem –

mo˝liwe ustalenie odmiennego, a zw∏aszcza pogarszajàcego sytuacj´ klienta sposobu informo-

wania we wzorcu umownym (art. 384 K.c.), który nie b´dàc umowà, nie jest dokumentem

uzgadnianym z kontrahentem banku. Przy przyjmowaniu od posiadaczy rachunków zgody na in-

ne informowanie o rachunku nale˝y mieç na uwadze przepisy o ochronie praw konsumentów

(art. 385

1 –

385

K.c.).

Nowy §3 w art. 728 odpowiada dotychczasowemu §2.

Po czwarte, zdezaktualizowany ju˝ od 1975 r. art. 733 K.c. (spó∏dzielnie oszcz´dnoÊciowo-

-rozliczeniowe zosta∏y z mocy art. 59 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. – Dz.U. Nr 20, poz. 108 –

przekszta∏cone w banki spó∏dzielcze) uzyska∏ nowe brzmienie. Przepisy tytu∏u Kodeksu o rachunku

bankowym stosuje si´ odpowiednio równie˝ do rachunków prowadzonych przez spó∏dzielcze kasy

oszcz´dnoÊciowo-kredytowe. Nale˝y zauwa˝yç, ˝e nowelizacja tego przepisu oznacza – moim zda-

niem – istotnà zmian´ merytorycznà. Zagadnienie odpowiedniego stosowania tych przepisów K.c.

do rachunków prowadzonych przez te kasy oraz stosowania do nich ewentualnie innych przepi-

sów o rachunkach bankowych wymaga osobnego opracowania. Wst´pnie nale˝y oceniç, ˝e zmia-

na art. 733 K.c. nie oznacza prawnego zrównania rachunków tych kas z rachunkami bankowy-

mi. Rachunki bankowe rzàdzà si´ wieloma innymi pozakodeksowymi przepisami, które nie majà

zastosowania do rachunków spó∏dzielczych kas. Zmiana art. 733 K.c. oznacza tylko nakazanie od-

powiedniego stosowania do rachunków kas kilku przepisów Kodeksu cywilnego i nie daje podstaw

do przyjmowania wyk∏adni zrównujàcej rachunki prowadzone przez kasy z rachunkami bankowy-

mi. Rachunki kas oszcz´dnoÊciowo-kredytowych nie stajà si´ przez to rachunkami bankowymi. No-

welizacja art. 733 Kodeksu cywilnego nie daje podstaw do zamazywania istotnych ró˝nic mi´dzy

tymi rachunkami ani wynikajàcych z przepisów prawa – tak˝e prawa publicznego – ró˝nic mi´dzy

podmiotami prowadzàcymi te rachunki

3. Nowe przepisy udoskonalajà normy o rodzajach rachunków bankowych. Art. 49, otwie-

rajàcy rozdzia∏ 3. Prawa bankowego, wymienia cztery rodzaje rachunków, przy czym w ustawie

dokonano dalszego podzia∏u dwóch z tych rodzajów. W rezultacie ustawodawca wyró˝nia nast´-

pujàce rodzaje rachunków:

A. Rachunki rozliczeniowe, wÊród których znajdujà si´ tak˝e rachunki bie˝àce i pomocnicze.

B. Rachunki lokat terminowych.

Rachunki rozliczeniowe oraz rachunki lokat terminowych mogà byç prowadzone wy∏àcznie

dla osób prawnych, jednostek organizacyjnych niemajàcych osobowoÊci prawnej, o ile majà zdol-

Zob. kwesti´ poruszonà w mojej wypowiedzi: Mo˝liwoÊç wskazywania rachunku spó∏dzielczych kas oszcz´dnoÊciowo-

-kredytowych we wniosku o przyznanie p∏atnoÊci z Agencji Rynku Rolnego. „Biuletyn Prawniczy PKO BP SA” nr 4/2004,
s. 53 i nast.

Nowe uregulowania z 2004 r. o rachunkach bankowych, kredytach i po˝yczkach pieni´˝nych, gwarancjach i …

N a r o d o w y B a n k P o l s k i

noÊç prawnà, oraz osób fizycznych prowadzàcych dzia∏alnoÊç zarobkowà na w∏asny rachunek,

w tym dla osób b´dàcych przedsi´biorcami. Wyró˝nienie tych rachunków opiera si´ zatem na kry-

teriach przedmiotowych (cel i przeznaczenie rachunku ujawnione w nazwie rodzaju tego rachun-

ku) oraz podmiotowych.

C. Rachunki oszcz´dnoÊciowe, oszcz´dnoÊciowo-rozliczeniowe oraz rachunki oszcz´dno-

Êciowe lokat terminowych. Te trzy postacie rachunków mo˝na nazywaç rachunkami oszcz´dno-

Êciowymi sensu largo. Banki te mogà prowadziç rachunki wy∏àcznie dla osób fizycznych, szkolnych

kas oszcz´dnoÊciowych oraz pracowniczych kas zapomogowo-po˝yczkowych. I tu wyró˝nienie tych

rachunków uwzgl´dnia kryteria przedmiotowe i podmiotowe.

D. Rachunki powiernicze.

Przyj´ta w ca∏ym art. 49 terminologia i klasyfikacja nasuwajà nast´pujàce uwagi.

Po pierwsze, nale˝y zauwa˝yç, ˝e ustawa nie zamyka drogi do kreowania przez banki in-

nych jeszcze rodzajów rachunków bankowych. Przepis wymienia te rodzaje „w szczególnoÊci”.

SpoÊród rachunków rozliczeniowych rachunki bie˝àce i pomocnicze sà tylko przyk∏adowo wymie-

nionymi odmianami.

Po drugie, trzeba odnotowaç, ˝e przedstawiony w art. 49 podzia∏ rachunków nie jest podzia-

∏em roz∏àcznym, np. nie jest wykluczone prowadzenie rachunku powierniczego jako rachunku roz-

liczeniowego albo oszcz´dnoÊciowego.

Po trzecie, ustawa w pozosta∏ych przepisach Prawa bankowego opisuje jeszcze inne rodzaje

rachunków, np. rachunek wspólny (art. 51 – 51b). Taki rachunek mo˝e byç rachunkiem oszcz´d-

noÊciowym lub rozliczeniowym rachunkiem osób fizycznych czy jednostek samorzàdu terytorialne-

go. W art. 67a wymienia si´ ponadto rachunek rozliczeniowy banku.

Po czwarte, zastosowana terminologia eliminuje niektóre mankamenty dotychczasowego po-

dzia∏u rachunków. Dotychczasowy art. 50 Prawa bankowego by∏ tak sformu∏owany, ˝e wymienia∏

„rachunki terminowe” jako osobny rodzaj rachunków, który nie obejmowa∏ „wk∏adów oszcz´dno-

Êciowych”. WadliwoÊç tego ustawowego uj´cia by∏a ewidentna, a wnioski p∏ynàce z czysto grama-

tycznej wyk∏adni tego przepisu by∏y s∏usznie odrzucone przez praktyk´.

W obecnej klasyfikacji rodzajów rachunków wyraênie odró˝nia si´ rachunki lokat termino-

wych dla osób prawnych, jednostek organizacyjnych majàcych zdolnoÊç prawnà i osób fizycznych

prowadzàcych dzia∏alnoÊç zarobkowà na w∏asny rachunek (nieb´dàce rachunkami oszcz´dnoÊcio-

wymi) od rachunków terminowych lokat oszcz´dnoÊciowych dla osób fizycznych i pomiotów wy-

mienionych w art. 49 ust. 3 pkt. 2 i 3. Oszcz´dnoÊciowy charakter tych ostatnich rachunków nie

mo˝e budziç wàtpliwoÊci.

Po piàte, ustawa utrwala ocen´, ˝e prowadzone przez banki rachunki lokat terminowych sà

rachunkami bankowymi w rozumieniu przepisów Kodeksu cywilnego i rozdzia∏u 3. Prawa banko-

wego. Dopatrywanie si´ w lokatach terminowych umów, które nie stanowià umowy rachunku ban-

kowego w rozumieniu art. 725 (zw∏aszcza po dodaniu doƒ omówionej wy˝ej w pkt. 2 wzmianki

eliminujàcej z definicji umowy niezb´dnoÊç dokonywania rozliczeƒ pieni´˝nych) nie ma de lege la-

ta podstawy prawnej. Innà sprawà jest potrzeba badania specyfiki takich lokat jako rachunków ban-

kowych oraz rozwa˝enia problemu dopuszczalnoÊci lokowania Êrodków pieni´˝nych w banku

na podstawie innych umów ni˝ rachunek bankowy.

4. Ustawa z dnia 1 kwietnia 2004 r. zrezygnowa∏a z zapisywania formu∏y (dotychczasowy art.

49 ust. 3 in principio), ˝e „bank swobodnie dysponuje powierzonymi Êrodkami pieni´˝nymi”. For-

mu∏a ta by∏a sprzeczna z brzmieniem dotychczasowego art. 51 (przepis ten utrzymano obecnie

w ca∏oÊci jako art. 50), stanowiàcym, ˝e to posiadacz rachunku swobodnie dysponuje Êrodkami

pieni´˝nymi zgromadzonymi na rachunku. Proklamowanie w ustawie, ˝e bank swobodnie dyspo-

nuje powierzonymi Êrodkami nie tylko by∏o sprzeczne z art. 51, ale by∏o tak˝e zupe∏nie zb´dne.

Chodzi przecie˝ tylko o to, ˝e bank mo˝e obracaç wolnymi Êrodkami pieni´˝nymi, co wyra˝a ju˝ –

lepiej – omówiony wy˝ej art. 726 K.c.

Nowe uregulowania z 2004 r. o rachunkach bankowych, kredytach i po˝yczkach pieni´˝nych, gwarancjach i …

NOWE REGULACJE BANKOWE

Ustawa utrzymuje natomiast innà ogólnà formu∏´ (art. 50 ust. 2, która odpowiada w przy-

bli˝eniu dotychczasowemu art. 49 ust. 3 in fine), ˝e bank dok∏ada szczególnej starannoÊci w zakre-

sie zapewnienia bezpieczeƒstwa przechowywanych Êrodków pieni´˝nych. OsobiÊcie jestem prze-

ciwnikiem formu∏owania w przepisach ustawy obowiàzku dochowywania przez poszczególne

grupy d∏u˝ników szczególnej starannoÊci. W zamyÊle projektodawców takich przepisów majà one

prowadziç do podwy˝szenia po˝àdanego stopnia starannoÊci w relacji do nale˝ytej starannoÊci,

której przestrzeganie w stosunkach zobowiàzaniowych proklamowane jest przez art. 355 §1 K.c.

Tymczasem wymagana starannoÊç banku jako podmiotu prowadzàcego dzia∏alnoÊç gospodarczà

jest starannoÊcià nale˝ytà, którà jednak okreÊla si´ przy uwzgl´dnieniu zawodowego charakteru

tej dzia∏alnoÊci (art. 355 § 2 K.c.). Inna miara starannoÊci zawodowej nie prowadzi do podwy˝sze-

nia starannoÊci, lecz do odnoszenia jej do wymogów wyznaczonych przez wykonywany zawód.

Zwraca∏ na to uwag´ w licznych pracach o odpowiedzialnoÊci cywilnej prof. M. SoÊniak

. Jest to za-

tem starannoÊç podmiotu, którego zachowanie w zakresie przechowywania Êrodków pieni´˝nych

oceniane jest wed∏ug kryteriów specjalistycznych. Bank jako profesjonalista w pilnowaniu zdepono-

wanych Êrodków pieni´˝nych oceniany jest z wywiàzywania si´ z obowiàzku zapewnienia bezpie-

czeƒstwa depozytów przy uwzgl´dnieniu zabezpieczeƒ stosowanych i dost´pnych we wspó∏cze-

snym obrocie bankowym. W rezultacie nale˝y stwierdziç, ˝e art. 50 ust. 2 nie wprowadza ˝adnego

odst´pstwa od zasady wyra˝onej w art. 355 K.c.

5. Sk∏adniki umowy rachunku bankowego, które dotychczas by∏y wymienione w art. 54, sà

obecnie spisane w art. 52. Porównanie tych przepisów wskazuje na pewne zmiany redakcyjne, jed-

nak jego treÊç pozosta∏a w istocie bez zmian.

6. Na nowo zosta∏y sformu∏owane przepisy o rachunkach wspólnych. Obecnie rachunkom

tym poÊwi´ca si´ art. 51 – 51b Prawa bankowego.

Przepisy te – taka by∏a intencja projektodawców – utrzymujà restrykcyjne podejÊcie ustawo-

dawcy do mo˝liwoÊci zawierania przez banki rachunków wspólnych. Rachunki takie mogà byç pro-

wadzone w sytuacjach wymienionych w ustawie

. Nie przyj´to zg∏aszanej w toku prac propozycji

dopuszczajàcej swobodne otwieranie przez banki rachunków wspólnych dla wszelkich podmiotów.

Uznano, ˝e otwieranie takich rachunków dla wszelkich osób prawnych by∏oby niepo˝àdane i utrud-

nia∏oby zorientowanie si´ w sytuacji finansowej tych osób oraz w dokonywanych przez nie trans-

akcjach gospodarczych.

Nowe przepisy przewidujà prowadzenie rachunków wspólnych jedynie dla osób fizycznych

oraz dla jednostek samorzàdu terytorialnego. Przepisy o rachunkach wspólnych dla jednostek sa-

morzàdu terytorialnego (art. 51 in fine i 51b) zosta∏y wprowadzone do ustawy w wyniku popraw-

ki dokonanej przez Senat RP. Rachunki takie dla tych jednostek mogà byç prowadzone wy∏àcznie

w zwiàzku ze wspólnym wykonywaniem zadaƒ publicznych, w tym dla realizacji przedsi´wzi´ç

wspó∏finansowanych ze Êrodków Unii Europejskiej. Umowa taka powinna przy tym okreÊlaç cel pro-

wadzenia rachunku, zasady dysponowania Êrodkami pieni´˝nymi oraz zasady wypowiadania umo-

wy (art. 51b ust. 1 pkt. 2 i 3). Poza regulacjà zawartà w Prawie bankowym nale˝y szukaç norm do-

tyczàcych kontrolowania wykorzystania Êrodków zgodnie z celem prowadzenia rachunku.

Rachunek wspólny mo˝e byç rachunkiem ∏àcznym, tj. takim, w którym ka˝dy z wspó∏posia-

daczy mo˝e samodzielnie (bez udzia∏u innych osób wspó∏uprawnionych) dysponowaç rachunkiem

lub roz∏àcznym, gdy ka˝da z dyspozycji mo˝e byç dokonywana jedynie ∏àcznie przez wszystkich

wspó∏posiadaczy

. Przepis art. 51a wprowadza regu∏´ roz∏àcznego charakteru rachunku wspól-

nego prowadzonego dla osób fizycznych. Rachunek taki dla tych osób jest roz∏àczny, gdy˝ ka˝dy

ze wspó∏posiadaczy mo˝e:

a) samodzielnie dysponowaç zgromadzonymi Êrodkami pieni´˝nymi,

Np. Cywilnoprawna ocena starannoÊci zawodowej. „Nowe Prawo” nr 2/1980, s. 23 i 24.

Kwestia ta jest dyskutowana w literaturze. Np. z wypowiedzi W. Pyzio∏a wynika, ˝e autor ten przyjmuje, i˝ Prawo ban-

kowe nie zamyka drogi do prowadzenia rachunków wspólnych w innych sytuacjach. Prawo Bankowe. Komentarz. Pra-
ca pod red. E. Fojcik-Mastalskiej, Warszawa 2002, s. 154.

Na temat rozró˝nienia obu tych postaci rachunków: W. Pyzio∏: Umowa rachunku bankowego. Warszawa 1997, s. 80

i nast.

Nowe uregulowania z 2004 r. o rachunkach bankowych, kredytach i po˝yczkach pieni´˝nych, gwarancjach i …

N a r o d o w y B a n k P o l s k i

b) w ka˝dym czasie wypowiedzieç umow´ ze skutkiem dla pozosta∏ych wspó∏posiadaczy.

Proklamowana w tym przepisie roz∏àcznoÊç powoduje, ˝e po zawarciu umowy o prowadze-

nie rachunku wspólnego wspó∏posiadacz samodzielnie decyduje zarówno o ca∏ej zgromadzonej
na rachunku kwocie, jak i w ogóle o istnieniu rachunku. Przy tak skonstruowanym rachunku mamy
do czynienia po stronie wspó∏posiadaczy z solidarnoÊcià wierzycieli w rozumieniu art. 367 K.c. Po-
siadacze rachunku sà wspó∏wierzycielami banku, co powoduje, ˝e bank zwalnia si´ ze zobowiàza-
nia przez spe∏nienie Êwiadczenia do ràk któregokolwiek z nich (art. 376 §1 K.c.). Wy∏àczone jest tu
stosowanie art. 367 §2 K.c., dajàcego d∏u˝nikowi prawo wyboru wierzyciela, któremu spe∏ni Êwiad-
czenie. Z chwilà za˝àdania przez jednego ze wspó∏posiadaczy wykonania polecenia rozliczeniowe-
go lub dokonania wyp∏aty Êrodków z rachunku, bank jest ju˝ tym ˝àdaniem zwiàzany. Nie mo˝e
odmówiç uczynienia zadoÊç temu ˝àdaniu ani ze wzgl´du na swojà ocen´ tego ˝àdania, ani ze
wzgl´du na stanowisko innego wspó∏posiadacza.

Regu∏a roz∏àcznego charakteru rachunku wspólnego jest – jak wynika z przepisu – regu∏à

dyspozytywnà: wchodzi w gr´, o ile umowa rachunku bankowego nie stanowi inaczej. Strony mo-
gà w umowie z bankiem poddaç niektóre polecenia ∏àcznej dyspozycji wspó∏posiadaczy, np. usta-
nowienie pe∏nomocnika na rachunku, dokonywanie wi´kszych wyp∏at, wypowiadanie ca∏ej umowy,
dokonywanie cesji rachunku. Mogà te˝ uzale˝niç skutecznoÊç tych lub innych dyspozycji jednego
wspó∏posiadacza od zgody pozosta∏ych.

Ustawa – jak i dotychczasowy art. 52 – ujmuje rachunek ∏àczny jako jeden rachunek banko-

wy prowadzony dla kilku osób. Nie by∏o i nie ma w zwiàzku z tym podstaw do wyró˝niania w ra-
mach wspólnego rachunku samodzielnych jego cz´Êci, stanowiàcych osobny przedmiot takich sto-
sunków prawnych, których podmiotem jest tylko jeden ze wspó∏posiadaczy. Nie ma zw∏aszcza
podstaw do wyodr´bniania obok wspólnego rachunku udzia∏ów w rachunku. Konsekwencjà trak-
towania rachunku wspólnego jako jednego rachunku jest to, ˝e przys∏ugujàce przy rachunkach
oszcz´dnoÊciowych zwolnienie od zaj´cia w kwocie ustalonej w ustawie odnosi si´ do tego rachun-
ku w tej kwocie niezale˝nie od liczby wspó∏posiadaczy. Nie mo˝na tej kwoty mno˝yç przez liczb´
osób wspó∏uprawnionych. Nowa ustawa zamieszcza nowy wyraêny przepis tak w∏aÊnie ogranicza-
jàcy zwolnienie spod zaj´cia (art. 54 ust. 2), mimo ˝e i bez tego przepisu w tej wysokoÊci nale˝a∏o
ustalaç rozmiar zwolnienia spod zaj´cia

Konsekwencjà oceniania rachunku wspólnego jako jednego rachunku bankowego by∏o to, ˝e

majàc tytu∏ egzekucyjny przeciwko któremukolwiek ze wspó∏posiadaczy mo˝na by∏o prowadziç eg-
zekucj´ z takiego rachunku

. Dlatego krytycznie nale˝y si´ odnieÊç do wprowadzenia do art. 3 usta-

wy nowelizujàcej Prawo bankowe uzupe∏nienia Ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o post´powaniu
egzekucyjnym w administracji (Dz.U. z 2002 r. Nr 110, poz. 968 ze zm.) przez dodanie do art. 81
osobnego paragrafu 1a. Dotyczy on egzekucji z rachunku bankowego i stanowi, ˝e zaj´cie wierzy-
telnoÊci jest skuteczne w odniesieniu do rachunku bankowego prowadzonego dla kilku osób fizycz-
nych. Uzupe∏nienia tego nie by∏o w pierwszym projekcie ustawy opracowanym w NBP. Jest ono
zb´dne i wywo∏uje – moim zdaniem – niepotrzebnie wra˝enie, ˝e przedmiotem zaj´cia mog∏oby
byç jakieÊ prawo do cz´Êci rachunku wspólnego. Nie liczy si´ ono z traktowaniem rachunku wspól-
nego jako jednego rachunku bankowego. Poza tym uzupe∏nienie to wywo∏uje wiele powa˝nych za-
strze˝eƒ merytorycznych. Po pierwsze, nie jest jasne, dlaczego §1a dotyczy tylko rachunków wspól-
nych prowadzonych dla osób fizycznych – przecie˝ nowela umo˝liwia prowadzenie takich
rachunków dla jednostek samorzàdu terytorialnego. Po drugie, niczym nie t∏umaczy si´ ogranicze-
nie zasady skutecznoÊci dokonanego w egzekucji prowadzonej przeciwko jednemu ze wspó∏w∏aÊci-
cieli zaj´cia ca∏ego rachunku tylko do post´powania egzekucyjnego w administracji. Nie widaç ˝ad-
nych podstaw do ró˝nicowania skutków zaj´cia w obu egzekucjach.

Nale˝y dodaç, ˝e dalsze komplikacje w dokonywaniu wyk∏adni przepisów o egzekucji rachun-

ków bankowych wspólnych zapowiada uchwalona dnia 2 lipca 2004 r. ustawa o zmianie ustawy

Inaczej, nietrafnie na tle dotychczasowego stanu prawnego, W. Pyzio∏: Prawo bankowe. Komentarz. Warszawa 2002,

s. 163-164.

W. Pyzio∏: Wspólny rachunek bankowy. „Prawo Bankowe” nr 3/1995, s. 82; T. Spyra: Egzekucja ze wspólnych rachun-

ków bankowych. „Prawo Bankowe” nr 5/2001.

Nowe uregulowania z 2004 r. o rachunkach bankowych, kredytach i po˝yczkach pieni´˝nych, gwarancjach i …

NOWE REGULACJE BANKOWE

Kodeks post´powania cywilnego oraz o zmianie innych ustaw (Dz.U. Nr 172, poz. 1084). Wprowa-

dzony tà ustawà art. 891

K.p.c. poza potwierdzeniem mo˝liwoÊci zaj´cia rachunku wspólnego na-

kazuje prowadziç dalsze czynnoÊci egzekucyjne do przypadajàcego d∏u˝nikowi udzia∏u w ra-

chunku wspólnym stosownie do treÊci umowy regulujàcej prowadzenie rachunku, a w razie gdy

umowa nie okreÊla takich udzia∏ów lub gdy d∏u˝nik nie przed∏o˝y umowy – do udzia∏u obliczone-

go z uwzgl´dnieniem domniemania, ˝e udzia∏y wspó∏posiadaczy sà równe. Przepis ten stwarza

wiele mo˝liwoÊci usuwania mienia spod egzekucji z wykorzystaniem instytucji rachunku wspólne-

go oraz sprzyja nara˝aniu banku na odpowiedzialnoÊç. Przede wszystkim zaÊ przepis ten wprowa-

dza „egzekucj´ z udzia∏u w rachunku”, mimo ˝e prawo egzekucyjne nie zna egzekucji z udzia∏u

w wierzytelnoÊci. Nie bardzo wiadomo, co oznacza „prowadzenie egzekucji z udzia∏u w rachunku

wspólnym” ani „zwolnienie pozosta∏ych udzia∏ów z egzekucji”. Czy udzia∏ w rachunku odnosi si´

wy∏àcznie do salda na rachunku? Jak bank b´dzie wykonywaç dyspozycje rozliczeniowe poszcze-

gólnych wspó∏posiadaczy rachunku w razie prowadzenia egzekucji do udzia∏u jednego z nich?

Zupe∏nie niezrozumia∏e jest poza tym odmienne traktowanie egzekucji z rachunków wspól-

nych w post´powaniu egzekucyjnym w administracji i post´powaniu egzekucyjnym toczàcym si´

wed∏ug K.p.c. Kwestie te nie mogà byç tu szerzej podj´te.

7. Wielu zmianom uleg∏y przepisy odnoszàce si´ do wyp∏at po Êmierci posiadacza rachun-

ku bankowego. Dotychczasowe regulacje zamieszczone w art. 57 Prawa bankowego zosta∏y roz-

dzielone na trzy artyku∏y: 55, 56 i 57. Do tych przepisów nale˝y tak˝e do∏àczyç art. 17 noweli na-

le˝àcy do tzw. przepisów przejÊciowych. Wszystkie te przepisy dotyczy∏y i dotyczà wy∏àcznie

rachunków oszcz´dnoÊciowych. Wyp∏aty po Êmierci z innych rachunków dokonywane sà na ogól-

nych zasadach prawa spadkowego.

A. Kilka donios∏ych zmian wprowadzono do unormowania o dyspozycji na wypadek Êmierci

(obecnie art. 56 Prawa bankowego). Ustawa, sankcjonujàc dotychczasowà nazw´ z j´zyka prawni-

czego, wprowadza do j´zyka ustawowego terminologi´ dyspozycja wk∏adem na wypadek Êmier-

ci. Przepis ustala, ˝e posiadacz rachunku mo˝e pisemnie poleciç bankowi dokonanie wyp∏aty okre-

Êlonej kwoty pieni´˝nej po swojej Êmierci wskazanym osobom.

Sporny by∏ do tej pory charakter tej dyspozycji. Rozbie˝noÊci polega∏y na rozstrzygni´ciu, czy

mamy tu do czynienia z czynnoÊcià prawnà jednostronnà, czy jest to czynnoÊç dwustronna. Prze-

wa˝a∏a ocena o dwustronnym charakterze tej dyspozycji

. Obecne brzmienie przepisu dostarcza

argumentów stanowisku widzàcemu w tej dyspozycji czynnoÊç jednostronnà. Klient poleca banko-

wi wyp∏acenie po Êmierci kwot ze swego rachunku. Takie ukszta∏towanie dyspozycji zbli˝a jà do in-

nych rozporzàdzeƒ na wypadek Êmierci – ustanowienia spadkobiercy oraz dokonania zapisu. Wy-

daje si´ jednak, ˝e stanowisko traktujàce omawianà dyspozycj´ jako dwustronne zmodyfikowanie

umowy rachunku bankowego mo˝e byç nadal podtrzymywane. Polecenie dane bankowi musi byç

przez bank przyj´te. Oznacza to, ˝e mamy tu do czynienia z umownym êród∏em powstania obo-

wiàzków banku do wyp∏aty wk∏adów oszcz´dnoÊciowych po Êmierci posiadacza.

Nakazanie przez prawo pisemnej formy owego polecenia rodzi pytanie o skutki jej niedocho-

wania. Przy uwzgl´dnieniu art. 73 §1 i 74 §1 K.c. mo˝na by twierdziç, ˝e art. 55 zastrzega jà wy-

∏àcznie do celów dowodowych (ad probationem). Poniewa˝ jednak chodzi tu o czynnoÊç prawnà

na wypadek Êmierci, uzasadnione jest stosowanie przepisu art. 958 K.c. i przyj´cie, ˝e niezachowa-

nie formy pisemnej powoduje niewa˝noÊç dyspozycji. Ka˝de odst´pstwo od wymogów ustawo-

wych dotyczàcych formy oÊwiadczenia woli mortis causa sankcjonowane jest niewa˝noÊcià tego

oÊwiadczenia.

ÂciÊle te˝ nale˝y wyk∏adaç przepis art. 55 ust. 3 ustawy, zezwalajàcy na odwo∏anie lub zmia-

n´ dyspozycji w ka˝dym czasie na piÊmie. Skoro dyspozycja ma skutek na wypadek Êmierci, to po-

siadacz rachunku nie jest nià za ˝ycia zwiàzany. Trzeba przyjàç jednak, ˝e odwo∏anie lub zmiana

Takà ocen´ wyra˝ali m.in. A. Szpunar, J.St. Piàtowski – zob. literatura przytoczona przeze mnie w: Prawo bankowe.

Komentarz. Praca pod red. naukowà Wojciecha Góralczyka, Warszawa 1999, przypisy na s. 155 i 157. Inne stanowisko
zajmowa∏ W. Pyzio∏: Pozatestamentowe formy dysponowania wk∏adem oszcz´dnoÊciowym na wypadek Êmierci. Gdaƒ-
skie Studia Prawnicze nr 5/1999 – Ksi´ga pamiàtkowa dla uczczenia pracy naukowej prof. K. Kruczalaka, s. 365.

Nowe uregulowania z 2004 r. o rachunkach bankowych, kredytach i po˝yczkach pieni´˝nych, gwarancjach i …

N a r o d o w y B a n k P o l s k i

dyspozycji wymaga te˝ polecenia pisemnego skierowanego do banku. Jest to jedyna i wy∏àczna
droga odwo∏ania lub zmiany tego polecenia. Nale˝y np. wykluczyç mo˝liwoÊç odwo∏ywania lub
wprowadzania zmian do dyspozycji z art. 56 Prawa bankowego w testamencie

Najpowa˝niejszà zmianà w art. 56 jest zaw´˝enie kr´gu beneficjentów dyspozycji do ÊciÊle

ograniczonej grupy osób, a mianowicie ma∏˝onka, wst´pnych, zst´pnych i rodzeƒstwa posiadacza
rachunku. Uwzgl´dniajàc przepis art. 927 §2 K.c., nale˝y te˝ do beneficjentów zaliczyç nascituru-
sa, majàc zaÊ na uwadze przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuƒczego o przysposobieniu, nale˝y
te˝ do tego kr´gu w∏àczyç przysposobionego i przysposabiajàcego (art. 121 K.r. i op.). Ogranicze-
nie osób mogàcych byç beneficjentami dyspozycji jest przywróceniem obowiàzujàcego przez kilka-
dziesiàt lat stanu prawnego sprzed dnia 1 stycznia 1998 r. Zmian´ t´ oceniam pozytywnie. ˚a∏owaç
nale˝y, ˝e ustawodawca z 1997 r. zniós∏ to ograniczenie. Dysponowanie wk∏adami oszcz´dnoÊcio-
wymi na wypadek Êmierci jest instytucjà majàcà u∏atwiç przekazywanie po Êmierci zgromadzonych
w banku oszcz´dnoÊci cz∏onkom najbli˝szej rodziny osoby oszcz´dzajàcej. Sà to osoby z najbli˝-
szej rodziny posiadacza rachunku, nale˝àce do ustawowych spadkobierców. Nie ma powodów
do u∏atwiania przekazywania wk∏adów oszcz´dnoÊciowych poza zasadami ustalonymi w prawie
spadkowym innym osobom ni˝ najbli˝sza rodzina. Nie ma te˝ uzasadnienia, by beneficjentem dys-
pozycji by∏y osoby prawne. Dyspozycja ta nie powinna s∏u˝yç realizowaniu celów gospodarczych.
Mo˝na by co najwy˝ej rozwa˝aç de lege ferenda zaliczenie do mo˝liwych beneficjentów dyspozy-
cji Skarbu Paƒstwa lub organizacji spo∏ecznych.

Powrót do ograniczonego kr´gu beneficjentów powoduje przywrócenie aktualnoÊci wyk∏adni

przepisu o bankowej dyspozycji wk∏adem na wypadek Êmierci z uwzgl´dnieniem tego ogranicze-
nia. Aktualna staje si´ z powrotem ocena przyj´ta w orzecznictwie, ˝e wydane polecenie wyp∏aty
osobie spoza tego kr´gu jest niewa˝ne. Nale˝y tu przywo∏aç zw∏aszcza uchwa∏´ Sàdu Najwy˝sze-
go (z dnia 30 grudnia 1975 r. w spr. III CZP 86/75 – OSNCP nr 6 z 1976 r., poz. 125). Posiadacz ra-
chunku wskaza∏ w dyspozycji konkubin´. Miarodajne jest tak˝e zawarte w tej uchwale wskazanie
interpretacyjne, ˝e przyj´cie przez bank polecenia wystawionego na takà osob´ mo˝e prowadziç
do obcià˝enia banku odpowiedzialnoÊcià odszkodowawczà. Bank, znajàc prawne ograniczenia dys-
pozycji, powinien bowiem niezw∏ocznie powiadomiç posiadacza rachunku o niewa˝noÊci z∏o˝one-
go oÊwiadczenia. Mamy tu do czynienia z odpowiedzialnoÊcià z tytu∏u culpae in contrahendo (zob.
uzasadnienie uchwa∏y SN).

Z przywróceniem listy mo˝liwych beneficjentów omawianej dyspozycji ∏àczy si´ art. 17 usta-

wy z dnia 1 kwietnia 2004 r., zawierajàcy przepis przejÊciowy. Wobec zaw´˝enia kr´gu beneficjen-
tów ustawa rozstrzyga o mocy dotychczasowych dyspozycji wystawionych na beneficjentów, któ-
rzy nie mieszczà si´ ju˝ wed∏ug art. 56 ust. 1 Prawa bankowego na tej liÊcie. W pierwszym projekcie
ustawy przyjmowano, ˝e dyspozycje te zachowujà wa˝noÊç jedynie przez okres 6 miesi´cy od dnia
wejÊcia w ˝ycie ustawy. Ustalenie takiego okresu mia∏o zapobiec niekorzystnym skutkom nag∏ej
zmiany stanu prawnego przez stworzenie okazji dla wystawców dyspozycji – chcàcych podtrzymaç
przysporzenie na rzecz dotychczas wskazanej osoby – do skorzystania z mo˝liwoÊci dokonania
na rzecz tej osoby odpowiedniego rozrzàdzenia testamentowego. W ostatecznoÊci ustawa nie
wprowadzi∏a tego okresu przejÊciowego. Spowodowa∏o to, ˝e dawne dyspozycje na rzecz osób in-
nych ni˝ wymienione w art. 56 ust. 1 b´dà wa˝ne bezterminowo. Rozwiàzanie takie budzi zastrze-
˝enia ze wzgl´du na dopuszczenie do sytuacji wieloletniego honorowania czynnoÊci prawnych, któ-
re nie wywo∏ujà jeszcze skutków, a które sà niezgodne z aktualnym stanem prawnym.

Omawiany przepis w ust. 2 stanowi teraz wyraênie, ˝e kwota dyspozycji (jej wysokoÊç jest

okreÊlona podobnie, jak dotychczas czyni∏ to art. 57 ust. 2, tj. uwzgl´dnieniem dwudziestokrotne-
go przeci´tnego miesi´cznego wynagrodzenia w sektorze przedsi´biorstw) stanowi granic´ polece-
nia bez wzgl´du na liczb´ wydanych dyspozycji. Ustawa nazywa t´ kwot´ limitem. Granic´ t´
zawsze traktowano w taki sposób, mimo ˝e nie wyra˝ono tego w tekÊcie ustawy. Instytucja banko-
wej dyspozycji na wypadek Êmierci wprowadza istotny wyjàtek od zasad dziedziczenia przyj´tych
w prawie spadkowym kwota wyp∏acona zgodnie z art. 56 ust. 1 nie wchodzi do spadku. Dlatego
zakres stosowania przepisu o dyspozycji nie powinien byç rozszerzany.

R. Tollik: Prawo bankowe. Komentarz. Warszawa 1999, s. 159.

Nowe uregulowania z 2004 r. o rachunkach bankowych, kredytach i po˝yczkach pieni´˝nych, gwarancjach i …

NOWE REGULACJE BANKOWE

Posiadacz rachunku mo˝e jednak wydaç w jednym banku albo w kilku bankach dyspozycje,

które przewy˝szajà limit. Majàc na uwadze wieloÊç poleceƒ na wypadek Êmierci ustawa wprowa-

dza przepis, ˝e przy kilku dyspozycjach przewy˝szajàcych ∏àcznie dopuszczalny limit dyspozycja wy-

dana póêniej ma pierwszeƒstwo przed dyspozycjà wydanà wczeÊniej (art. 56 ust. 4). Mo˝e jed-

nak dojÊç do sytuacji, ˝e bez winy banku, który nie wie przecie˝ o poleceniach na wypadek Êmierci

z∏o˝onych czy zrealizowanych w innych bankach, dochodzi do wyp∏aty kwot w sumie przekracza-

jàcych ustawowy limit. W takich wypadkach ustawa przyznaje spadkobiercom roszczenie

do osób, którym te kwoty z banku wyp∏acono (art. 56, ust. 6).

Przepis ten upowa˝nia – moim zdaniem – do nast´pujàcych wniosków:

1. Spadkobiercy mogà ˝àdaç zwrotu tych kwot bezpoÊrednio od osób, którym banki te „po-

nadlimitowe” kwoty wyp∏aci∏y. Podstawà do wysuni´cia tego roszczenia b´dzie art. 56 ust. 2 Pra-

wa bankowego. Do rozwa˝enia pozostaje kwestia, czy do tego zwrotu stosowaç b´dziemy przepi-

sy o bezpodstawnym wzbogaceniu (osobiÊcie tak uwa˝am), czy te˝ przepis ten stanowi

samodzielnà podstaw´ zwrotu. W razie zaistnienia przes∏anek odpowiedzialnoÊci deliktowej tych

osób mogà mieç tu zastosowanie przepisy art. 415 i nast. K.c.

2. Spadkobiercy nie majà roszczenia do banku o zwrot „ponadlimitowych” wyp∏at. Nie uchy-

la to jednak odpowiedzialnoÊci banku wobec spadkobierców za dokonanie z winy pracowników

banku wyp∏at niezgodnych z przepisem art. 56.

B. Obecny art. 55 dotyczy wyp∏at, których bank obowiàzany jest dokonaç z mocy prawa

po Êmierci posiadacza rachunku. Mimo ˝e obowiàzek tych wyp∏at powstaje dla banku ex lege, nie-

zale˝nie od przedÊmiertnych dyspozycji posiadacza rachunku czy stanowiska spadkobierców, doko-

nanie wyp∏at nie nast´puje z urz´du, lecz jedynie na wniosek wymienionych w tym przepisie osób.

Obowiàzek ten obejmuje wyp∏aty kosztów pogrzebu (ust. 1 pkt 1). Nie wprowadzono tu

˝adnych zmian. Wyp∏aty te omawiam w innym miejscu

C. Obowiàzek banków dokonywania wyp∏at po Êmierci obejmuje te˝ wyp∏aty opisane w art. 55

ust. 1 pkt 2. Nowela utrzyma∏a te˝ wprowadzony dnia 1 stycznia 2003 r. przez art. 8 pkt 1 lit. a oraz

b ustawy z dnia 18 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeƒ spo∏ecznych oraz o zmia-

nie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 241, poz. 2074) obowiàzek banku wyp∏acania z rachunków

oszcz´dnoÊciowych organom wyp∏acajàcym Êwiadczenia z okreÊlonych w ustawie tytu∏ów w wysoko-

Êci sum wp∏aconych z tych tytu∏ów na te rachunki po Êmierci posiadacza rachunku. Nowe brzmienie

ustawy uwzgl´dnia wp∏acone na rachunek Êwiadczenia z ubezpieczenia lub zabezpieczenia spo∏ecz-

nego albo uposa˝enia w stanie spoczynku, które nie przys∏ugiwa∏y za okres po Êmierci posiadacza.

Z prawnego punktu widzenia wp∏acenie na rachunek po Êmierci posiadacza nie przys∏ugujà-

cych mu Êwiadczeƒ z ubezpieczenia, zabezpieczenia lub uposa˝enia w stanie spoczynku jest spe∏-

nieniem nienale˝ytego Êwiadczenia w rozumieniu art. 410 K.c., które rodzi zobowiàzanie o treÊci

wynikajàcej z przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 405 i nast. K.c.). Osobami zobowià-

zanymi do zwrotu tego wzbogacenia sà spadkobiercy posiadacza rachunku. Przed wprowadzeniem

do ustawodawstwa przepisu b´dàcego odpowiednikiem obecnego art. 55 ust. 1 pkt 1 i ust. 3 oraz

4 nadp∏ata taka powodowa∏a, ˝e organ wp∏acajàcy to Êwiadczenie dochodzi∏ jego zwrotu na ogól-

nych zasadach. W razie odmowy zwrotu nadp∏at przez spadkobierców wydawana by∏a odpowied-

nia decyzja, którà wykonywano w drodze post´powania egzekucyjnego. Wprowadzone w 2002 r.

rozwiàzanie uprzywilejowuje ten organ, pozwalajàc mu w istocie rzeczy na wycofanie wp∏aty, któ-

ra ju˝ wp∏yn´∏a na rachunek. Do wycofania tej wp∏aty nie jest potrzebna – co jest uregulowaniem

wyjàtkowym – zgoda w∏aÊcicieli rachunku, którymi sà spadkobiercy.

Przyznam, ˝e nie jestem zwolennikiem tego uregulowania. ˚aden podmiot nie ma uprawnieƒ

do odzyskiwania swoich nale˝noÊci z pomini´ciem zasad prawa egzekucyjnego, tj. bez uzyskiwania

tytu∏u egzekucyjnego. Niezr´cznoÊcià jest, ˝e do wyegzekwowania tych nale˝noÊci u˝ywa si´ insty-

tucji bankowej, która ma zadanie chronienie Êrodków wp∏aconych na rachunek przed wyp∏atami

dokonywanymi bez wiedzy i zgody osób, do których rachunek nale˝y.

R. Tollik: Prawo bankowe. Komentarz. Warszawa 1999, s. 155-158.

Nowe uregulowania z 2004 r. o rachunkach bankowych, kredytach i po˝yczkach pieni´˝nych, gwarancjach i …

N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Przepis ustala procedur´ zwrotu Êwiadczeƒ wp∏aconych po Êmierci (art. 55 ust. 3). Organ

wp∏acajàcy Êwiadczenie lub uposa˝enie musi wystàpiç z wnioskiem o wyp∏at´ nadp∏aconych

Êwiadczeƒ z podaniem numerów rachunków, na które dokonano wp∏at tych Êwiadczeƒ. Nale˝y

przyjàç, ˝e przed z∏o˝eniem wniosku przez organ bank nie ma obowiàzku zwracania wp∏at. Nie ma

te˝ obowiàzku informowania organu o Êmierci posiadacza rachunku oszcz´dnoÊciowego ani obo-

wiàzku „blokowania” czy „rezerwowania” nadp∏aconych kwot w oczekiwaniu na zg∏oszenie si´

po nie przez organ. Przed wp∏yni´ciem wniosku bank „obs∏uguje” rachunek wed∏ug normalnych

zasad przyj´tych w tego rodzaju sytuacjach. Mo˝e zatem dokonywaç odpowiednich wyp∏at spad-

kobiercom, wyp∏acaç sumy na koszty pogrzebu, realizowaç dyspozycje na wypadek Êmierci itp.

Po z∏o˝eniu wniosku o zwrot nadp∏aconych Êwiadczeƒ bank zwraca je wnioskodawcy. Nale-

˝y zaznaczyç, ˝e zwraca je z rachunków posiadacza (zob. sformu∏owanie z art. 55 ust. 1). Je˝eli

na rachunku nie ma ju˝ tych nadp∏at, poniewa˝ przed wp∏yni´ciem wniosku dokonano legalnych

wyp∏at z rachunku poch∏aniajàcych te nadp∏aty, bank nie ma obowiàzku ich zwracaç. Ca∏a instytu-

cja zwrotu organowi wp∏aconych po Êmierci Êwiadczeƒ nie wychodzi poza wspomniane wy˝ej re-

gu∏y nienale˝ytego Êwiadczenia i bezpodstawnego wzbogacenia. Bank nie ma obowiàzku zwra-

caç nadp∏aty, gdy osoby, do których rachunek nale˝y, nie sà na tym rachunku wzbogacone (art.

409 K.c.). W razie braku mo˝liwoÊci pozytywnego wykonania wniosku organu bank zawiadamia go

o tym w terminie 30 dni, wskazujàc osoby, którym wyp∏acono Êwiadczenia obj´te wnioskiem.

Jest rzeczà oczywistà, ˝e wykonujàc obowiàzki ustalone w art. 55 ust. 1 bank nie dzia∏a bez-

prawnie. Zb´dny jest zatem przepis art. 55 ust. 4 zdanie 1, wed∏ug którego bank nie odpowiada

za szkody wynikajàce z wykonania tych obowiàzków.

Nowela utrzymuje nadal unormowanie, wed∏ug którego przepisów o dyspozycji na wypadek

Êmierci oraz o wyp∏atach na koszty pogrzebu i wyp∏atach zwracajàcych nadp∏acone Êwiadczenia

ubezpieczeniowe, zabezpieczeniowe lub uposa˝enia nie stosuje si´ do rachunków wspólnych (art.

57 Prawa bankowego)

8. Donios∏ym uzupe∏nieniem rozdzia∏u 3 jest sformu∏owanie osobnego przepisu o rachun-

ku powierniczym (art. 59). Rachunek powierniczy ustawa uzna∏a za odr´bny rodzaj rachunku

(art. 49 ust. 1 pkt 4). Regulacja ta jest pierwszà w naszym ustawodawstwie próbà uregulowania

rachunku powierniczego. Pewnych elementów takiego rachunku dopatrywano si´ w art. 108 §1

ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie – Dz.U. z 2002 r. Nr 42, poz. 369 ze zm.

Przepis ten g∏osi, ˝e notariusz w zwiàzku z dokonywanà w jego kancelarii czynnoÊcià ma prawo

przyjàç na przechowanie, w celu wydania ich osobie wskazanej przy z∏o˝eniu lub jej nast´pcy

prawnemu, papiery wartoÊciowe albo pieniàdze w walucie polskiej lub obcej. Dla udokumento-

wania tych czynnoÊci notariusz prowadzi specjalne konto bankowe. Uregulowanie to jest zwi´-

z∏e, jednoartyku∏owe. Stanie si´ ono z pewnoÊcià przedmiotem wielu analiz w literaturze

. Do-

tychczasowe przepisy o rachunku bankowym by∏y tak sformu∏owane, ˝e ani banku, ani

wierzycieli posiadacza rachunku nie interesowa∏o, czyje Êrodki pieni´˝ne zgromadzone by∏y

na rachunku posiadacza. Z prawnego punktu widzenia podmiotem, do którego nale˝a∏y te Êrod-

ki, by∏ posiadacz rachunku. Np. w post´powaniu egzekucyjnym rachunek bankowy podlega∏ za-

j´ciu, je˝eli nale˝a∏ do d∏u˝nika. Sytuacja ta ma si´ zmieniç w wypadku skorzystania przez strony

z instytucji rachunku powierniczego.

Ustawa wprowadza poj´cie powiernika. Jest nim nie bank, lecz posiadacz rachunku po-

wierniczego. Funkcjonowanie rachunku powierniczego wed∏ug art. 59 wymaga zawarcia dwóch

umów:

A. Umowy rachunku bankowego powierniczego zawartej mi´dzy bankiem a powiernikiem,

czyli posiadaczem rachunku powierniczego. W ramach tej umowy bank b´dzie wykonywa∏ dyspo-

zycje powiernika.

Mylàca jest zatem informacja zawarta w wypowiedzi I. Lewandowskiej: Zapis bankowy dla wybranej osoby. „Rzecz-

pospolita” z 15-16 maja 2004 r., ˝e obecnie nie ma zakazu dokonywania dyspozycji na wypadek Êmierci z rachunku
wspólnego. Autorka nie dostrzeg∏a, ˝e zakaz ten pozosta∏, tyle ˝e zawarto go w osobnym przepisie – art. 57.

Ich zapowiedzià jest wypowiedê P. Body∏ Szymala: Umowa dwustronna lub trójstronna. „Rzeczpospolita” z 23 kwiet-

nia 2004 r., s. C 3.

Nowe uregulowania z 2004 r. o rachunkach bankowych, kredytach i po˝yczkach pieni´˝nych, gwarancjach i …

NOWE REGULACJE BANKOWE

Ustawa niezwykle oszcz´dnie stwierdza, ˝e umowa ta okreÊla warunki, jakie powinny byç spe∏-

nione, aby Êrodki pieni´˝ne osób trzecich wp∏acone na rachunek mog∏y byç wyp∏acone posiadaczowi

rachunku lub aby jego dyspozycje w zakresie wykorzystania tych Êrodków mog∏y byç zrealizowane (art.

59 ust. 3). Przepis wymaga, by na rachunku powierniczym gromadzone by∏y wy∏àcznie Êrodki powie-

rzajàcego art. 59 ust. 1). Nie ma mo˝liwoÊci „mieszania” Êrodków nale˝àcych do powierzajàcego

i do powiernika. Nale˝y wykluczyç te˝ mo˝liwoÊç gromadzenia na tym rachunku Êrodków innych osób.

B. Umowy zawartej pomi´dzy o osobà trzecià a powiernikiem, którà ustawa nazywa od-

r´bnà umowà (odr´bnà, tj. osobnà od umowy rachunku bankowego powierniczego). Umow´ tà

mo˝na nazywaç umowà o powierzenie Êrodków pieni´˝nych albo umowà powierniczà. Osob´

trzecià nazywamy powierzajàcym.

Zawarcie umowy powierniczego rachunku bankowego wywo∏uje skutki prawne polegajàce

przede wszystkim na ochronie powierzonych Êrodków przed wierzycielami powiernika.

Po pierwsze, w razie wszcz´cia post´powania egzekucyjnego przeciwko posiadaczowi rachun-

ku powierniczego Êrodki znajdujàce si´ na tym rachunku nie podlegajà zaj´ciu (art. 59 ust. 4). Po-

wierzone Êrodki nale˝à bowiem nie do powiernika, lecz do osoby trzeciej (powierzajàcego). Oznacza

to jednak – moim zdaniem – ˝e prawa powiernika do rachunku powierniczego podlegajà zaj´ciu

w egzekucji prowadzonej przeciwko powierzajàcemu. Wst´pnie przyjmuj´ ocen´, ˝e egzekucja z ta-

kich praw odbywa si´ wed∏ug przepisów o egzekucji z wierzytelnoÊci (art. 895 i nast. K.p.c.).

Po drugie, w razie og∏oszenia upad∏oÊci powiernika Êrodki pieni´˝ne znajdujàce si´ na ra-

chunku powierniczym podlegajà wy∏àczeniu z masy upad∏oÊci (art. 59 ust. 5). W tym wypadku na-

le˝y przyjàç, ˝e wchodzà one do takiej masy w razie og∏oszenia upad∏oÊci powierzajàcego.

Po trzecie, w przypadku Êmierci powiernika nie wchodzà do spadku po nim kwoty zgroma-

dzone na omawianym rachunku (art. 59 ust. 6). Wchodzà one natomiast do spadku po powierza-

jàcym. Przepis art. 59 ust. 6 dotyczy z natury rzeczy tylko powiernika b´dàcego osobà fizycznà. Wy-

daje si´ jednak, ˝e powinien mieç analogiczne zastosowanie do przypadków po∏àczenia

powiernika b´dàcego osobà prawnà z innà takà osobà. Na przyk∏ad przeniesienie w trybie art. 492

§1 pkt 1 Kodeksu spó∏ek handlowych majàtku powiernika b´dàcego spó∏kà przejmowanà na spó∏-

k´ przejmujàcà nie b´dzie obejmowa∏o Êrodków zgromadzonych na rachunku powierniczym.

Te trzy skutki zawarcia umowy rachunku powierniczego nastàpià tylko wtedy, gdy powierze-

nie Êrodków pieni´˝nych nastàpi∏o w wykonaniu umowy zawartej z datà pewnà (art. 59 ust. 7).

Wed∏ug mojej oceny, wymóg daty pewnej nie dotyczy umowy rachunku powierniczego (dokument

banku stwierdzajàcy zawarcie umowy rachunku ma takà dat´ na podstawie art. 95 ust. 2), lecz od-

nosi si´ do umowy zawartej mi´dzy powiernikiem a powierzajàcym. To w∏aÊnie tej umowie potrzeb-

na jest data pewna, gdy˝ ma ona zapobiegaç ewentualnemu antydatowaniu umowy o powierze-

nie na potrzeby prowadzonej przeciwko powiernikowi lub gro˝àcej mu egzekucji. Mimo

widocznych mankamentów w zredagowaniu art. 59 ust. 7 nale˝y zauwa˝yç, ˝e datà pewnà ma byç

opatrzone powierzenie Êrodków pieni´˝nych, a zatem ta czynnoÊç opisana w ust. 1.

Nie miejsce tu na podejmowanie dok∏adniejszych analiz nowego unormowania. Ostateczny

kszta∏t przepisu uwzgl´dnia w zasadzie propozycje sformu∏owane przez W. Pyzio∏a

. Nale˝y oczeki-

waç osobnych opracowaƒ dotyczàcych omawianego rachunku i kszta∏towania si´ praktyki. Pojawia si´

obawa, czy rachunki powiernicze nie pos∏u˝à nieuczciwym d∏u˝nikom do usuwania mienia spod gro-

˝àcej im egzekucji. Ustawa nie stawia ˝adnych wymogów co do treÊci ani formy umowy o powierze-

nie Êrodków z art. 59 ust. 1 (poza wymogiem daty pewnej, o czym by∏a wy˝ej mowa), które skutecz-

nie zapobiega∏yby zawieraniu fikcyjnych umów tego rodzaju. Nie uprawnia te˝ banku

do kontrolowania umów o powierzenie Êrodków ani wp∏ywania na ich treÊç.

Na marginesie uwag o nowym przepisie o rachunkach powierniczych trzeba odnotowaç, ˝e

w post´powaniu legislacyjnym pojawi∏y si´ tak˝e projekty aktów prawnych regulujàcych wyspecja-

lizowane rodzaje rachunków powierniczych zwiàzanych z finansowaniem budownictwa mieszka-

W. Pyzio∏: O potrzebie i kierunkach..., op.cit., s. 68.

Nowe uregulowania z 2004 r. o rachunkach bankowych, kredytach i po˝yczkach pieni´˝nych, gwarancjach i …

N a r o d o w y B a n k P o l s k i

niowego i powierzaniem na nie Êrodków firmom deweloperskim, np. projekt ustawy o ochronie na-

bywców w umowach deweloperskich.

9. Poza zmianami dotyczàcymi terminologii i klasyfikacji rodzajów rachunków, omówionymi

wy˝ej w pkt. 3, oraz modyfikacjami dotyczàcymi wyp∏at na wypadek Êmierci opisanymi w pkt. 6 no-

wela z dnia 1 kwietnia 2004 r. wprowadzi∏a jeszcze inne nowe rozwiàzania odnoszàce si´ do ra-

chunków oszcz´dnoÊciowych.

1. Ustawa usun´∏a przepisy (dotychczasowy art. 50 ust. 3 i 4), wed∏ug których rachunki

oszcz´dnoÊciowo-rozliczeniowe nie mogà byç wykorzystywane do przeprowadzania rozliczeƒ pie-

ni´˝nych zwiàzanych z prowadzeniem dzia∏alnoÊci gospodarczej. W uzasadnieniu do projektu usta-

wy zwraca si´ uwag´ na przestarza∏oÊç takiego zakazu. Zmiana ta jest bardzo istotna dla prowa-

dzenia rachunków oszcz´dnoÊciowo-rozliczeniowych. Jej zasi´g i znaczenie wymagajà osobnej,

pog∏´bionej analizy, uwzgl´dniajàcej inne przepisy Prawa bankowego (m.in. art. 49) oraz przepisy

zamieszczone poza Prawem bankowym. Nie widz´ np. mo˝liwoÊci otwierania rachunków oszcz´d-

noÊciowo-rozliczeniowych dla osób fizycznych prowadzàcych dzia∏alnoÊç gospodarczà w formie

spó∏ki cywilnej. Rachunki oszcz´dnoÊciowo-rozliczeniowe mogà byç otwierane wy∏àcznie (art. 49

ust. 3 pkt 1) dla osób fizycznych. Dla osób fizycznych prowadzàcych dzia∏alnoÊç jako przedsi´bior-

cy ustawa przewiduje prowadzenie rachunków rozliczeniowych (art. 49 ust. 2 pkt 3), które mogà

mieç postaç rachunku wspólnego z art. 51 Prawa bankowego.

2. Zachowano bez istotnych zmian przepis o mo˝liwoÊci wydania przez bank posiadaczo-

wi rachunku bankowego dokumentu potwierdzajàcego zawarcie umowy (art. 53). Nowela ob-

staje przy terminologii „dokument potwierdzajàcy zawarcie umowy”, mimo ˝e dotychczas u˝y-

wano tak˝e terminologii „dowód zawarcia umowy”, np. w dotychczasowym art. 61 Prawa

bankowego czy w art. 893

§1 K.p.c. Dokument ten mo˝e mieç postaç ksià˝eczki oszcz´dnoÊcio-

wej albo mo˝e byç innym dokumentem. Musi byç to jednak zawsze dokument imienny (zob. jed-

nak art. 183 Prawa bankowego). Donios∏e sà konsekwencje prawne dla obs∏ugi rachunku

oszcz´dnoÊciowego, przy którym taki imienny dowód zosta∏ wydany. Nowela wprowadza nowy

przepis (art. 53 ust. 2), który stanowi, ˝e wydanie dokumentu zawarcia umowy rachunku

oszcz´dnoÊciowego zwalnia bank od obowiàzku przesy∏ania posiadaczowi rachunku wyciàgów

z tego rachunku. Przepis ten sankcjonuje tylko dotychczasowà praktyk´. Banki nie przesy∏a∏y wy-

ciàgów z rachunków oszcz´dnoÊciowych, które ∏àczy∏y si´ z wydaniem klientom dokumentu

imiennego, gdy˝ dokument ten odzwierciedla dok∏adnie dokonanie ka˝dej operacji na rachunku

i wysokoÊç salda. Przepis art. 53 ust. 2 wprowadza zatem wyjàtek od normy zawartej w art. 728

§1 K.c. w brzmieniu ustalonym przez nowel´.

3. Praktycznie bez zmian pozostawiono przepis o rachunku oszcz´dnoÊciowym dla osoby ma-

∏oletniej (art. 58). Pozostawiono ma∏oletniemu, który ukoƒczy∏ 13 lat, mo˝liwoÊç swobodnego dyspo-

nowania Êrodkami pieni´˝nymi na takim rachunku, o ile nie sprzeciwi si´ temu na piÊmie jego przed-

stawiciel ustawowy. Przepis ten nale˝y traktowaç jako wyjàtek (obok art. 20-22 K.c.) od zasady, ˝e

czynnoÊci prawnych dla osób pomi´dzy 13. a 18. rokiem ˝ycia dokonujà przedstawiciele ustawowi.

Z porównania brzmienia art. 58 z poprzednim art. 59 wynika, ˝e z przepisu znik∏a poczàtko-

wa wzmianka, ˝e ma∏oletni mo˝e posiadaç rachunek oszcz´dnoÊciowy. SkreÊlenie jej nie zmienia

w niczym stanu prawnego w Êwietle art. 8 K.c. oraz w Êwietle pozostawionej cz´Êci przepisu prze-

niesionego do art. 58.

4. Utrzymano przepis o rozwiàzaniu z mocy prawa umowy rachunku bankowego w razie

niedokonywania obrotów przez klienta, nie liczàc dopisywania odsetek, gdy stan Êrodków pieni´˝-

nych nie przekracza kwoty minimalnej okreÊlonej w umowie. Dotychczas jednak przepis ten (art.

58) dotyczy∏ wy∏àcznie rachunków oszcz´dnoÊciowych. Obecnie b´dzie obejmowa∏ wszelkie ra-

chunki bankowe (nowy art. 60). Poza tym okres, po którym to rozwiàzanie nast´puje, zosta∏ skró-

cony z 5 do 2 lat.

5. Nowà treÊç uzyska∏ przepis regulujàcy rozk∏ad ryzyka wyp∏at i przelewów z rachunku oszcz´d-

noÊciowego dokonanych do ràk osoby nieuprawnionej (art. 61). Nasuwa on nast´pujàce uwagi.

Nowe uregulowania z 2004 r. o rachunkach bankowych, kredytach i po˝yczkach pieni´˝nych, gwarancjach i …

NOWE REGULACJE BANKOWE

Po pierwsze, mimo ˝e przepis ten mówi o umowie rachunku oszcz´dnoÊciowego, nale˝y

przyjàç, i˝ dotyczy on tak˝e rachunków terminowych lokat oszcz´dnoÊciowych. Chodzi tu o rachun-

ki oszcz´dnoÊciowe sensu largo (art. 49 ust. 1 pkt 3).

Po drugie, usuni´to wadliwà terminologi´ z dotychczasowego przepisu art. 60, który mówi∏

o „odpowiedzialnoÊci” banku za te wyp∏aty i przelewy. Przepis ten – jak zwrócono uwag´ w litera-

turze

– nie dotyczy∏ w ogóle odpowiedzialnoÊci banku, lecz zawiera∏ normy dotyczàce ponosze-

nia ryzyka wyp∏at i przelewów dokonanych na podstawie utraconych przez posiadacza dokumen-

tów. Ponoszenie ci´˝aru takich wyp∏at i przelewów nie jest „odpowiedzialnoÊcià” w rozumieniu,

jakie nadaje temu terminowi prawo cywilne. Opisujàc ponoszenie tego ryzyka, ustawa u˝ywa teraz

poprawnej – moim zdaniem – terminologii „obcià˝anie” banku lub posiadacza rachunku nie-

uprawnionymi wp∏atami. Takie samo nazewnictwo przyj´to te˝ w art. 28 ustawy z dnia 12 wrzeÊnia

2002 r. o elektronicznych instrumentach p∏atniczych (Dz.U. Nr 169, poz. 1385).

Po trzecie, utrzymujàc w art. 61 ust. 1 zasad´ automatycznego obcià˝ania banku wyp∏atami

i przelewami dokonanymi po otrzymaniu zawiadomienia o utraceniu dokumentów, ustawa znacz-

nie rozszerza dzia∏anie tej zasady. Dotychczas zawiadomienie o utracie dokumentu powodowa∏o

z mocy ustawy ponoszenie ci´˝aru za nieuprawnione wyp∏aty i przelewy dokonane w jednostce

organizacyjnej banku prowadzàcej rachunek oszcz´dnoÊciowy od chwili otrzymania przez t´ jed-

nostk´ zg∏oszenia. Obecny przepis rozciàga to ustawowe obcià˝anie banku na wyp∏aty i przelewu

dokonane w ca∏ym banku. Nowela wyraênie poprawia tu sytuacj´ posiadacza rachunku. Wystar-

czy, ˝e zg∏osi on utrat´ w banku, tj. – jak mo˝na przypuszczaç – w jakiejkolwiek jego jednostce or-

ganizacyjnej. Bank b´dzie obcià˝any nieuprawnionymi wyp∏atami i przelewami od chwili zg∏osze-

nia dokonanego w ka˝dej jego jednostce organizacyjnej. Wprowadzenie takiego rozwiàzania

ustawowego motywowane jest polepszeniem sytuacji klienta banku oraz ocenà projektodawców

noweli, ˝e post´p techniczny, który dokona∏ si´ w ostatnich latach w bankowoÊci, umo˝liwia udêwi-

gni´cie przez banki nowych obowiàzków, jakie spadnà na nie w zwiàzku z tym unormowaniem.

Po czwarte, w przepisie art. 61 pozostawiono ust´p 2. Stanowi on, ˝e umowa rachunku ban-

kowego okreÊla w innych przypadkach ni˝ okreÊlone w ust. 1 zasady obcià˝ania posiadacza rachun-

ku za dokonane przez bank wyp∏aty gotówkowe po utracie przez posiadacza rachunku dokumen-

tów, o których mowa w ust. 1. Przepis ten – wobec treÊci zawartej w ust. 1 – dotyczy ponoszenia

ci´˝aru nieuprawnionych wyp∏at przed zg∏oszeniem bankowi utraty dokumentów. Nale˝y mieç

tu na uwadze, ˝e w okresie przed zg∏oszeniem utraty bank ponosi odpowiedzialnoÊç wobec klien-

ta za wykonywanie zobowiàzania na zasadach ogólnych (art. 471 K.c.)

Po piàte, trzeba zaznaczyç, ˝e nowe brzmienie art. 61 wchodzi w ˝ycie dopiero dnia 1 stycz-

nia 2005 r. (art. 22 noweli). Zaostrzenie wymagaƒ wobec banków wymaga pozostawienia im cza-

su na dostosowanie si´ do tych wymagaƒ. Jest to wyjàtek od zasady, ˝e ustawa z dnia 1 kwietnia

2004 r. wesz∏a w ˝ycie dnia 1 maja 2004 r.

II. Rozliczenia pieni´˝ne przeprowadzane za poÊrednictwem banków

10. Nowela wprowadza cztery zmiany w rozdziale 4., zawierajàcym przepisy o rozliczeniach

pieni´˝nych przeprowadzanych za poÊrednictwem banków. Rozdzia∏ ten obejmuje zarówno

rozliczenia dokonywane w ramach umowy rachunku bankowego, jak i poza tym rachunkiem.

W art. 63d regulujàcym polecenie zap∏aty podwy˝szono z 10.000 euro do 50.000 euro

maksymalnà kwot´ pojedynczego polecenia zap∏aty w stosunkach, gdy d∏u˝nikiem jest inny pod-

miot ni˝ osoba fizyczna nieprowadzàca dzia∏alnoÊci gospodarczej. Zmiana ta ma zach´ciç przedsi´-

biorców do korzystania z polecenia zap∏aty w rozliczeniach pieni´˝nych. Ustalenie dopuszczalnego

limitu w wysokoÊci 50.000 euro wià˝e si´ z przyj´ciem takiej sumy jako granicy rozliczeƒ traktowa-

W. Pyzio∏: uwagi do art. 60 w: Prawo bankowe. Komentarz. Warszawa 2002 i R. Tollik w: Prawo bankowe. Komen-

tarz. Warszawa 1999, s. 170.

R. Tollik: Prawo bankowe. Komentarz. Warszawa 1999, s. 172.

Nowe uregulowania z 2004 r. o rachunkach bankowych, kredytach i po˝yczkach pieni´˝nych, gwarancjach i …

N a r o d o w y B a n k P o l s k i

nych jako rozliczenia detaliczne w Dyrektywie 2450/2001 Parlamentu i Rady z dnia 19 grudnia

2001 r. o p∏atnoÊciach transgranicznych w euro.

11. W art. 63g ust. 1 zdanie 1 definiujàcym poj´cie „przelewu transgranicznego”, dokona-

no poprawki koniecznej ze wzgl´du na wprowadzenie w art. 4 ust. 3 poj´cia paƒstw „nale˝àcych

do Europejskiego Obszaru Gospodarczego”. Odpad∏a potrzeba wymieniania w art. 63g, w zdaniu

pierwszym Islandii, Lichtensteinu i Norwegii, wchodzàcych w sk∏ad tego Obszaru.

12. Przepis art. 64 zdanie 1 Prawa bankowego wprowadza solidarnà odpowiedzialnoÊç

dwóch lub wi´cej banków za szkody spowodowane niewykonaniem lub nienale˝ytym wykonaniem

rozliczenia pieni´˝nego, je˝eli rozliczenie by∏o wykonywane przez te banki. Wprowadzenie dla ta-

kich sytuacji w 1997 r. solidarnej odpowiedzialnoÊci oznacza istotne wzmocnienie sytuacji osoby

wydajàcej polecenie rozliczeniowe. Przys∏ugujà jej uprawnienia przewidziane w przepisach o soli-

darnoÊci d∏u˝ników (art. 366 i nast. K.c.), a zw∏aszcza prawo wyboru d∏u˝nika, który ma spe∏niç

Êwiadczenie odszkodowawcze. Dotychczasowy art. 64 zawiera∏ jednak i zdanie drugie, g∏oszàce, ˝e

„wolny jest od odpowiedzialnoÊci bank, który udowodni, ˝e szkoda nie powsta∏a z jego winy”. Zro-

zumienie i dokonanie wyk∏adni tego zdania w Êwietle ca∏ego przepisu rodzi∏o trudnoÊci. Zdanie to

w istocie przekreÊla∏o solidarnà odpowiedzialnoÊç ze zdania pierwszego i pozbawia∏o dajàcego po-

lecenie rozliczeniowe owego wzmocnienia. Pozywanie przez niego kolejno ka˝dego z banków mo-

g∏o zakoƒczyç si´ wyrokiem oddalajàcym powództwo ze wzgl´du na wykazywanie przez kolejnych

pozwanych braku winy. Jedynà racjonalnà interpretacjà zdania drugiego z art. 64 by∏o przyj´cie wy-

k∏adni, ˝e brak winy móg∏ byç wykazywany nie w post´powaniu z powództwa klienta przeciwko

bankowi o odszkodowanie, lecz wy∏àcznie w post´powaniu, w którym bank po wyp∏aceniu odszko-

dowania wystàpi∏ z roszczeniem regresowym do innego wspó∏odpowiedzialnego banku.

Nowela skreÊli∏a z art. 64 budzàce zastrze˝enia zdanie drugie.

13. W rozdziale o rozliczeniach dodano ponadto art. 67a, wprowadzajàcy nowy przypadek

zwolnienia spod zaj´cia egzekucyjnego. Zamieszczenie tego przepisu w tym miejscu, a nie np.

obok art. 54, który te˝ reguluje jeden z przypadków zwolnienia od egzekucji, ani w odpowiednich

przepisach K.p.c. czy ustawy o post´powaniu egzekucyjnym w administracji, uzasadnione jest tym,

˝e art. 67a zwalnia od zaj´cia Êrodki pieni´˝ne zgromadzone na rachunku rozliczeniowym ban-

ku. Rachunki rozliczeniowe sà to rachunki bankowe, rachunki pieni´˝ne lub konta depozytowe pa-

pierów wartoÊciowych prowadzone przez agenta rozliczeniowego i przeznaczone do dokonywania

rozrachunku pomi´dzy uczestnikami systemu. Wy∏àczenie to zatem – inaczej ni˝ art. 54 – wykracza

poza Êrodki na rachunkach bankowych. Ponadto zakres wy∏àczenia jest ograniczony tylko do wyso-

koÊci niezb´dnej do wykonania obowiàzków wynikajàcych z uczestnictwa banku w systemie p∏at-

noÊci lub systemie rozrachunku papierów wartoÊciowych.

Wy∏àczenie to wià˝e si´ przeto z wykonywaniem przez banki rozliczeƒ pieni´˝nych i rozrachun-

ków mi´dzybankowych i stàd umieszczenie art. 67a wÊród przepisów o rozliczeniach i rozrachunkach.

Przepisu art. 67a nie da si´ prawid∏owo odczytaç bez si´gni´cia do ustawy z dnia 24 sierp-

nia 2004 r. o ostatecznoÊci rozrachunku w systemach p∏atnoÊci i systemach rozrachunku papierów

wartoÊciowych oraz zasadach nadzoru nad tymi systemami (Dz.U. Nr 123, poz. 1351 oraz z 2003

r. Nr 60, poz. 535 i innymi zm.). Ustawa ta definiuje poj´cia systemu p∏atnoÊci (art. 1 pkt 1), syste-

mu rozrachunku papierów wartoÊciowych (art. 1 pkt 2), rachunku rozliczeniowego (art. 1 pkt 17),

agenta rozrachunkowego (art. 1 pkt 7), bez których nie mo˝na ustaliç poprawnie zakresu nowego

przepisu.

Istotà uregulowania w art. 67a jest zagwarantowanie przeprowadzenia ostatecznych i nie-

wzruszalnych rozrachunków wszystkich zleceƒ wprowadzonych do systemów p∏atnoÊci i systemów

rozrachunku papierów wartoÊciowych przed dokonaniem zaj´cia. Zagwarantowanie ostatecznoÊci

tych rozrachunków ma istotne znaczenie dla stabilnoÊci rozliczeƒ finansowych i wyeliminowania

tzw. ryzyka systemowego.

Ustawa nie zakazuje bynajmniej prowadzenia egzekucji z rachunków rozliczeniowych ban-

ków. Skutkiem art. 67a jest jedynie to, ˝e w razie egzekucji z takiego rachunku zgromadzone

Nowe uregulowania z 2004 r. o rachunkach bankowych, kredytach i po˝yczkach pieni´˝nych, gwarancjach i …

NOWE REGULACJE BANKOWE

na nim Êrodki pieni´˝ne zostanà zwolnione od zaj´cia i sà wykorzystywane do wykonania

obowiàzków zwiàzanych z uczestnictwem banku w tych systemach.

WejÊcie w ˝ycie art. 67a koƒczy proces recypowania do prawa polskiego postanowieƒ Dyrektywy

Parlamentu Europejskiego i Rady 98/26/WE z dnia 19 maja 1998 r. w sprawie ostatecznoÊci rozrachun-

ku w systemach p∏atnoÊci i systemach papierów wartoÊciowych. Postanowienia tej Dyrektywy wprowa-

dzono wymienionà wy˝ej ustawà z dnia 24 sierpnia 2001 r. oraz przepisami ustawy z dnia 28 lutego

2003 r. Prawo upad∏oÊciowe i naprawcze (Dz.U. Nr 60, poz. 535 ze zm., art. 66, 67, 80, 136, 137 i in.).

III. Kredyty i po˝yczki pieni´˝ne

14. W rozdziale 5., noszàcym nowy tytu∏ Kredyty i po˝yczki oraz zasady koncentracji zaanga-

˝owania, wprowadzono wiele zmian odnoszàcych si´ do cywilnoprawnych regulacji tych umów

(art. 75, 75a, 76, 76a, 77a, 78a). Na nowo zredagowano tak˝e przepisy odnoszàce si´ do koncen-

tracji zaanga˝owania (art. 71), dotyczàce ograniczeƒ do zawierania umów z podmiotami zwiàza-

nymi z bankiem (art. 79, 79a-79c). W niniejszym opracowaniu odnotowujemy jedynie zmiany

do regulacji cywilnoprawnych.

Zmieniono brzmienie art. 75 Prawa bankowego, przyznajàcego bankowi ustawowe upraw-

nienie do dokonywania jednostronnych modyfikacji stosunku kredytowego w razie wystàpienia za-

k∏óceƒ w sp∏acie kredytu lub powstania zagro˝eƒ wykonania umowy. Po nowelizacji zak∏ócenia lub

zagro˝enia obecnie okreÊla ustawa jako niedotrzymanie przez kredytobiorc´ warunków udziele-

nia kredytu albo utrat´ przez kredytobiorc´ zdolnoÊci kredytowej.

Utrzymano uprawnienie banku w sytuacji opisanej z art. 75 do wypowiedzenia umowy. Przys∏u-

gujàce bankowi prawo do wypowiedzenia jest wypowiedzeniem z terminem 30 dni, o ile strony nie

okreÊlà w umowie d∏u˝szego terminu, a w razie zagro˝enia upad∏oÊcià – 7 dni (art. 75 ust. 2). Zmiana

sformu∏owania „o ile umowa kredytu nie przewiduje inaczej” na „o ile strony nie okreÊlà w umowie

d∏u˝szego terminu” oznacza, ˝e ustawa traktuje obecnie termin 30-dniowy jako minimalny.

Ponadto ustawa wy∏àcza uprawnienie do wypowiedzenia umowy kredytu z powodu utraty

zdolnoÊci kredytowej lub zagro˝enia upad∏oÊcià, je˝eli bank zgodzi∏ si´ na realizacj´ przez kredyto-

biorc´ programu naprawczego – na czas realizacji programu (ust. 3). Wy∏àczenie to jednak odpa-

da, je˝eli bank stwierdzi, ˝e program ten nie jest realizowany (ust. 4).

Ustawodawca zrezygnowa∏ z przyznawania bankowi prawa (w sytuacji opisanej w art. 75)

do za˝àdania dodatkowego zabezpieczenia bàdê przedstawienia w okreÊlonym terminie programu

naprawczego, który by∏ zatwierdzony przez bank.

Bankowi przyznano jednak – oprócz pozostawionego prawa do wypowiedzenia kredytu – nie-

znane dotychczas uprawnienie do obni˝enia kwoty przyznanego kredytu. Uprawnienie to ma cha-

rakter prawa kszta∏tujàcego, poniewa˝ bank mo˝e swoim jednostronnym oÊwiadczeniem woli dopro-

wadziç do zmiany stosunku prawnego kredytu. Uprawnienie to dotyczy ju˝ przyznanego, ale jeszcze

niewyp∏aconego kredytu. Obni˝enie kredytu – jak przypuszczam – nie oznacza zredukowania do ze-

ra kwoty przyznanego kredytu. W celu wykonania tego prawa bank obowiàzany jest z∏o˝yç kredyto-

biorcy odpowiednie oÊwiadczenie woli. Z∏o˝enie tego oÊwiadczenia oceniane jest wed∏ug art. 61 K.c.

15. Nowela dodaje w omawianym rozdziale nowy art. 75a, wprowadzajàcy ogólne regula-

cje dotyczàce ustalonego w umowie kredytu terminu sp∏acenia kredytu. Kwestia mo˝liwoÊci wczeÊ-

niejszego sp∏acenia kredytu przez kredytobiorc´ wywo∏ywa∏a liczne kontrowersje.

W celu wyeliminowania rozbie˝nych ocen ustawa g∏osi, ˝e o ile umowa kredytu nie stanowi

inaczej, termin sp∏aty kredytu jest terminem zastrze˝onym na rzecz obu stron (art. 75a ust. 1). Prze-

pis ten wprowadza wy∏om w ogólniejszej, sformu∏owanej w art. 457 K.c. regule interpretacyjnej, ˝e

termin spe∏nienia Êwiadczenia oznaczony przez czynnoÊç prawnà poczytuje si´ w razie wàtpliwoÊci

za zastrze˝ony na korzyÊç d∏u˝nika, co oznacza ˝e d∏u˝nik mo˝e spe∏niç Êwiadczenie przed termi-

nem, a wierzyciel nie mo˝e ˝àdaç przedterminowego spe∏nienia Êwiadczenia. Przeciwne sà skutki

Nowe uregulowania z 2004 r. o rachunkach bankowych, kredytach i po˝yczkach pieni´˝nych, gwarancjach i …

N a r o d o w y B a n k P o l s k i

zastrze˝enia terminu spe∏nienia Êwiadczenia na korzyÊç wierzyciela: d∏u˝nik nie ma kompetencji

do przedterminowego spe∏nienia Êwiadczenia, wierzyciel zaÊ mo˝e skutecznie tego ˝àdaç.

Przyj´te w noweli zastrze˝enie terminu sp∏aty kredytu na korzyÊç obu stron oznacza, ˝e za-

równo bank, jak i kredytobiorca b´dà ÊciÊle zwiàzani ustalonym terminem. Bank nie b´dzie móg∏ ˝à-

daç sp∏acania rat kredytowych przed ustalonym terminem, a kredytobiorca nie b´dzie móg∏ sp∏aciç

kredytu przed terminem. Ze sformu∏owania przepisu wynika, ˝e jest on przepisem dyspozytywnym:

strony b´dà mog∏y si´ umówiç, i˝ b´dà inaczej traktowa∏y ustalony w umowie termin sp∏acenia kre-

dytu. Niekiedy jednak same przepisy wprowadzajà odmiennà regulacj´ znaczenia terminu sp∏aty kre-

dytu. Przyk∏adem mo˝e byç tu art. 8 ustawy z dnia 20 lipca 2001 r. o kredycie konsumenckim (Dz.U.

Nr 100, poz. 1081 ze zm.). Przyznaje on kredytobiorcy ustawowe uprawnienie do przedterminowe-

go sp∏acenia kredytu. Inny przyk∏ad przynosi art. 585 K.c., dotyczàcy sprzeda˝y ratalnej. W tych przy-

padkach nie mo˝na uchyliç w umowie uprawnienia do wczeÊniejszej sp∏aty kredytu.

16. Nowela polepsza w kilku wypadkach sytuacj´ osoby trzeciej, która jest d∏u˝nikiem banku

z tytu∏u zabezpieczenia.

Dotychczasowy art. 76 ust. 1 Prawa bankowego, odnoszàcy si´ do kredytów o zmiennej sto-

pie oprocentowania, nakazywa∏ zawiadamianie przez bank kredytobiorcy i por´czycieli o ka˝dej

zmianie stopy oprocentowania kredytu. Obecna redakcja art. 76 rozciàga ten obowiàzek banku tak-

˝e na innych d∏u˝ników z zabezpieczenia. Dotyczyç to b´dzie takich d∏u˝ników, jak np. gwarant,

zastawca, który nie jest d∏u˝nikiem osobistym banku. Nie ulega wàtpliwoÊci, ˝e te osoby sà tak jak

por´czyciel zainteresowane otrzymaniem informacji o wysokoÊci odsetek kredytowych.

D∏u˝nicy banku z tytu∏u zabezpieczenia b´dà te˝ niezw∏ocznie zawiadamiani przez bank

o opóênianiu si´ ze sp∏atà kredytu. Takie nowe uregulowanie zamieszczono w dodanym nowelà art.

76a Prawa bankowego. W stosunku do por´czyciela obowiàzek banku niezw∏ocznego zawiadomie-

nia o opóênieniu si´ ze spe∏nieniem Êwiadczenia przez d∏u˝nika g∏ównego wynika z art. 881 K.c.

Powstaje pytanie, jakie b´dà skutki braku niezw∏ocznego zawiadomienia przez bank d∏u˝ni-

ków z zabezpieczenia o opóênianiu si´ kredytobiorcy. Nie ma – moim zdaniem – podstaw do przyj-

mowania, ˝e brak zawiadomienia zwalnia d∏u˝nika z odpowiedzialnoÊci. Wydaje si´, ˝e bank b´-

dzie jednak wobec takiego d∏u˝nika odpowiada∏ za szkod´ wynik∏à z niezawiadomienia.

17. Dodany w rozdziale o kredytach przepis art. 77a, o zleceniu udzielenia kredytu (rzym-

skie mandatum qualificatum) przywraca ustawodawstwu instytucj´ regulowanà ju˝ w Prawie ban-

kowym z 1989 r. (art. 44). Jej proweniencja jednak jest o wiele wczeÊniejsza. Odpowiednià regula-

cj´ zawiera∏ bowiem ju˝ art. 629 polskiego kodeksu zobowiàzaƒ z 1933 r. Art. 77a stanowi, ˝e

bank mo˝e przyjàç zlecenie udzielenia kredytu osobie trzeciej. Przepis wprowadza pisemnà form´

tego zlecenia pod rygorem niewa˝noÊci. Skutkiem ustawowym przyj´cia takiego zlecenia jest to, ˝e

dajàcy zlecenie staje si´ por´czycielem za d∏ug przysz∏y.

Dokonujàc wst´pnej wyk∏adni tego przepisu, nale˝y zauwa˝yç, ˝e dajàcy zlecenie staje si´ po-

r´czycielem z mocy prawa. Por´czenie to nie wykracza poza zakres z∏o˝onego zlecenia. W zlece-

niu powinna byç okreÊlona wysokoÊç zlecanego kredytu, poniewa˝ por´czenie za d∏ug przysz∏y mu-

si mieç wysokoÊç z góry oznaczonà (art. 878 §1 K.c.). Je˝eli zlecenie jest bezterminowe, to

i por´czenie jest bezterminowe: w takiej sytuacji przed powstaniem d∏ugu kredytowego por´czyciel

mo˝e odwo∏aç por´czenie (art. 878 §2 K.c.).

18. Art. 78a Prawa bankowego otrzyma∏ nowe brzmienie. Stanowi on, ˝e przepisy ustawy –

chodzi o Prawo bankowe – stosuje si´ do umów kredytu i po˝yczki pieni´˝nej zawieranych przez

bank zgodnie z przepisami ustawy z dnia 20 lipca 2001 r. o kredycie konsumenckim w zakresie nie-

uregulowanym w ustawie. JednoczeÊnie w art. 5 ust. 2 skrócono punkt pierwszy, który teraz g∏osi,

˝e czynnoÊcià bankowà jest równie˝ udzielanie po˝yczek pieni´˝nych. Te zmiany redakcyjne dwóch

przepisów majà na celu wykluczenie jakichkolwiek wàtpliwoÊci co do tego, ˝e je˝eli bank udziela

takiego kredytu lub po˝yczki pieni´˝nej, które wed∏ug ustawy z dnia 20 lipca 2001 r. traktowane sà

jako kredyty konsumenckie, to bank ma obowiàzek stosowaç przy udzielaniu takiego kredytu za-

Nowe uregulowania z 2004 r. o rachunkach bankowych, kredytach i po˝yczkach pieni´˝nych, gwarancjach i …

NOWE REGULACJE BANKOWE

równo przepisy rozdzia∏u 5, jak i przepisy ustawy z 2001 r. Wed∏ug mojej oceny, podnoszone wàt-

pliwoÊci na tle dotychczasowego brzmienia art. 78a nie mia∏y podstaw

IV. Gwarancje bankowe, por´czenia i akredytywy

19. Nowelizacja nie omin´∏a rozdzia∏u 6 Prawa bankowego, dotyczàcego gwarancji i por´-

czeƒ bankowych oraz akredytyw. Przepisy zawarte w tym rozdziale majà du˝e znaczenie dla tych

czynnoÊci wykonywanych przez banki. Nowela uzupe∏nia niektóre przepisy zamieszczone w tym

rozdziale, a nadto dokonuje kilku skreÊleƒ. Cz´Êç uzupe∏nieƒ przywraca stan prawny sprzed dnia

1 stycznia 1998 r.

Z mocy art. 5 ust. 1 pkt 4 i ust. 2 pkt 8 Prawa bankowego czynnoÊci wskazane w tytule roz-

dzia∏u zaliczone sà do czynnoÊci bankowych. Ust´p 1 pkt 4 tego artyku∏u zosta∏ uzupe∏niony oma-

wianà ustawà z dnia 1 kwietnia 2004 r. W celu usuni´cia ewentualnych wàtpliwoÊci ustalono, ˝e

nie tylko otwieranie, lecz tak˝e potwierdzanie akredytyw jest czynnoÊcià bankowà. Uzupe∏nienie

to powoduje, ˝e potwierdzenie akredytywy przez bank poddane zostaje re˝imowi przepisów

o czynnoÊciach bankowych (np. art. 93, 96-98, 110 Prawa bankowego).

Uzupe∏nienie to, a tak˝e traktowanie przez Prawo bankowe potwierdzania gwarancji oraz –

od poprzedniej nowelizacji (Dz.U. z 2001 r. Nr 111, poz. 1195) – potwierdzania por´czeƒ jako

czynnoÊci bankowych znalaz∏o wyraz obecnie w nowej redakcji art. 80. Formu∏ujàc zasad´ udziela-

nia przez banki gwarancji i por´czeƒ na zlecenie, objà∏ on tà zasadà tak˝e potwierdzanie gwaran-

cji i por´czeƒ oraz otwieranie i potwierdzanie akredytyw.

Dla czynnoÊci bankowych obj´tych przepisami rozdzia∏u 6. ogólniejsze znaczenie ma te˝ do-

danie przepisu art. 86a. Stanowi on ˝e przepisy art. 82-86 majà zastosowanie, je˝eli strony umo-

wy nie postanowià inaczej. Potwierdzony zosta∏ dyspozytywny charakter przepisów zawartych

w tym rozdziale (poza art. 80, 81 i 87), co zresztà dotychczas przyjmowano. W praktyce bankowej

powa˝nà rol´ w kszta∏towaniu treÊci stosunków gwarancji i akredytywy odgrywajà jednolite regu∏y

przyj´te przez Mi´dzynarodowà Izb´ Handlowà w Pary˝u oraz normy konwencyjne opracowane

przez Komisj´ Mi´dzynarodowego Prawa Handlowego ONZ (UNICITRAL), z których korzysta si´

zw∏aszcza w obrocie mi´dzynarodowym.

20. W art. 81, zawierajàcym definicj´ zobowiàzania gwarancyjnego banku, dodano ust´p 2,

wprowadzajàcy pisemnà form´ dla udzielenia i potwierdzenia gwarancji bankowej. Forma ta zo-

sta∏a zastrze˝ona pod rygorem niewa˝noÊci. Uzupe∏nienie to ma poprawiç spójnoÊç norm prawa.

Poniewa˝ art. 876 K.c. wprowadza pisemnà form´ dla oÊwiadczenia woli por´czyciela pod rygorem

niewa˝noÊci, to zachowanie takiej formy tym bardziej powinno byç nakazane dla oÊwiadczenia

gwaranta, którego odpowiedzialnoÊç ustalana jest przecie˝ w sposób bardziej sformalizowany,

a zakres zarzutów mogàcych jà wy∏àczyç lub ograniczyç jest w´˝szy ni˝ przy por´czeniu. Uregulo-

wanie kwestii formy oÊwiadczenia gwaranta jako nale˝àcej do materii ustawowej w zarzàdzeniu nr

4/98 Komisji Nadzoru Bankowego (§1) nie by∏o prawid∏owe.

Dodanie ust´pu 2 w art. 82 oznacza przywrócenie stanu prawnego sprzed dnia 1 stycznia

1998 r. (zob. art. 40 ust. 2 Prawa bankowego z 1989 r.).

21. Przyj´te w noweli brzmienie art. 82, formu∏ujàce zasad´, ˝e przelewu wierzytelnoÊci

z gwarancji bankowej mo˝na dokonaç wraz z przeniesieniem wierzytelnoÊci zabezpieczonej gwa-

rancjà, przywraca z kolei norm´ zawartà w art. 43 Prawa bankowego z 1989 r. Brak wyraênego sta-

nowiska ustawy, zw∏aszcza w Êwietle skreÊlenia poprzednio obowiàzujàcego przepisu, rodzi∏ wàt-

pliwoÊci co do dopuszczalnoÊci cesji wierzytelnoÊci z gwarancji

. Przewa˝ajàce w orzecznictwie

i literaturze stanowisko o nieakcesoryjnoÊci zobowiàzania gwarancyjnego powoduje, ˝e – inaczej

R. Tollik: Stosowanie przez banki przepisów ustawy Prawo bankowe do kredytów konsumenckich. Prawo Bankowe

nr 9/2002, s. 50 i nast.

SkreÊlenie tego tak potrzebnego przepisu uznano za niezrozumia∏e – por. G. Tracz: Umowa gwarancji. Zakamycze

1998, s. 307.

Nowe uregulowania z 2004 r. o rachunkach bankowych, kredytach i po˝yczkach pieni´˝nych, gwarancjach i …

N a r o d o w y B a n k P o l s k i

ni˝ w przypadku zobowiàzania por´czyciela – nierozerwalnoÊç przelewu wierzytelnoÊci zabezpie-
czajàcej i zabezpieczonej nie wynika bezdyskusyjnie z powiàzaƒ pomi´dzy tymi wierzytelnoÊciami.
Bezdyskusyjnie – bo w literaturze reprezentowane jest równie˝ stanowisko, ˝e przelew wierzytelno-
Êci z gwarancji bez przeniesienia wierzytelnoÊci zabezpieczonej by∏by sprzeczny z w∏aÊciwoÊcià zo-
bowiàzania gwarancyjnego

. Znowelizowany art. 82 rozstrzyga spraw´ na rzecz niedopuszczalno-

Êci przelewu samej wierzytelnoÊci z gwarancji. Do rozstrzygni´cia pozostaje natomiast kwestia, czy
niedopuszczalnoÊç ta ustaje po skutecznym zg∏oszeniu ˝àdania zap∏aty przez beneficjenta gwaran-
cji

. PoÊwi´cenie art. 82 jedynie sprawie dopuszczalnoÊci cesji wierzytelnoÊci gwarancyjnej spowo-

dowa∏o jednoczeÊnie skreÊlenie jego poprzedniej treÊci, uj´tej w trzech ust´pach. Nowela uzna∏a
dotychczasowe uregulowania za zb´dne.

Dotychczasowy ust´p 1 dotyczy∏ sprawdzania przez bank dokumentów do∏àczonych do ˝à-

dania zap∏aty i stanowi∏, ˝e bank nie by∏ zobowiàzany sprawdzaç okolicznoÊci, które wynikajà z do-
kumentów towarzyszàcych ˝àdaniu zap∏aty. To trafne spostrze˝enie o braku takiego obowiàzku wy-
nika z samego zobowiàzania gwarancyjnego: bank spe∏nia ˝àdanie zap∏aty, uwzgl´dniajàc tylko to,
co wynika z treÊci gwarancji. Nie jest potrzebne stwierdzanie tego w ustawie. Nie jest te˝ potrzeb-
ne konstatowanie (dotychczasowy ust´p 1 zdanie 2), ˝e je˝eli bank przyjmuje dokumenty dotkni´-
te „wadami powodujàcymi ich niewa˝noÊç bàdê nieskutecznoÊç”, to czyni to na „ryzyko banku”.
(Nale˝y tu pominàç kwesti´ celowoÊci dokonywania przez bank zap∏aty z gwarancji na podstawie
dokumentów niewa˝nych lub nieskutecznych).

Ust´p 2 te˝ by∏ przepisem zb´dnym. Ka˝dy podmiot odpowiada wed∏ug treÊci z∏o˝onego

przez siebie oÊwiadczenia woli. Odró˝nienie zlecenia od gwarancji udzielonej w wyniku wykonania
tego zlecenia nie sprawia ˝adnych trudnoÊci. Nie ma zatem koniecznoÊci og∏aszania w ustawie, ˝e
bank–gwarant zobowiàzany jest do Êwiadczenia wed∏ug tego, co zapewnia∏ w gwarancji, a nie we-
d∏ug treÊci zlecenia.

Ust´p 3 g∏osi∏, ˝e regwarancja jest odr´bnym od gwarancji stosunkiem prawnym, co jest prze-

cie˝ oczywiste.

W podsumowaniu krytyki dotychczasowego brzmienia art. 82 oceniç nale˝y, ˝e przepis ten

nie mia∏ ˝adnej wartoÊci normatywnej, a sformu∏owane w nim zasady mia∏y wy∏àcznie znaczenie in-
strukcyjne.

22. W art. 84 dokonano drobnej zmiany, rozciàgajàc odes∏anie do przepisów kodeksu cywil-

nego tak˝e na gwarancje bankowe. Zmiana ta nie wymaga komentarza.

23. SkreÊlony zosta∏ art. 88, dajàcy Komisji Nadzoru Bankowego kompetencj´ do okreÊlenia

w drodze zarzàdzenia szczegó∏owych warunków udzielania przez banki gwarancji bankowych i po-
r´czeƒ. Przepis ten od poczàtku budzi∏ uzasadnione zastrze˝enia co do jego zgodnoÊci z przepisami
Konstytucji RP o êród∏ach prawa

. Wraz ze skreÊleniem art. 88 wygas∏a moc zarzàdzenia Nr 4/98 Ko-

misji Nadzoru Bankowego z dnia 30 czerwca 1998 r. w sprawie szczegó∏owych warunków udziela-
nia przez banki gwarancji bankowych i por´czeƒ (Dz.Urz. NBP Nr 18, poz. 39). Zresztà wydawanie –
najpierw w formie zarzàdzenia Prezesa NBP, a ostatnio w formie zarzàdzenia KNB – szczegó∏owych
warunków dla gwarancji, uzasadnione w latach dziewi´çdziesiàtych, nie jest ju˝ potrzebne.

J. Pisuliƒski: Prawo bankowe. Komentarz. Warszawa 2002, s. 295.

Zob. odmienne stanowiska G. Tracza: Umowa gwarancji..., op.cit., s. 306-307 i J. Pisuliƒskiego: Prawo bankowe ...,

op.cit., s. 295.

J. Pisuliƒski, op.cit., s. 341 i nast.

Zmiany szczególnych obowiàzków i uprawnieƒ banków

NOWE REGULACJE BANKOWE

Zmiany szczególnych obowiàzków i uprawnieƒ

banków

Edward Kryƒski

Art. 93

W porównaniu ze stanem dotychczasowym, nowe brzmienie ust. 2 zawiera poprawionà ter-

minologi´ prawnà. Po spe∏nieniu przes∏anek okreÊlonych w tym przepisie, bank mo˝e potràciç ze

swego d∏ugu wierzytelnoÊç wzgl´dem jego d∏u˝nika, której termin wymagalnoÊci jeszcze nie nad-

szed∏ (w dotychczasowym brzmieniu by∏a mowa o terminie p∏atnoÊci).

Art. 95

Przepis art. 95 otrzyma∏ nowe brzmienie poprzez nadanie nowego brzmienia dotychczaso-

wym ust´pom 1 i 2 oraz dodanie ust´pów 3-5.

W obecnym brzmieniu art. 95 zawiera regulacje obejmujàce trzy grupy tematyczne:

1) moc prawna dokumentów bankowych (ksiàg rachunkowych, wyciàgów z tych ksiàg oraz

okreÊlonych oÊwiadczeƒ sk∏adanych przez bank),

2) data pewna czynnoÊci bankowych i czynnoÊci zabezpieczajàcych wierzytelnoÊci banku,

stwierdzonych dokumentami bankowymi,

3) wpis hipoteki na rzecz banku na podstawie dokumentów bankowych.

Ad 1

Tak jak dotychczas majà moc prawnà dokumentów urz´dowych ksi´gi rachunkowe banków,

wyciàgi z tych ksiàg, jak równie˝ wymienione w tym przepisie oÊwiadczenia, w tym oÊwiadczenia

stwierdzajàce udzielenie kredytu lub po˝yczki pieni´˝nej. Do oÊwiadczeƒ majàcych moc prawnà do-

kumentów urz´dowych zosta∏y dodane oÊwiadczenia o przeniesieniu wierzytelnoÊci zabezpieczo-

nej hipotekà lub zastawem rejestrowym.

Ad 2

CzynnoÊç bankowa oraz czynnoÊç zabezpieczajàca wierzytelnoÊç bankowà stwierdzona do-

kumentem bankowym, o którym mowa w ust. 1, ma dat´ pewnà od daty tego dokumentu. Jest to

przepis nowy, korzystny dla banków i ich klientów, bowiem zwalnia strony od uzyskiwania notarial-

nego stwierdzenia daty pewnej.

Ad 3

Przepis art. 95 w pierwotnym brzmieniu nie pozwala∏ na ustanowienie i wpis hipoteki zabez-

pieczajàcej wierzytelnoÊç banku w innej formie ni˝ aktem notarialnym na zasadach ogólnych. W no-

welizacji z 1989 r. ustalono (tak jak to by∏o w poprzednio obowiàzujàcym Prawie bankowym), ˝e do-

kumenty bankowe sà podstawà wpisu hipoteki do ksi´gi wieczystej nieruchomoÊci stanowiàcej

w∏asnoÊç d∏u˝nika banku. Nowelizacja z 2001 r. pozwoli∏a na stosowanie tych dokumentów do do-

konywania wpisu hipoteki obcià˝ajàcej prawo u˝ytkowania wieczystego i prawa spó∏dzielcze, które

mogà byç obcià˝one hipotekà. Obie te nowelizacje by∏y interpretowane i stosowane w praktyce ja-

Zmiany szczególnych obowiàzków i uprawnieƒ banków

N a r o d o w y B a n k P o l s k i

ko przywracajàce u∏atwienie ustanawiania i wpisu hipoteki dzi´ki temu, ˝e hipoteka nie musia∏a byç

ustanawiana aktem notarialnym. Ta interpretacja i praktyka nie by∏a jednolicie przyjmowana w lite-

raturze i orzecznictwie sàdowym. Da∏ temu wyraz Sàd Najwy˝szy w uchwale z dnia 21 czerwca 2001

r. III CZP 21/01 (OSN 2002, nr 2, poz. 50), w której uzna∏, ˝e hipoteka na rzecz banku powinna byç

ustanowiona tylko aktem notarialnym, natomiast wymienione w art. 95 dokumenty sà tylko podsta-

wà dla notariusza do sporzàdzenia aktu notarialnego o ustanowieniu hipoteki. Ta uchwa∏a spotka∏a

si´ z krytykà wi´kszoÊci komentatorów; równie˝ wi´kszoÊç sàdów wieczystoksi´gowych nie zmieni∏a

praktyki wpisywania hipotek na podstawie dokumentów bankowych. Mimo to utrzymywa∏ si´ wy-

soce niepo˝àdany stan niepewnoÊci prawnej co do formy ustanowienia hipoteki, jak równie˝ co

do skutecznoÊci prawnej hipotek ju˝ wpisanych na podstawie dokumentów bankowych.

Art. 95 w obecnie obowiàzujàcym brzmieniu, w szczególnoÊci dodany ust. 4, stanowi

w sposób, który nie powinien budziç sporów, ˝e ustanowienia i wpisu hipoteki na rzecz ban-

ku mo˝na dokonaç na podstawie umowy w zwyk∏ej formie pisemnej (pod rygorem niewa˝no-

Êci) oraz oÊwiadczenia banku spe∏niajàcego wymogi okreÊlone tym przepisem. Jak wynika

z uzasadnienia projektu nowelizacji art. 95, taki w∏aÊnie by∏ cel dodania ust. 4 w tym artykule.

Art. 97 ust. 2

Zmiana tego przepisu dotyczy dwóch istotnych sk∏adników oÊwiadczenia d∏u˝nika o podda-

niu si´ egzekucji na rzecz banku, tj:

1) okreÊlenia kwoty, do jakiej d∏u˝nik poddaje si´ egzekucji,

2) okreÊlenia terminu do wystàpienia przez bank do sàdu o nadanie klauzuli wykonalnoÊci

bankowemu tytu∏owi egzekucyjnemu (bte).

Ad 1

W dotychczasowym brzmieniu art. 97 ust. 2 oÊwiadczenie o poddaniu si´ egzekucji powinno

okreÊlaç kwot´, do której d∏u˝nik poddaje si´ egzekucji na rzecz banku. Przepis ten by∏ interpretowa-

ny przez banki jako zakaz obj´cia w bte, w dacie jego wystawienia, zad∏u˝enia, którego ∏àczna kwo-

ta by∏aby wy˝sza ni˝ kwota wymieniona w oÊwiadczeniu o poddaniu si´ egzekucji. Je˝eli np. bank

udzieli∏ kredytu w kwocie 10.000 z∏ i d∏u˝nik podda∏ si´ egzekucji do kwoty 11.000 z∏, to bank móg∏

wystawiç bte obejmujàc nim nawet ca∏à nale˝noÊç g∏ównà i odsetki w granicach limitu, tj. do 1.000 z∏.

Przyj´cie oÊwiadczenia o podaniu si´ egzekucji nawet na kwot´ nieznacznie przekraczajàcà kapita∏ kre-

dytu (jak w tym przyk∏adzie) chroni∏o interes banku z uwzgl´dnieniem, ˝e bank ma prawo zastrzec

w bte prawo do dalszych odsetek nale˝nych po wystawieniu bte (uchwa∏a Sàdu Najwy˝szego z dnia

26 stycznia 1999 r. III CZP 55/98 – OSNP 1999 nr 6, poz. 106). Orzecznictwo sàdowe posz∏o jednak

stopniowo w innym kierunku, tj. ˝e kwota do której d∏u˝nik podda∏ si´ egzekucji jest nie tylko limitem

zad∏u˝enia w dacie wystawienia bte, ale jest limitem tego, co mo˝e byç wyegzekwowane na podsta-

wie bte. W podanym przyk∏adzie, je˝eli bank wystawi∏ bte na kwot´ 10.500 z∏, obejmujàcà 10.000 z∏

nale˝noÊci g∏ównej i 500 z∏ odsetek, to sàd nada∏ klauzul´ wykonalnoÊci z zastrze˝eniem, ˝e ∏àczna

kwota wyegzekwowana na podstawie tego bte nie mo˝e przekroczyç 11.000 z∏. Takie ograniczenie

klauzuli wykonalnoÊci pozbawia bank egzekucji rosnàcego zad∏u˝enia, je˝eli nie jest mo˝liwa szybka

windykacja. Utrwalenie si´ takiego orzecznictwa sàdowego zmusi∏o banki do ˝àdania od d∏u˝ników

sk∏adania oÊwiadczeƒ o poddaniu si´ egzekucji na kwoty znacznie, np. dwukrotnie przekraczajàce ka-

pita∏ kredytu, aby nawet w toku d∏ugotrwa∏ej windykacji rosnàce w tym czasie zad∏u˝enie mog∏o byç

wyegzekwowane w ramach limitu z oÊwiadczenia o poddaniu si´ egzekucji. W takim oÊwiadczeniu

wyst´puje jednak wyraêna i trudna do wyt∏umaczenia d∏u˝nikowi dysproporcja mi´dzy d∏ugiem pod-

stawowym (kwotà udzielonego kredytu) a kwotà, do jakiej d∏u˝nik poddaje si´ egzekucji.

Zmiana art. 97 ust. 2 polega na tym, ˝e oÊwiadczenie o poddaniu si´ egzekucji okreÊla kwo-

t´ zad∏u˝enia, do której bank mo˝e wystawiç bte, a nie – jak dotychczas – kwot´, do której d∏u˝-

nik poddaje si´ egzekucji. Jest to zatem kwota, której bank nie mo˝e przekroczyç przy wype∏nianiu

bte. Je˝eli bank zamieÊci w bte zastrze˝enie o uprawnieniu do dalszych odsetek po wystawieniu bte,

to nie b´dzie przeszkód do egzekucji ca∏ej nale˝noÊci obj´tej bte, ∏àcznie z rosnàcymi odsetkami.

Zmiany szczególnych obowiàzków i uprawnieƒ banków

NOWE REGULACJE BANKOWE

Ad 2

W dotychczasowym brzmieniu art. 97 ust. 2 oÊwiadczenie o poddaniu si´ egzekucji powin-

no okreÊlaç ostateczny termin, do którego bank mo˝e wystawiç bte.

Zmiana przepisu polega na tym, ˝e oÊwiadczenie powinno okreÊliç termin, do którego

bank mo˝e wystàpiç do sàdu o nadanie bte klauzuli wykonalnoÊci, a nie – jak dotychczas – ter-
min, do którego bank móg∏ wystawiç bte. Zmiana ta jest systemowo spójna z przepisem art.
777 pkt 5 Kodeksu post´powania cywilnego. Zgodnie z nim wymogiem poddania si´ egzekucji
aktem notarialnym jest okreÊlenie terminu, do którego wierzyciel mo˝e wystàpiç do sàdu o nadanie
aktowi notarialnemu klauzuli wykonalnoÊci. Ponadto, zmiana ta zapobiega mo˝liwoÊci antydatowa-
nia bte. Poprawkà redakcyjnà jest odstàpienie od nazwania terminu do wystawienia bte jako termi-
nu ostatecznego.

Art. 102

Zmiana tego artyku∏u polega na precyzyjniejszej regulacji dotyczàcej zabezpieczenia wierzy-

telnoÊci banku w formie przeniesienia na w∏asnoÊç banku okreÊlonej kwoty pieni´˝nej, tj. prze-
w∏aszczenia Êrodków pieni´˝nych. Obecnie zabezpieczenie to ma wyraêniejszà cech´ przew∏aszcze-
nia. W przepisie jest mowa o przelaniu Êrodków na w∏asnoÊç banku (poprzednio by∏o na rachunek
banku). Dzi´ki uwypukleniu cechy przew∏aszczenia zabezpieczenie to nale˝y do pierwszorz´dnych
zabezpieczeƒ, gdy˝ chroni przew∏aszczone na bank Êrodki przed egzekucjà skierowanà do majàtku
osoby, która dokona∏a przew∏aszczenia. Zabezpieczenie to pozwala bankowi na obni˝enie podsta-
wy tworzenia rezerwy celowej.

Zabezpieczenie to jest korzystne dla osoby, która je ustanowi∏a, poniewa˝ daje podstaw´

do otrzymania od banku wynagrodzenia za korzystanie z przew∏aszczonej kwoty. Mo˝e to byç wy-
nagrodzenie analogiczne pod wzgl´dem wysokoÊci do oprocentowania lokaty na rachunku banko-
wym, chocia˝ pod wzgl´dem prawnym jest to wynagrodzenie za po˝ytki finansowe z korzystania
z przedmiotu przew∏aszczenia, a nie odsetki jako oprocentowanie na podstawie umowy rachunku
bankowego.

Przepis ust. 2 mo˝na oceniç jako aprobat´ ustawodawcy dla stosowanej ju˝ praktyki przyzna-

wania przez banki wynagrodzenia za korzystanie z przew∏aszczonych Êrodków, zw∏aszcza ˝e bez
wynagrodzenia zabezpieczenie to nie by∏oby stosowane jako szczególnie niekorzystne dla ustana-
wiajàcej je osoby.

Sekurytyzacja w Êwietle prawa polskiego

NOWE REGULACJE BANKOWE

Sekurytyzacja w Êwietle prawa polskiego

Andrzej Jakubiak

Sekurytyzacja oznacza nowà technik´ finansowania, tj. rodzaj innowacji finansowej sprzeda-

˝y aktywów, polegajàcej na scalaniu aktywów finansowych podobnego rodzaju i emitowaniu na ich

podstawie papierów wartoÊciowych

Z prawnego punktu widzenia do dokonania sekurytyzacji niezb´dne jest wykorzystanie

dwóch instytucji cywilnoprawnych: po pierwsze przelewu (cesji) wierzytelnoÊci, a po drugie – emi-

sji papieru wartoÊciowego.

Bank zbywa cz´Êç swoich aktywów (jednolitych rodzajowo), wykorzystujàc instytucj´ przele-

wu wierzytelnoÊci uregulowanà w art. 509-517 K.c.

Cechami wyró˝niajàcymi sekurytyzacj´ spoÊród innych operacji finansowych wykorzystujà-

cych przelew wierzytelnoÊci jest skala (liczba zawieranych umów cesji) oraz osoba nabywcy (cesjo-

nariusza), którym w Êwietle prawa polskiego jest osoba prawna specjalnie w tym celu utworzona.

Nie wchodzàc w istot´ przelewu, gdy˝ nie to jest przedmiotem opracowania, nale˝y podkreÊliç

fakt, ˝e dla dokonania przelewu wierzyciel nie musi uzyskaç zgody d∏u˝nika, chyba ˝e sprzeciwia∏oby

si´ to ustawie, zastrze˝eniu umownemu albo w∏aÊciwoÊci zobowiàzania. Patrzàc zatem wy∏àcznie

na przepisy Kodeksu cywilnego nie by∏o i nie ma przeszkód (co do zasady) dla swobodnego obrotu

wierzytelnoÊciami, tak˝e w celach zarobkowych. Twierdzenie to odnosi si´ równie˝ do banków.

Jednak˝e w przypadku banków, jako instytucji zaufania publicznego, ograniczenia zbywania

wierzytelnoÊci z tytu∏u dokonanych przez bank czynnoÊci wynika∏y z przepisów ustawy z dnia 29

sierpnia 1997 r. Prawo bankowe dotyczàcych tajemnicy bankowej. Przepisy Prawa bankowego nie

przewidywa∏y zwolnienia banku z obowiàzku dochowania tajemnicy bankowej z mocy prawa, je-

˝eli dochodzi∏o do cesji wierzytelnoÊci banku na innà osob´ (w tym równie˝ inny bank). Zgod´

na ujawnienie danych obj´tych tajemnicà bankowà (obejmujàcà wszystkie wiadomoÊci dotyczàce

czynnoÊci bankowych i osób b´dàcych stronà umowy uzyskane w czasie negocjacji oraz zwiàzane

z zawarciem umowy z bankiem i jej realizacjà, a tak˝e innych osób, które dokona∏y czynnoÊci po-

zostajàcych w zwiàzku z zawarciem takiej umowy) móg∏ wraziç tylko d∏u˝nik na piÊmie. Zgoda ta

powinna wskazywaç konkretnà osob´, której te informacje mog∏yby zostaç udost´pnione.

D∏u˝nik musia∏by zatem wyraziç takà zgod´ bàdê przy zawieraniu umowy (co z punktu wi-

dzenia banków by∏o praktycznie niemo˝liwe), bàdê w czasie trwania stosunku prawnego (co ozna-

cza∏o, ˝e bank by∏ uzale˝niony od dobrej woli d∏u˝nika).

Drugi etap sekurytyzacji obejmowa∏ emisj´ papierów wartoÊciowych, która nie napotyka∏a

˝adnych dodatkowych, szczególnych w przypadku banków, przeszkód prawnych.

Powy˝sze uwarunkowania odnosi∏y si´ równie˝ do obrotu wierzytelnoÊciami pomi´dzy ban-

kami, a w szczególnoÊci do kwestii zbywania przez banki uniwersalne wierzytelnoÊci z tytu∏u kre-

dytów zabezpieczonych hipotekà na rzecz banków hipotecznych, które na podstawie tych w∏aÊnie

kredytów emitowa∏y szczególnà form´ papieru wartoÊciowego, a mianowicie list zastawny. Tego ty-

pu operacje finansowe majà cechy sekurytyzacji, chocia˝ nie by∏y tak nazywane.

Stosownie do ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o bankach hipotecznych i listach zastawnych,

bank hipoteczny jest uprawniony do nabywania wierzytelnoÊci innych banków, z tytu∏u udzielonych

przez nie kredytów zabezpieczonych hipotekà, oraz emitowania na tej podstawie listów zastaw-

Leksykon finansów. Praca pod redakcjà J. G∏uchowskiego. Warszawa 2001 PWE, s. 272.

Sekurytyzacja w Êwietle prawa polskiego

N a r o d o w y B a n k P o l s k i

nych. JednoczeÊnie art. 18 ustawy stanowi∏, ˝e ∏àczna kwota znajdujàcych si´ w obrocie listów za-

stawnych nie mo˝e przekraczaç sumy nominalnych kwot wierzytelnoÊci zabezpieczonych hipotekà

stanowiàcych podstaw´ emisji listów zastawnych.

Jak wiadomo, bankowoÊç hipoteczna do tej pory nie rozwin´∏a si´, a rynek listów zastawnych

jest niezwykle wàski. Byç mo˝e jednà z przyczyn tego stanu rzeczy by∏y przepisy dotyczàce tajem-

nicy bankowej i ograniczenia z nich wynikajàce.

W tej sytuacji wydaje si´, ˝e rozwiàzania zaproponowane w nowelizacji ustawy Prawo ban-

kowe z dnia 1 kwietnia 2004 r. wychodzà naprzeciw oczekiwaniom sektora bankowego i ca∏ego

rynku finansowego, znoszàc ostatnie bariery prawne rozwoju sekurytyzacji w Polsce. Podejmujàc ta-

kà decyzj´ ustawodawca jednoczeÊnie wprowadzi∏ rozwiàzania ostro˝noÊciowe, które chronià

przed próbami „poprawiania wyniku banku”.

Stosownie do art. 92a Prawa bankowego w brzmieniu nadanym nowelizacjà z dnia 1 kwiet-

nia 2004 r., sekurytyzacja (aczkolwiek ustawa nie u˝ywa tego poj´cia) oznacza przeniesienie przez

bank jednolitych rodzajowo wierzytelnoÊci na spó∏k´ kapita∏owà (podmiot emisyjny) w celu emisji

przez ten podmiot papierów wartoÊciowych, których zabezpieczenie stanowià sekurytyzowane

wierzytelnoÊci.

Inicjatorem sekurytyzacji jest zawsze bank. Nabywcà sekurytyzowanych wierzytelnoÊci musi

byç spó∏ka kapita∏owa (z ograniczonà odpowiedzialnoÊcià lub akcyjna). Spó∏ka ta nie mo˝e byç ka-

pita∏owo lub organizacyjnie powiàzana z bankiem zbywajàcym wierzytelnoÊci, co oznacza, ˝e bank

nie mo˝e byç nie tylko bezpoÊrednio czy poÊrednio akcjonariuszem lub wspólnikiem, ale równie˝

nie mo˝e nabywaç jakichkolwiek papierów obligacyjnych uprawniajàcych do zamiany na akcje lub

udzia∏y ani nabywaç kredytu na op∏acenie bàdê nabycie akcji podmiotu emisyjnego, który nabywaç

b´dzie wierzytelnoÊci banku. Zakaz organizacyjnych powiàzaƒ odnosi si´ zw∏aszcza do ∏àczenia

funkcji w zarzàdzie lub radzie banku i podmiotu emisyjnego.

Kolejne ograniczenie dotyczy przedmiotu dzia∏ania podmiotu emisyjnego. Przedmiotem dzia∏ania

spó∏ki mogà byç wy∏àcznie nabywanie wierzytelnoÊci i emisja papierów wartoÊciowych, a wi´c sekuryty-

zacja w rozumieniu art. 92 ust. 1 ustawy (obecnie ust. 3), a ponadto czynnoÊci zwiàzane z sekurytyzacjà.

Chodzi tu o czynnoÊci przygotowawcze (przeglàd portfela zbywanych wierzytelnoÊci), nadawanie ratingu.

Dla zbycia wierzytelnoÊci przez bank i nabycia przez podmiot emisyjny nie jest wymaga-

na zgoda d∏u˝nika, w tym zgoda na ujawnienie informacji chronionych tajemnicà bankowà. Sto-

sownie bowiem do art. 104 ust. 2 pkt 4 Prawa bankowego, obowiàzek zachowania tajemnicy ban-

kowej nie dotyczy sytuacji, w której ujawnienie informacji obj´tych tà tajemnicà jest niezb´dne

do zawarcia umów przelewu wierzytelnoÊci w ramach art. 92a. Zwolnienie z obowiàzku tajemnicy

bankowej dotyczy równie˝ osoby dajàcej zabezpieczenie wykonania zobowiàzania przez d∏u˝nika.

Na podmiot emisyjny nie przechodzà ˝adne szczególne uprawnienia przyznane bankom,

w szczególnoÊci w zakresie prawa do wystawiania dokumentów majàcych moc dokumentów urz´do-

wych, a przede wszystkim w zakresie uprawnienia do wystawiania bankowych tytu∏ów egzekucyjnych.

W Prawie bankowym ustawodawca nie ograniczy∏ swobody wyboru rodzaju emitowanych

papierów wartoÊciowych, a wszystkie kwestie zwiàzane z emisjà i funkcjonowaniem tych papierów

okreÊlajà w∏aÊciwe ustawy (np. ustawa o obligacjach). Je˝eli papiery te mia∏yby byç przedmiotem

publicznego obrotu, to wprost zastosowanie znajdà przepisy ustawy o publicznym obrocie papie-

rami wartoÊciowymi.

Ustawodawca zabroni∏ bankowi – inicjatorowi sekurytyzacji podejmowania takich dzia∏aƒ,

które ponownie przenosi∏yby na bank ryzyko sp∏aty zbywanych wierzytelnoÊci. Bank nie mo˝e:

1) przyjmowaç na siebie odpowiedzialnoÊci wobec nabywców papierów wartoÊciowych

za wykonanie zobowiàzaƒ podmiotu emisyjnego – na rzecz którego nastàpi∏o przeniesienie wierzy-

telnoÊci – z tytu∏u realizacji Êwiadczeƒ z papierów wartoÊciowych,

2) nabywaç wierzytelnoÊci, które uprzednio zby∏ na rzecz podmiotu emisyjnego,

Sekurytyzacja w Êwietle prawa polskiego

NOWE REGULACJE BANKOWE

3) nabywaç papierów wartoÊciowych wyemitowanych przez jakikolwiek podmiot emisyjny,

zabezpieczonych wierzytelnoÊciami, które uprzednio zby∏ na rzecz podmiotu emisyjnego.

Zakazu odkupu zbytych wierzytelnoÊci nie stosuje si´, je˝eli po wykupie wyemitowanych pa-

pierów wartoÊciowych bank odkupi do 10% wartoÊci nominalnej zbytych wierzytelnoÊci, które

w czasie odkupu zosta∏y zaklasyfikowane do nale˝noÊci „normalnych” w rozumieniu przepisów roz-

porzàdzenia Ministra Finansów w sprawie zasad tworzenia rezerw na ryzyko zwiàzane z dzia∏alno-

Êcià banków.

Przepisy odnoszàce si´ do sekurytyzacji w powy˝szym kszta∏cie obowiàzywa∏y tylko przez trzy

miesiàce, tj. do czasu wejÊcia w ˝ycie ustawy z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych

(Dz.U. Nr 146, poz. 1546). Ustawa ta przewiduje mo˝liwoÊç dokonywania sekurytyzacji poprzez

fundusz sekurytyzacyjny dwoma sposobami: po pierwsze w drodze umowy przelewu wierzytelno-

Êci, po drugie w drodze umowy o subpartycypacj´. JednoczeÊnie ustawa znowelizowa∏a Prawo

bankowe, zmieniajàc treÊç art. 92a (dotychczasowa treÊç zosta∏a w∏àczona) oraz dodajàc nowe art.:

92b i c, a tak˝e dokonujàc zmiany w zakresie tajemnicy bankowej (art. 104).

Nowà formà sekurytyzacji prawnie zdefiniowanà jest subpartycypacja. Stosownie do art. 183

ust. 4 ustawy o funduszach inwestycyjnych, umowa o subpartycypacj´ oznacza umow´ zawartà

pomi´dzy inicjatorem sekurytyzacji lub uprawnionym z sekurytyzowanych wierzytelnoÊci a fundu-

szem sekurytyzacyjnym. Na podstawie tej umowy inicjator (uprawniony) zobowiàzuje si´ do prze-

kazywania funduszowi wszelkich Êwiadczeƒ otrzymywanych z okreÊlonej puli wierzytelnoÊci lub

okreÊlonych wierzytelnoÊci. Âwiadczenia te obejmujà:

– ca∏oÊç po˝ytków (np. odsetki),

– kwoty g∏ówne (np. raty kapita∏owe kredytu lub po˝yczki),

– kwoty uzyskane z realizacji zabezpieczeƒ sekurytyzowanych wierzytelnoÊci – w przypadku

gdy dochodzi do ich realizacji.

Prawnie zabronione jest zamieszczanie w umowie o subpartycypacj´ postanowieƒ przewidu-

jàcych odroczenie zap∏aty lub zap∏at´ w ratach (ust. 6 art. 183).

Zarówno umowa zobowiàzujàca do nabycia puli wierzytelnoÊci (przelewu), jak i umowa

o subpartycypacj´ powinny zostaç zawarte na piÊmie pod rygorem niewa˝noÊci (art. 183 ust. 5

ustawy o funduszach). Co ciekawe, ustawodawca nie zastrzeg∏ rygoru niewa˝noÊci z powodu nie-

zachowania formy pisemnej w przypadku samej umowy przelewu.

W sekurytyzacji z wykorzystaniem umowy o subpartycypacj´ bank pozostaje wierzycielem

w stosunku do d∏u˝nika. Oznacza to, ˝e bank przy dochodzeniu wierzytelnoÊci korzysta ze wszyst-

kich uprawnieƒ okreÊlonych w Prawie bankowym, w tym równie˝ z prawa do wystawiania banko-

wego tytu∏u egzekucyjnego.

Przepisy ustawy o funduszach inwestycyjnych bardzo szczegó∏owo regulujà zasady tworze-

nia funduszy przez towarzystwa funduszy inwestycyjnych licencjonowane przez Komisj´ Papierów

WartoÊciowych i Gie∏d, limity inwestycyjne, zasady emisji certyfikatów inwestycyjnych, do których

emisji podstaw´ stanowià sekurytyzowane wierzytelnoÊci, a tak˝e zasady likwidacji funduszu

sekurytyzacyjnego.

JednoczeÊnie dla zainteresowania rynku tak rygorystycznà i kazuistycznà ofertà konieczne by-

∏o stworzenie dla równowagi wielu przywilejów, zwiàzanych zw∏aszcza z procesem dochodzenia

nabytych wierzytelnoÊci. Stàd te˝ w projekcie rzàdowym fundusze wyposa˝one zosta∏y w wiele

szczególnych uprawnieƒ, które do tej pory zastrze˝one by∏y wy∏àcznie dla banków, a mianowicie:

ksi´gom rachunkowym funduszu i wyciàgom z tych ksiàg oraz innym oÊwiadczeniom funduszu, za-

wierajàcym zobowiàzania, zwolnienie ze zobowiàzaƒ, zrzeczenie si´ praw lub pokwitowanie od-

bioru, zosta∏a nadana moc prawna dokumentów urz´dowych oraz uznano je za podstaw´ doko-

nywania wpisów w ksi´gach wieczystych i rejestrach publicznych (m.in. rejestrze zastawów).

Funduszom inwestycyjnym przyznano tak˝e prawo do wystawiania sekurytyzacyjnych tytu∏ów eg-

zekucyjnych stanowiàcych podstaw´ do nadania sàdowej klauzuli wykonalnoÊci.

Sekurytyzacja w Êwietle prawa polskiego

N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Szczególne uprawnienia funduszy budzi∏y w∏aÊnie najwi´cej kontrowersji w toku procesu le-

gislacyjnego w parlamencie. Ostatecznie ustawodawca postanowi∏ o przyznaniu mocy prawnej
dokumentów urz´dowych wyciàgom z ksiàg rachunkowych funduszu (art. 194 ustawy o fundu-
szach), nie zgodzi∏ si´ natomiast na przyznanie prawa do wystawiania sekurytyzacyjnych tytu∏ów
egzekucyjnych. W konsekwencji powsta∏a paradoksalna sytuacja prawna. Brak jest przepisu mery-
torycznego, który wyposa˝a∏by fundusze inwestycyjne w prawo do wystawiania sekurytyzacyjne-
go tytu∏u egzekucyjnego. Nie okreÊlono te˝ warunków, jakie muszà zostaç spe∏nione, aby fundusz
móg∏ taki tytu∏ wystawiç. Jednak w nowelizacji Prawa bankowego (art. 92c ust. 1) pozosta∏y wa-
runki, które pierwotnie wiàza∏y si´ z propozycjà tego uprawnienia. W konsekwencji dokonanie
przelewu wierzytelnoÊci przez bank na fundusz wymaga nie tylko uzyskania zgody d∏u˝nika ban-
ku oraz d∏u˝nika z tytu∏u zabezpieczenia wierzytelnoÊci, ale dodatkowo uzyskania przez bank zgo-
dy d∏u˝nika na poddanie si´ egzekucji na rzecz funduszu sekurytyzacyjnego, który nab´dzie wie-
rzytelnoÊç (a wi´c konkretnego, zindywidualizowanego). Zarówno zgoda na przelew, jak
i oÊwiadczenie o poddaniu si´ powinny byç sporzàdzone na piÊmie pod rygorem niewa˝noÊci. Po-
wstaje wi´c wàtpliwoÊç, czy skoro oÊwiadczenie d∏u˝nika o poddaniu si´ egzekucji nie wywo∏uje
˝adnych skutków dla post´powania o nadanie klauzuli wykonalnoÊci i post´powania egzekucyjne-
go, to czy wywo∏uje jakiekolwiek skutki prawne. Wydaje si´ ˝e, brak takiego oÊwiadczenia czyni
umow´ przelewu niewa˝nà.

O dokonanym przelewie bank powinien powiadomiç d∏u˝nika w terminie 14 dni od zawar-

cia umowy. Niewykonanie tego obowiàzku ma jedynie skutki okreÊlone w art. 512 K.c. w zakresie
skutecznoÊci spe∏nienia Êwiadczenia przez d∏u˝nika do ràk wierzyciela.

JednoczeÊnie w Prawie bankowym dodano przepisy o charakterze ostro˝noÊciowym, zapo-

biegajàce ponownemu przenoszeniu na bank ryzyka sp∏aty wierzytelnoÊci zbytych na rzecz fundu-
szu sekurytyzacyjnego.

Po wejÊciu w ˝ycie ustawy o funduszach inwestycyjnych mo˝liwe sà trzy Êcie˝ki sekurytyzacji

wierzytelnoÊci bankowych:

1) poprzez spó∏k´ kapita∏owà z wykorzystaniem umowy przelewu,

2) poprzez fundusz sekurytyzacyjny z wykorzystaniem umowy przelewu,

3) poprzez fundusz sekurytyzacyjny z wykorzystaniem umowy o subpartycypacj´.

Sekurytyzacja nie jest jedynym i wy∏àcznym sposobem zbywania wierzytelnoÊci bankowych.

Prawo bankowe nie zawiera w tym zakresie ˝adnych ograniczeƒ prawnych. Jak wspomniano,
utrudnienia w wykorzystywaniu cesji wierzytelnoÊci bankowych wynika∏y z rozwiàzaƒ przyj´tych
w zakresie tajemnicy bankowej, uzale˝niajàcych ujawnienie informacji chronionych tà tajemnicà
od zgody d∏u˝nika. W tym zakresie nowelizacja Prawa bankowego dokona∏a równie˝ istotnych
zmian. Bank nie musi uzyskiwaç zgody na ujawnienie informacji stanowiàcych tajemnic´ nie tylko
w przypadku sekurytyzacji, ale równie˝ w kolejnych przypadkach cesji wierzytelnoÊci, a mianowicie:

– po pierwsze, w przypadku zbywania wierzytelnoÊci innemu bankowi (art. 105 ust. 1 pkt 1

Prawa bankowego),

– po drugie, w przypadku zawarcia i wykonania umów sprzeda˝y wierzytelnoÊci zaklasyfiko-

wanych zgodnie z odr´bnymi przepisami do kategorii straconych (art. 104 ust. 2 pkt 5). Bank jest
wówczas zwolniony z tajemnicy w ka˝dym przypadku zbycia, równie˝ podmiotowi nieb´dàcemu
bankiem.

Nowelizacja ustawy prawo bankowe w zakresie przepisów dotyczàcych nadzoru bankowego – wybrane zagadnienia

NOWE REGULACJE BANKOWE

Nowelizacja ustawy Prawo bankowe w zakresie

przepisów dotyczàcych nadzoru bankowego –

wybrane zagadnienia

Arkadiusz Kawulski

Nowelizacja ustawy Prawo bankowe z dnia 1 kwietnia 2004 r. (Dz.U. Nr 91, poz. 870) zmie-

nia wiele kwestii odnoszàcych si´ do nadzoru bankowego. Zmiany te wynikajà z:

– wprowadzenia niektórych przepisów Dyrektywy 2000/12/EC Parlamentu Europejskiego

i Rady z dnia 20 marca 2000 r. w sprawie podejmowania i prowadzenia dzia∏alnoÊci przez

instytucje kredytowe (dalej Dyrektywa 2000/12),

–

– wprowadzenia cz´Êci Dyrektywy 2001/24/EC Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 4

kwietnia 2001 r. w sprawie reorganizacji i likwidacji instytucji kredytowych (dalej Dyrekty-

wa 2000/24),

– przyj´cia standardów okreÊlonych przez Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego w 25 Za-

sadach Efektywnego Nadzoru Bankowego,

– koniecznoÊci rozwiàzania wàtpliwoÊci interpretacyjnych powsta∏ych na tle niektórych

przepisów,

– praktyki nadzoru bankowego.

1. Kontrola wewn´trzna

W nowelizacji Prawa bankowego znacznie rozszerzono ustawowà regulacj´ kontroli we-

wn´trznej. Zmieniono art. 9 oraz dodano nowe art. 9a-9d. Przepisy te wprowadzi∏y obowiàzek

funkcjonowania w bankach systemu kontroli wewn´trznej (dotychczas obowiàzywa∏ przepis, ˝e

w bankach dzia∏a kontrola wewn´trzna). Nowe przepisy okreÊlajà podzia∏ zadaƒ i odpowiedzialno-

Êci pomi´dzy zarzàdem a radà nadzorczà banku za zaprojektowanie, wprowadzenie, dzia∏anie oraz

nadzór nad wprowadzeniem, adekwatnoÊcià i skutecznoÊcià systemu kontroli wewn´trznej. Okre-

Êlajà tak˝e rol´ systemu kontroli wewn´trznej w procesach decyzyjnych.

Zgodnie z art. 9a, celem systemu kontroli wewn´trznej jest wspomaganie procesów decyzyj-

nych, przyczyniajàce si´ do zapewnienia skutecznoÊci i wydajnoÊci dzia∏ania banku, wiarygodnoÊci

sprawozdawczoÊci finansowej, zgodnoÊci dzia∏ania banku z przepisami prawa i regulacjami we-

wn´trznymi. Dodatkowo system ten ma byç dostosowany do wielkoÊci i profilu ryzyka wià˝àcego

si´ z dzia∏alnoÊcià banku.

Zakres odpowiedzialnoÊci poszczególnych organów banku za system kontroli wewn´trznej

okreÊlono zgodnie z zasadami podzia∏u obowiàzków pomi´dzy zarzàd a rad´ nadzorczà wynikajà-

cego z przepisów kodeksu spó∏ek handlowych oraz ustawy Prawo spó∏dzielcze. Za zaprojektowa-

nie, wprowadzenie oraz dzia∏anie systemu kontroli wewn´trznej odpowiada zarzàd banku. Nadzór

nad wprowadzeniem systemu kontroli wewn´trznej oraz ocena jego adekwatnoÊci i skutecznoÊci

nale˝à natomiast do kompetencji rady nadzorczej.

Z kolei art. 9c wprowadzi∏ obowiàzek posiadania komórki organizacyjnej audytu wewn´trz-

nego przez:

– banki dzia∏ajàcych w formie spó∏ki akcyjnej,

Nowelizacja ustawy prawo bankowe w zakresie przepisów dotyczàcych nadzoru bankowego – wybrane zagadnienia

N a r o d o w y B a n k P o l s k i

– banki paƒstwowe,

– banki spó∏dzielcze, w których kontrola wewn´trzna nie jest realizowana na zasadach okre-

Êlonych w umowie z bankiem zrzeszajàcym.

Komórek audytu wewn´trznego nie muszà zatem mieç banki spó∏dzielcze, w których kontro-

la wewn´trzna jest wykonywana przez bank zrzeszajàcy na podstawie umowy zrzeszenia.

Zadaniem komórki audytu wewn´trznego jest badanie i ocena, w sposób niezale˝ny i obiek-

tywny, adekwatnoÊci oraz skutecznoÊci systemu kontroli wewn´trznej, a tak˝e opiniowanie zarzà-

dzania bankiem, w tym skutecznoÊci zarzàdzania ryzykiem zwiàzanym z dzia∏alnoÊcià banku.

Nowe przepisy akcentujà rol´ rady nadzorczej banku w zapewnieniu w∏aÊciwego funkcjo-

nowania audytu wewn´trznego. Informacje na temat stwierdzonych nieprawid∏owoÊci i wniosków

wynikajàcych z przeprowadzonych audytów wewn´trznych oraz dzia∏aƒ podejmowanych w celu ich

usuni´cia lub realizacji sà przekazywane okresowo radzie nadzorczej. Dodatkowo rada nadzorcza mo-

˝e powo∏aç ze swoich cz∏onków komitet do spraw audytu wewn´trznego, który nadzoruje dzia∏alnoÊç

komórki audytu wewn´trznego. Przepis ten ma charakter fakultatywny; w przypadku jego wykorzy-

stania rola rady nadzorczej w systemie kontroli wewn´trznej jeszcze si´ zwi´kszy.

2. Zmiany w regulacjach ostro˝noÊciowych

W dniu 1

1 ssttyycczzn

niia

a 2

5 rr.. wejdà w ˝ycie zmiany do przepisów Prawa bankowego zawierajà-

cych normy ostro˝noÊciowe dla banków, tj. art. 71 (koncentracja zaanga˝owaƒ), art. 127 (fundusze

w∏asne) i art. 128 (adekwatnoÊç kapita∏owa). Do wszystkich tych przepisów zosta∏y wydane nowe

akty wykonawcze na podstawie nieco zmodyfikowanych delegacji dla Komisji Nadzoru Bankowego.

Zmieniono tak˝e regulacj´ dotyczàcà p∏ynnoÊci p∏atniczej oraz rezerwy na ryzyko ogólne.

2.1. P∏ynnoÊç p∏atnicza

Od 1 maja 2004 r. nowe brzmienie otrzyma∏ art. 8, dotyczàcy obowiàzku utrzymywania przez

bank p∏ynnoÊci p∏atniczej. Zgodnie z nowym brzmieniem tego przepisu, bank jest obowiàzany

do utrzymywania p∏ynnoÊci p∏atniczej dostosowanej do rozmiarów i rodzaju dzia∏alnoÊci, w sposób

zapewniajàcy wykonanie wszystkich zobowiàzaƒ pieni´˝nych zgodnie z terminami ich p∏atnoÊci.

Identyczna regulacja w zakresie p∏ynnoÊci p∏atniczej obowiàzywa∏a ju˝ w uchylonej ustawie Prawo

bankowe z 1989 r. Ustawa Prawo bankowe z 29 sierpnia 1997 r. wprowadzi∏a przepis, zgodnie

z którym bank by∏ obowiàzany do utrzymywania p∏ynnoÊci p∏atniczej dostosowanej do rozmiarów

i rodzaju dzia∏alnoÊci. Przepis ten nie definiowa∏ jednak p∏ynnoÊci p∏atniczej, ani nie okreÊla∏ w jaki

sposób bank ma utrzymywaç t´ p∏ynnoÊç. Nie obowiàzywa∏y tak˝e ˝adne akty wykonawcze KNB

wydane na podstawie art. 137 pkt 3 Prawa bankowego, które szczegó∏owo regulowa∏yby proble-

matyk´ p∏ynnoÊci. Brak tych regulacji utrudnia∏ egzekwowanie od banków utrzymywania p∏ynnoÊci.

Z tego wzgl´du ustawodawca przywróci∏ brzmienie regulacji p∏ynnoÊci p∏atniczej z ustawy Prawo

bankowe z 1989 r.

2.2. Zasady koncentracji zaanga˝owaƒ

Nowelizacja Prawa bankowego nada∏a art. 71 nowe brzmienie. W ust. 1 tego artyku∏u zosta-

∏a wprowadzona definicja „zaanga˝owania”. Zgodnie z tym przepisem, zaanga˝owanie to suma:

– wierzytelnoÊci banku,

– udzielonych przez bank zobowiàzaƒ pozabilansowych oraz

– posiadanych przez bank bezpoÊrednio lub poÊrednio akcji lub udzia∏ów w innym podmio-

cie, wniesionych dop∏at w spó∏ce z ograniczonà odpowiedzialnoÊcià lub wk∏adów albo sum

komandytowych – w zale˝noÊci od tego, która z tych kwot jest wi´ksza – w spó∏ce koman-

Nowelizacja ustawy prawo bankowe w zakresie przepisów dotyczàcych nadzoru bankowego – wybrane zagadnienia

NOWE REGULACJE BANKOWE

dytowej lub komandytowo-akcyjnej. Powy˝sze kategorie mogà byç obcià˝one ryzykiem jed-

nego podmiotu lub podmiotów powiàzanych kapita∏owo lub organizacyjnie.

Z powy˝szego wynika, ˝e definicja zaanga˝owania obejmuje nie tylko, jak dotychczas, „za-

anga˝owania kredytowe”, ale tak˝e „zaanga˝owania kapita∏owe”, dotychczas limitowane jedynie

na podstawie art. 128 ust. 2 i 3 w ramach adekwatnoÊci kapita∏owej. Przyj´cie takiego rozwiàzania

jest zgodne z Dyrektywà 2000/12/EC. Art. 1 ust. 24 tej Dyrektywy definiuje zaanga˝owania

(exposures) – do celów stosowania art. 48, 49 i 50 (limity koncentracji zaanga˝owaƒ) – jako akty-

wa i pozycje pozabilansowe, o których mowa w art. 43 (wszystkie aktywa) oraz w za∏àcznikach

II (warunkowe zobowiàzania pozabilansowe) i IV (transakcje pozabilansowe) do Dyrektywy.

Nale˝y zwróciç uwag´, ˝e definicja „zaanga˝owania” banku nie wyró˝nia „zaanga˝o-

waƒ kredytowych” i „zaanga˝owaƒ kapita∏owych”. Podzia∏ ten zostanie dokonany w aktach wy-

konawczych na potrzeby poszczególnych norm ostro˝noÊciowych (fundusze w∏asne, adekwatnoÊç

kapita∏owa).

Tak rozumiane „zaanga˝owanie” nie mo˝e przekroczyç limitu koncentracji zaanga˝owaƒ,

który nie zmieni∏ si´ i wynosi 20% funduszy w∏asnych banku dla podmiotów pozostajàcych w sto-

sunku dominacji lub zale˝noÊci wobec banku oraz 25% funduszy w∏asnych dla podmiotów niepo-

wiàzanych w ten sposób z bankiem. Spodziewanym efektem wprowadzonej zmiany powinno byç

ograniczenie ryzyka finansowania podmiotów powiàzanych kapita∏owo z bankiem.

W ust. 2 art. 71 zdefiniowano natomiast „du˝e zaanga˝owanie” jako sum´ zaanga˝owaƒ

banku równych lub przekraczajàcych 10% funduszy w∏asnych banku. Suma du˝ych zaanga˝owaƒ

nie mo˝e byç wy˝sza ni˝ limit du˝ych zaanga˝owaƒ, który nadal ma wynosiç 800% funduszy w∏a-

snych banku.

Zarzàd banku b´dzie zobowiàzany niezw∏ocznie zg∏osiç Komisji Nadzoru Bankowego ka˝do-

razowe osiàgni´cie lub przekroczenie przez zaanga˝owanie poziomu 10% funduszy w∏asnych ban-

ku oraz limitu koncentracji zaanga˝owaƒ, a tak˝e ka˝dorazowe osiàgni´cie lub przekroczenie przez

sum´ du˝ych zaanga˝owaƒ limitu du˝ych zaanga˝owaƒ. Powy˝szy przepis uwzgl´dnia uwagi Ko-

misji Europejskiej dotyczàce koniecznoÊci informowania Komisji Nadzoru Bankowego nie tylko

o przekroczeniu limitów, ale tak˝e o osiàgni´ciu ich poziomu.

Wy∏àczenia ustawowe z limitu koncentracji zaanga˝owaƒ i limitu du˝ych zaanga˝owaƒ nie

zmienià si´ zasadniczo. Jedyna zmiana merytoryczna nastàpi w ust. 3 pkt 1 art. 71. Od 1 stycznia

2005 r. b´dzie on dotyczyç zaanga˝owaƒ, w których stronà zobowiàzanà wobec banku jest bank kra-

jowy lub instytucja kredytowa, a termin zapadalnoÊci zaanga˝owania nie przekracza roku, z wy∏àcze-

niem pozycji zaliczonych do funduszy w∏asnych tego banku krajowego lub instytucji kredytowej.

Ponadto KNB ma okreÊliç, w drodze uchwa∏y, inne zaanga˝owania wy∏àczone z limitu kon-

centracji, zapewniajàce bezpieczne prowadzenie dzia∏alnoÊci bankowej i prawid∏owe zarzàdzanie

ryzykiem w banku.

2.3. Fundusze w∏asne

Zmiany w art. 127 dotyczàcym funduszy w∏asnych nie majà charakteru fundamentalne-

go. S∏u˝à raczej uporzàdkowaniu regulacji funduszy w∏asnych oraz przeniesieniu do ustawy

cz´Êci rozwiàzaƒ dotychczas zawartych w uchwale KNB Nr 6/2001. Wprowadzono jednak kil-

ka zmian, które w istotny sposób mogà wp∏ynàç na fundusze w∏asne banków

Jednà z takich zmian jest wprowadzenie obowiàzku pomniejszania funduszy w∏asnych

banku o zaanga˝owania kapita∏owe w zak∏ady ubezpieczeƒ. Taka regulacja wynika z rozwiàzaƒ

przyj´tych w Dyrektywie 2002/87/EC Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 grudnia 2002 r.

w sprawie nadzoru rozszerzonego nad instytucjami kredytowymi, przedsi´biorstwami ubezpiecze-

niowymi i firmami inwestycyjnymi w konglomeracie finansowym oraz w sprawie zmian Dyrektyw

Uchwa∏a KNB Nr 6/2004 z dnia 8 wrzeÊnia 2004 r. Dz.Urz. NBP Nr 15, poz. 27.

Nowelizacja ustawy prawo bankowe w zakresie przepisów dotyczàcych nadzoru bankowego – wybrane zagadnienia

N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Rady 73/239/EEC, 79/267/EEC, 92/49/EEC, 92/96/EEC, 93/6/EEC i 93/22/EEC oraz Dyrektyw

98/78/EC i 2000/12/EC Parlamentu Europejskiego i Rady.

Od dnia 1 stycznia 2005 r. fundusze w∏asne banków b´dà wi´c pomniejszane o zaanga˝o-

wania kapita∏owe banku w instytucje finansowe i banki (jak dotychczas), a tak˝e w instytucje kre-

dytowe i zak∏ady ubezpieczeƒ (nowe kategorie), wyra˝one w postaci:

– posiadanych akcji lub udzia∏ów,

– kwot zakwalifikowanych do zobowiàzaƒ podporzàdkowanych,

– innego zaanga˝owania kapita∏owego w sk∏adniki zaliczane do funduszy w∏asnych lub ka-

pita∏ów tych podmiotów, w tym dop∏aty na rzecz spó∏ki z ograniczonà odpowiedzialnoÊcià,

wed∏ug wartoÊci bilansowej.

Innà istotnà zmianà jest doprecyzowanie struktury funduszy podstawowych w zakresie

tzw. wyników przejÊciowych (wynik w trakcie zatwierdzania i wynik bie˝àcego okresu). Zmia-

na ta umo˝liwi zaliczanie wyników przejÊciowych do funduszy podstawowych. Rozwiàzanie ta-

kie jest zgodne z art. 34 ust. 2 pkt 2 Dyrektywy 2000/12. Dyrektywa w tym zakresie daje paƒstwom

cz∏onkowskim swobod´ wyboru.

Do pozycji dodatkowych funduszy podstawowych bank b´dzie móg∏ zaliczyç zysk w trakcie

zatwierdzania oraz zysk netto bie˝àcego okresu sprawozdawczego. Zaliczenie b´dzie mog∏o nastà-

piç po spe∏nieniu nast´pujàcych warunków. Kwoty zysku:

– powinny byç obliczone zgodnie z obowiàzujàcymi zasadami rachunkowoÊci,

– powinny byç pomniejszone o wszelkie przewidywane obcià˝enia i dywidendy,

– nie powinny przekraczaç kwot zysku zweryfikowanych przez bieg∏ych rewidentów.

Do pozycji pomniejszajàcych fundusze podstawowe bank b´dzie natomiast zalicza∏, tak jak

dotychczas, strat´ w trakcie zatwierdzania oraz strat´ netto bie˝àcego okresu.

W zakresie funduszy w∏asnych oddzia∏u banku zagranicznego nastàpi zmiana. Do funduszy

w∏asnych zostanà zaliczone fundusze okreÊlone w regulaminie oddzia∏u (regulamin taki podlega za-

twierdzeniu przez Komisj´ Nadzoru Bankowego). Nowa jest natomiast sytuacja, je˝eli chodzi o fun-

dusze w∏asne oddzia∏ów instytucji kredytowych, które mogà w Polsce funkcjonowaç od 1 maja

2004 r. Takie oddzia∏y nie muszà posiadaç wyodr´bnionych funduszy na prowadzenie dzia∏alnoÊci

w Polsce. Jest to konsekwencjà przyj´cia zasady jednolitej licencji bankowej oraz zasady nadzoru

kraju macierzystego.

Do art. 127 wprowadzono te˝ uprawnienie Komisji Nadzoru Bankowego do udzielania zgód

na ograniczenie pomniejszeƒ funduszy w∏asnych do celów okreÊlania limitów koncentracji zaanga-

˝owaƒ. Taka zgoda nadal b´dzie mog∏a dotyczyç sytuacji, w których bank realizuje program na-

prawczy lub przejmuje inny bank zagro˝ony upad∏oÊcià lub likwidacjà. Dotychczas obowiàzek uzy-

skania takiej zgody wynika∏ z przepisów uchwa∏y KNB Nr 6/2001.

Z uchwa∏y Nr 6/2001 przeniesiono tak˝e do ustawy mo˝liwoÊç zaliczenia do funduszy uzu-

pe∏niajàcych banku funduszy tworzonych ze Êrodków w∏asnych lub obcych oraz zobowiàzaƒ z ty-

tu∏u papierów wartoÊciowych o nieokreÊlonym terminie wymagalnoÊci i innych instrumentów o po-

dobnym charakterze. JednoczeÊnie KNB mo˝e okreÊliç inne pozycje, które mogà byç zaliczane

do funduszy uzupe∏niajàcych w celu bezpiecznego prowadzenia dzia∏alnoÊci bankowej i prawid∏o-

wego zarzàdzania ryzykiem w banku.

2.4. AdekwatnoÊç kapita∏owa

Konstrukcja regulacji adekwatnoÊci kapita∏owej, mimo przyj´cia nowego brzmienia art.

128, nie zmieni∏a si´ znacznie.

Banki nadal b´dà obowiàzane utrzymywaç:

Nowelizacja ustawy prawo bankowe w zakresie przepisów dotyczàcych nadzoru bankowego – wybrane zagadnienia

NOWE REGULACJE BANKOWE

1) fundusze w∏asne na poziomie nie ni˝szym ni˝ równowartoÊç w z∏otych kwoty 5 mln euro,

a w przypadku banków spó∏dzielczych b´dàcych cz∏onkami zrzeszenia – 1 mln euro;
przy tym dla banków ju˝ dzia∏ajàcych z uwzgl´dnieniem harmonogramu dochodzenia
do 1 mln funduszy w∏asnych (art. 172 ust. 3);

2) sum´ funduszy w∏asnych i dodatkowych pozycji bilansu banku okreÊlonych przez Komisj´

Nadzoru Bankowego na poziomie nie ni˝szym ni˝ suma wymogów kapita∏owych z tytu∏u
poszczególnych rodzajów ryzyka oraz wymogów kapita∏owych z tytu∏u przekroczenia limi-
tów i naruszenia innych norm okreÊlonych w ustawie (norma adekwatnoÊci kapita∏owej);

3) wspó∏czynnik wyp∏acalnoÊci na poziomie 8%.

W normie adekwatnoÊci kapita∏owej wyeliminowano pomniejszenia funduszy w∏asnych

o przekroczenie progu koncentracji kapita∏owej. Z powy˝szej zmiany wynika te˝ skreÊlenie defi-
nicji znacznego pakietu akcji i udzia∏ów, poniewa˝ nie wyst´puje ono w nowym brzmieniu art. 128.
Progi koncentracji kapita∏owej zostanà zastàpione odpowiednim wymogiem kapita∏owym okreÊlo-
nym w uchwale KNB w sprawie wymogów kapita∏owych

. Rozwiàzanie to pozwoli na jednakowe

traktowanie:

– wymogów kapita∏owych z tytu∏u poszczególnych rodzajów ryzyka oraz

– pomniejszeƒ funduszy w∏asnych – których konsekwencjà jest tak˝e utrzymywanie pe∏nego

pokrycia kapita∏owego.

Sformu∏owanie „wymogów kapita∏owych z tytu∏u przekroczenia limitów i naruszenia innych

norm okreÊlonych w ustawie” odnosi si´ z pewnoÊcià do limitu koncentracji zaanga˝owaƒ. Nadal
wi´c utrzymana zostanie zasada, ˝e okreÊlony b´dzie wymóg kapita∏owy z tytu∏u przekroczenia li-
mitu koncentracji zaanga˝owaƒ.

Pozosta∏e zmiany w art. 128 wynikajà z koniecznoÊci przeniesienia do ustawy pewnych szcze-

gólnych rozwiàzaƒ, które dotychczas by∏y okreÊlone w uchwale KNB Nr 5/2001. W szczególnoÊci
dotyczà one zastosowania modeli statystycznych do obliczania wymogów kapita∏owych oraz mo˝-
liwoÊci wydawania przez KNB zgód na stosowanie tych modeli.

2.5. Rezerwa na ryzyko ogólne

Nowa treÊç art. 130 ma na celu uczynienie go bardziej czytelnym oraz doprecyzowanie

zasad tworzenia rezerwy na ryzyko ogólne i jej relacji z rezerwami celowymi i funduszem ry-
zyka ogólnego. Zmiany w zakresie rezerwy na ryzyko ogólne nie majà charakteru fundamentalne-
go i odnoszà si´ g∏ownie do zasad wyliczania i odpisywania tej rezerwy. Rezerwa na ryzyko ogólne
pozosta∏a rezerwà fakultatywnà i nadal b´dzie tworzona na pokrycie niezidentyfikowanego ryzyka
zwiàzanego z prowadzeniem dzia∏alnoÊci bankowej. Banki tworzà i rozwiàzujà t´ rezerw´ na pod-
stawie oceny tego ryzyka, uwzgl´dniajàcej w szczególnoÊci wielkoÊç nale˝noÊci oraz udzielonych
zobowiàzaƒ pozabilansowych.

WielkoÊç rocznego odpisu na rezerw´ na ryzyko ogólne wynosi:

1) co najwy˝ej 1,5% niesp∏aconej kwoty kredytów i po˝yczek pieni´˝nych pomniejszonej

o kwot´ kredytów i po˝yczek pieni´˝nych zaklasyfikowanych zgodnie z odr´bnymi przepi-
sami do kategorii straconych wed∏ug stanu na koniec poprzedniego roku obrotowego,

2) nie wi´cej ni˝ kwota odpisu dokonanego w bie˝àcym roku obrotowym z zysku za rok po-

przedni na fundusz ogólnego ryzyka.

Przepis okreÊlajàcy pomniejszanie podstawy obliczania rezerwy na ryzyko ogólne o kwot´

kredytów i po˝yczek zaklasyfikowanych do kategorii straconych na koniec poprzedniego roku ob-
rotowego powinien uproÊciç sposób liczenia tej rezerwy (nale˝noÊci zaklasyfikowane jako straco-
ne stanowià bardziej jednorodnà ca∏oÊç, podczas gdy dotychczasowe pomniejszenia o nale˝no-
Êci, na które utworzono 100% rezerw´ celowà, mog∏y obejmowaç szerszy zakres nale˝noÊci).

Uchwa∏a KNB Nr 6/2004 z dnia 8 wrzeÊnia 2004 r. Dz.Urz. NBP Nr 15, poz. 25.

Nowelizacja ustawy prawo bankowe w zakresie przepisów dotyczàcych nadzoru bankowego – wybrane zagadnienia

N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Odpis mo˝e byç dokonywany nie cz´Êciej ni˝ raz w miesiàcu w równych kwotach. Zmiana ta

powinna u∏atwiç bankom tworzenie rezerwy na ryzyko ogólne, poniewa˝ b´dà mog∏y same usta-

laç dokonywanie odpisów. Do momentu zatwierdzania odpisu z zysku za rok poprzedni na fundusz

ryzyka ogólnego banki b´dà mog∏y wykorzystywaç prognozy zawarte w planie finansowym okre-

Êlajàce wartoÊci tego odpisu.

Pozosta∏a zasada, ˝e bank rozwiàzuje rezerw´ na ryzyko ogólne, je˝eli w jego ocenie usta∏y

okolicznoÊci uzasadniajàce dalsze jej utrzymywanie.

3. Zmiany wynikajàce z przyj´cia standardów Bazylejskiego Komitetu Nadzoru

Bankowego

3.1. Znaczàce inwestycje banków

Dodany art. 128c wprowadza obowiàzek zg∏oszenia przez bank do Komisji Nadzoru

Bankowego z 30-dniowym wyprzedzeniem zamiaru nabycia pakietu akcji lub udzia∏ów, które-

go wartoÊç b´dzie przekracza∏a 5% funduszy w∏asnych banku. Przepis ten jest realizacjà jednej

z 25 Zasad Efektywnego Nadzoru Bankowego. Zgodnie bowiem z 5. zasadà bazylejskà, nadzorcy

bankowi muszà mieç prawo do ustanawiania kryteriów rozpatrywania wi´kszych zakupów czy in-

westycji banku oraz do upewniania si´, czy instytucje powiàzane lub struktury nie nara˝ajà banku

na nadmierne ryzyko lub nie utrudniajà efektywnego nadzoru. W niektórych okolicznoÊciach nad-

zorcy powinni wymagaç zawiadomienia lub uzyskiwania wyraênego zezwolenia przed dokonywa-

niem pewnych nabytków lub inwestycji.

3.2. Ochrona prawna nadzorców

Dodany art. 131 ust. 4 wprowadzi∏ zasad´, ˝e Komisja Nadzoru Bankowego, Narodowy Bank

Polski oraz osoby wykonujàce czynnoÊci nadzoru bankowego nie ponoszà odpowiedzialnoÊci

za szkod´ wynik∏à ze zgodnego z przepisami ustaw dzia∏ania lub zaniechania, które pozostaje

w zwiàzku ze sprawowanym przez Komisj´ Nadzoru Bankowego nadzorem nad dzia∏alnoÊcià ban-

ków, oddzia∏ów i przedstawicielstw banków zagranicznych, oddzia∏ów instytucji kredytowych oraz

nadzorem wykonywanym na podstawie przepisów ustawy z dnia 12 wrzeÊnia 2002 r. o elektronicz-

nych instrumentach p∏atniczych nad instytucjami pieniàdza elektronicznego i oddzia∏ami zagranicz-

nych instytucji pieniàdza elektronicznego.

Przepis ten ma zapewniç ochron´ prawnà nadzorców bankowych i wynika z przyj´cia

jednej z 25 Zasad Efektywnego Nadzoru Bankowego, zgodnie z którà powinna zostaç wpro-

wadzona ochrona prawna nadzorców. Ze wzgl´du na fakt, ˝e pracodawcà dla pracowników

GINB jest Narodowy Bank Polski, w przepisie znalaz∏ si´ tak˝e NBP.

4. Zmiany w dzia∏alnoÊci nadzoru bankowego

4.1. Zakres podmiotowy nadzoru

Zmiana w art. 131 ust. 1 wynika z koniecznoÊci uwzgl´dnienia w normie okreÊlajàcej zakres

podmiotowy nadzoru sprawowanego przez KNB skutków wejÊcia w ˝ycie – z dniem uzyskania

przez Polsk´ cz∏onkostwa w Unii Europejskiej – przepisów dotyczàcych funkcjonowania instytucji

kredytowych na polskim rynku us∏ug bankowych, który sta∏ si´ elementem jednolitego w ramach

Unii rynku finansowego.

Od 1 maja 2004 r. zmieni∏ si´ zakres podmiotowy nadzoru bankowego. Zgodnie z nowym

brzmieniem art. 131 ust. 1, nadzorowi KNB na zasadach okreÊlonych w ustawie podlega dzia∏alnoÊç:

Nowelizacja ustawy prawo bankowe w zakresie przepisów dotyczàcych nadzoru bankowego – wybrane zagadnienia

NOWE REGULACJE BANKOWE

– banków (chodzi tu o banki krajowe),

– oddzia∏ów i przedstawicielstw banków zagranicznych,

– oddzia∏ów i przedstawicielstw instytucji kredytowych.

Dodatkowo, na podstawie ustawy o elektronicznych instrumentach p∏atniczych, od 1 maja

2004 r. nadzorowi KNB podlegajà instytucje pieniàdza elektronicznego, które uzyska∏y od KNB ze-

zwolenie na prowadzenie dzia∏alnoÊci oraz, w ograniczonym zakresie, oddzia∏y zagranicznych in-

stytucji pieniàdza elektronicznego.

Ponadto Komisja Nadzoru Bankowego uzyska∏a ustawowà mo˝liwoÊç wydawania rekomen-

dacji dotyczàcych dobrych praktyk ostro˝nego i stabilnego zarzàdzania bankami. Stanowi to jedy-

nie prawne usankcjonowanie istniejàcej ju˝ praktyki wydawania przez KNB rekomendacji, które nie

majà charakteru obowiàzujàcych przepisów prawnych, wyznaczajà jednak pewne wzorce post´po-

wania dla banków, zalecane przez nadzór bankowy.

4.2. Nadzór skonsolidowany

Liczba zmian dokonanych w przepisach dotyczàcych nadzoru skonsolidowanego spowodo-

wa∏a koniecznoÊç nadania nowego brzmienia rozdzia∏owi 11b. Wprowadzono tak˝e znaczàce

zmiany w definicjach zwiàzanych z nadzorem skonsolidowanym.

Utrzymana zosta∏a zasada, ˝e nadzorowi skonsolidowanemu podlega bank krajowy, który

dzia∏a w jednej z pi´ciu wyodr´bnionych struktur holdingowych. Oznacza to, ˝e inne ni˝ banki pod-

mioty wchodzàce w sk∏ad holdingów nie podlegajà nadzorowi KNB.

Sprawowanie nad bankiem nadzoru skonsolidowanego nadal nie wy∏àcza stosowania odpo-

wiednich przepisów Prawa bankowego regulujàcych dzia∏alnoÊç banku jako podmiotu podlegajà-

cego nadzorowi indywidualnemu. Nie zmieni∏y si´ tak˝e zasadnicze kompetencje nadzoru banko-

wego w ramach sprawowania nadzoru skonsolidowanego, obejmujàce:

–

– prawo do uzyskiwania sprawozdaƒ finansowych (zgodnie z art. 141g);

– mo˝liwoÊç wykonywania przez inspektorów nadzoru bankowego czynnoÊci kontrolnych

w podmiotach dzia∏ajàcych w holdingach oraz przedsi´biorstwach pomocniczych us∏ug

bankowych Êwiadczàcych us∏ugi na rzecz przedsi´biorstw dzia∏ajàcych w tych holdingach,

– obowiàzek udzielania przez bank krajowy stojàcy na czele holdingu lub podmiot dominujàcy

w holdingu majàcy siedzibà na terytorium RP, na ˝àdanie Komisji Nadzoru Bankowego lub osób

upowa˝nionych przez Komisj´ Nadzoru Bankowego, wszelkich informacji i wyjaÊnieƒ dotyczà-

cych swojej dzia∏alnoÊci oraz dzia∏alnoÊci podmiotów wchodzàcych w sk∏ad tego holdingu,

– prawo ˝àdania od majàcego siedzib´ na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej podmiotu do-

minujàcego w danym holdingu zlecenia wskazanemu przez Komisj´ bieg∏emu rewidento-

wi zbadania sytuacji finansowej podmiotów zale˝nych lub podmiotów majàcych bliskie po-

wiàzania z bankiem krajowym dzia∏ajàcym w holdingu, w przypadku gdy w ocenie Komisji

istniejà wàtpliwoÊci co do rzetelnoÊci zatwierdzonych sprawozdaƒ lub gdy konieczne jest

zbadanie zwiàzku gospodarczego z innym podmiotem;

– delegacj´ do okreÊlenia przez Komisj´ Nadzoru Bankowego sposobu obliczania funduszy w∏a-

snych, wymogów kapita∏owych, wspó∏czynnika wyp∏acalnoÊci oraz limitów koncentracji zaanga-

˝owaƒ i limitu du˝ych zaanga˝owaƒ, uwzgl´dniajàc dzia∏anie banków krajowych w holdingach,

– mo˝liwoÊç zawierania z zagranicznymi organami nadzoru bankowego porozumieƒ okreÊla-

jàcych zakres i tryb sprawowania nadzoru skonsolidowanego nad bankami dzia∏ajàcymi

w holdingach;

– mo˝liwoÊç ingerencji nadzoru bankowego w umowy zawarte przez bank krajowy z pod-

miotami dzia∏ajàcymi w tym samym holdingu oraz podmiotami, z którymi ma bliskie

powiàzania.

Nowelizacja ustawy prawo bankowe w zakresie przepisów dotyczàcych nadzoru bankowego – wybrane zagadnienia

N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Najwa˝niejsze zmiany w zakresie nadzoru skonsolidowanego sà nast´pujàce:

• Zmiany w definicjach holdingu finansowego oraz holdingu mieszanego (dotychczas hol-

dingu o dzia∏alnoÊci mieszanej). Z∏o˝onoÊç wspó∏czesnych struktur organizacyjno-finanso-

wych sprawi∏a, ˝e konieczne by∏o doprecyzowanie definicji, których zastosowanie wià˝e si´

z akcesjà Polski do UE. Zmiany pozwoli∏y tak˝e na usuni´cie wàtpliwoÊci interpretacyjnych.

Definicje te w nowym brzmieniu mogà byç stosowane w odniesieniu do struktur holdingo-

wych funkcjonujàcych za granicà, struktur dzia∏ajàcych w kraju, a tak˝e struktur, w których

dzia∏ajà zarówno podmioty zagraniczne, jak i krajowe. Wyodr´bniono tak˝e dwie struktu-

ry holdingowe, na których czele stoi instytucja bankowa – holding bankowy krajowy i hol-

ding bankowy zagraniczny.

• Wprowadzenie definicji holdingu hybrydowego. Dla skutecznego sprawowania nadzoru

bankowego konieczne by∏o tak˝e obj´cie nadzorem skonsolidowanym banków dzia∏ajà-

cych w strukturach holdingowych, które wymykajà si´ definicjom okreÊlonym w przepisach

unijnych. Z tego wzgl´du ustawa wprowadzi∏a nowà definicj´ – holdingu hybrydowego,

który nie jest obj´ty regulacjà Dyrektywy 2000/12.

• Doprecyzowanie formy dokonywania przez KNB oceny przesàdzajàcej o uznaniu danego

podmiotu za podmiot dominujàcy w stosunku do banku. Ustawodawca uzna∏, ˝e w tym

przypadku najw∏aÊciwszym rozwiàzaniem jest dokonywanie takiej oceny w formie decyzji

administracyjnej.

• Zmodyfikowanie definicji bliskich powiàzaƒ poprzez podwy˝szenie (z 10% do 20%) pozio-

mu udzia∏u w kapitale lub prawach g∏osu innego podmiotu przesàdzajàcego o istnieniu bli-

skich powiàzaƒ. Tak jak w przypadku podmiotu dominujàcego, ocena KNB o uznaniu da-

nego podmiotu za majàcy bliskie powiàzania z bankiem b´dzie wyra˝ana w formie decyzji

administracyjnej.

• Wprowadzenie instytucji – dotychczas nieznanej na gruncie obowiàzujàcego stanu praw-

nego – wykazu holdingów, który ma prowadziç Komisja Nadzoru Bankowego. Wykaz hol-

dingów z udzia∏em banków pozwoli na efektywne sprawowanie nadzoru skonsolidowane-

go, prowadzenie pe∏nej, na bie˝àco aktualizowanej ewidencji podmiotów wchodzàcych

w sk∏ad grupy bankowej.

• Wprowadzenie przepisu umo˝liwiajàcego przekazywanie informacji pomi´dzy poszczegól-

nymi podmiotami wchodzàcymi w sk∏ad holdingu, w którym nie dzia∏a bank krajowy. W∏a-

dze nadzorcze innych paƒstw UE otrzyma∏y tak˝e mo˝liwoÊç uzyskiwania i weryfikacji in-

formacji od podmiotów znajdujàcych si´ na terytorium Polski, wchodzàcych w sk∏ad

holdingu z udzia∏em instytucji kredytowej. Powy˝sze przepisy powinny u∏atwiç i wzmocniç

wspó∏prac´ poszczególnych nadzorów przy sprawowaniu nadzoru skonsolidowanego.

• Modyfikacja i z∏agodzenie wymogów dotyczàcych przekazywania przez banki podlegajàce

nadzorowi skonsolidowanemu jednostkowych i skonsolidowanych sprawozdaƒ finanso-

wych podmiotów wchodzàcych w sk∏ad holdingu. Komisja Nadzoru Bankowego otrzyma-

∏a dodatkowe uprawnienie zwolnienia banku z ca∏oÊci lub cz´Êci tych obowiàzków, w za-

le˝noÊci od sytuacji i pozycji konkretnego banku w grupie.

• Do∏àczenie do przes∏anek na∏o˝enia kary pieni´˝nej na cz∏onków zarzàdu banku niewyko-

nania obowiàzków, o których mowa w przepisach zawartych w rozdziale 11b.

• Mo˝liwoÊç ograniczenia zakresu dzia∏alnoÊci banku lub uchylenia zezwolenia na utworze-

nie banku w przypadku niewykonania obowiàzków, o których mowa w przepisach zawar-

tych w rozdziale 11b.

Nowelizacja ustawy prawo bankowe w zakresie przepisów dotyczàcych nadzoru bankowego – wybrane zagadnienia

NOWE REGULACJE BANKOWE

5. Zmiany wynikajàce z przystàpienia Polski do UE

5.1. Zasady prowadzenia dzia∏alnoÊci przez banki krajowe w UE i przez instytucje

kredytowe w Polsce

Od 1 maja 2004 r. Polska jest cz∏onkiem Unii Europejskiej. Od tej daty obowiàzujà w Polsce

unijne zasady funkcjonowania sektora bankowego. Opierajà si´ one na dwóch zasadach wynika-

jàcych z Traktatu Europejskiego: swobody przep∏ywu kapita∏u i swobody Êwiadczenia us∏ug. Spe-

cyfika sektora bankowego wykszta∏ci∏a w UE dwie zasady: zasad´ jednolitej licencji banko-

wej i zasad´ nadzoru kraju macierzystego.

Zasada jednolitej licencji bankowej polega na tym, ˝e instytucja kredytowa, która otrzy-

ma∏a zezwolenie na prowadzenie dzia∏alnoÊci bankowej w jednym z paƒstw cz∏onkowskich

nie musi uzyskiwaç dodatkowych zezwoleƒ na prowadzenie takiej dzia∏alnoÊci w innych paƒ-

stwach cz∏onkowskich. Zezwolenie uzyskane w jednym paƒstwie cz∏onkowskim ma wi´c moc

obowiàzujàcà w innych paƒstwach cz∏onkowskich. Zamiast zezwolenia obowiàzuje procedu-

ra notyfikacji (zawiadomienia).

W ramach jednolitej licencji bankowej instytucje kredytowe mogà na terytorium paƒstw

cz∏onkowskich prowadziç dzia∏alnoÊç bankowà w dwóch formach: poprzez oddzia∏ lub w ra-

mach dzia∏alnoÊci transgranicznej. Nale˝y zaznaczyç, ˝e taka dzia∏alnoÊç mo˝e byç prowadzona

tylko w zakresie wynikajàcym z zezwolenia otrzymanego przez instytucj´ kredytowà w paƒstwie

macierzystym.

Zasady podejmowania i prowadzenia przez banki krajowe dzia∏alnoÊci na terytorium

innych paƒstw cz∏onkowskich UE sà nast´pujàce:

• Bank krajowy, który zamierza utworzyç oddzia∏ na terytorium paƒstwa goszczàcego, za-

wiadamia o tym na piÊmie Komisj´ Nadzoru Bankowego. W terminie trzech miesi´cy

od dnia otrzymania zawiadomienia Komisja Nadzoru Bankowego przesy∏a zawiadomie-

nie w∏aÊciwym w∏adzom nadzorczym paƒstwa goszczàcego wraz z informacjami o kwo-

cie funduszy w∏asnych i wysokoÊci wspó∏czynnika wyp∏acalnoÊci banku, który zamierza

utworzyç oddzia∏. O przes∏aniu zawiadomienia w∏aÊciwym w∏adzom nadzorczym Komi-

sja Nadzoru Bankowego powiadamia zainteresowany bank.

• KNB mo˝e odmówiç przes∏ania powy˝szego zawiadomienia, je˝eli

1) nie zosta∏y spe∏nione wymagania okreÊlone w art. 48c ust. 2 Prawa bankowego,

2) struktura organizacyjna banku lub jego sytuacja finansowa sà nieadekwatne do zamie-

rzonej dzia∏alnoÊci,

3) zamierzona dzia∏alnoÊç narusza∏aby przepisy prawa,

4) zamierzona dzia∏alnoÊç mog∏aby okazaç si´ niekorzystna dla ostro˝nego i stabilnego

zarzàdzania bankiem.

• Komisja Nadzoru Bankowego przesy∏a zainteresowanemu bankowi decyzj´ odmownà

w terminie trzech miesi´cy od dnia otrzymania zawiadomienia lub jego uzupe∏nienia.

• Bank krajowy, który zamierza prowadziç dzia∏alnoÊç transgranicznà, zawiadamia o tym

Komisj´ Nadzoru Bankowego. Zawiadomienie powinno ka˝dorazowo wskazywaç czynno-

Êci, wynikajàce z udzielonego bankowi zezwolenia, które bank zamierza wykonywaç. Ko-

misja Nadzoru Bankowego przesy∏a zawiadomienie w∏aÊciwym w∏adzom nadzorczym

paƒstwa goszczàcego w terminie miesiàca od dnia jego otrzymania i powiadamia o tym

zainteresowany bank. Komisja Nadzoru Bankowego niezw∏ocznie powiadamia w∏aÊciwe

w∏adze nadzorcze paƒstwa goszczàcego o utracie przez bank krajowy, prowadzàcy dzia-

∏alnoÊç na jego terytorium, zezwolenia na jego utworzenie.

Nowelizacja ustawy prawo bankowe w zakresie przepisów dotyczàcych nadzoru bankowego – wybrane zagadnienia

N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Zasady podejmowania i prowadzenia przez instytucje kredytowe dzia∏alnoÊci na terytorium

RP sà nast´pujàce:

• Instytucja kredytowa mo˝e wykonywaç na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej czynnoÊci

bankowe okreÊlone w art. 5 Prawa bankowego oraz innà dzia∏alnoÊç okreÊlonà w art. 6

z wy∏àczeniem nabywania i zbywania nieruchomoÊci – w zakresie wynikajàcym z zezwole-

nia udzielonego przez w∏aÊciwe w∏adze nadzorcze paƒstwa macierzystego.

• Oddzia∏ instytucji kredytowej mo˝e rozpoczàç dzia∏alnoÊç na terytorium Rzeczypospolitej

Polskiej najwczeÊniej po up∏ywie dwóch miesi´cy od dnia otrzymania przez Komisj´ Nadzo-

ru Bankowego od w∏aÊciwych w∏adz nadzorczych paƒstwa macierzystego nast´pujàcych

informacji:

1) nazwy i adresu oddzia∏u na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pod którym mo˝liwe b´-

dzie uzyskanie dokumentów dotyczàcych jego dzia∏alnoÊci,

2) programu dzia∏alnoÊci okreÊlajàcego w szczególnoÊci czynnoÊci, jakie instytucja kredyto-

wa zamierza wykonywaç, oraz opisu struktury organizacyjnej oddzia∏u,

3) nazwisk osób przewidzianych do obj´cia stanowisk dyrektora oddzia∏u i jego zast´pcy,

4) wysokoÊci kwoty funduszy w∏asnych instytucji kredytowej i wysokoÊci wspó∏czynnika wy-

p∏acalnoÊci.

• W ciàgu dwóch miesi´cy od dnia otrzymania powy˝szej informacji Komisja Nadzoru Banko-

wego mo˝e wskazaç warunki, które w interesie dobra ogólnego, w szczególnoÊci w celu

ochrony dóbr konsumenta, zapewnienia bezpieczeƒstwa obrotu gospodarczego lub zapo-

bie˝enia naruszeniom prawa, oddzia∏ instytucji kredytowej musi spe∏niaç przy prowadzeniu

dzia∏alnoÊci na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. O zamiarze dokonania zmiany w powy˝-

szym zakresie instytucja kredytowa zawiadamia Komisj´ Nadzoru Bankowego najpóêniej

w terminie miesiàca przed dokonaniem takiej zmiany. Zmiany majà charakter wià˝àcy

od dnia otrzymania przez Komisj´ Nadzoru Bankowego stosownego zawiadomienia od w∏a-

Êciwych w∏adz nadzorczych paƒstwa macierzystego.

• Art. 48k okreÊla, na jakich zasadach dzia∏a w Polsce oddzia∏ instytucji kredytowej. Za-

sadniczo do dzia∏alnoÊci oddzia∏ów instytucji kredytowych na terytorium Rzeczypo-

spolitej Polskiej stosuje si´ przepisy prawa polskiego. W zakresie Prawa bankowego,

z uwagi na zasad´ jednolitej licencji bankowej i zasad´ nadzoru kraju macierzystego, nie

b´dà mia∏y zastosowania przepisy dotyczàce m.in. uzyskania zezwolenia na prowadzenie

dzia∏alnoÊci, funduszy w∏asnych, limitów koncentracji zaanga˝owaƒ, adekwatnoÊci kapita-

∏owej, procedur naprawczych. Powy˝sze rozwiàzanie wynika z faktu, ˝e oddzia∏ instytucji

kredytowej nie musi utrzymywaç wydzielonych funduszy w∏asnych, wszystkie normy

ostro˝noÊciowe b´dà odnoszone do funduszy w∏asnych macierzystej instytucji kredytowej.

Stosowane odpowiednio b´dà natomiast przepisy dotyczàce np. prowadzenia rachunków

bankowych, udzielania kredytów, uzyskania zgody na po∏àczenie i nabycie przedsi´bior-

stwa bankowego lub jego cz´Êci.

• W zakresie polityki pieni´˝nej prowadzonej przez Narodowy Bank Polski do dnia przystà-

pienia Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Gospodarczej i Walutowej oddzia∏y instytucji kredy-

towych majà takie same prawa i obowiàzki jak banki krajowe i oddzia∏y banków zagranicz-

nych. Oddzia∏ instytucji kredytowej prowadzàcy dzia∏alnoÊç na terytorium Rzeczypospolitej

Polskiej jest obowiàzany do przekazywania Narodowemu Bankowi Polskiemu okresowych

sprawozdaƒ ze swej dzia∏alnoÊci w zakresie i trybie ustalonym na podstawie art. 23 ust. 3

i 4 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim

• Instytucja kredytowa mo˝e rozpoczàç dzia∏alnoÊç transgranicznà na terytorium Rzeczypo-

spolitej Polskiej po otrzymaniu przez Komisj´ Nadzoru Bankowego zawiadomienia od w∏a-

Êciwych w∏adz nadzorczych paƒstwa macierzystego. W zawiadomieniu tym sà okreÊlone

rodzaje czynnoÊci, jakie instytucja zamierza wykonywaç.

Nowelizacja ustawy prawo bankowe w zakresie przepisów dotyczàcych nadzoru bankowego – wybrane zagadnienia

NOWE REGULACJE BANKOWE

• Z uprawnieƒ wynikajàcych z jednolitej licencji bankowej mogà korzystaç, na zasadach okre-

Êlonych w ustawie Prawo bankowe, instytucje finansowe majàce siedzib´ na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej. Instytucja taka b´dzie mog∏a wykonywaç na terytorium paƒstwa
goszczàcego czynnoÊci, o których mowa w art. 5 ust. 2 i art. 6 ust. 1 pkt. 1-4, 6, 7 i 8 Pra-
wa bankowego, w zakresie okreÊlonym w akcie prawnym o jej utworzeniu, poprzez oddzia∏
lub w ramach dzia∏alnoÊci transgranicznej, pod warunkiem ˝e:

1) jest podmiotem zale˝nym od co najmniej jednego banku krajowego podlegajàcego nad-

zorowi skonsolidowanemu,

2) podlega nadzorowi skonsolidowanemu,

3) faktycznie prowadzi dzia∏alnoÊç na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,

4) bank lub banki krajowe dysponujà prawem do wykonywania co najmniej 90% g∏osów

w organie stanowiàcym danej instytucji finansowej,

5) bank lub banki krajowe spe∏niajà okreÊlone w przepisach ustawy wymogi dotyczàce fun-

duszy w∏asnych, wspó∏czynnika wyp∏acalnoÊci, koncentracji zaanga˝owaƒ, p∏ynnoÊci
oraz ryzyka rynkowego,

6) bank lub banki krajowe po uprzednim uzyskaniu zgody Komisji Nadzoru Bankowego z∏o-

˝à por´czenie, w którym przyjmà solidarnà odpowiedzialnoÊç za zobowiàzania zaciàg-
ni´te przez danà instytucj´ finansowà.

Spe∏nienie powy˝szych warunków podlega weryfikacji przez Komisj´ Nadzoru Bankowego.

Instytucja finansowa zawiadamia na piÊmie Komisj´ Nadzoru Bankowego o zamiarze utworzenia
oddzia∏u lub prowadzenia dzia∏alnoÊci transgranicznej na terytorium paƒstwa goszczàcego. W tym
zakresie stosuje si´ odpowiednio, z modyfikacjami wynikajàcymi z art. 48h ust. 3, przepisy art. 48c
ust. 2-4 i art. 48d-48f Prawa bankowego.

Do instytucji finansowych majàcych siedzib´ w paƒstwach cz∏onkowskich i spe∏niajàcych po-

wy˝sze warunki majà odpowiednie zastosowanie przepisy art. 48l i 48∏ Prawa bankowego, które
dotyczà rozpocz´cia dzia∏alnoÊci w Polsce przez oddzia∏ lub w ramach dzia∏alnoÊci transgranicznej.

Dope∏nieniem funkcjonowania zasady jednolitej licencji bankowej jest zasada nadzoru

kraju macierzystego. Polega ona na tym, ˝e dzia∏alnoÊç instytucji kredytowej na terytorium in-
nego paƒstwa cz∏onkowskiego podlega nadzorowi tego paƒstwa, które wyda∏o zezwolenie
na prowadzenie dzia∏alnoÊci przez danà instytucj´ kredytowà. Konsekwencjà wprowadzenia za-
sady nadzoru kraju macierzystego jest obowiàzywanie od 1 maja 2004 r. przepisów rozdzia∏u 11a
ustawy Prawo bankowe. Rozdzia∏ ten reguluje zasady nadzorowania instytucji kredytowych prowa-
dzàcych dzia∏alnoÊç w Polsce oraz banków krajowych prowadzàcych dzia∏alnoÊç w paƒstwach
cz∏onkowskich. Art. 141c okreÊla, ˝e:

– nadzór nad dzia∏alnoÊcià instytucji kredytowej prowadzàcej dzia∏alnoÊç na terytorium Rze-

czypospolitej Polskiej poprzez oddzia∏ lub w ramach dzia∏alnoÊci transgranicznej sprawujà
zasadniczo w∏aÊciwe w∏adze nadzorcze paƒstwa macierzystego,

– Komisja Nadzoru Bankowego obowiàzana jest do sprawowania nadzoru nad oddzia∏ami

instytucji kredytowych w zakresie przestrzegania obowiàzku utrzymywania p∏ynnoÊci
p∏atniczej,

– nadzór nad dzia∏alnoÊcià banku krajowego, prowadzàcego dzia∏alnoÊç na terytorium paƒ-

stwa goszczàcego poprzez oddzia∏ lub w ramach dzia∏alnoÊci transgranicznej, sprawuje Ko-
misja Nadzoru Bankowego.

Szczegó∏owe zasady sprawowania nadzoru nad dzia∏alnoÊcià instytucji kredytowych w Polsce

wyglàdajà nast´pujàco:

• W przypadku gdy instytucja kredytowa prowadzàca dzia∏alnoÊç na terytorium Rzeczypo-

spolitej Polskiej poprzez oddzia∏ lub w ramach dzia∏alnoÊci transgranicznej nie przestrzega
przepisów prawa polskiego, Komisja Nadzoru Bankowego wzywa pisemnie t´ instytucj´

Nowelizacja ustawy prawo bankowe w zakresie przepisów dotyczàcych nadzoru bankowego – wybrane zagadnienia

N a r o d o w y B a n k P o l s k i

do przestrzegania przepisów prawa polskiego i wyznacza jej odpowiedni termin usuni´cia
stwierdzonych nieprawid∏owoÊci. Po bezskutecznym up∏ywie terminu KNB zawiadamia
w∏aÊciwe w∏adze nadzorcze paƒstwa macierzystego o stwierdzonych nieprawid∏owoÊciach.

• Gdy pomimo zastosowania Êrodków przez w∏aÊciwe w∏adze nadzorcze paƒstwa macierzy-

stego oddzia∏ instytucji kredytowej nadal nie przestrzega przepisów prawa polskiego oraz
w przypadku nieadekwatnoÊci tych Êrodków do zaistnia∏ego naruszenia prawa lub niemo˝-
noÊci ich zastosowania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, Komisja Nadzoru Bankowe-
go mo˝e zastosowaç odpowiednio Êrodki okreÊlone w art. 138 ust. 3 pkt 1 i 3 i art. 141
Prawa bankowego, a w zakresie p∏ynnoÊci – w art. 138 ust. 1 pkt 1 i ust. 2.

• W nag∏ych przypadkach przed zastosowaniem powy˝szych procedur Komisja Nadzoru Banko-

wego, majàc na wzgl´dzie ochron´ interesów deponentów, mo˝e – bez koniecznoÊci uprzed-
niego pisemnego upomnienia – odpowiednio zastosowaç Êrodki, o których mowa w art. 138
ust. 3 pkt. 1, 3 i 3a.

• Do decyzji Komisji Nadzoru Bankowego wydanych w powy˝szym trybie nie stosuje si´ art.

127 §3 Kodeksu post´powania administracyjnego. Instytucja kredytowa mo˝e natomiast
wnieÊç skarg´ do sàdu administracyjnego w terminie 7 dni od dnia jej dor´czenia.

Komisja Nadzoru Bankowego powiadamia w∏aÊciwe w∏adze nadzorcze paƒstwa macierzyste-

go o Êrodkach nadzorczych zastosowanych wobec oddzia∏u instytucji kredytowej.

Rozdzia∏ 11a reguluje tak˝e kwestie dotyczàce wykonywania czynnoÊci kontrolnych wo-

bec oddzia∏ów instytucji kredytowych. Zgodnie z art. 141d Prawa bankowego, w∏aÊciwe w∏adze
nadzorcze paƒstwa macierzystego mogà przeprowadzaç czynnoÊci kontrolne w oddziale instytucji
kredytowej we w∏asnym zakresie lub poprzez osoby, które zosta∏y upowa˝nione przez te w∏adze,
po uprzednim zawiadomieniu Komisji Nadzoru Bankowego o terminie i zakresie przeprowadzanej
kontroli. Zakres wykonywania czynnoÊci kontrolnych przez polskich inspektorów nadzoru bankowe-
go obejmuje sprawdzanie przestrzegania przez oddzia∏ instytucji kredytowej obowiàzku utrzymywa-
nia p∏ynnoÊci p∏atniczej. Ponadto inspektorzy nadzoru bankowego mogà wykonywaç czynnoÊci kon-
trolne w innym zakresie na podstawie upowa˝nienia w∏aÊciwych w∏adz nadzorczych paƒstwa
macierzystego.

W odniesieniu do dzia∏alnoÊci banków krajowych na terytorium paƒstw cz∏onkowskich obo-

wiàzuje nast´pujàcy tryb post´powania:

• Komisja Nadzoru Bankowego – po otrzymaniu od w∏aÊciwych w∏adz nadzorczych paƒstwa

goszczàcego informacji, ˝e bank krajowy wykonujàcy czynnoÊci na terytorium tego paƒstwa
poprzez oddzia∏ lub w ramach dzia∏alnoÊci transgranicznej narusza obowiàzujàce tam prze-
pisy prawa – mo˝e zastosowaç w stosunku do banku Êrodki przewidziane w art. 138 ust. 3
Prawa bankowego.

• Do decyzji Komisji Nadzoru Bankowego wydanych w powy˝szym zakresie nie stosuje si´

przepisu art. 127 §3 Kodeksu post´powania administracyjnego. Takà decyzj´ bank krajowy
mo˝e zaskar˝yç do sàdu administracyjnego w terminie 7 dni od dnia jej dor´czenia.

W celu u∏atwienia wspó∏pracy pomi´dzy KNB a w∏aÊciwymi w∏adzami nadzorczymi paƒ-

stwa macierzystego lub goszczàcego art. 141e przewiduje, ˝e w∏adze te przekazujà sobie wza-
jemnie informacje niezb´dne do monitorowania p∏ynnoÊci i wyp∏acalnoÊci instytucji kredyto-
wych oraz banków krajowych prowadzàcych dzia∏alnoÊç na terytorium innego paƒstwa UE,
a tak˝e informacje dotyczàce w szczególnoÊci:

1) zarzàdzania instytucjami kredytowymi i ich struktury w∏asnoÊci,

2) zasad gwarantowania depozytów,

3) koncentracji zaanga˝owaƒ,

4) zasad rachunkowoÊci,

5) stosowanych procedur administracyjnych,

Nowelizacja ustawy prawo bankowe w zakresie przepisów dotyczàcych nadzoru bankowego – wybrane zagadnienia

NOWE REGULACJE BANKOWE

6) systemu kontroli wewn´trznej,

7) trybu i zasad przeprowadzania czynnoÊci kontrolnych,

8) Êrodków podj´tych w ramach nadzoru.

Wzajemne przekazywanie informacji mo˝e odbywaç si´ tak˝e na podstawie porozumienia

zawartego przez Komisj´ Nadzoru Bankowego z w∏aÊciwymi w∏adzami nadzorczymi.

5.2. Obowiàzki konsultacyjne i informacyjne

W ramach funkcjonowania na jednolitym rynku europejskim KNB ma pewne obowiàzki zwià-

zane z zasi´ganiem opinii w∏adz nadzorczych z innego paƒstwa cz∏onkowskiego oraz informowa-

niem Komisji Europejskiej o pewnych zdarzeniach.

W ramach obowiàzków konsultacyjnych, przed wydaniem zezwolenia na utworzenie banku

krajowego lub zezwolenia na nabycie znacznego pakietu akcji banku krajowego KNB zasi´ga opi-

nii w∏aÊciwych w∏adz nadzorczych paƒstwa cz∏onkowskiego, wówczas gdy bank ten b´dzie:

1) podmiotem zale˝nym od instytucji kredytowej,

2) podmiotem zale˝nym od podmiotu dominujàcego wobec instytucji kredytowej,

3) kontrolowany przez te same osoby fizyczne lub prawne, które kontrolujà instytucj´ kredytowà.

Z kolei w ramach obowiàzków informacyjnych KNB powiadamia Komisj´ Europejskà o przy-

padkach, w których obowiàzek powiadomienia wynika z dyrektyw Parlamentu Europejskiego i Ra-

dy, a w szczególnoÊci z Dyrektywy 2000/12. Ponadto Komisja Nadzoru Bankowego informuje Ko-

misj´ Europejskà o ka˝dym przypadku utraty mocy lub uchylenia zezwolenia na utworzenie banku

krajowego lub oddzia∏u banku zagranicznego. W informacji tej Komisja Nadzoru Bankowego po-

daje powody utraty mocy lub uchylenia zezwolenia na utworzenie banku krajowego lub oddzia∏u

banku zagranicznego.

5.3. Status oddzia∏ów banków zagranicznych

Po 1 maja 2004 r. nie zmieni∏ si´ status oddzia∏ów banków zagranicznych. Zmieni∏a si´ na-

tomiast definicja banku zagranicznego. W zwiàzku z powy˝szym od 1 maja 2004 r. oddzia∏y ban-

ków zagranicznych to oddzia∏y instytucji bankowych spoza UE oraz paƒstw nale˝àcych do Europej-

skiego Obszaru Gospodarczego. Takie oddzia∏y nadal muszà uzyskaç zezwolenie KNB

na rozpocz´cie dzia∏alnoÊci; nie stosuje si´ w tym przypadku zasady jednolitej licencji bankowej.

Konsekwencjà utrzymania zezwolenia na utworzenie oddzia∏u banku zagranicznego jest wydziele-

nie przez bank zagraniczny funduszy w∏asnych przeznaczonych na dzia∏alnoÊç oddzia∏u.

Oddzia∏ banku zagranicznego jest obowiàzany mieç regulamin, nadawany przez bank za-

graniczny. Do wniosku o utworzenie oddzia∏u banku zagranicznego za∏àcza si´ projekt regulaminu

oddzia∏u oraz zobowiàzanie wyst´pujàcego z wnioskiem banku zagranicznego o zaspokajaniu

wszelkich roszczeƒ, jakie mogà powstaç w stosunkach mi´dzy oddzia∏em a innymi podmiotami.

W zezwoleniu na utworzenie oddzia∏u banku zagranicznego w kraju Komisja Nadzoru Ban-

kowego ustala w szczególnoÊci siedzib´ oddzia∏u, rodzaj czynnoÊci bankowych, do których wyko-

nywania oddzia∏ jest upowa˝niony, minimalnà wysokoÊç funduszy niezb´dnych do dzia∏alnoÊci od-

dzia∏u, a tak˝e zatwierdza projekt regulaminu oddzia∏u. Zmiany regulaminu wymagajà zezwolenia

Komisji Nadzoru Bankowego. Z wnioskiem o zatwierdzenie zmian w regulaminie wyst´puje bank

zagraniczny.

Rozszerzono tak˝e obowiàzki oddzia∏ów banków zagranicznych. Oddzia∏ taki (oprócz

prowadzenia rachunkowoÊci w j´zyku polskim oraz u˝ywania firmy banku zagranicznego w j´zyku

paƒstwa jego siedziby wraz z przet∏umaczonym na j´zyk polski okreÊleniem formy prawnej banku

oraz dodaniem wyrazów: oddzia∏ w Polsce) jest dodatkowo obowiàzany dzia∏aç zgodnie z zatwier-

dzonym regulaminem oraz przechowywaç w siedzibie oddzia∏u wszelkie dokumenty dotyczàce je-

Nowelizacja ustawy prawo bankowe w zakresie przepisów dotyczàcych nadzoru bankowego – wybrane zagadnienia

N a r o d o w y B a n k P o l s k i

go dzia∏alnoÊci. Utrzymany zosta∏ tak˝e obowiàzek uzyskania zgody KNB przez osoby pe∏niàce

funkcje dyrektora i zast´pcy dyrektora oddzia∏u.

5.4. Przedstawicielstwa banków zagranicznych i instytucji kredytowych

Po 1 maja 2004 r. nieco inaczej przedstawia si´ sytuacja przedstawicielstw banków zagra-

nicznych i instytucji kredytowych. W tym zakresie Prawo bankowe traktuje bowiem jednakowo

przedstawicielstwa banków zagranicznych oraz przedstawicielstwa instytucji kredytowych.

Zgodnie z nowym brzmieniem art. 42 ust. 1, banki zagraniczne i instytucje kredytowe mogà

otwieraç w Polsce swoje przedstawicielstwa na podstawie zezwolenia Komisji Nadzoru Bankowego

wydanego, po uzgodnieniu z ministrem w∏aÊciwym do spraw instytucji finansowych, na wniosek

zainteresowanego banku lub instytucji kredytowej. Obowiàzek uzyskania zezwolenia zosta∏ wi´c

tak˝e na∏o˝ony na przedstawicielstwa instytucji kredytowych, które muszà spe∏niaç takie same wa-

runki jak przedstawicielstwa banków zagranicznych.

Zmieniono tak˝e dopuszczalny zakres przedmiotowy dzia∏alnoÊci, jakà mo˝e prowadziç

przedstawicielstwo. Dotychczasowy przepis stanowi∏, ˝e przedstawicielstwo nie mo˝e wykonywaç

czynnoÊci bankowych. Mo˝na by∏o z tego wnioskowaç, ˝e przedstawicielstwo mo˝e prowadziç in-

nà dzia∏alnoÊç gospodarczà, niepolegajàcà na wykonywaniu czynnoÊci bankowych, np. dzia∏alnoÊç

okreÊlonà w art. 6 Prawa bankowego. Obecnie przedstawicielstwo banku zagranicznego i instytu-

cji kredytowej mo˝e prowadziç dzia∏alnoÊç obejmujàcà wy∏àcznie reklam´ i promocj´ banku zagra-

nicznego lub instytucji kredytowej w zakresie ustalonym w zezwoleniu.

6. Pozosta∏e zagadnienia

6.1. ¸àczenie i podzia∏ banków

Nowelizacja Prawa bankowego wprowadzi∏a nowe przepisy dotyczàce ∏àczenia banków.

Zgodnie z nowym brzmieniem art. 124, banki mogà si´ ∏àczyç tylko z innymi bankami. Nie jest

wi´c dopuszczalne po∏àczenie banku z podmiotem innym ni˝ bank. Po∏àczenie banków mo˝e

byç dokonane wy∏àcznie poprzez przej´cie, tj. przez przeniesienie ca∏ego majàtku banku przejmo-

wanego na bank przejmujàcy za udzia∏y albo akcje, które bank przejmujàcy wydaje cz∏onkom albo

akcjonariuszom banku przejmowanego. Dotyczy to zarówno banków spó∏dzielczych, jak i banków

w formie spó∏ki akcyjnej.

Ponadto ka˝de po∏àczenie banku z innym bankiem wymaga zezwolenia Komisji Nadzoru

Bankowego. Komisja Nadzoru Bankowego odmawia wydania zezwolenia, je˝eli po∏àczenie mo˝e

okazaç si´ niekorzystne dla ostro˝nego i stabilnego zarzàdzania bankiem.

Zezwolenia KNB wymaga tak˝e nabycie przedsi´biorstwa bankowego lub jego zorganizowa-

nej cz´Êci. Takie nabycie mo˝e nastàpiç np. w trakcie likwidacji banku, zarówno przeprowadzanej

w trybie art. 147 ust. 1 pkt 2, jak i dobrowolnej likwidacji, o której mowa w dodanym art. 156a

Prawa bankowego.

Nowelizacja przesàdzi∏a tak˝e, ˝e banki nie podlegajà podzia∏owi w rozumieniu dzia∏u II ty-

tu∏u IV Kodeksu spó∏ek handlowych oraz przepisów cz´Êci I tytu∏u I dzia∏u XI ustawy Prawo spó∏-

dzielcze. Przyj´cie takiego rozwiàzania wynika z faktu, ˝e ewentualny podzia∏ banku na dwa odr´b-

ne podmioty lub wi´cej powodowa∏by problemy zwiàzane z tzw. licencjà bankowà, która ze swojej

istoty nie mo˝e przecie˝ podlegaç podzia∏owi.

Zmiany w statutach banków

Nowelizacja Prawa bankowego wprowadzi∏a tak˝e zmiany w zakresie postanowieƒ, które po-

winny byç zawarte w statutach banków. Zmieniona zosta∏a treÊç art. 31 ust. 3, zgodnie z którym

projekt statutu banku powinien okreÊlaç m.in.:

Nowelizacja ustawy prawo bankowe w zakresie przepisów dotyczàcych nadzoru bankowego – wybrane zagadnienia

NOWE REGULACJE BANKOWE

– firm´, która powinna zawieraç wyodr´bniony wyraz „bank” i odró˝niaç si´ od nazw innych

banków oraz wskazywaç, czy jest to bank paƒstwowy, bank w formie spó∏ki akcyjnej czy
bank spó∏dzielczy,

– siedzib´, przedmiot dzia∏ania i zakres dzia∏alnoÊci banku,

– organy i ich kompetencje, ze szczególnym uwzgl´dnieniem kompetencji cz∏onków zarzàdu,

których powo∏anie wymaga zgody KNB (nowy przepis), oraz zasady podejmowania decyzji,

– podstawowà struktur´ organizacyjnà banku (nowy przepis),

– zasady sk∏adania oÊwiadczeƒ w zakresie praw i obowiàzków majàtkowych,

– tryb wydawania regulacji wewn´trznych (nowy przepis),

– tryb podejmowania decyzji o zaciàgni´ciu zobowiàzaƒ lub rozporzàdzeniu aktywami, któ-

rych ∏àczna wartoÊç w stosunku do jednego podmiotu przekracza 5% funduszy w∏asnych
(nowy przepis),

– zasady funkcjonowania systemu kontroli wewn´trznej,

– fundusze w∏asne oraz zasady gospodarki finansowej.

Zmiany art. 31 mia∏y na celu poszerzenie zakresu regulacji statutowych poddanych kontroli

KNB, tak by uzyskaç odpowiednio efektywny instrument nadzoru nad wewn´trznà regulacjà ban-
ku, jakà jest statut. Przejrzyste i czytelne regu∏y funkcjonowania banku okreÊlone w jego statucie
i wprowadzone od poczàtku jego dzia∏alnoÊci pozwolà lepiej chroniç interesy klientów banku. No-
we brzmienie art. 31 ust. 3 jest zgodne z pierwszà podstawowà zasadà efektywnego nadzoru ban-
kowego ustanowionà przez Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego. Zasada ta stanowi m.in., ˝e
niezb´dne sà odpowiednie ramy prawne nadzoru bankowego, obejmujàce przepisy dotyczàce li-
cencjonowania instytucji bankowych i ich ciàg∏ego nadzorowania, uprawnienia pozwalajàce nad-
zorowi na kontrol´ przestrzegania prawa oraz bezpieczeƒstwa i stabilnoÊci podleg∏ych mu banków.

W konsekwencji zmodyfikowano tak˝e zakres zmian w statucie banków, wymagajàcych

zezwolenia KNB. Zezwolenie takie b´dzie wymagane w odniesieniu do wszystkich spraw wymie-
nionych w art. 31 ust. 3 oraz uprzywilejowania lub ograniczenia akcji co do prawa g∏osu w banku
w formie spó∏ki akcyjnej. W banku spó∏dzielczym b´dàcym spó∏dzielnià osób prawnych zezwolenie
to b´dzie natomiast dotyczyç zasad ustalania liczby g∏osów przys∏ugujàcych cz∏onkom w sposób in-
ny ni˝ okreÊlony w ustawie Prawo spó∏dzielcze, w art. 36 §3, zdanie pierwsze.

Zezwolenie na zmian´ statutu mo˝e okreÊlaç termin, do którego powinna byç podj´ta

uchwa∏a. W przypadku niepodj´cia uchwa∏y we wskazanym terminie decyzja wygasa. Nie stosuje
si´ wówczas przepisu art. 162 §3 Kodeksu post´powania administracyjnego.

Art. 16 ustawy nowelizujàcej Prawo bankowe z dnia 1 kwietnia 2004 r. wprowadzi∏ dla ban-

ków okres przejÊciowy na dostosowanie postanowieƒ statutów do wymogów okreÊlonych w art. 31
ust. 3 ustawy. Banki majà na to dwa lata od dnia wejÊcia w ˝ycie ustawy, tj. do dnia 1 maja 2006 r.

Nowelizacja ustawy o NBP z dnia 18 grudnia 2003 r.

NOWE REGULACJE BANKOWE

Nowelizacja ustawy o NBP z dnia 18 grudnia 2003 r.

Jaros∏aw Warych

1. Wprowadzenie

Ustawa z dnia 18 grudnia 2003 r. o zmianie ustawy o Narodowym Banku Polskim oraz

o zmianie innych ustaw (Dz.U. Nr 228, poz. 2260)

ma w szczególnoÊci na celu harmonizacj´

podstawowego aktu prawnego dotyczàcego polskiego banku centralnego z Traktatem ustana-
wiajàcym Wspólnot´ Europejskà (TWE) oraz Statutem Europejskiego Systemu Banków Central-
nych (ESBC) i Europejskiego Banku Centralnego (EBC). Powsta∏a ona wed∏ug projektu rzàdowe-
go (druk sejmowy nr 450), skierowanego do Sejmu RP IV kadencji w dniu 25 kwietnia 2002 r.
Pierwsze czytanie tego projektu odby∏o si´ na 22. posiedzeniu Sejmu w dniu 24 maja 2002 r.
Skierowano go wówczas do dalszych prac w Komisji Finansów Publicznych (w jej ramach do Pod-
komisji sta∏ej do spraw systemu bankowego i polityki pieni´˝nej), rozpatrujàcej jednoczeÊnie po-
selskie projekty ustaw o zmianie ustawy o NBP (druki poselskie nr 449, 516 i 772). Po uchwale-
niu przez Sejm, rozpatrzeniu przez Senat i przyj´ciu przez Sejm cz´Êci poprawek Senatu

ustawa

zosta∏a w dniu 29 grudnia 2003 r. podpisana przez Prezydenta, a nast´pnie og∏oszona.

Pierwszy projekt, zawierajàcy rozwiàzania dostosowujàce przepisy ustawy o NBP do regu-

lacji obowiàzujàcych w Unii Europejskiej, by∏ przyj´ty przez Rad´ Ministrów w dniu 8 stycznia
2001 r. i skierowany do Sejmu RP III kadencji (druk sejmowy nr 2536). Projekt ten – w wyniku
sporu politycznego dotyczàcego zmiany art. 3 ust. 1 ustawy o NBP, okreÊlajàcego cel dzia∏alno-
Êci NBP – zosta∏ odrzucony w trzecim czytaniu 8 czerwca 2001 r. na 110 posiedzeniu Sejmu RP
III kadencji i „zakoƒczy∏ swój byt legislacyjny”

Historia nowelizacji ustawy o NBP pokazuje, jak du˝e znaczenie w zsynchronizowaniu re-

gulacji prawnych dotyczàcych NBP z wymogami traktatowymi majà rozwiàzania okreÊlajàce za-
kres niezale˝noÊci NBP.

2. Status NBP w Êwietle Konstytucji RP

Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 i z 2001 r. Nr 28, poz.

319) nada∏a NBP cechy organu w∏adzy publicznej, przyznajàc mu na zasadzie wy∏àcznoÊci pra-
wo emisji pieniàdza oraz prawo ustalania i realizowania polityki pieni´˝nej (art.227 ust. 1).
JednoczeÊnie bank centralny jest z punktu widzenia konstytucyjnej zasady podzia∏u w∏adz (art.
10) instytucjà zewn´trznà w stosunku do organów w∏adzy ustawodawczej, wykonawczej
i sàdowniczej.

W zakresie swoich konstytucyjnych zadaƒ NBP jest niezale˝ny od innych organów (instytu-

cji) paƒstwa. Na rzecz takiego rozumienia art. 227 Konstytucji przemawiajà te˝ inne jej przepisy.
Zasada legalizmu (art. 7) oznacza, ˝e organ w∏adzy publicznej mo˝e dzia∏aç tylko na podstawie

Ustawa ta zwana jest dalej „nowelizacjà”, zaÊ ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim (Dz.U.

Nr 140, poz. 938, z 1998 r. Nr 160, poz. 1063, z 2000 r. Nr 53, poz. 648, Nr 62, poz. 718 i Nr 119, poz. 1252, z 2001
r. Nr 8, poz. 64, Nr 110, poz. 1189 i Nr 154, poz. 1784 i poz. 1800, z 2002 r. Nr 126, poz. 1070 i Nr 141, poz. 1178,
z 2003 r. Nr 65, poz. 594, Nr 137, poz. 1303, Nr 209, poz. 2035 i Nr 228, poz. 2260 oraz z 2004 r. Nr 116, poz. 1205
i Nr 121, poz. 1262) zwana jest dalej „ustawà o NBP”.

Zob. druki sejmowe nr 2156, 2156-A, 2330 i 2356.

Zob. druki sejmowe nr 2889 i 2889-A.

Nowelizacja ustawy o NBP z dnia 18 grudnia 2003 r.

N a r o d o w y B a n k P o l s k i

i w granicach prawa. Przypisane mu prawa (zadania) nie mogà byç wykonywane (przejmowane)
przez inne podmioty. JeÊli norma konstytucyjna okreÊla, ˝e dane zadanie nale˝y do okreÊlonego
podmiotu (w omawianym przypadku do NBP i jego organów), to zgodnie z zasadà konstytucjo-
nalizmu (art. 8) przepisy ustaw zwyk∏ych (np. ustawy o NBP) nie mogà stanowiç inaczej. Zgod-
nie z art. 146 ust. 2 Konstytucji, do Rady Ministrów nale˝à sprawy polityki paƒstwa niezastrze-
˝one dla innych organów. Tym samym regu∏a ta wyklucza z obszaru zadaƒ rzàdu sprawy
zastrze˝one dla NBP i jego organów.

Wy∏àcznoÊç zadaƒ przewidzianà dla NBP wzmacniajà

odpowiedzialnoÊç

za wartoÊç pol-

skiego pieniàdza (art. 227 ust. 1 zdanie drugie) oraz mo˝liwoÊç konstytucyjnej odpowiedzialno-
Êci Prezesa NBP przed Trybuna∏em Stanu za naruszenie Konstytucji lub ustawy (art. 198)

Wspomniana

odpowiedzialnoÊç

za wartoÊç polskiego pieniàdza jest nierozerwalnie zwià-

zana z kompetencjami do samodzielnego wykonywania zadaƒ na∏o˝onych na NBP przez Konsty-
tucj´. Nie mo˝na bowiem ponosiç odpowiedzialnoÊci bez w∏asnych, tylko sobie przypisanych
uprawnieƒ. Konstytucyjne prawo do ustalania i realizowania polityki pieni´˝nej jest uzupe∏nione
funkcjà regulacyjnà. Polega ona na tym, ˝e organy NBP (Prezes NBP, Zarzàd NBP i Rada Polityki
Pieni´˝nej) na podstawie upowa˝nieƒ ustawowych mogà wydawaç akty prawne, podlegajàce, co
do ich zgodnoÊci z powszechnie obowiàzujàcym prawem, kontroli sprawowanej przez Trybuna∏
Konstytucyjny (art. 188)

. Wydawanie przez organy NBP takich aktów adresowanych do banków

(sektora bankowego), wià˝àcych te podmioty, znajduje oparcie w art. 93 Konstytucji, co znala-
z∏o potwierdzenie w wyroku Trybuna∏u Konstytucyjnego z dnia 28 czerwca 2000 r. (sprawa K.
25/99), a wczeÊniej zosta∏o wspomniane w postanowieniu Sàdu Najwy˝szego z dnia 7 grudnia
1999 r. (w sprawie sygn. akt I CKN 796/99). W odniesieniu do niezale˝noÊci banku centralnego
poza kwestiami ju˝ wskazanymi wy˝ej trzeba tak˝e pami´taç o art. 220 ust. 2 Konstytucji, pod-
kreÊlajàcym t´ niezale˝noÊç poprzez zakaz pokrywania deficytu bud˝etowego przez zaciàganie
zobowiàzaƒ w banku centralnym

Za∏o˝enia polityki pieni´˝nej – dokument wskazany w art. 227 Konstytucji – przedstawia-

ny jest Sejmowi „do wiadomoÊci”. W odniesieniu do sprawozdania z wykonania za∏o˝eƒ polity-
ki pieni´˝nej przepisy Konstytucji równie˝ nie przewidujà, aby dokument ten by∏ przedmiotem
innego trybu post´powania ni˝ „przedstawienie” go Sejmowi. Nie ma przeszkód prawnych, aby
Prezes NBP przedstawia∏ na posiedzeniach plenarnych Sejmu za∏o˝enia polityki pieni´˝nej, spra-
wozdania z wykonania tych za∏o˝eƒ, sprawozdania z dzia∏alnoÊci NBP oraz informacje dotyczà-
ce bilansu p∏atniczego. Sejm mo˝e przeprowadziç dyskusj´ dotyczàcà treÊci tych dokumentów,
jednak nie sà one przedmiotem g∏osowania (zatwierdzania itp.). Odpowiednia dla nich jest for-
mu∏a, zgodnie z którà po zakoƒczeniu dyskusji Marsza∏ek Sejmu stwierdza, ˝e Sejm wys∏ucha∏
danego sprawozdania (przedstawienia informacji) i przeprowadzi∏ dyskusj´, a stwierdzenie ta-
kie zamyka ten punkt porzàdku dziennego. W Êwietle przepisów konstytucyjnych nie ma praw-
nej koniecznoÊci, aby dokumenty przedstawiane przez Prezesa NBP by∏y przedmiotem wys∏ucha-
nia (dyskusji) na tym samym posiedzeniu Sejmu, w czasie którego rozpatruje si´ spraw´
absolutorium dla Rzàdu. Dla dokumentów tych Konstytucja nie przewiduje takiej konstrukcji jak
absolutorium bàdê konstrukcji zbli˝onej, co wià˝e si´ z konstytucyjnà zasadà niezale˝noÊci ban-
ku centralnego. Ani rzàd, ani parlament nie zosta∏y konstytucyjnie uprawnione do takiego oce-
niania, np. za∏o˝eƒ polityki pieni´˝nej, które wiàza∏oby si´ z konstrukcjà jakiegoÊ absolutorium,
zatwierdzania, czy innà temu podobnà. Nie jest to zresztà rozwiàzanie wyjàtkowe. Podobnie
Sejm wys∏uchuje „Informacji o istotnych problemach wynikajàcych z dzia∏alnoÊci i orzecznictwa
Trybuna∏u Konstytucyjnego”, przedstawianej mu corocznie przez Prezesa Trybuna∏u, przeprowa-
dzajàc dyskusj´, lecz nie przeprowadzajàc ˝adnego „g∏osowania zatwierdzajàcego” czy temu
podobnych.

Zob. tak˝e ustaw´ z dnia 26 marca 1982 r. o Trybunale Stanu (Dz.U. z 2002 r. Nr 101, poz. 925, z póên. zm.);

Zob. tak˝e ustaw´ z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102, poz. 643, z póên. zm.).

OdnoÊnie do konstytucyjnego statusu NBP zob. P. Winczorek:

Komentarz do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej

z dnia 2 kwietnia 1997 r. Warszawa 2002, s. 285-286; W. Skrzyd∏o: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz.
Kraków 1999, s. 240-241; M. Zubik:

Narodowy Bank Polski (Analiza konstytucyjno- ustrojowa). „Paƒstwo i Prawo”, ma-

rzec 2001, s. 32 i nast.

Nowelizacja ustawy o NBP z dnia 18 grudnia 2003 r.

NOWE REGULACJE BANKOWE

3. Aspekty niezale˝noÊci banku centralnego

Niezale˝noÊç w wykonywaniu zadaƒ jest podstawowà cechà Europejskiego Banku Centralne-

go i Europejskiego Systemu Banków Centralnych. Z dniem przystàpienia Polski do Unii Europejskiej

NBP sta∏ si´ uczestnikiem ESBC jako narodowy bank centralny kraju cz∏onkowskiego obj´tego de-

rogacjà (zob. art. 122 TWE oraz rozdz. IX Statutu ESBC). W kontekÊcie TWE i Statutu ESBC nieza-

le˝noÊç banku centralnego mo˝na rozpatrywaç w aspekcie funkcjonalnym (cel banku), instytucjo-

nalnym, personalnym i finansowym

Obowiàzujàce brzmienie art. 3 ust. 1 ustawy o NBP – zgodne z art. 105 TWE oraz art. 2

Statutu ESBC – nie zosta∏o zmienione pomimo propozycji poselskich zawartych we wspomnianych

wy˝ej projektach poselskich. Osiàganie celu podstawowego, czyli utrzymanie stabilnego poziomu

cen, mieÊci si´ w granicach zadaƒ NBP wyp∏ywajàcych z Konstytucji. W pracach nad nowelizacjà

w efekcie uznano, ˝e nie zachodzi konflikt pomi´dzy istniejàcym art. 3 ust. 1 ustawy o NBP a art.

227 Konstytucji.

W myÊl art. 108 TWE oraz art. 7 Statutu ESBC, podczas wykonywania uprawnieƒ i reali-

zowania zadaƒ EBC ani ˝aden narodowy bank centralny b´dàcy cz∏onkiem ESBC nie starajà si´ o in-

strukcje ani nie przyjmujà instrukcji od instytucji lub organów Wspólnoty, od rzàdów paƒstw cz∏on-

kowskich czy od jakichkolwiek innych organów. Ustawa o NBP nie zawiera

expressis verbis

takiego

postanowienia, albowiem nie jest to konieczne. Regu∏a ta, po pierwsze, wynika ju˝ z konstytucyj-

nego statusu NBP. Po drugie zaÊ od dnia przystàpienia Polski do UE obowiàzujàcym wprost b´dzie

wspomniany przepis TWE. Kierujàc si´ potrzebà dostosowania do wymogów TWE, zmieniono art.

15 ustawy o NBP tak, aby przedstawicielowi Rady Ministrów nie przys∏ugiwa∏o ustawowe upraw-

nienie do uczestnictwa w posiedzeniach Rady Polityki Pieni´˝nej (art. 1 pkt 7 nowelizacji). Modyfi-

kacja ta poniekàd koreluje z wczeÊniejszym pozbawieniem Prezesa NBP ustawowego prawa udzia-

∏u w posiedzeniach Rady Ministrów, dokonanym poprzez zmian´, z dniem 1 stycznia 2002 r.,

przepisu art. 22 ustawy o NBP

, co nie zosta∏o uznane za niezgodne z Konstytucjà przez Trybuna∏

Konstytucyjny

JeÊli chodzi o niezale˝noÊç personalnà, to ustawa o NBP zosta∏a uzupe∏niona w art. 17

przepisami ust. 2a i 2b, przewidujàcymi kadencyjnoÊç cz∏onków Zarzàdu NBP (art. 1 pkt 9 lit. a no-

welizacji). B´dà oni powo∏ywani na 6 lat i, tak jak dotychczas, przez Prezydenta dzia∏ajàcego

na wniosek Prezesa NBP. Powo∏anie to nadal b´dzie wymagaç kontrasygnaty Prezesa Rady Mini-

strów (art. 144 ust. 2 Konstytucji). Do cz∏onków Zarzàdu NBP odpowiednie zastosowanie b´dà mia-

∏y przepisy art. 9 ust. 2 oraz art. 13 ust. 3 i ust. 5-7 ustawy o NBP, okreÊlajàce m.in. zakaz pe∏nie-

nia funkcji d∏u˝ej ni˝ przez dwie kolejne kadencje oraz przes∏anki odwo∏ania. Wspomniane przepisy

dotyczyç majà osób powo∏anych po dniu wejÊcia w ˝ycie nowelizacji (art. 5 ust. 2 tej nowelizacji).

Tak wi´c poczàwszy od dnia 1 stycznia 2004 r. ustawa o NBP przewiduje kadencyjnoÊç osób wcho-

dzàcych w sk∏ad organów NBP. Niezale˝noÊç personalna cz∏onków Rady Polityki Pieni´˝nej zosta∏a

wzmocniona poprzez zmiany w art. 13 ustawy o NBP, które w Êlad za art. 227 ust. 5 Konstytucji

stanowià teraz wprost o kadencyjnoÊci poszczególnych cz∏onków tej Rady, uwzgl´dniajàc tym sa-

mym fakt, ˝e mogà byç oni powo∏ywani niejednoczeÊnie, bo ich powo∏ania dokonujà niezale˝nie

od siebie trzy organy (Prezydent, Sejm i Senat). Ponadto w nowym brzmieniu art. 13 ust. 2 ustawy

o NBP przesàdzono, ˝e funkcj´ cz∏onka Rady Polityki Pieni´˝nej mo˝na pe∏niç tylko przez jednà ka-

dencj´. Uchylone zosta∏y ostatecznie przepisy przewidujàce powo∏anie cz∏onka Rady na cz´Êç ka-

dencji – zob. dotychczasowe art. 13 ust. 7 zdanie drugie i ust. 8 ustawy o NBP. Przepisy te zosta∏y

uznane za niezgodne z Konstytucjà przez Trybuna∏ Konstytucyjny w wyroku wydanym w czasie, gdy

trwa∏ jeszcze proces legislacyjny omawianej nowelizacji

Zob. np. A. Jaszczyƒska, Z. Minda: NBP w Europejskim Systemie Banków Centralnych – aspekty prawne. „Bank” nr

9/2002 oraz A. Jakubiak: Rzàd a bank centralny. Partnerzy, ale niezale˝ni. „Rzeczpospolita” nr 249 z 2001.

Zob. art. 29 ustawy z dnia 21 grudnia 2001 r. o zmianie ustawy o organizacji i trybie pracy Rady Ministrów oraz o za-

kresie dzia∏ania ministrów, ustawy o dzia∏ach administracji rzàdowej oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 154,
poz. 1800).

Zob. wyrok Trybuna∏u Konstytucyjnego z dnia 12 grudnia 2002 r. w sprawie K 9/02.

Zob. wyrok Trybuna∏u Konstytucyjnego z dnia 24 listopada 2003 r. w sprawie K 26/03.

Nowelizacja ustawy o NBP z dnia 18 grudnia 2003 r.

N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Omówione zmiany czynià zadoÊç art. 14 Statutu ESBC. Niezale˝noÊç w aspekcie personalnym

wzmacnia fakt, ˝e kadencja Prezesa NBP i kadencje innych osób wchodzàcych w sk∏ad organów

NBP (szeÊcioletnie) sà d∏u˝sze od kadencji organów ich powo∏ujàcych (pi´cioletnia kadencja Prezy-

denta, czteroletnie kadencje Sejmu i Senatu). Sà to jednoczeÊnie kadencje d∏u˝sze ni˝ minimalne

(pi´cioletnie), o których mówi art. 14 ust. 2 Statutu ESBC.

W odniesieniu do przes∏anek odwo∏ania Prezesa NBP (art. 9 ust. 5 ustawy o NBP) mo˝na na-

tomiast przyjàç, ˝e sà one zgodne z art. 14 ust. 2 Statutu ESBC, który jako przes∏ank´ odwo∏ania

okreÊla

serious misconduct

. OdpowiedzialnoÊç Prezesa NBP za naruszenie Konstytucji lub ustaw,

przewidzianà w Konstytucji i ustawie o Trybunale Stanu, wraz z przes∏ankà odwo∏ania wymienionà

w art. 9 ust. 5 pkt 3 ustawy o NBP, mo˝na bowiem uznaç za zgodnà z rozumieniem

serious

misconduct

Zmiana polegajàca na uzupe∏nieniu art. 16 ust. 1 ustawy o NBP (wprowadzona przez art. 1

pkt 8 lit. a nowelizacji) oznacza podniesienie do rangi ustawowej rozwiàzania przewidzianego w §3

ust. 1 Regulaminu Rady Polityki Pieni´˝nej obowiàzujàcego w momencie prac nad nowelizacjà. Po-

nadto do art. 16 ustawy o NBP dodano przepis przewidujàcy przewodniczenie obradom Rady

w czasie nieobecnoÊci jej Przewodniczàcego (czyli Prezesa NBP). Przepis ten uprawnia do przewod-

niczenia posiedzeniu (prowadzenia obrad), nie daje zaÊ ˝adnych innych uprawnieƒ, które zgodnie

z przepisami ustawy o NBP przys∏ugujà wy∏àcznie Przewodniczàcemu Rady. W szczególnoÊci cz∏on-

kowi Rady wybranemu do prowadzenia jej obrad na okolicznoÊç nieobecnoÊci Przewodniczàcego

Rady, nie przys∏uguje g∏os rozstrzygajàcy. Uprawnienie to przys∏uguje ustawowo tylko Przewodni-

czàcemu Rady. Uchwa∏a Rady, akt podustawowy, dotyczàca wyboru cz∏onka prowadzàcego obra-

dy nie mo˝e bowiem skutkowaç „przeniesieniem” uprawnieƒ ustawowych. Z kolei przewidziane

w art. 22 ust. 2 ustawy o NBP przedstawianie informacji Sejmowi, Senatowi i ich komisjom (art. 1

pkt 10 nowelizacji) dokonywane b´dzie w sposób powiàzany z regulacjami Regulaminu Sejmu oraz

Regulaminu Senatu.

Niezale˝noÊç finansowa wymaga w pierwszej kolejnoÊci dysponowania odpowiednimi do ro-

dzaju i zakresu zadaƒ Êrodkami finansowymi. W tym celu zwi´kszono wysokoÊç funduszu statuto-

wego NBP, o którym mowa w art. 61 ustawy o NBP, do 1,5 miliarda z∏otych. Zwi´kszenie funduszu

statutowego nastàpi∏o poprzez przeniesienie cz´Êci Êrodków z funduszu rezerwowego (art. 1 pkt

20 i art. 6 ust. 1 nowelizacji). Podwy˝szono te˝ stawk´ odpisu na fundusz rezerwowy (z 2% do 5%

rocznego zysku), który b´dzie powi´kszany a˝ do osiàgni´cia równowartoÊci funduszu statutowe-

go (nowe brzmienie art. 62 ustawy o NBP). Nowa stawka odpisu na fundusz rezerwowy b´dzie sto-

sowana poczàwszy od odpisu za rok obrotowy 2003, albowiem odpis ten dokonywany b´dzie

po dniu 1 maja 2004 r., czyli po dniu, w którym Polska przystàpi∏a do UE (zob. art. 6 ust. 2 nowe-

lizacji). Tak jak dotychczas, fundusz ten mo˝e byç przeznaczony wy∏àcznie na pokrycie strat bilan-

sowych. W ramach wzmocnienia niezale˝noÊci NBP zrezygnowano z funduszy specjalnych. Odpisy

na te fundusze wymaga∏y zgody Ministra Finansów, co narusza∏o niezale˝noÊç finansowà banku

centralnego. W zmienionych przepisach rozdzia∏u 10. ustawy o NBP (Gospodarka finansowa NBP)

nastàpi∏o równie˝ odejÊcie od dotychczasowych regulacji funduszu nagród i premiowego. NBP nie

jest przedsi´biorcà i dlatego wiàzanie wysokoÊci Êrodków na premie i nagrody dla pracowników

z zyskiem bilansowym nie jest w∏aÊciwe. Nowe brzmienie przepisów ustawy o NBP oznacza w tym

zakresie, ˝e Êrodki te, jako sk∏adowe systemu wynagrodzeƒ, b´dà ustalane w corocznym planie fi-

nansowym, czyli w uj´ciu bilansowym b´dà ujmowane w ci´˝ar kosztów. Regulacje dotyczàce za-

k∏adowego funduszu Êwiadczeƒ socjalnych sà przedmiotem odr´bnej ustawy

Plan finansowy NBP uchwalany jest przez Zarzàd NBP (art. 17 ust. 4 pkt 6 ustawy o NBP) i za-

twierdzany przez Rad´ Polityki Pieni´˝nej (art. 12 ust. 2 pkt 4 ustawy o NBP). Plan ten wià˝e si´ Êci-

Êle z konstytucyjnymi zdaniami NBP, poniewa˝ zawarte w nim wielkoÊci dotyczà m.in. wydatków

zwiàzanych z dzia∏alnoÊcià emisyjnà i politykà pieni´˝nà (np. koszty zwiàzane z operacjami otwar-

tego rynku). Wp∏yw organów (podmiotów, cia∏) zewn´trznych na kszta∏t planu finansowego NBP

oznacza∏by mo˝liwoÊç oddzia∏ywania przez nie na ustalanie i realizowanie polityki pieni´˝nej, co

Zob. ustaw´ z dnia 4 marca 1994 r. o zak∏adowym funduszu Êwiadczeƒ socjalnych (Dz.U. z 1996 r. Nr 70, poz. 335,

z póên. zm.).

Nowelizacja ustawy o NBP z dnia 18 grudnia 2003 r.

NOWE REGULACJE BANKOWE

k∏óci∏oby si´ z konstytucyjnà niezale˝noÊcià NBP w tym zakresie oraz niezale˝noÊcià NBP jako naro-

dowego banku centralnego – cz∏onka ESBC. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 68 ust. 2 ustawy

o NBP, rokiem sprawozdawczym (obrotowym) NBP jest rok kalendarzowy – tak jak przewiduje to

art. 26 Statutu ESBC.

Istotnà zmianà w kontekÊcie niezale˝noÊci finansowej banku centralnego jest obowiàzek ba-

dania rocznego sprawozdania NBP przez bieg∏ego rewidenta wybieranego przez Rad´ Polityki Pie-

ni´˝nej – co stanowi dostosowanie przepisów ustawy o NBP (art. 69) do art. 27 Statutu ESBC. Ba-

daniu przez bieg∏ego rewidenta podlegaç b´dà sprawozdania finansowe NBP, poczàwszy

od sprawozdania za rok 2004, co wynika z art. 6 ust. 3 nowelizacji.

Niezale˝noÊci instytucjonalnej i finansowej dotyczà zmiany w art. 5 ustawy o NBP (art. 1 pkt

2 nowelizacji). Wynikajà one z koniecznoÊci uregulowania kwesti zwiàzanych z uczestnictwem Pol-

ski w Mi´dzynarodowym Funduszu Walutowym

i rozliczeniami z tego tytu∏u siegajàcymi lat 80.,

kiedy NBP jako dysponujàcy Êrodkami dewizowymi pokrywa∏ wydatki zwiàzane z tym cz∏onko-

stwem. Usankcjonowanie tego stanu rzeczy (dodawany ust. 1a) wià˝e si´ z koherentnym do tego

rozstrzygni´ciem (dodawany ust. 1b), zgodnie z którym to NBP jest uprawniony do otrzymywania

przypadajàcych od MFW wszelkich wymagalnych kwot z tytu∏ów finansowanych ze Êrodków w∏a-

snych NBP, w tym p∏atnoÊci zwrotnych, odsetek i innych dochodów.

Omawiajàc ró˝ne aspekty niezale˝noÊci NBP, trzeba zwróciç uwag´ na niezmieniony przez

nowelizacj´ art. 24 ustawy o NBP, zgodnie z którym NBP realizuje polityk´ walutowà ustalanà przez

Rad´ Ministrów w porozumieniu z Radà Polityki Pieni´˝nej. Przewidziane w tym przepisie przypo-

rzàdkowanie kompetencji nie narusza art. 227 Konstytucji, je˝eli uzna si´, ˝e polityka walutowa nie

jest cz´Êcià polityki pieni´˝nej i ma z merytorycznego punktu widzenia charakter odr´bny. Nale˝y

przy tym uznaç co najmniej za niezadowalajàcy stan obecny, w którym okreÊlanie przez Rad´ Mini-

strów rozwiàzaƒ dotyczàcych kursu z∏otego ma form´ dokumentu przyjmowanego „w drodze za-

pisu do protoko∏u ustaleƒ z posiedzenia Rady Ministrów”. Formu∏a ta nie odpowiada rangà ani

ustaleniom, których dotyczy art. 24 ust. 2 ustawy o NBP, ani organom, których dzia∏anie przewi-

dzia∏ ustawodawca. Zarówno bowiem Rada Ministrów, jak i Rada Polityki Pieni´˝nej sà organami

majàcymi pozycj´ i kompetencje umocowane konstytucyjnie.

Przypomnieç te˝ mo˝na o konstytucyjnych ograniczeniach NBP w zakresie dzia∏aƒ dotyczàcych

prawa powszechnie obowiàzujàcego. NBP i ˝aden z jego organów nie ma prawa inicjatywy ustawo-

dawczej (przedk∏adania Sejmowi projektu ustawy). Prawo takie posiadajà wy∏àcznie podmioty wska-

zane w art. 118 Konstytucji, a mianowicie pos∏owie, Senat, Prezydent, Rada Ministrów oraz grupa

co najmniej 100 tys. obywateli majàcych prawo wybierania do Sejmu. Prezes NBP – reprezentujàcy

NBP na zewnàtrz (art. 11 ust. 2 ustawy o NBP) – nie mo˝e inicjowaç rozstrzygni´ç Trybuna∏u Konsty-

tucyjnego. Organy NBP mogà wydawaç akty w rozumieniu art. 93 Konstytucji, nie mogà zaÊ wyda-

waç aktów wykonawczych o charakterze powszechnie obowiàzujàcym (rozporzàdzeƒ).

4. Instrumenty polityki pieni´˝nej

Poprzez nowe brzmienie art. 39 ust. 4 ustawy o NBP uchylono rozwiàzanie przewidujàce, ˝e

kwota rezerwy obowiàzkowej nie podlega oprocentowaniu. WysokoÊç oprocentowania rezerwy obo-

wiàzkowej okreÊlaç b´dzie Rada Polityki Pieni´˝nej (zob. nowe brzmienie art. 12 ust. 2 pkt 2 ustawy

o NBP). Ârodków pieni´˝nych z tytu∏u oprocentowania rezerwy obowiàzkowej dotyczy dodawany ust.

5 w art. 39 ustawy o NBP, majàcy charakter przepisu czasowego (art.1 pkt 12 lit. d nowelizacji), z tym

˝e zmian´ tego przepisu przewiduje ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o Funduszu Por´czeƒ Unijnych

(Dz.U. Nr 121, poz. 1262) – zob. art. 22 i 23 tej ustawy. Konsekwencjà zmian rozwiàzaƒ zawartych

w art. 39 ustawy o NBP jest nowe brzmienie art. 40 ustawy o NBP (art. 1 pkt 13 nowelizacji).

Rezerwa obowiàzkowa, jeden z podstawowych instrumentów polityki pieni´˝nej (art. 19 Sta-

tutu ESBC), b´dzie mog∏a byç ró˝nicowana tak˝e ze wzgl´du na rodzaj dokonywanych operacji fi-

Zob. Umow´ o utworzeniu Mi´dzynarodowego Funduszu Walutowego (Dz.U. z 1948 r. Nr 40, poz. 290).

Nowelizacja ustawy o NBP z dnia 18 grudnia 2003 r.

N a r o d o w y B a n k P o l s k i

nansowych stanowiàcych êród∏o pozyskania Êrodków pieni´˝nych przez banki. Przewiduje to nowe
brzmienie art. 39 ust. 1 ustawy o NBP (art. 1 pkt 12 lit. a nowelizacji). Zniesiono tak˝e ustawowy
wymóg, by stopa rezerwy ustalana by∏a w odniesieniu do stanów Êredniomiesi´cznych, zawarty
w dotychczasowej treÊci art. 39 ust. 2 ustawy o NBP (art. 1 pkt 12 lit. b nowelizacji).

Zmiany w art. 42 ustawy o NBP (art. 1 pkt 14 nowelizacji) przesàdzajà o tym, ˝e regu∏à jest usta-

nowienie zabezpieczenia sp∏aty kredytu refinansowego udzielanego przez NBP (art. 42 ust. 7 ustawy
o NBP w zwiàzku z art. 69 ust. 2 pkt 6 i art. 70 ust. 2 Prawa bankowego)

. Ponadto, bioràc pod uwa-

g´ specyfik´ kredytu refinansowego, przewidziano stosunkowo krótki termin na wypowiedzenie umo-
wy o kredyt refinansowy (dodany ust. 5), a tak˝e, po spe∏nieniu okreÊlonych przes∏anek, prawo wypo-
wiedzenia przez NBP takiej umowy w ca∏oÊci lub cz´Êci w terminie krótszym ni˝ w niej okreÊlony.

Zakaz uprzywilejowanego dost´pu instytucji publicznych do sektora finansowego (art. 102

TWE) oznacza w praktyce równe traktowanie papierów wartoÊciowych emitowanych przez emiten-
tów publicznych (np. skarbowych papierów wartoÊciowych) i prywatnych. Nowe brzmienie art. 48
pkt 2 ustawy o NBP (art. 1 pkt 15 lit. a nowelizacji) stanowi o d∏u˝nych papierach wartoÊciowych,
nie zaÊ – jak dotàd – o skarbowych papierach wartoÊciowych, co eliminowa∏o, np. papiery warto-
Êciowe emitowane przez NBP. W ESBC podstawowym warunkiem dla papierów wartoÊciowych ma-
jàcych byç przedmiotem operacji z EBC lub narodowym bankiem centralnym jest ich „zdolnoÊç
obiegowa” (w dokumentach EBC u˝ywa si´ terminu

marketable

). Nale˝y jà rozumieç jako mo˝li-

woÊç bycia przedmiotem masowego obrotu, w szczególnoÊci obrotu gie∏dowego, bowiem
na gruncie prawa polskiego

obiegowoÊç

papieru wartoÊciowego jest jednà z jego g∏ównych cech.

Stosowanymi przez EBC kryteriami dopuszczenia papierów wartoÊciowych do wykorzystania w ope-
racjach finansowych, sà: ich rodzaj, procedury rozrachunkowe (rozliczeniowe), rodzaj emitenta, ry-
zyko, siedziba emitenta, waluta, w której sà nominowane, a tak˝e mo˝liwoÊç wykorzystania
transgranicznego.

Zmiana, polegajàca na dodaniu pkt. 4 do art. 48 ustawy o NBP (art. 1 pkt 15 lit. b noweliza-

cji), oznacza, ˝e prowadzenie przez NBP rachunków lokat terminowych banków b´dzie jednym
z ustawowych instrumentów polityki pieni´˝nej. Mo˝liwoÊç t´, traktowanie depozytów banków ja-
ko instrumentu polityki pieni´˝nej, po raz pierwszy przewidzia∏y wprost „Za∏o˝enia polityki pieni´˝-
nej na rok 2001”. Od tego czasu w uchwa∏ach Rady Polityki Pieni´˝nej wydawanych na podstawie
art. 12 ust. 2 pkt 1 ustawy o NBP, dotyczàcych stóp procentowych NBP, pojawi∏ si´ nowy przepis po-
Êwi´cony oprocentowaniu lokat terminowych przyjmowanych od banków przez NBP. Ta stopa ma
odzwierciedlaç cen´ pieniàdza udost´pnianego przez banki komercyjne bankowi centralnemu. Prak-
tyka ta ma podstaw´ w interpretacji art. 12 ustawy o NBP. Zgodnie z nià, do stóp procentowych usta-
lanych przez Rad´ Polityki Pieni´˝nej trzeba zaliczyç takie stopy, które w ustalanych przez t´ Rad´

za-

∏o˝eniach polityki pieni´˝nej

zosta∏y zaliczone do instrumentów polityki pieni´˝nej

. Takie

rozumienie art. 12 ustawy o NBP oznacza uelastycznienie instrumentarium polityki pieni´˝nej

5. NBP jako przyjmujàcy zabezpieczenie

Art. 18 ust. 1 Statutu ESBC przewiduje, ˝e przeprowadzanie przez EBC i narodowe banki cen-

tralne operacji kredytowych z instytucjami kredytowymi lub innymi uczestnikami rynku wymaga sto-
sownego zabezpieczenia.

Dodanie art. 50a (art. 1 pkt 17 nowelizacji) ma na celu wprowadzenie do ustawy o NBP prze-

pisu umo˝liwiajàcego ustanowienie takiego zastawu, który powstawa∏by bez koniecznoÊci wpisu
do rejestru zastawów i jednoczeÊnie dawa∏by mo˝liwoÊç zaspokajania si´ NBP bez koniecznoÊci
przeprowadzenia egzekucji.

Zob. ustaw´ z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz.665, z póên. zm.).

Zob. uchwa∏´ Rady Polityki Pieni´˝nej z dnia 30 wrzeÊnia 2003 r. w sprawie ustalenia za∏o˝eƒ polityki pieni´˝nej na rok

2003 (MP Nr 48, poz. 736) – cz. III

Za∏o˝eƒ polityki pieni´˝nej: „Instrumenty polityki pieni´˝nej”.

Za sprawà

Za∏o˝eƒ polityki pieni´˝nej na rok 2002 w uchwa∏ach Rady Polityki Pieni´˝nej pojawi∏a si´ stopa referen-

cyjna, dotyczàca oprocentowania podstawowych operacji otwartego rynku, prowadzonych przez NBP.

Nowelizacja ustawy o NBP z dnia 18 grudnia 2003 r.

NOWE REGULACJE BANKOWE

Obecnie w zwiàzku ze skreÊleniem zdania drugiego w art. 312 Kodeksu cywilnego ustawà

z dnia 23 sierpnia 1996 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 114, poz. 542), a nast´pnie
wejÊciem w ˝ycie ustawy z dnia 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów
(Dz.U. Nr 149, poz. 703, z póên. zm.) bezegzekucyjny sposób zaspokojenia si´ z przedmiotu zasta-
wu mo˝e byç stosowany jedynie w sytuacjach opisanych w art. 22, 23, 24 i 27 ustawy o zastawie
rejestrowym. Warunkiem takiego zaspokojenia si´ jest jednak ustanowienie zastawu rejestrowego
w trybie przewidzianym w art. 36 i nast´pnych tej ustawy, co zak∏ada przeprowadzenie post´po-
wania sàdowego i odczekanie na uprawomocnienie si´ postanowienia rejestrujàcego zastaw. Pro-
cedura ta nie pasuje do operacji dokonywanych przez NBP z bankami, gdy niejednokrotnie koniecz-
ne jest szybkie ustanowienie zabezpieczenia; np. kredyt udzielany pod zastaw papierów
wartoÊciowych (kredyt lombardowy) mo˝e byç udzielany na jeden dzieƒ lub kilka dni.

Uzyskiwanie wpisu do rejestru zastawów i czas na uprawomocnienie si´ postanowienia prze-

kreÊlajà w praktyce mo˝liwoÊç sprawnego dokonywania operacji mi´dzy NBP a bankami z u˝yciem
takiego zabezpieczenia. Z kolei istniejàcy model zastawu na zasadach ogólnych, tj. przepisów Ko-
deksu cywilnego, po wskazanym wy˝ej skreÊleniu zdania drugiego w art. 312 tego Kodeksu, nie da-
je mo˝liwoÊci bezegzekucyjnego zaspokojenia si´ zastawnika, korzystanie zaÊ z drogi post´powa-
nia egzekucyjnego nie jest – w wypadku wspomnianych operacji pomi´dzy NBP a bankami –
wystarczajàco krótkotrwa∏e ani dogodne.

Nowe brzmienie art. 50 ustawy o NBP (art. 1 pkt 16 nowelizacji) wskazuje, ˝e przedmiotem

zabezpieczenia (w tym zastawu) ustanawianego na rzecz NBP b´dà mog∏y byç papiery wartoÊcio-
we, tak˝e takie, których jest on emitentem. Jest to rozwiàzanie szczególne, przys∏ugujàce NBP. Wy-
stawienie i zbycie przez NBP papieru wartoÊciowego prowadzi do powstania stosunku zobowiàza-
niowego pomi´dzy NBP a podmiotem b´dàcym posiadaczem tego papieru. Pozycji prawnej NBP
jako d∏u˝nika i posiadacza papieru wartoÊciowego jako wierzyciela (art. 921

K.c.) nie zmienia oko-

licznoÊç, ˝e papiery wartoÊciowe mogà byç zdematerializowane – zapisane na rachunkach lub kon-
tach depozytowych tych papierów.

Co prawda, wspomniany przepis art. 18 ust. 1 Statustu ESBC nie wymaga, by przyjmowane

przez narodowe banki centralne zabezpieczenia mia∏y postaç zabezpieczenia b´dàcego prawem
rzeczowym (np. zastawu). Stosowane jednak w praktyce bankowej zabezpieczenia – w postaci
klauzuli potràcenia albo blokady znanej regulacjom dotyczàcym publicznego obrotu papierami
wartoÊciowymi

– nie chronià obecnie przed zaj´ciem egzekucyjnym dokonanym na rzecz osób

trzecich. W tym miejscu nale˝y wspomnieç, ˝e stan prawny w przedmiocie zabezpieczeƒ zmieni∏ si´
z dniem 1 maja 2004 r., tj. z dniem wejÊcia w ˝ycie ustawy z dnia 2 kwietnia 2004 r. o niektórych
zabezpieczeniach finansowych (Dz.U. Nr 91, poz. 871), dotyczàcej m.in. zastawu finansowego oraz
blokady na rachunku lub koncie depozytowym papierów wartoÊciowych, ustanawianej zgodnie
z odr´bnymi przepisami.

W odniesieniu do papierów wartoÊciowych i ostatecznoÊci rozrachunku interesy NBP jako

przyjmujàcego zabezpieczenie, w razie upad∏oÊci podmiotu dokonujàcego operacji z NBP, chronio-
ne sà w zakresie okreÊlonym przepisami ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. o ostatecznoÊci rozra-
chunku w systemach p∏atnoÊci i systemach rozrachunku papierów wartoÊciowych oraz zasadach
nadzoru nad tymi systemami (Dz.U. Nr 123, poz. 1351, z póên. zm.) oraz art. 22 ust. 1 pkt 4, art.
66 i 67, art. 80 i art. 135-137 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upad∏oÊciowe i naprawcze
(Dz.U. Nr 60, poz. 535, z póên. zm.).

Nie bez znaczenia sà te˝ inne przepisy tego Prawa, w myÊl których wierzyciele zabezpiecze-

ni rzeczowo zaspokajani sà z przedmiotów obcià˝onych (art. 336, art. 345 i art. 346). Wierzyciele
osobiÊci upad∏ego majàcy jednoczeÊnie zabezpieczenie rzeczowe uczestniczà w ogólnym podziale
masy, z tym ˝e tylko z takà cz´Êcià swej wierzytelnoÊci, która nie zosta∏a zaspokojona w ramach od-
r´bnego podzia∏u sumy uzyskanej ze sprzeda˝y przedmiotu obcià˝onego (art. 236). WÊród pozo-
sta∏ych rozwiàzaƒ Prawa upad∏oÊciowego i naprawczego wyró˝niç trzeba art. 85 i art. 127.

Zob. §72 i nast. rozporzàdzenia Rady Ministrów z dnia 3 wrzeÊnia 2002 r. w sprawie trybu i warunków post´powa-

nia domów i banków prowadzàcych dzia∏alnoÊç maklerskà oraz banków prowadzàcych rachunki papierów wartoÊcio-
wych (Dz.U. Nr 165, poz. 1354).

Nowelizacja ustawy o NBP z dnia 18 grudnia 2003 r.

N a r o d o w y B a n k P o l s k i

6. Pozosta∏e zmiany

W myÊl art. 5 Statutu ESBC w celu realizacji zadaƒ ESBC, przede wszystkim w zakresie polity-

ki pieni´˝nej, EBC gromadzi informacje statystyczne, a narodowe banki centralne wykonujà zadania
polegajàce na gromadzeniu i przekazywaniu EBC takich informacji. Stosownie do art. 43 Statutu
ESBC, postanowienia art. 5 tego Statutu majà zastosowanie do „paƒstw cz∏onkowskich z deroga-
cjà”, a wi´c od dnia przystàpienia Polski do UE wspomniane obowiàzki dotyczà tak˝e NBP. Zmiana
w art. 3 ust. 2 ustawy o NBP, polegajàca na wprowadzeniu poj´cia „mi´dzynarodowej pozycji inwe-
stycyjnej”, wià˝e si´ z tym, ˝e terminu takiego u˝ywa si´ w pracach mi´dzynarodowych instytucji sta-
tystycznych, w tym EUROSTATu. Zbieranie okreÊlonych danych ma pomagaç równie˝ w realizowaniu
przez EBC i narodowe banki centralne funkcji wspierania sprawnego funkcjonowania systemów p∏at-
noÊci (art. 22 Statutu ESBC). Majàc na wzgl´dzie fakt, ˝e podmiotami uczestniczàcymi w rozlicze-
niach pieni´˝nych i rozrachunkach mi´dzybankowych sà nie tylko banki, ale tak˝e np. izby rozlicze-
niowe, w art. 23 ustawy o NBP dodano przepisy ust. 2a i 2b, okreÊlajàce obowiàzki sprawozdawcze
na rzecz NBP, w tym upowa˝nienie dla ministra w∏aÊciwego do spraw instytucji finansowych (Mini-
stra Finansów) do okreÊlenia w drodze rozporzàdzenia sposobu, zakresu i terminów realizacji tych
obowiàzków (art.1 pkt 11 nowelizacji). JednoczeÊnie okreÊlono sposób wykorzystania i udost´pnia-
nia zbieranych informacji (nowe brzmienie art. 23 ust. 5, 6 i 7 ustawy o NBP).

W Êlad za regulacjami art. 38 Statutu ESBC w nowym brzmieniu art. 55 ustawy o NBP (art.

1 pkt 19 nowelizacji) obowiàzkiem ochrony informacji w nim wskazanych obj´to cz∏onków orga-
nów NBP, pracowników NBP, cz∏onków Komisji Nadzoru Bankowego oraz organów opiniodawczo-
-doradczych przy Zarzàdzie NBP. Obowiàzkiem nieujawniania osobom nieupowa˝nionym obj´to
w szczególnoÊci informacje obj´te ochronà ustawowà. Ponadto obowiàzek ten dotyczy informacji
oznaczanych przez EBC jako informacje poufne (

confidential information

Nowe formy zabezpieczeƒ finansowych

NOWE REGULACJE BANKOWE

Nowe formy zabezpieczeƒ finansowych

Hubert Nakoneczny

Dnia 2 kwietnia 2004 r. Sejm uchwali∏ ustaw´ o niektórych zabezpieczeniach finansowych

Ustawa ta (dalej „ustawa NZF”) jest wykonaniem podj´tych przez Polsk´ zobowiàzaƒ do harmoni-

zowania polskiego systemu prawnego z dorobkiem prawnym obowiàzujàcym w Unii Europejskiej

Obowiàzek wprowadzenia odpowiednich regulacji prawnych, w zakresie regulowanym ustawà NZF,

nak∏ada przyj´ta przez Parlament Europejski oraz Rad´ UE w dniu 6 czerwca 2002 r. dyrektywa

2002/47/WE w sprawie ustanawiania zabezpieczeƒ finansowych

(Directive 2002/47/EC of the Eu-

ropean Parliament and of the Council on financial collateral arrangements).

Dyrektywy jako akty prawne Unii Europejskiej nie majà bezpoÊredniego zastosowania w paƒ-

stwach cz∏onkowskich. Zasadà jest, ˝e kraje te sà zobowiàzane do osiàgni´cia skutku prawnego,

który jest w nich zawarty. Oznacza to, ˝e paƒstwa majà swobod´ wyboru sposobu osiàgni´cia

zgodnoÊci swego prawa z dyrektywà. Stàd te˝ cele uchwalenia danej dyrektywy przez odpowied-

nie organy Unii Europejskiej rzutujà bezpoÊrednio na cele wprowadzenia odpowiedniego aktu

prawnego dostosowujàcego prawo danego kraju cz∏onkowskiego do prawa UE. By lepiej zrozumieç

cel ustawy NZF, nale˝y wi´c przyjrzeç si´ samej dyrektywie w sprawie ustanawiania zabezpieczeƒ fi-

nansowych wraz z jej uzasadnieniem.

1. Dyrektywa 2002/47/WE

Wraz ze wzrostem w latach 90. wolumenu obrotów na rynkach finansowych zwi´ksza∏a si´

ÊwiadomoÊç uczestników rynku, na jakie ryzyko kredytowe sà wystawieni w coraz to nowszych

i bardziej skomplikowanych, powiàzanych ze sobà transakcjach. NiepewnoÊç prawna, cz´sto towa-

rzyszàca takim transakcjom, wp∏ywa∏a na zwi´kszenie si´ ryzyka systemowego w sposób szczegól-

ny, zw∏aszcza w odniesieniu do systemów rozrachunku papierów wartoÊciowych, systemów p∏at-

noÊci oraz operacji wykonywanych przez banki centralne. W systemach tych w skutek tzw. efektu

domina kryzys móg∏by objàç ca∏y rynek, co wywar∏oby bardzo negatywny wp∏yw na ca∏à gospodar-

k´. Uczestnicy rynku w celu ograniczenia ryzyka kredytowego zacz´li stosowaç na szerszà skal´ kon-

strukcj´ tzw. nettingu, umownego potràcenia oraz zabezpieczeƒ. Standardy umów konstruowane

na potrzeby profesjonalnego obrotu na rynkach finansowych przez ró˝ne stowarzyszenia zrzesza-

jàce uczestników rynku, sta∏y si´ bardzo rozbudowane i w sposób bardzo kazuistyczny regulujà sto-

sunek prawny pomi´dzy stronami

– wszystko w celu ograniczenia ryzyka. Dzisiejsze rynki finanso-

we charakteryzujà si´ jednak ∏atwoÊcià przep∏ywu kapita∏ów pomi´dzy ró˝nymi krajami

i uczestnikami pochodzàcych z ró˝nych systemów prawnych. Dlatego konstrukcje prawne przyjmo-

wane w standardowych umowach cz´sto stwarza∏y niepewnoÊç prawnà zarówno co do mo˝liwo-

Êci ich stosowania w danym systemie prawnym, jak i ich skutków. Takà niepewnoÊç pog∏´bia∏a Êwia-

domoÊç, ˝e ewentualny spór pomi´dzy stronami mo˝e byç rozstrzygany przez sàdy, które nie majà

specjalistycznej wiedzy nt. funkcjonowania rynków finansowych i charakteru u˝ywanych tam instru-

mentów. Wszystkie te rodzaje ryzyka szczególnie wyraênie wyst´pujà w sytuacji niewyp∏acalnoÊci

Dz.U. Nr 91, poz. 871. Warto równie˝ zauwa˝yç, ˝e post´powanie legislacyjne przebieg∏o bardzo sprawnie a Sejm jak

i Senat nie zg∏osi∏y poprawek do tekstu przedstawionego przez Sejmowà Komisj´ Finansów Publicznych.

Z dniem 1 maja 2004 r. wynikajàcy z Traktatu ustanawiajàcego Wspólnot´ Europejskà obowiàzek stosowania aktów

prawnych Unii Europejskiej dotyczy równie˝ Polski, jako kraju b´dàcego od tego dnia cz∏onkiem Unii Europejskiej.

Dz.U. WE Nr L 168, z dnia 27.06.2002 r.

Np. umowy ISDA czy innych organizacji zrzeszajàcych uczestników rynku finansowego, jak ISMA czy EMA.

Nowe formy zabezpieczeƒ finansowych

N a r o d o w y B a n k P o l s k i

i upad∏oÊci jednej ze stron, gdy˝ zasady i procedury prawa upad∏oÊciowego ró˝nià si´ w zale˝noÊci

od kraju.

Kraje cz∏onkowskie UE zacz´∏y systematycznie wprowadzaç do swoich systemów prawnych

mo˝liwoÊci nettingu (kompensowania), które pozwalajà na ograniczenie ryzyka. Szczególnà regu-

lacjà jest dyrektywa 98/26/WE o ostatecznoÊci rozrachunku

przyj´ta przez Parlament Europejski

i Rad´. Wprowadza ona europejski standard prawny funkcjonowania systemów p∏atnoÊci i rozra-

chunku papierów wartoÊciowych. Ujednolica regulacje dotyczàce m.in. mo˝liwoÊci dokonywania

nettingu przez strony w sytuacji upad∏oÊci jednej z nich w ramach wymienionych systemów. Zwi´k-

sza równie˝ bezpieczeƒstwo banków centralnych paƒstw cz∏onkowskich, wy∏àczajàc prawa im

przys∏ugujàce do dostarczonego przez stron´ upad∏à zabezpieczenia spod re˝imu regulacji dotyczà-

cych upad∏oÊci i umo˝liwiajàc swobodne zaspokojenie si´ przez te banki z tych praw.

Dyrektywa o ostatecznoÊci rozrachunku by∏a pierwszym znaczàcym krokiem naprzód w ujed-

nolicaniu prawa regulujàcego funkcjonowanie rynków finansowych w Unii Europejskiej

. Kolejnym

bardzo istotnym krokiem w stron´ sprawnego i efektywnego (a dzi´ki temu taƒszego i bardziej kon-

kurencyjnego) dzia∏ania europejskich rynków finansowych sta∏o si´ ujednolicenie zasad transgra-

nicznego ustanawiania i realizowania zabezpieczenia w zwiàzku z zawieranymi transakcjami finan-

sowymi. W marcu 2000 r. przedstawiciele paƒstw cz∏onkowskich UE zaakceptowali tzw. Plan

dzia∏ania w zakresie us∏ug finansowych („Financial Services Action Plan”), przygotowany przez Ko-

misj´ Europejskà. Zgodnie z tym Planem, wyznaczajàcym kierunki dzia∏aƒ w tym zakresie podejmo-

wane przez t´ Komisj´, dyrektywa w sprawie transgranicznego wykorzystywania zabezpieczenia

uzyska∏a status priorytetowy. Ju˝ jesienià 1999 r. Komisja powo∏a∏a specjalnà grup´ zajmujàcà si´

zabezpieczeniami. W jej sk∏ad weszli eksperci wyznaczeni przez europejskie organizacje zajmujàce

si´ us∏ugami finansowymi. Zadaniem grupy by∏o doradzanie Komisji Europejskiej, która przygoto-

wawszy wst´pne za∏o˝enia projektowanej regulacji rozes∏a∏a je do konsultacji. Wynik konsultacji

opracowa∏a grupa ekspertów rzàdowych oraz z banków centralnych do koƒca 2000 r. W wyniku

tych prac Komisja zdecydowa∏a o przygotowaniu aktu prawnego o randze dyrektywy, idàc drogà

wyznaczonà wczeÊniej przez dyrektyw´ o ostatecznoÊci rozrachunku.

Nale˝y pami´taç, ˝e regulacje europejskie zmierzajà do ujednolicenia i konsolidacji rynku eu-

ropejskiego w celu zwi´kszenia wydajnoÊci, zmniejszenia kosztów i poprawy konkurencyjnoÊci. Ma

to przynieÊç poÊrednie korzyÊci mieszkaƒcom UE, a nawet bezpoÊrednie – np. dzi´ki mo˝liwoÊci za-

ciàgania taƒszych kredytów.

Jednym z g∏ównych impulsów do podj´cia prac nad dyrektywà o zabezpieczeniach by∏o wy-

eliminowanie du˝ej niepewnoÊci prawnej zwiàzanej z mo˝liwoÊcià skutecznego ustanowienia

(w stosunku do osób trzecich równie˝ w sytuacjach upad∏oÊci d∏u˝nika) i zrealizowania zabezpie-

czeƒ w transakcjach zawieranych na rynkach finansowych. NiepewnoÊç ta wynika stàd, ˝e rynki te

nale˝à do najbardziej umi´dzynarodowionych i uczestnik korzystajàcy z zabezpieczeƒ w transak-

cjach transgranicznych mo˝e mieç do czynienia w ramach Unii Europejskiej z 15 (dzisiaj 25) mniej

lub bardziej ró˝niàcymi si´ re˝imami prawnymi. Ujednolicenie zasad zwi´ksza pewnoÊç, a co za tym

idzie p∏ynnoÊç rynku. Równie˝ dla banków centralnych nale˝àcych do tzw. Eurosystemu (narodowe

banki centralne paƒstw cz∏onkowskich, w których Êrodkiem p∏atniczym jest euro, wraz z Europej-

skim Bankiem Centralnym) jest to sprawa istotna. Wszelkie operacje polityki pieni´˝nej, polegajàce

na zasilaniu w p∏ynnoÊç mogà byç bowiem wykonywane tylko pod warunkiem istnienia odpowied-

niego zabezpieczenia. Zabezpieczenie mo˝e byç dostarczone poprzez system poÊredników równie˝

w innym kraju ni˝ ten, w którym dokonywana jest transakcja zasilajàca. Ze wzgl´du na stabilnoÊç

systemu finansowego, której stra˝nikiem w du˝ej mierze sà równie˝ banki centralne, kwestia ujed-

nolicenia zasad prawnych obowiàzujàcych w krajach Eurosystemu nabiera wi´kszego znaczenia

równie˝ z punktu widzenia prowadzenia polityki pieni´˝nej.

Dz.U. WE Nr L 166 z dnia 11.06.1998 r.

W Polsce wprowadzona ustawà o ostatecznoÊci rozrachunku w systemach p∏atnoÊci i systemach rozrachunku papie-

rów wartoÊciowych oraz zasadach nadzoru nad tymi systemami z dnia 24 sierpnia 2001 r. (Dz.U. Nr 123, poz. 1351
z 2001 r. z póên. zm.)

Nowe formy zabezpieczeƒ finansowych

NOWE REGULACJE BANKOWE

Kolejnà sprawà, która wymaga∏a uregulowania, by∏o ustalenie w∏aÊciwych regulacji dla trans-

granicznego transferu praw na papierach wartoÊciowych w formie zdematerializowanej, jeÊli trans-

fer ten odbywa si´ przez poÊredników. Nale˝y jeszcze wspomnieç o ryzyku zwiàzanym z ró˝norod-

noÊcià uregulowaƒ dotyczàcych upad∏oÊci.

W celu zapewnienia integracji europejskiego rynku finansowego oraz sprawnego prowadze-

nia polityki pieni´˝nej w Eurosystemie Komisja zaproponowa∏a stworzenie jednolitego, minimalne-

go re˝imu dla ustanawiania zabezpieczenia na papierach wartoÊciowych lub Êrodkach pieni´˝nych,

wspólnego dla wszystkich krajów cz∏onkowskich.

Podstawowe zadania, które postawiono przed nowà regulacjà, to:

– stworzenie efektywnego i mo˝liwie uproszczonego sposobu ustanawiania zabezpieczenia,

– wprowadzenie ograniczonej ochrony porozumieƒ ustanawiajàcych zabezpieczenie

przed niektórymi skutkami norm prawa upad∏oÊciowego (w szczególnoÊci usuni´cie wàtpli-

woÊci co do mo˝liwoÊci stosowania i skutecznoÊci klauzul kompensacyjnych, zamiany

przedmiotu zabezpieczenia czy uzupe∏niania zabezpieczenia poprzez dostarczanie dodat-

kowego przedmiotu zabezpieczenia wskutek zmiany wartoÊci dotychczas dostarczonego),

– ograniczenie barier o charakterze administracyjnym, wp∏ywajàcych na stosowanie zabez-

pieczeƒ na rynkach finansowych, przez usuni´cie wymogów formalnych zwiàzanych z za-

wieraniem i wykonywaniem umów ustanawiajàcych zabezpieczenie,

– wprowadzenie jasnych zasad dla ustalenia prawa w∏aÊciwego, majàcego zastosowanie

do zdematerializowanych papierów wartoÊciowych wykorzystywanych jako przedmiot za-

bezpieczenia w transakcjach transgranicznych (zaadaptowanie zasady

lex rei sitae

przyj´tej

w dyrektywie o ostatecznoÊci rozrachunku),

– zapewnienie „u˝ywania” zabezpieczenia przez przyjmujàcego zabezpieczenie w przypad-

kach, gdy umowa ustanawiajàca zabezpieczenie przewiduje takà mo˝liwoÊç; dotyczy to za-

bezpieczenia w formie zastawu.

1.1. Zakres dyrektywy

Przedmiotem dyrektywy sà zasady ustanawiania i realizacji zabezpieczeƒ finansowych (pole-

gajàcych na dostarczeniu Êrodków pieni´˝nych lub instrumentów finansowych) w formie umów

ustanawiajàcych zabezpieczenie finansowe, gdy przyjmujàcy i dajàcy zabezpieczenie nale˝à do ka-

tegorii podmiotów wymienionych w art. 1 ust. 2 dyrektywy. Artyku∏ ten wymienia wiele podmio-

tów, które mo˝na nazwaç podmiotami „profesjonalnymi”, ale nie ogranicza mo˝liwoÊci zastosowa-

nia tej dyrektywy wy∏àcznie do umów zawieranych pomi´dzy nimi. W art. 1 ust. 2(e) rozszerza

bowiem jej zakres podmiotowy, stwierdzajàc, ˝e podmiotem kwalifikowanym mo˝e byç równie˝

ka˝dy inny podmiot, z wyjàtkiem osoby fizycznej, b´dàcy stronà umowy ustanawiajàcej zabezpie-

czenie finansowe z jednym z wymienionych wczeÊniej podmiotów. Nale˝y jednak zwróciç uwag´,

˝e paƒstwa cz∏onkowskie mogà ograniczyç zastosowanie zasad sformu∏owanych w dyrektywie wy-

∏àcznie do umów zawieranych mi´dzy podmiotami „profesjonalnymi”.

Dyrektywa zawiera równie˝ szczegó∏owe postanowienia dotyczàce umów ustanawiajàcych

zabezpieczenie finansowe. Postanowienia te odnoszà si´ do:

a) poj´ç u˝ytych w dyrektywie (art. 2), takich jak:

– Êrodki pieni´˝ne,

– instrumenty finansowe,

– zabezpieczone zobowiàzania (wierzytelnoÊci) finansowe,

– zabezpieczenie na zdematerializowanych papierach wartoÊciowych,

– ekwiwalentny przedmiot zabezpieczenia,

Nowe formy zabezpieczeƒ finansowych

N a r o d o w y B a n k P o l s k i

oraz poj´ç zwiàzanych z wykonywaniem praw wynikajàcych z umowy ustanawiajàcej za-

bezpieczenie finansowe (np. „prawo u˝ycia”, „przypadek realizacji” i „rozliczeniowa klau-

zula kompensacyjna”),

b) okreÊlenia rodzajów zabezpieczeƒ obj´tych dyrektywà (art. 1 i art. 2),

c) formy czynnoÊci prawnej ustanawiajàcej zabezpieczenie uregulowane dyrektywà (art. 3),

d) wykonywania praw z zabezpieczenia i zaspokajania si´ z przedmiotu zabezpieczenia (art. 4-6),

e) skutków wp∏ywu, jaki mogà mieç na zabezpieczenie finansowe post´powania likwidacyj-

ne (upad∏oÊciowe) i naprawcze (art. 8),

f) skutków wp∏ywu post´powania likwidacyjnego (upad∏oÊciowego) i naprawczego oraz wp∏y-

wu zaj´ç sàdowych lub innych na skutecznoÊç rozliczeniowej klauzuli kompensacyjnej (art. 7),

g) norm kolizyjnych (art. 9).

Nale˝y w skrócie przedstawiç najwa˝niejsze rozwiàzania prawne, które wprowadza ta dyrek-

tywa, gdy˝ musia∏y one znaleêç odzwierciedlenie równie˝ w polskim systemie prawnym.

1.2. Forma umowy ustanawiajàcej zabezpieczenie finansowe

Celem dyrektywy jest zniesienie wymogów formalnych zwiàzanych z koniecznoÊcià zachowa-

nia szczególnej formy prawnej dla zawarcia, wa˝noÊci, skutecznoÊci, mo˝liwoÊci realizacji umowy

ustanawiajàcej zabezpieczenie finansowe, dopuszczalnoÊci dowodu na zawarcie takiej umowy lub

dostarczenie zabezpieczenia finansowego (art. 3).

1.3. Rodzaje zabezpieczeƒ finansowych

Dyrektywa dzieli umowy ustanawiajàce zabezpieczenie finansowe na:

A. Przenoszàce pe∏ne prawo do przedmiotu zabezpieczenia. Dajàcy zabezpieczenie przenosi

w nich pe∏ni´ praw do przedmiotu zabezpieczenia na przyjmujàcego zabezpieczenie.

W celu unikni´cia wàtpliwoÊci oraz tzw. ryzyka recharakteryzacji zosta∏y tutaj wymienione

umowy

repo

(umowy sprzeda˝y z zastrze˝eniem odkupu).

B. Ustanawiajàce ograniczone prawo rzeczowe na przedmiocie zabezpieczenia. Dajàcy za-

bezpieczenie dostarcza w nich przedmiot zabezpieczenia na rzecz lub do przyjmujàcego

zabezpieczenie, zachowujàc przy tym jednak pe∏ne prawo „w∏asnoÊci” (tytu∏).

Konsekwencjà tego podzia∏u sà instytucje, które b´dà mia∏y zastosowanie tylko do jednego

z rodzajów umów, np. przej´cie na w∏asnoÊç czy „prawo u˝ycia”.

1.4. Prawo u˝ycia

Dyrektywa umo˝liwia stronom zamieszczenie w umowie ustanawiajàcej zabezpieczenie fi-

nansowe w formie ograniczonych praw rzeczowych postanowieƒ, dajàcych przyjmujàcemu zabez-

pieczenie prawo do dysponowania dostarczonym przedmiotem zabezpieczenia finansowego tak,

jakby by∏ jego w∏aÊcicielem. Przyjmujàcy zabezpieczenie, korzystajàc z tego prawa, zaciàga jedno-

czeÊnie zobowiàzanie wzgl´dem dajàcego zabezpieczenie do dokonania, najpóêniej w ustalonym

terminie wykonania zabezpieczonych zobowiàzaƒ finansowych, transferu ekwiwalentnego przed-

miotu zabezpieczenia w miejsce pierwotnego. Taki przedmiot zabezpieczenia jest traktowany jako

dostarczony w tym samym czasie, kiedy pierwszy raz dostarczono pierwotne zabezpieczenie finan-

sowe. Zapis taki znosi wàtpliwoÊci, jak traktowaç takie zabezpieczenie mogàce si´ pojawiç w przy-

padku wszcz´cia post´powania upad∏oÊciowego.

JeÊli umowa to przewiduje, mo˝liwe jest tak˝e potràcenie wartoÊci zobowiàzania do transfe-

ru ekwiwalentnego przedmiotu zabezpieczenia z wartoÊcià wynikajàcà z zabezpieczonych zobo-

wiàzaƒ finansowych lub zaliczenie jej na poczet takich zobowiàzaƒ.

Nowe formy zabezpieczeƒ finansowych

NOWE REGULACJE BANKOWE

1.5. Rozliczeniowa klauzula kompensacyjna

W celu ograniczenia ryzyka kredytowego, szczególnie ze wzgl´du na ewentualnà niewyp∏a-

calnoÊç i upad∏oÊç drugiej strony, uczestnicy rynku zawierajà w umowach tzw. rozliczeniowe klau-

zule kompensacyjne (

close-out netting provision

). Przy ich zastosowaniu strony wyliczajà saldo ze

wszystkich zawartych, a nie rozliczonych jeszcze transakcji. Kwota stanowiàca ró˝nic´ pomi´dzy

zsumowanymi wartoÊciami zobowiàzaƒ ka˝dej ze stron w stosunku do drugiej strony przekszta∏ca

si´ w zobowiàzanie strony, której suma zobowiàzaƒ jest wi´ksza. Zobowiàzanie to zast´puje

wszystkie pojedyncze zobowiàzania pomi´dzy stronami. Od strony ekonomicznej rozwiàzanie takie

pozwala stronom zwi´kszyç p∏ynnoÊç poprzez koniecznoÊç zaanga˝owania Êrodków pieni´˝nych

tylko w wysokoÊci wynikajàcej z ró˝nicy. Od strony prawnej natomiast w przypadku upad∏oÊci któ-

rejÊ ze stron pozwala uniknàç jednostronnego dzia∏ania syndyka masy upad∏oÊciowej, polegajàce-

go na wybieraniu do wykonania tylko lepszych dla upad∏ego transakcji (tzw.

cherry picking

), oraz

ograniczyç ryzyko kredytowe tylko do wartoÊci ró˝nicy. Dyrektywa gwarantuje skutecznoÊç takich

klauzul w stosunku do postanowieƒ regulacji prawa upad∏oÊciowego i naprawczego.

1.6. Ochrona przed niektórymi zasadami prawa upad∏oÊciowego

Artyku∏ 8. dyrektywy m.in. wy∏àcza dzia∏anie tzw. zasady godziny zero (

zero-hour rule

) w sto-

sunku do umów ustanawiajàcych zabezpieczenie finansowe i w stosunku do dostarczenia zabez-

pieczenia finansowego na podstawie takiej umowy. Zasada ta powoduje automatycznà niewa˝noÊç

umów i transakcji zawartych przez dany podmiot w dniu og∏oszenia przez sàd upad∏oÊci (czyli

od godziny „0:00”) – wi´c równie˝ tych, które zosta∏y zawarte lub wykonane przed og∏oszeniem

przez sàd upad∏oÊci.

1.7. Zabezpieczenie uzupe∏niajàce i zamiana przedmiotu zabezpieczenia

Umowa ustanawiajàca zabezpieczenie finansowe mo˝e równie˝ przewidywaç zobowiàzanie

do dostarczenia dodatkowego zabezpieczenia finansowego w celu uwzgl´dnienia zmian wartoÊci

zabezpieczenia lub w kwocie zabezpieczonych zobowiàzaƒ finansowych (tzw.

mark-to-market top-

-up collateral

Umowa mo˝e równie˝ pozwalaç dostarczajàcemu zabezpieczenie na dokonanie zamiany

przedmiotu zabezpieczenia na zabezpieczenie finansowe o takiej samej wartoÊci.

Obie te instytucje sà chronione przed skutkami regulacji zawartych w prawie upad∏oÊcio-

wym i naprawczym. W pierwszym przypadku istnia∏o ryzyko, ˝e w niektórych paƒstwach pozycja

przyjmujàcego zabezpieczenie uzupe∏niajàce w oznaczonym okresie przed niewyp∏acalnoÊcià

d∏u˝nika mog∏a zostaç uznana za bezzasadnie uprzywilejowanà w stosunku do innych wierzycie-

li d∏u˝nika. W drugim przypadku w sytuacji niewyp∏acalnoÊci dostarczajàcego zabezpieczenie, je-

Êli zamiana nastàpi∏a w oznaczonym okresie przed jego niewyp∏acalnoÊcià, mog∏a powstawaç

wàtpliwoÊç, czy takie dostarczenie nowego przedmiotu zabezpieczenia w miejsce starego jest

wa˝ne i skuteczne.

W obu tych sytuacjach dostarczenie zarówno zabezpieczenia uzupe∏niajàcego, jak i za-

bezpieczenia zast´pczego uwa˝ane jest za dostarczenie w dniu zawarcia umowy ustanawiajà-

cej zabezpieczenie finansowe.

Warto jeszcze zwróciç uwag´ na wyznaczony w dyrektywie termin wprowadzenia dyrektywy.

Zosta∏ on wyznaczony na 27 grudnia 2003 r. Jedynie Austria i Wielka Brytania zdo∏a∏y dotrzymaç

tego terminu. Z poczàtkiem roku do∏àczy∏y równie˝ Dania, Irlandia i Finlandia. Z danych Europej-

skiego Banku Centralnego z poczàtku marca 2004 r. wynika, ˝e w cz´Êci pozosta∏ych krajów prace

sà na ukoƒczeniu (np. w Luksemburgu, Belgii i w Niemczech), a w innych mo˝na spodziewaç si´,

˝e proces ten jeszcze potrwa (np. w Szwecji i we W∏oszech).

Samo niedotrzymanie terminu wprowadzenia dyrektywy nie jest niczym niezwyk∏ym w prak-

tyce funkcjonowania UE. W tym przypadku wynika to cz´Êciowo z trudnego merytorycznie przed-

Nowe formy zabezpieczeƒ finansowych

N a r o d o w y B a n k P o l s k i

miotu, który podlega regulacji, czego dowodem sà równie˝ te wyst´pujàce opóênienia pomimo

podj´tych zobowiàzaƒ.

2. Ustawa o niektórych zabezpieczeniach finansowych

BezpoÊrednim celem przyj´tej przez Sejm ustawy jest dostosowanie polskiego systemu praw-

nego do wymogów dyrektywy.

Ustawa ta ma za zadanie realizowaç cele, które przyÊwieca∏y wprowadzeniu nowej regulacji

do prawa Unii Europejskiej. Tym sposobem cele, które postawiono przed dyrektywà, zosta∏y posta-

wione równie˝ przed polskim systemem prawnym. Od polskiego ustawodawcy zale˝a∏y natomiast

sposób realizacji celów oraz zakres zmian obowiàzujàcego prawa, by by∏o ono w pe∏ni zgodne z re-

gulacjami UE. Datà, do kiedy Polska by∏a zobowiàzana dostosowaç swoje prawo, by∏a data przystà-

pienia Polski do UE, czyli 1 maja 2004 r.

W przeciwieƒstwie do krajów by∏ej „pi´tnastki” UE przedstawiciele Polski nie uczestniczyli

w przygotowaniach dyrektywy oraz ustalaniu jej celów i zakresu regulacji. Dlatego, ze wzgl´du

na trudnà merytorycznie materi´ dyrektywy, w celu jej prawid∏owego zrozumienia nale˝a∏o poznaç

równie˝ materia∏y i ró˝nego typu dokumenty powsta∏e w toku jej przygotowaƒ oraz praktyk´ pa-

nujàcà na rynkach finansowych w tym zakresie, szczególnie na tych mocno rozwini´tych, gdy˝ to

one by∏y bodêcem do podj´cia prac legislacyjnych w ramach UE.

Poniewa˝ postanowienia dyrektywy odnoszà si´ do materii regulowanej w polskim prawie

w ró˝nych ustawach, konieczne zmiany wymaga∏y formy ustawy. Na poczàtkowym etapie prac

nad projektem ustawy istotne by∏o to, czy ustawa ma jedynie zmieniaç dotychczasowe regulacje,

czy stanowiç akt prawny regulujàcy w maksymalny sposób ca∏oÊç zagadnienia, a jedynie cz´Êç ma-

terii uregulowanej w dyrektywie wprowadziç poprzez zmian´ ju˝ istniejàcych ustaw. Ze wzgl´du

na du˝e zró˝nicowanie podmiotowe, a przy tym ograniczenie tego zakresu do wskazanych pod-

miotów, oraz specjalistyczny charakter regulowanych zagadnieƒ wybrano wariant drugi. Pozwoli∏o

to uniknàç wielu powtórzeƒ szczegó∏owych rozwiàzaƒ, które musia∏yby znaleêç si´ w wielu istnie-

jàcych ju˝ aktach prawnych.

2.1. Zakres przedmiotowy i podmiotowy

Zgodnie z treÊcià art. 1, zakres przedmiotowy ustawy NZF obejmuje zabezpieczenia finanso-

we zdefiniowane jako zabezpieczenia ustanowione na Êrodkach pieni´˝nych lub instrumentach fi-

nansowych. WierzytelnoÊci w ten sposób zabezpieczone muszà natomiast nale˝eç do kategorii

„wierzytelnoÊci finansowych”, co zgodnie z przyj´tà w ustawie terminologià oznacza „wierzytel-

noÊç pieni´˝nà lub wierzytelnoÊci, w których Êwiadczenie polega na dostarczeniu instrumentów fi-

nansowych”. Nale˝y rozró˝niç tutaj dwa stosunki prawne:

– pierwszy, nazwijmy go stosunkiem podstawowym, z którego wynika wierzytelnoÊç zabez-

pieczana – musi ona nale˝eç do kategorii „wierzytelnoÊci finansowych” (np. umowa kredy-

tu, po˝yczki papierów wartoÊciowych);

– drugi, w wyniku którego zostaje ustanowione zabezpieczenie stosunku podstawowego

(umowa ustanawiajàca zabezpieczenie).

Kolejnym ograniczeniem mo˝liwoÊci zastosowania ustawy NZF jest jej zakres podmiotowy.

Przynajmniej jedna ze stron drugiego stosunku prawnego (ustanawiajàcego zabezpieczenie) – usta-

nawiajàcy lub przyjmujàcy zabezpieczenie – musi bowiem nale˝eç do jednej z grup podmiotów

wskazanych przez t´ ustaw´.

Do podmiotów obj´tych tà ustawà zalicza si´ m.in. banki centralne (ka˝dego paƒstwa, a nie

tylko krajów cz∏onkowskich UE – z czym mieliÊmy do czynienia w ustawie o ostatecznoÊci rozra-

chunku w systemach p∏atnoÊci i systemach rozrachunku papierów wartoÊciowych oraz zasadach

nadzoru na tymi systemami), inne banki, towarzystwa funduszy inwestycyjnych, domy maklerskie,

Nowe formy zabezpieczeƒ finansowych

NOWE REGULACJE BANKOWE

zak∏ady ubezpieczeƒ oraz inne podmioty rynku finansowego. Tym sposobem ustawodawca nie sko-

rzysta∏ z zawartej w art. 1 ust. 3 mo˝liwoÊci ograniczenia zakresu podmiotowego w taki sposób,

˝e zarówno przyjmujàcy, jak i dajàcy zabezpieczenie musieliby nale˝eç do którejÊ z wymienionych

grup podmiotów. Ustawa nie ma zastosowania do umowy ustanawiajàcej zabezpieczenie, gdy stro-

nà takiej umowy jest osoba fizyczna. W ten sposób zaw´˝ono jej zastosowanie do tzw. obrotu

profesjonalnego.

Ustawa nie ma zastosowania do wszystkich zabezpieczeƒ finansowych (co sugeruje ju˝ sam

tytu∏ ustawy), lecz jedynie do takich zabezpieczeƒ, które zosta∏y okreÊlone w art. 5 ustawy NZF oraz

zosta∏y ustanowione w stosunkach pomi´dzy podmiotami wymienionymi w art. 2. Strony – pomi-

mo spe∏niania przes∏anek zarówno przedmiotowych, jak i podmiotowych zawartych w ustawie NZF

– mogà skorzystaç równie˝ z innych form zabezpieczenia i nie sà zobligowane do korzystania z in-

stytucji zawartych w tej ustawie.

Ustanawiajàcym (dajàcym) zabezpieczenie mo˝e byç inny podmiot ni˝ d∏u˝nik z podstawo-

wego stosunku prawnego, czyli d∏u˝nik z wierzytelnoÊci finansowej (art. 2 ust. 2), którym mo˝e byç

ka˝dy podmiot bez ograniczeƒ – równie˝ osoba fizyczna.

2.2. Definicje

Ustawa wprowadza do polskiego porzàdku prawnego kilka nowych instytucji, nieznanych

do tej pory naszemu prawu, a zawartych w dyrektywie i omówionych ju˝ w du˝ej mierze powy˝ej. Zo-

stanà one przedstawione w kontekÊcie wprowadzenia ich i próby umiejscowienia w polskim prawie.

SpoÊród definicji zawartych w artykule 3. ustawy NZF warto zwróciç uwag´ na definicj´ Êrod-

ków pieni´˝nych. Ustawa, w Êlad za dyrektywà, ogranicza je wy∏àcznie do Êrodków zgromadzonych

na rachunku (bankowym lub pieni´˝nym) oraz roszczeƒ o wyp∏at´ takich Êrodków. Z tak zakreÊlonej

definicji wynika, ˝e nie sà Êrodkami pieni´˝nymi w rozumieniu tej ustawy Êrodki p∏atnicze, którym

paƒstwo nada∏o moc umarzania zobowiàzaƒ pieni´˝nych – banknoty i monety emitowane przez Na-

rodowy Bank Polski, natomiast sà nimi roszczenia o ich wyp∏at´ wynikajàce z umowy rachunku.

Jednà z g∏ównych nowych instytucji wprowadzonych do ustawy, a nieznanych wczeÊniej

na gruncie polskiego prawa jest instytucja klauzuli kompensacyjnej, choç nale˝y zauwa˝yç, ˝e mo˝-

liwoÊç kompensowania przewiduje ustawa Prawo upad∏oÊciowe i naprawcze

. Poprzez umieszcze-

nie takiej klauzuli w umowie strony przewidujà mo˝liwoÊç dokonywania wspólnych rozliczeƒ

przy u˝yciu kompensaty (obok potràcenia). Kompensata jest zbli˝onà do potràcenia formà rozlicza-

nia wzajemnych wierzytelnoÊci. Pozwala jednak uniknàç (poprzez zawarcie odpowiednich zapisów

w treÊci klauzuli kompensacyjnej) niektórych niedogodnoÊci funkcjonowania nowoczesnych syste-

mów rozrachunkowych, zwiàzanych z klasycznym potràceniem regulowanym w Kodeksie cywil-

nym, np. dopuszczalna jest kompensata wierzytelnoÊci jeszcze niewymagalnych. Poprzez u˝ycie

kompensaty wylicza si´ kwot´ netto wynikajàcà ze wzajemnych wierzytelnoÊci stron, która „jest

p∏atna stronie, której wierzytelnoÊç lub suma wierzytelnoÊci jest wy˝sza”.

Dokonywanie „natychmiastowego potràcenia” lub „kompensaty” przewidzianych w klauzuli

kompensacyjnej staje si´ mo˝liwe w razie wystàpienia „podstawy realizacji zabezpieczenia”. Zgod-

nie z definicjà zawartà w ustawie, „podstawà realizacji zabezpieczenia” jest „naruszenie warunków

umowy lub inne zdarzenie, które uprawniajà do zaspokojenia si´ z zabezpieczenia finansowego”.

Zapis ten nie jest niczym nowym w praktyce rynkowej gdy˝ w umowach standardowych wykorzy-

stywanych na rynku strony umawiajà si´ na wiele ró˝nych zdarzeƒ, których wystàpienie b´dzie

uprawnia∏o jednà z nich do korzystania z klauzuli kompensacyjnej. Ma to s∏u˝yç ograniczeniu ryzy-

ka g∏ównie na wypadek upad∏oÊci którejÊ ze stron. Na przyk∏ad wÊród tych „innych zdarzeƒ” wy-

mienia si´ obni˝enie ratingu, obni˝enie wspó∏czynnika wyp∏acalnoÊci (dla banków) poni˝ej okreÊlo-

nego poziomu, ograniczenie zakresu dzia∏alnoÊci danego podmiotu przez odpowiedni organ

administracyjny. Znaczenie klauzuli kompensacyjnej zosta∏o jeszcze wzmocnione poprzez odpo-

Dz.U. Nr 60, poz. 535 z 2003 r. z póên. zm.

Nowe formy zabezpieczeƒ finansowych

N a r o d o w y B a n k P o l s k i

wiednie zmiany w Kodeksie post´powania cywilnego oraz w ustawie o post´powaniu egzekucyj-
nym w administracji.

Jeszcze jednà nowà instytucjà, o której warto tutaj wspomnieç, jest „prawo u˝ycia”. Ma ono

zwiàzek z zastawem finansowym, który jest jednym z rodzajów zabezpieczeƒ finansowych, o któ-
rym mowa w ustawie. „Prawo u˝ycia” przys∏uguje zastawnikowi i polega na wykonywaniu praw
do przedmiotu zabezpieczenia w∏àcznie z mo˝liwoÊcià rozporzàdzania nim – w zakresie okreÊlo-
nym w umowie.

2.3. Rodzaje zabezpieczeƒ finansowych

Ustawa NZF rozró˝nia trzy rodzaje zabezpieczeƒ finansowych:

1) przenoszàce prawa do Êrodków pieni´˝nych lub instrumentów finansowych,

2) zastaw finansowy,

3) blokada na rachunku lub koncie depozytowym papierów wartoÊciowych.

Pierwszy z nich polega na tym, ˝e ustanawiajàcy zabezpieczenie przenosi na przyjmujàcego

prawo do Êrodków pieni´˝nych lub instrumentów finansowych. W∏àczone tu zosta∏y tak˝e umowy
z zastrze˝eniem odkupu, tzw. umowy

repo

. Nie u˝yto poj´cia „przeniesienie w∏asnoÊci”, gdy˝

przedmiotem zabezpieczenia nie sà rzeczy materialne, lecz prawa (wierzytelnoÊci i papiery warto-
Êciowe). „Przeniesienie” papierów wartoÊciowych nie ogranicza si´ wy∏àcznie do ich przew∏aszcze-
nia, ale obejmuje równie˝ przelew wierzytelnoÊci na zabezpieczenie.

Zastaw finansowy polega na ustanowieniu przez ustanawiajàcego zabezpieczenie (zastawc´)

na rzecz przyjmujàcego (zastawnika) zastawu na prawach do Êrodków pieni´˝nych lub na instrumen-
tach finansowych. Zastaw ten jest regulowany w Kodeksie cywilnym w art. 327–335, natomiast insty-
tucje ustawy NZF dotyczàce tego rodzaju zabezpieczenia stanowià regulacj´ szczególnà w stosunku
do regulacji kodeksowej. Oznacza to, ˝e w kwestiach nieuregulowanych ustawà majà zastosowanie
odpowiednie przepisy Kodeksu cywilnego. Ustanowienie zastawu finansowego powinno równie˝ wià-
zaç si´ z przeniesieniem przedmiotu zastawu na zastawnika. Ustawa wy∏àcza kodeksowy wymóg da-
ty pewnej co do formy zawarcia umowy. Jest to jednym z przejawów realizacji postulatów zawartych
w dyrektywie w zakresie odformalizowania oraz uniezale˝nienia ustanowienia zabezpieczenia od ko-
niecznoÊci zachowania szczególnych wymogów formalnych. Ustawa NZF wy∏àcza równie˝ zastosowa-
nie art. 333 Kodeksu cywilnego (∏àczne uprawnienie zastawcy i zastawnika do odbioru Êwiadczenia)
ustalajàc, ˝e to „zastawnik jest uprawniony do ˝àdania spe∏nienia Êwiadczenia na jego rzecz” (art. 12).

Ostatni rodzaj zabezpieczenia przewidziany ustawà polega na ustanowieniu blokady na rachun-

ku lub koncie depozytowym papierów wartoÊciowych na zasadach ustalonych w odr´bnych przepisach
– ustawie Prawo o publicznym obrocie papierami wartoÊciowymi

oraz rozporzàdzeniu Rady Ministrów

z 3 wrzeÊnia 2002 r. w sprawie trybu i warunków post´powania domów maklerskich i banków prowa-
dzàcych dzia∏alnoÊç maklerskà oraz banków prowadzàcych rachunki papierów wartoÊciowych. Przepi-
sy dotyczàce zastawu finansowego znajdujà zastosowanie równie˝ do tego rodzaju zabezpieczenia.

2.4. TreÊç umowy

WÊród elementów umowy ustanawiajàcej zabezpieczenie mo˝emy rozró˝niç elementy obli-

gatoryjne oraz fakultatywne. Do tych pierwszych, które muszà znaleêç si´ w umowie, nale˝à:

– okreÊlenie wierzytelnoÊci finansowych podlegajàcych zabezpieczeniu,

– rodzaj stosowanego zabezpieczenia (jeden z trzech wymienionych powy˝ej),

– termin, do którego zabezpieczenie zostaje ustanowione (terminem takim b´dzie równie˝

ustalenie, ˝e zostaje ono ustalone „na czas nieokreÊlony”),

Dz.U. Nr 47, poz. 447 z 2002 r. z póên. zm.

Nowe formy zabezpieczeƒ finansowych

NOWE REGULACJE BANKOWE

– podstawy realizacji zabezpieczenia wraz ze sposobem wyceny przedmiotu zabezpieczenia

(z uwzgl´dnieniem treÊci art. 11),

– zasady rozliczenia stron.

Do drugiej grupy mo˝emy zaliczyç kilka ciekawych instytucji, m.in.: prawo substytucji, tzn.

mo˝liwoÊç zamiany przedmiotu zabezpieczenia przez dajàcego zabezpieczenie.

W przypadku zastawu finansowego w grupie tej mogà si´ znaleêç dodatkowo m.in.:

– prawo u˝ycia jako prawo zastawnika do rozporzàdzania przedmiotem zastawu; w razie

wykonania tego prawa zastawnik zaciàga zobowiàzanie wzgl´dem zastawcy do zastàpie-

nia przedmiotu zabezpieczenia odpowiednim przedmiotem zast´pczym, który staje si´

przedmiotem zabezpieczenia pierwotnie ustanowionego;

– odpowiedni przedmiot zast´pczy (zdefiniowany w ustawie NZF), znajdujàcy zastosowanie

w przypadku, gdy mamy do czynienia z realizacjà prawa u˝ycia;

– przej´cie przedmiotu zastawu jako jedna z form zaspokojenia si´ przez zastawnika.

2.5. Forma umowy

Zgodnie z rygorem prawnym na∏o˝onym przez dyrektyw´ wa˝noÊç, skutecznoÊç i moc do-

wodowa umowy ustanawiajàcej zabezpieczenie finansowe nie mogà byç uzale˝nione od zachowa-

nia jakiejkolwiek szczególnej formy prawnej oraz dodatkowych czynnoÊci o charakterze administra-

cyjnym. Stàd w art. 7 wy∏àczono wymóg daty pewnej oraz koniecznoÊci poÊwiadczenia

notarialnego w przypadkach, gdy wymaga tego ustawa (np. art. 180 Kodeksu spó∏ek handlowych

)

dla ustanowienia zastawu finansowego czy zbycia.

2.6. Wykonywanie uprawnieƒ

Formy realizacji zabezpieczenia mo˝emy podzieliç ze wzgl´du na rodzaj zabezpieczenia.

Zaspokojenie z zabezpieczenia finansowego, które polega na przeniesieniu praw do Êrodków

pieni´˝nych lub instrumentów finansowych, nast´puje z chwilà wystàpienia podstawy realizacji za-

bezpieczenia. Nast´puje wówczas „ostateczne” przej´cie przedmiotu zabezpieczenia, co oznacza,

˝e wygasa roszczenie ustanawiajàcego zabezpieczenie o zwrot przedmiotu zabezpieczenia, o czym

przyjmujàcy zabezpieczenie informuje drugà stron´.

W przypadku gdy zabezpieczenie finansowe zosta∏o ustanowione w formie zastawu finanso-

wego i wystàpi∏a podstawa realizacji zabezpieczenia, zastawnik mo˝e si´ zaspokoiç poprzez:

– sprzeda˝ przedmiotu zabezpieczenia,

– potràcenie lub kompensat´ wartoÊci przedmiotu zabezpieczenia z zabezpieczonà wierzy-

telnoÊcià finansowà,

– przej´cie przedmiotu zabezpieczenia – gdy takà mo˝liwoÊç przewiduje umowa ustanawia-

jàca zabezpieczenia finansowe.

Jedynie w przypadku jednostek uczestnictwa w funduszu inwestycyjnym otwartym przewi-

dziano szczególny tryb zaspokojenia poprzez odes∏anie do ustawy o funduszach inwestycyjnych

Nale˝y zaznaczyç, ˝e najbardziej istotnà zmianà jest zapewnienie mo˝liwoÊci zaspokojenia si´

z przedmiotu zastawu finansowego bez koniecznoÊci uruchamiania post´powania sàdowego,

w tym egzekucyjnego.

Realizacja zabezpieczenia finansowego nie wymaga uzyskania wczeÊniejszej zgody czy ze-

zwolenia jakiegokolwiek organu administracyjnego. Ma to szczególne znaczenie w odniesieniu

Dz.U. Nr 94, poz. 1037 z 2000 r. z póên. zm.

Dz.U. Nr 146, poz. 1546 z 2004 r.

Nowe formy zabezpieczeƒ finansowych

N a r o d o w y B a n k P o l s k i

do nabycia poprzez realizacj´ zabezpieczenia akcji znajdujàcych si´ w publicznym obrocie papiera-
mi wartoÊciowymi, gdy w normalnym trybie prawo wymaga uzyskania takiej zgody. Zgody takiej
wymaga wykonywanie praw z akcji wobec danego, kwalifikowanego podmiotu.

2.7. Norma kolizyjna

Zgodnie z dyrektywà, prawem w∏aÊciwym dla umowy o ustanowienie zabezpieczenia finan-

sowego na zdematerializowanych papierach wartoÊciowych, praw wynikajàcych z tego zabezpie-
czenia, pierwszeƒstwa praw, kwestii zwiàzanych z zaspokajaniem si´ z takiego zabezpieczenia oraz
oceny nabycia w dobrej wierze zdematerializowanych papierów wartoÊciowych jest materialne pra-
wo paƒstwa, w którym jest prowadzone konto depozytowe, rachunek papierów wartoÊciowych lub
inna ewidencja takich papierów, w której zabezpieczenie to zosta∏o odnotowane. Jest to realizacja
jednego z celów, które postawiono przed dyrektywà, a mianowicie poprzez zastosowanie ∏àcznika

lex rei sitae

wprowadzenie jasnych zasad ustalenia prawa w∏aÊciwego.

2.8. Prawo upad∏oÊciowe

Dla pe∏nego wprowadzenia dyrektywy do polskiego systemu prawnego konieczne by∏o rów-

nie˝ wprowadzenie pewnych zmian w ustawie Prawo upad∏oÊciowe i naprawcze. Wymaga∏a tego
ochrona wa˝noÊci i skutecznoÊci umów zawartych w dniu wszcz´cia post´powania upad∏oÊciowe-
go lub naprawczego przed zasadà „godziny zero”, jak równie˝ umów zawartych w okresie poprze-
dzajàcym wszcz´cie takich post´powaƒ.

W zakresie uznania przez Prawo upad∏oÊciowe i naprawcze klauzul kompensacyjnych w po-

st´powaniu upad∏oÊciowym przyj´to, ˝e ˝adne dodatkowe zmiany nie by∏y konieczne. Uznano bo-
wiem za odpowiednià regulacj´ zwartà w art. 85 i 127 tego prawa zak∏adajàc zarazem, ˝e umowy
ustanawiajàce zabezpieczenie finansowe stanowiç b´dà cz´Êç umów, o których mowa w tych arty-
ku∏ach. Jedynie w zakresie post´powania naprawczego dodano do art. 498 ust´p 5, który gwaran-
tuje skutecznoÊç klauzuli kompensacyjnej pomimo wszcz´cia tego post´powania.

Podsumowanie

Dyrektywa 2002/47/WE wywar∏a znaczny wp∏yw na zmiany w prawie w zakresie stosowania

zabezpieczenia w transakcjach finansowych równie˝ w polskim systemie prawnym. Strony mogà
wybraç dodatkowà form´ i korzystaç z nowych nieznanych jeszcze naszemu prawu instytucji. Ich
uregulowanie ma zwi´kszyç pewnoÊç prawnà, dzi´ki czemu obni˝a si´ ryzyko i koszty z tym zwià-
zane oraz usprawnia obrót. Powinno to równie˝ mieç pozytywny wp∏yw na zwi´kszenie p∏ynnoÊci
na rynku i zmniejszenie kosztów kredytów.

Od strony prawnej mamy do czynienia ze znacznym wzmocnieniem pozycji wierzyciela. Mo˝-

liwoÊç korzystania z przedmiotu zabezpieczenia czy omini´cie trybu post´powania egzekucyjnego
przy realizacji zabezpieczenia, jak i wy∏àczenia spod niektórych zasad prawa upad∏oÊciowego bez
wàtpienia sà silnym bodêcem do preferowania tej formy zabezpieczeƒ finansowych przez poten-
cjalnych wierzycieli. Jak niemal przy ka˝dej nowej regulacji (szczególnie przy regulacjach dotyczà-
cych tej cz´Êci prawa cywilnego) pojawiajà si´ równie˝ ró˝nego typu wàtpliwoÊci natury prawnej,
z którymi zarówno praktyka, jak i ustawodawca b´dà musieli si´ zmierzyç.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Prawo bankowe - NBP, pliki zamawiane, edukacja
Elektroniczne instrumenty platnicze i ust o NBP, Prawo, Pr. bankowe
prawo bankowe 2012 04 regulacje sgh
25 Prawo Bankowe
Prawo bankowe
REGULAMIN PRACY, PRAWO ZAOCZNE UŁ II ROK, prawo pracy uł wyka
nowe regulacje rynku wlasnie wprowadzone, nauka, PW, sem 7, rynek energii
Publiczne prawo bankowe, Dokumenty(123), Prawo Bankowe
pbiu WK6, Prawo bankowe i ubezpieczeniowe WK6 16
Prawo bankowe i inne akty prawn Nieznany
opr uksw 050216, Prawo bankowe
Przez Olkę 19 11 2007, Prawo bankowe, Międzynarodowe stosunki polityczne
Prawo bankowe i ubezpieczeniowe wykład 5, Prawo bankowe i ubezpieczeniowe wykład 5

więcej podobnych podstron