8.Inspiracje biblijne w literaturze późniejszych epok.
Biblia odegrała szczególną rolę w rozwoju piśmiennictwa staropolskiego. Średniowieczna Europa stanowiła bowiem wspólnotę kulturową w której`' Biblia'' była niepowtarzalnym autorytetem, jako zbiór pism sakralnych. Dla wyznawców judaizmu i licznych wyznań chrześcijańskich taką funkcję pełni nadal, jest przez nich pojmowana jako dzieło teandryczne. Biblia jest jednym z ważniejszych żródeł kultury europejskiej, zarówno w sferze
religijno- moralnej, jak i w sferze twórczości jest natchnieniem wielu myślicieli, artystów i pisarzy, inspiracją literatury, rzeźby, malarstwa i muzyki. Dla literatury stanowi niewyczerpalny skarbiec wzorców osobowych i postaw, fabuł, anegdot, wątków i motywów, symboliki, frazeologii i stylistyki. Utrwalona w powszechnej świadomości pamięć obrazów i wersetów biblijnych powoduje, że stanowią one wspólny repertuar środków wyrazu, które poprzez literaturę wchodzą do języka potocznego (`'sodoma i gomora'','' trąby jerychońskie'', `'owoc zakazany'', `'salomonowa mądrość'' itp.)Aby zrozumieć zjawisko częstego odwoływania się do `'Biblii'' przez pisarzy staropolskich (a także późniejszych),trzeba pojąć ich punkty widzenia; właśnie dlatego `'Biblia'' funkcjonuje w kulturze, że stanowiła (i dla wielu twórców ciągle stanowi) księgę świętą o czym mówi utrwalona w tradycji nazwa `'Pismo Święte''. `'Biblia'' jest arcydziełem literatury powszechnej, o głębi tekstu biblijnego decyduje bogactwo treści i sposób przekazu: styl i język nasycony wieloznaczną symboliką, metaforą, alegorią. Biblia jest żródłem myśli moralno-religijnej i
filozoficznej, wzorów osobowych ,wątków i motywów fabularnych, symboliki, metaforyki, frazeologii, rytmiki, stylizacji gatunkowych.
Przykłady utworów literackich:
A. Mickiewicz `'Pani Twardowska'' , (Belzebub) `'Śmierć pułkownika'' (krzyż)
`'Dziady'' cz. III (Pański krzyż, W imię Ojca, Syna, Ducha)
J. Kochanowski `'Czego chcesz od nas Panie''
10.Epos i tragedia najważniejsze gatunki w literaturze antycznej.
Epos jest jednym z głównych gatunków epiki. Przed powstaniem powieści był to
dominujący gatunek tego rodzaju literackiego. Obejmuje on rozbudowane utwory zazwyczaj wierszowane, ukazujące dzieje legendarnych lub historycznych bohaterów, rzucone na tło wydarzeń przełomowych dla określonej społeczności. Genetycznym żródłem eposu były mity, baśnie utrwalające pamięć o ważnych postaciach i zdarzeniach, wyznawane wartości i wierzenia religijne. Epos znany był już od bardzo dawna, w Babilonii, powstał już w 3 tys. p.n.e.`' Gilgamesz''. Epos starożytnej Grecji ukształtował się w IX-VIII w. p.n.e. w Azji Mniejszej. Epos rozwinął się z pieśni śpiewanych przez rapsodów(czyli wędrownych recytatorów Najsłynniejsze eposy przypisywane są Homerowi:'' Iliada'' , `'Odyseja''.
Cechy eposu homeryckiego:
-2 płaszczyzny fabularne (strefa bogów i bohaterów)
-ważną rolę odgrywa wola bogów
-bohaterowie są indywidualnościami
-bogowie wyposażeni są w cechy ludzkie
-realizm w opisach
-fabuła złożona z szeregu epizodów
-powtórzenia na początku każdego wersu
-wszechwiedzący ,obiektywny narrator
-stałe epitety i rozbudowane porównania(homeryckie)
Eposy współczesne: `'Pieśń o Rolandzie'' , `'Boska komedia Dantego'', itd.
Tragedia jest to gatunek dramatu, obejmujący utwory, których ośrodkiem i motorem akcji jest nieprzezycię żony konflikt między dążeniami jednostki a siłami wyższymi:
losem, prawdami historii, normą moralną, wolą bogów. Konflikt ten nieubłaganie prowadzi do klęski. Bohater jest z góry skazany na przegraną, a każde jego posunięcie prowadzi do katastrofy. Gatunek ten ukształtował się w starożytnej Grecji. Najwięksi tragicy greccy: Sofokles, Eurypides i Ajschylos (tworzyli w IV w. p.n.e.)
Budowa tragedii ma ścisłe prawa. Rozpoczyna ją prolog (dialogowy lub monologowy)
zarysowujący sytuacje w punkcie wyjściowym fabuły. Następnie był paro des- pierwsza pieśń chóru a potem przeplatające się epejsodia (sceny dialogowe, monologi postaci, a
także fragmenty narracyjne) i stasima, czyli pieśni chóru. W tragedii mamy doczynienia
z 3 lub 5 pieśniami chóru. Antyczną tragedię charakteryzuje monumentalność i patos.
Los postaci miał wzbudzić w widzach uczucie litości, co umożliwiało przeżycie Katharsis,
czyli oczyszczenie. W tragedii obowiązywała zasada 3 jedności: czasu, miejsca, akcji.
Ajschylos wprowadził 2 aktora, ograniczając rolę chóru. Na plan pierwszy wsunął partie
dialogowe -`'Persowie'' , `'Elektra'' , `'Madea''.
Sofokles wprowadził trzeciego aktora, zróżnicował dialog, operował kontrastami
charakterów postaci, stosował motywację psychologiczną i nagłe zmiany nastroju
-`'Antygona'' , `'Król Edyp'' , `'Elektra''.
Tragedie wystawiano w święta dionizyjskie tzw. `'Wielkie i Małe Dionizje'' .Uroczystości
trwały kilka dni, łączyły się z zawodami 3 dramaturgów (tzw. agonami)wystawiających
kolejno przez jeden dzień swą teatrologię ,czyli 3 tragedie i dramat satyrowy (komedię).