Literatura polska w okresie realizmu i naturalizmu. Tom I

Poezja programowa wczesnego pozytywizmu, oprac. Jan Baculewski

Precz z marzeniami Wincentego Stroki to pierwszy galicyjski utwór programowy. Pojawił się parę
miesięcy po klęsce powstania.

•

wyraża wahania między zemsty marzeniem a nakazem trzeźwej pracy

•

ideał patriotyczny zawiera w haśle zdobycia rzeczywistości

•

wiersz w stylistyce romantycznej

W Galicji nie miał kontynuatorów. Praca organiczna nie zdobyła tu popularności, ze względu na
słaby rozwój przemysłu i przewagę stańczykowskiego konserwatyzmu.

Jeszcze Polska nie zginęła Wawrzyńca Engeströma z zaboru pruskiego (1871).

•

parafraza narodowego hymnu

•

wezwanie do pracy i skruchy narodowej

•

motywy wierności sztandarom narodowym i rycerskiej przeszłości

Tutaj działali też Władysław Bełza i Władysław Ordon.

Poezja zaboru pruskiego i galicyjska łączy hasła organicznikowskie z tonacją patriotyczną.

W Warszawie już w 1866 r. Eliza Orzeszkowa wystąpiła z wierszem programowym, ale rozkwit
przypadł na lata 1872-74. Działali wtedy:

•

Julian Ochorowicz (Mohort) Naprzód (1873) – według Świętochowskiego była to
pozytywistyczna Oda do młodości; najlepszy wiersz programowy !

•

Stanisław Grudziński Fiat lux! – retoryczne inwokacje do Prawdy, Wiedzy i Postępu;
Bohaterstwo pracy – apel do zbiorowości, zakazy i postulaty w imię postępu i wolności

•

Antoni Pilecki Z dramatów życia – duch objawia poecie hasła humanitaryzmu

•

Mirosław Dobrzański

•

a w Galicji Karol Świdziński Naprzód pracą – wg Chmielowskiego to Oda do młodości;
inwokacja do młodzieży, zamknięcie pieśni przeszłości, nowy program (praca, nauka i myśl
vs. pieśń i walka); mniejsze zaangażowanie niż w Naprzód Ochorowicza

Poezja miała spełniać funkcje społeczne, stąd tematy:

•

nędza i krzywda biedoty miejskiej (program reform społecznych)

•

problematyka miejska (rozwój przemysłu)

•

problem wsi uważali za rozwiązany carskim dekretem uwłaszczeniowym z 1864 r., stąd
brak tematyki wiejskiej (wyj. Rozmowa z Maćkiem Grudzińskiego – apel o oświatę; ale już
w Z doli kmiecej Pileckiego wieś to tylko tło dla oskarżeń pod adresem kolonisty-Niemca)

•

los kobiety upadłej (np. Pilecki Zwykłe dzieje, Przebaczenie, Z ulicy, Buduarowa bachantka;
Grudziński Anioł upadły; Ordon Róża biała)

•

nieszczęśliwe dzieciństwo (np. Pilecki Bez winy, Gdzie ojciec, Królowa balu; Grudziński
Bezimienne dziecię) – dzieci osierocone, niechciane; sentymentalne obrazki dydaktyczne

•

religia (np. Pilecki Modlitwa nędzarza, Pod krzyżem) – dezaprobata dla władz kościelnych,
bez wyraźnego ateizmu; brak spraw metafizycznych i filozoficznych

Mało było krytyki systemu społecznego (wyj. Ordon Przed oknem bankiera). Sentymentalne
utwory raczej stawiały znaki zapytania lub nawoływały do usunięcia zła.

Fabuła była podporządkowana tezie. Mnóstwo dygresji publicystycznych.

** E.Z.**

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15