Temat: Obraz II wojny światowej w literaturze i filmie. Omów zagadnienie ilustrując odpowiednio dobranymi przykładami.

Wstęp:
Wojna ? to klęska ludzkości, katastrofa, zagłada cywilizacji. Zmierzch wartości.
Druga wojna światowa rozpoczęła się 01.09.1939 r. a zakończyła się w 1945 r. przyczynami wybuchu były miedzy innymi dążenie do rozszerzenia ?przestrzeni życiowej? dla Niemców, antysemityzm , rozpropagowanie nazizmu, a ?kosztowała? ona świat ok. 50mln istnień ludzkich. Były to olbrzymie straty, choć jak powiedział Stalin ?kiedy ginie jeden człowiek to tragedia, kiedy giną miliony to statystyka?.
Zbombardowano też wiele zakładów przemysłowych, zniszczono mosty, komunikacja, łączność i gospodarka leżały w gruzach, miliony ludzi straciły dach nad głową, rolnictwo ledwo dyszało. Dotkliwe straty, szacowanie ich zajęło sporo czasu, a i tak wyniki nie oddają całego ogromu zniszczeń.
Ale co z tymi stratami, które są nie do oszacowania w żaden sposób? Co z cierpieniem, strachem, bólem, tęsknotą, rozpaczą? Co z nieogarnionymi pokładami nienawiści?
Czy świat po wojnie mógł w ogóle istnieć? W jakim wymiarze?
Z pewnymi sprawami po prostu nie można, przejść do porządku dziennego.

I: Obraz w literaturze

We wszystkich opowiadaniach Borowskiego widać, jak wojna i czasy okupacji zmieniły mentalność ludzi. Żyli oni według nowych zasad, wyznając wartości tak zwanego ?odwróconego dekalogu?, to, co przed wojną było zakazane i negowane, teraz wypełniało treść ich życia i było czymś zupełnie naturalnym.
Przykłady zmiany postaw ludzkich wobec nowej rzeczywistości odnajdujemy chociażby w opowiadaniu ?Pożegnanie z Marią?. Pisarz pokazał bohaterów, którzy nie podlegają jednolitej ocenie. Są złożonymi osobowościami, a każdy z nich jest inny. Mamy tam przykłady Polaków (Tadek), Żydów (doktorowa) i Niemców (organizujących łapanki), jak również reprezentantów wielu różnorodnych środowisk zawodowych (między innymi: inżynier, kierownik przedsiębiorstwa budowlanego, magazynier, furman, policjant, sklepikarz, poeta, student), zróżnicowanych wiekowo (stara Żydówka, sklepikarz, woźnica czy młody student, poeta). Wzajemne relacje tych ludzi, poprzez które ich poznajemy, obrazują nam, jak szybko człowiek może przystosować się do w nowej rzeczywistości.
Poznani bohaterowie:
1. bogacą się w wyniku nieszczęścia innych:
? inżynier dorobił się ogromnego majątku na interesach z Niemcami - handlował z nimi ludźmi, uwięzionymi w szkole; nocą policjanci wypuszczali przez okna budynku tych, za których otrzymali od niego pieniądze;
? Tadek nie ma skrupułów okradając swego pracodawcę z worków cementu, które potem sprzedaje po wymyślonej cenie, a Maria ? delikatna miłośniczka poezji ? zajmuje się rozwożeniem bimbru.
2. jednocześnie nie są głusi na potrzeby innych, pozostają w nich ludzkie (rodzinne) uczucia:
? właściciel składu budowlanego finansuje studia Tadkowi;
? doktorowa postanowiła wrócić do getta, do córki i zięcia, po tym jak dowiedziała się, że oni nie mogą go już opuścić;
Zdziwienie może budzić fakt, jak Tadeusz zareagował, gdy ujrzał swoją ukochaną Marię w jednym z niemieckich samochodów, wiozących ludzi z łapanek. On nie zrobił w tej sytuacji nic, nie pobiegł za nią, nie krzyczał.... Dużo później dowiedział się, że wywieziono ją do obozu wraz z transportem żydowskim i zagazowano w komorze krematoryjnej, po czym przerobiono na mydło. I tą suchą, wypraną z emocji wypowiedzią kończy się tekst opowiadania....

Podobnie, choć może już bardziej drastycznie, obserwujemy zmianę zachowania ludzkiego w opowiadaniach dotyczących życia w obozie. W opowiadaniu ?Proszę państwa do gazu? widzimy, jak doświadczenia lagru zmieniają cywilizowanego człowieka w bezduszną i chłodną maszynę. Pracując przy rozładowywaniu transportu Tadek-narrator ma bezpośredni kontakt z ludźmi idącymi na śmierć. Choć wraz ze współwięźniami widzi rozkładające się ciała podeptanych i uduszonych noworodków:
? więźniowie otrzymali polecenie uprzątnięcia pustych wagonów, z których wynosili martwe dzieci, uduszone i leżące w ludzkich odchodach: ?Wskakuję o środka. Porozrzucane po kątach wśród kału ludzkiego i pogubionych zegarków leżą poduszone, podeptane niemowlęta, nagie potworki o ogromnych głowach i wydętych brzuchach. Wynosi się je jak kurczaki, trzymając po parę w jednej garści?,
matki wypierające się własnych dzieci czy kaleki palone żywcem w ognisku:
? los kalekiej dziewczynki: ?Inni niosą dziewczynkę bez nogi; trzymają ją za ręce i za tę jedną, pozostałą nogę. Łzy ciekną jej po twarzy, szepce żałośnie: ?Panowie, to boli, boli?? Ciskają ją na auto między trupy. Spali się żywcem wraz z nimi?
? nie wywołuje to w nim głębszych uczuć. Na początku, przy pierwszych transportach, jego organizm zaczyna się buntować na obserwowaną bezduszność i spokój wykonywanych czynności (źle się czuje, chce wrócić do obozu), lecz pod koniec dnia jest coraz bardziej zły i zniesmaczony zachowaniem ludzi idących do komór gazowych lub, po prostu, wrzucanych do ogniska. Wpada przy tych czynnościach w rutynę, musi wykonać swoją pracę, aby przeżyć.

Aby dokładniej przedstawić obraz upadku moralności człowieka, sięgnąłem do lektury ?Inny Świat?, której tematem jest przedstawienie losów więźniów, którzy znaleźli się na dnie egzystencji ludzkiej, kiedy zawieszeniu ulegają wszelkie prawa moralne, wszelkie więzi zbiorowe. W łagrze obowiązuje zupełnie inny system wartości oraz organizacja dnia codziennego, pracy itp. Kiedy człowiek trafia do obozu diametralnie ulega zmianie całe jego dotychczasowe życie. Obok wyczerpującej pracy odbywa się tu bowiem świadomy proceder pozbawiania ludzi godności oraz siły. Jest to ?świat odwróconego dekalogu? (B. Skarga) - inny świat, gdzie obowiązują inne reguły i inne sposoby postępowania oraz radzenia sobie z narzuconą rzeczywistością.
Grudziński pisze o czynnikach, jakie miały destrukcyjny i wyniszczający wpływ na psychikę i zdrowie przetrzymywanych ludzi.
? Praca była wyczerpująca, ciężka i ponad ludzkie siły. Więźniowie pracowali w trudnych warunkach atmosferycznych (niska temperatura ? mróz), nie byli dobrze odziani i byli głodni ? dostawali mizerne racje żywnościowe. Upodlenie więźniów, pragnących za wszelką cenę zdobyć coś do jedzenia miało różne oblicza (wyjadanie resztek ze śmietnika, żebranie o miskę zupy czy kradzież). Pamiętne są zwłaszcza następujące słowa Grudzińskiego: ?Prawdziwy głód jest wtedy, gdy na drugiego człowieka patrzy się jak na obiekt do jedzenia?. Brzmią one przerażająco, ale wystarczy przytoczyć scenę z ?Innego świata?, gdy więźniowie zabijają, pieką nad ogniskiem i zjadają schwytanego psa, by uświadomić sobie, że kolejne bariery moralne bardzo łatwo przekroczyć czy złamać.
? Wartość człowieka mierzona była jego wydajnością, uwzględniano tzw. produktywność więźnia. Od tego zależały racje żywieniowe (pierwszy, drugi lub trzeci ?kocioł?).
? Wszyscy więźniowie bali się śmierci. Nigdy nie można było być pewnym czy idąc do pracy, wróci się z niej, czy zasypiając, ponownie się wstanie. Mimo, że niektórzy po cichu o niej marzyli, bo wydawała się wybawieniem, to i tak się jej bali. Okrutny był psychiczny lęk przed śmiercią, który czynił człowieka bezradnym. Śmierć w łagrze była anonimowa. Nikt nie wiedział, gdzie chowano zmarłych, nikt nie zapewniał im godnego pochówku. Ludzie po prostu zapominali.....
? Na terenie obozu często dochodziło do zbiorowych gwałtów, nocami polowano na kobiety - nie ważne były uczucia najważniejsze było zawsze zaspokojenie swoich własnych potrzeb.

II. Obraz w Filmie:

Drugim obrazem wojny jaki chciał bym przedstawić w mojej pracy jest bohaterstwo oraz odporność człowieka na okrucieństwo wojny. Aby móc to zobrazować, zacznę od opisania jak przedstawione zostały sowieckie łagry oraz sami sowieci w filmie dokumentalnym pt. ?Kołyma?. Według autorów filmu oraz ludzi, którzy przeżyli łagry, obóz ten był okrutny, zimny, pełen głodu i bólu. Sowieci byli ludźmi, którzy nie liczyli się z uczuciami czy potrzebami innych. Nawet samo umiejscowienie radzieckich obozów pracy w samym centrum zimnych i oddalonych o tysiące kilometrów od cywilizacji gór Syberii może o tym świadczyć. Nie potrzebne były tam żadne zabezpieczenia, nie potrzebne były wielkie ogrodzenia, ponieważ każda próba ucieczki i tak była skazana na klęskę. Sowieci byli bardzo okrutni dla więźniów, uważali ich tylko za środek, dzięki któremu mogli osiągać własne cele.

W tym miejscu nie można ominąć przedstawienia bohaterskiej postawy polskich oficerów, których historia została zekranizowana w filmie pt. ?Katyń? . Film opowiada nam o polskich oficerach, którzy zginęli z rąk NKWD podczas masowych mordów w lasach katyńskich oraz o ich rodzinach czekających każdego dnia na powrót synów, mężów, braci, ojców. Polscy oficerowie dla mnie są bohaterami. Podczas walki o wolność naszej ojczyzny wielu z nich trafiło do radzieckiej niewoli, pomimo tego nie tracili wiary w siłę swojego narodu, wierzyli, że ich los się odwróci. Ci wykształceni ludzie podczas całego pobytu w obozie wspierali się nawzajem, pomagali sobie, jeden starał się dbać o drugiego. Do swoich ostatnich chwil czuli się Polakami, wiedzieli, że umierają po to, aby Polska była wola. Wiedzieli, że ich ofiara nie pójdzie na marne. Dali nam oni wspaniała lekcję historii! To właśnie ich bohaterska postawa pokazała, ilu ludzi musiało zginąć, byśmy teraz mogli żyć w wolnej Polsce. Jak tragiczne były losy żołnierzy, ich rodzin i wielu innych ludzi w tamtych czasach, podczas wojny...
W filmie poznajemy nie tylko zamordowanych oficerów, ale także ich rodziny i to od nich oraz z pamiętnika rotmistrza 8. Pułku Ułanów w Krakowie - Andrzeja dowiadujemy się o przebiegu całej historii. Żony, córki i matki polskich oficerów często nie bały się powiedzieć prawdy, że ich mężów, ojców czy synów okrutnie pomordowali Sowieci. Gdy żołnierze radzieccy wyświetlają film o Katyniu, w którym twierdzą że tej zbrodni dokonali Niemcy, wdowa po generale mówi im prosto w twarz, że to kłamstwo! Natomiast siostra porucznika Piotra wystawia swojemu bratu nagrobek z napisem, że zginął on w Katyniu w 1940. Jest w pełni świadoma, że pójdzie za to do więzienia i prawdopodobnie straci życie, ale jednak z drugiej strony, tym przecież nic nie znaczącym zachowaniem pragnie pokazać światu prawdę o tej tragedii i losie polskich bohaterów. Członków rodziny zamordowanych Polaków, mimo że bezpośrednio nie uczestniczyli w działaniach wojennych, także można nazwać bohaterami. Ludzie Ci bronili dobrego imienia swojej ojczyzny, swojego domu. Robili wszystko, aby stał się on wolnym krajem dla nas potomnych.
Wojna tym ludziom pokazała swe pełne okrutne oblicze, ale mimo wszystko potrafili oni zachować się bohatersko i honorowo.

Kolejną postawą, którą moim zdaniem można uznać za bohaterską w obliczu okrucieństwa wojny jest postawa Oskara Schindlera w filmie pt. "Lista Schindlera". Film opowiada o tragicznych losach Żydów żyjących w Polsce znajdującej się pod okupacją hitlerowską. Głównym bohaterem jest niemiecki przedsiębiorca, członek partii nazistowskiej Oskar Schindler. Był mądry, sprytny, przebiegły i potrafił to wykorzystać. Przyjechał on do Polski, by zarobić pieniądze. Zawierał znajomości z niemieckimi wysoko postawionymi oficerami, by wykorzystać je do swoich interesów. Otworzył fabrykę gdzie zatrudniał Żydów z krakowskiego getta. Uważał, że wojna wyzwala i rozwija w człowieku jedynie negatywne cechy.
Widok prześladowań, nędzy, cierpienia spowodował, że Schindler postanowił ratować Żydów, a w szczególności swoich pracowników, którzy mieli zostać przewiezieni do obozu w Oświęcimiu i tam zgładzeni . Zarobione pieniądze przeznaczył na wykupienie tych ludzi od hitlerowca Amona Goethego. Nie zważał na wielkie ryzyko, jakie się z tym wiązało. Miał wielkie serce i był wrażliwy na ludzką krzywdę. Uratował on 1100 istnień, jednak na końcu to on stał się ofiarą wojny. Musiał uciekać, aby nie zginąć z rąk sowietów i polaków. Jednak stał się on naprawdę wielkim bohaterem dla narodu żydowskiego .

III: Wnioski

? Wniosek: Wojna zmusiła ludzi do zajęć, które wcześniej budziły w nich odrazę i negację. Na nic zdało się wychowanie w bogatej kulturze europejskiej, na spuściźnie największych światowych artystów. Wojna przewartościowała wszelkie zasady i prawa....

? Wniosek: Bohater nie ma w sobie odruchu litości, współczucia, solidarności, żadnych ludzkich uczuć. Odrzuca najbardziej elementarne zasady moralności, myśli tylko o sobie i potrafi zrzec się nawet godności.

? Wnioski: W łagrach, gdzie jedynym prawem było bezprawie, niemożliwe stawało się odróżnienie dobra od zła, szlachetności od podłości, okrucieństwa od bezmyślności. Granice pomiędzy wszelkimi wartościami pozostawały zatarte. Zachowania, których ci ludzie nigdy nie dopuściliby się na wolności, w łagrze były pożądane ? odwrócony dekalog.

? Wnioski: Pomimo okrucieństwa jakim jest wojna podczas jej trwania znajdują się ludzie, którzy potrafią się jej przeciwstawić i zachować w sobie wszystkie ważne dla siebie wartości oraz wykazać się bohaterstwem i pracą dla innych ludzi .

---