Strona 1

Genetyka Ginekologiczna

2010-01-03 10:52:33

http://www.genetyka-ginekolog.pl/rodowod/wzory_rodowodow.php

Element obsługiwany przez wtyczkę

BADANIA GENETYCZNE
W GINEKOLOGII
- Poronienia nawracające
- Niepłodność małżeńska
- Diagnostyka
preimplantacyjna

PORADNICTWO
GENETYCZNE
- Informacja ogolna
- Zasady udzielania porady
genetycznej

WSKAZANIA DO
SKIEROWANIA DO
PRADNI GENETYCZNEJ

PORADNIE GENETYCZNE
W POLSCE

LISTA CHORÓB
GENETYCZNYCH
DIAGNOZOWANYCH W
POLSCE
DIAGNOSTYKA
PRENATALNA

PORÓD MARTWY
- postępowanie

LETALNY ZESPÓŁ WAD
- postępowanie

NOWOTWORY
DZIEDZICZNE
W GINEKOLOGII

POLSKI REJESTR
WRODZONYCH WAD
ROZWOJOWYCH

- Informacje ogólne
- Zgłoszenie wady
- EUROCAT

ZJAZDY
KONFERENCJE
SZKOLENIA

SEKCJA GENETYKI
KLINICZNEJ PTG

- Skład osobowy
- Informacje
- Rejestracja

WSPÓŁPRACE NAUKOWE

PRZYPADEK MIESIˇCA

KONSULTACJE
GENETYCZNE

KWAS FOLIOWY

Ostatnia aktualizacja
strony: 15-09-2009

RODOWÓD

Wzory rodowodów i rodzaje dziedziczenia.

Choroby

uwarunkowane

jednogenowo,

spowodowane

mutacjami genomowego DNA

1.

Choroby

dziedziczące

się

jako

cechy

autosomalne

dominujące
W przypadku

chorób dziedziczących się w

sposób autosomalny

dominujący, objawy występują już u heterozygoty patologicznego
genu. Oznacza to, że do wystąpienia choroby wystarczy, że jeden z
pary alleli danego genu jest zmutowany. Zatem jeśli rodzice są
zdrowi, a patologiczny gen wykazuje pełną penetrację należy przyjąć,
że choroba dziecka wystąpiła w wyniku nowej mutacji. Ryzyko
genetyczne wystąpienia tej choroby u rodzeństwa dziecka chorego
zazwyczaj nie jest wówczas podwyższone ponad ryzyko populacyjne.
Natomiast osoba chora na chorobę autosomalną dominującą ma 50%
ryzyka wystąpienia tej choroby u potomstwa (przy pełnej penetracji
patologicznego genu), niezależnie od płci chorego i płci potomstwa. W
rzadkim przypadku małżeństwa obojga osób chorych na tę samą
chorobę

autosomalną

dominującą

ryzyko

posiadania

chorego

potomstwa wzrasta do 75%, przy czym 25% chorych dzieci będzie
homozygotami pod względem patologicznego genu (ciężej chorymi lub
nawet

z

efektem

letalnym

w

okresie

płodowym).

Dla

chorób

autosomalnych dominujących charakterystyczny jest pionowy wzór
dziedziczenia. Oznacza to, że w typowych przypadkach dziedziczenia
każdy chory ma chorego rodzica, po którym dziedziczy patologiczny
gen (z wyjątkiem pierwszego chorego w rodzinie). Typowy rodowód
rodziny,

w

której

występuje

choroba

autosomalna

dominująca

przedstawiono na rycinie 1.

Ryc.1. Typowy rodowód ilustrujący dziedziczenie autosomalne dominujące

Pamiętać też warto, że w dziedziczeniu autosomalnym dominującym
zdarzają

się

zjawiska,

które

utrudniają

określenie

ryzyka

genetycznego,

powodując

nietypowe

wzory

rodowodów.

Są

to:

niepełna penetracja (choroba nie ujawnia się u wszystkich posiadaczy
patologicznego

genu),

zmienna

ekspresja

(u

członków

rodziny

posiadających ten sam

patologiczny gen

objawy choroby

mogą

ujawniać się w różnym stopniu), opóźniona manifestacja (pojawienie
się pierwszych objawów choroby w wieku, w którym posiada się już
własne dzieci, które mogły otrzymać patologiczny gen), mozaikowość
gonadalna i inne. Dla wielu chorób genetycznie uwarunkowanych
zarówno penetracja patologicznego genu jak i zmienność ekspresji
zostały określone, więc informacje te uwzględnia się przy udzielaniu
porady genetycznej.
Najbardziej znane przykłady chorób autosomalnych dominujących
stanowią:

rodzinna

hipercholesterolemia,

rodzinna

otoskleroza,

achondroplazja, zespół Marfana, choroba von Recklinghausena oraz
generalnie choroby spowodowane mutacjami genów kodujących białka
strukturalne.

2. Choroby dziedziczące się jako cechy autosomalne recesywne
Objawy

choroby

autosomalnej

recesywnej

występują

tylko

u

homozygot

patologicznego

genu,

nie

występują

natomiast

u

Zapraszamy na
stronę naszego

sponsora:

Element obsługiwany

O nas

Linki

Ciekawostki

Galeria

Humor

Korespondencja

Strona 2

Genetyka Ginekologiczna

2010-01-03 10:52:33

http://www.genetyka-ginekolog.pl/rodowod/wzory_rodowodow.php

homozygot

patologicznego

genu,

nie

występują

natomiast

u

heterozygot. Urodzenie dziecka z chorobą autosomalną recesywną
następuje

najczęściej

wówczas,

gdy

oboje

rodzice

są

heterozygotycznymi, klinicznie zdrowymi nosicielami patologicznego
genu. W takim przypadku, ryzyko urodzenia dziecka z daną chorobą
autosomalną recesywną wynosi 25% (niezależnie od płci) - ryzyko to
dotyczy każdej ciąży, niezależnie od liczby posiadanych już chorych
czy zdrowych dzieci, a typ dziedziczenia określany jest mianem
poziomego (gdyż choroba powtarza się tylko w jednym pokoleniu,
zwykle

tylko

wśród

dzieci

jednej

pary

małżeńskiej).

Zdrowe

rodzeństwo osoby chorej na chorobę autosomalną recesywną ma 66%
prawdopodobieństwa że

jest

heterozygotą

patologicznego

genu.

Osoba z chorobą autosomalną dominującą ma niskie (najwyżej około
1%) ryzyko wystąpienia choroby u potomstwa, gdyż może się to
zdarzyć tylko

w

przypadku

dobrania

sobie

partnera

będącego

nosicielem genu dla tej samej choroby. Gdyby się jednak tak zdarzyło
(tj. miał miejsce związek homozygoty z heterozygotą pod względem
genu choroby autosomalnej recesywnej), wówczas ryzyko genetyczne
wystąpienia choroby u potomstwa wynosi 50%. Taką rzadką sytuację,
naśladującą dziedziczenie autosomalne dominujące (chory rodzic ma
50% ryzyka wystąpienia choroby u potomstwa) określa się mianem
dziedziczenia quasi-dominującego. Gdy dochodzi zaś do małżeństwa
dwóch osób chorych na tę samą chorobę autosomalną recesywną (nie
wykazującą

heterogenności

genetycznej),

wówczas

ryzyko

wystąpienia choroby u potomstwa wynosi 100%. Typowy rodowód
rodziny,

w

której

występuje

choroba

autosomalna

recesywna

przedstawiono na rycinie 2.

Ryc.2. Typowy rodowód ilustrujący dziedziczenie autosomalne recesywne

Warto wspomnieć, że choroby autosomalne recesywne występują
częściej u dzieci z małżeństw krewniaczych. Szacuje się, że każdy
zdrowy człowiek jest bowiem nosicielem około dwóch do pięciu,
specyficznych dla swojej rodziny mutacji recesywnych, które w
układzie homozygotycznym prowadzą do ciężkich chorób. Gdy zaś
dobierze sobie spokrewnionego partnera, gwałtownie wzrasta ryzyko,
że oboje posiadają tę samą mutację. W chorobach autosomalnych
recesywnych

praktycznie

nie

zdarzają

się

przypadki

niepełnej

penetracji i zmiennej ekspresji. Dla niektórych chorób autosomalnych
recesywnych

opracowano

testy

kliniczne,

biochemiczne

lub

molekularne, umożliwiające wykrywanie heterozygotycznych nosicieli
patologicznego genu.
Najbardziej znane

przykłady chorób

autosomalnych recesywnych

stanowią:

mukowiscydoza,

fenyloketonuria,

galaktozemia,

niedokrwistość

sierpowatokrwinkowa

oraz

generalnie

choroby

spowodowane mutacjami genów kodujących białka funkcjonalne (zwł.
enzymy) - np. większość chorób metabolicznych.

3. Choroby dziedziczące się jako cechy recesywne sprzężone
z chromosomem X
Na choroby recesywne sprzężone z chromosomem X chorują niemal
wyłącznie

mężczyźni.

Heterozygotyczne

kobiety

posiadające

patologiczny gen nie wykazują

objawów choroby (są

zdrowymi

nosicielkami). Kobieta-nosicielka patologicznego genu ma 50% ryzyka
wystąpienia choroby u synów i 50% ryzyka, że jej córki będą
nosicielkami patologicznego genu. śaden z synów chorego mężczyzny
nie otrzyma patologicznego genu (jest więc zdrowy), ale każdej z
córek chory mężczyzna przekaże patologiczny gen, zatem każda córka
będzie nosicielką tego genu. Typowy rodowód rodziny, w której
występuje

choroba

recesywna,

sprzężona

z

chromosomem

X,

przedstawiono na rycinie 3.

Strona 3

Genetyka Ginekologiczna

2010-01-03 10:52:33

http://www.genetyka-ginekolog.pl/rodowod/wzory_rodowodow.php

Ryc.3.

Typowy rodowód ilustrujący dziedziczenie recesywne,sprzężone z chromosomem

X

Sytuację

szczególną

stanowią

małżeństwa

chorych

mężczyzn

z

kobietami

-

nosicielkami

tego

samego,

patologicznego

genu.

Małżeństwo takie ma bowiem, 50%-owe ryzyko wystąpienia choroby u
córek (homozygot), a w przypadku urodzenia się chorego chłopca,
możemy obserwować pozorne przekazanie patologicznego genu z ojca
na syna (w rzeczywistości, chory chłopiec otrzymuje patologiczny gen
od matki-nosicielki). Zjawiska takie są jednak bardzo rzadkie, gdyż
możliwe są tylko w przypadku chorób częstych i nie wpływających na
atrakcyjność chorego mężczyzny jako partnera, bądź w przypadku
małżeństw krewniaczych.
Przy tym sposobie dziedziczenia istnieją trudności w określaniu ryzyka
genetycznego, jeśli mamy do czynienia z pierwszym przypadkiem
danej choroby w rodzinie - może ona być wynikiem zarówno nowej
mutacji, jak również otrzymania patologicznego genu od zdrowej
matki-nosicielki. Dla niektórych chorób w tej grupie opracowano testy
wykrywające nosicielstwo patologicznego genu u kobiet.
Najbardziej znane przykłady

chorób recesywnych sprzężonych z

chromosomem X stanowią: daltonizm (zaburzenia widzenia barwy
czerwownej i/lub zielonej), hemofilia, albinizm oczny oraz dystrofie
mięśniowe Duchenne'a i Beckera.

4. Choroby dziedziczące się jako cechy dominujące sprzężone
z chromosomem X
Do tej pory poznano niewielką grupę chorób o takim sposobie
dziedziczenia, wśród nich są choroby letalne dla płci męskiej - w tym
przypadku zarodki męskie z patologicznym genem ulegają obumarciu
i w rodowodzie obserwujemy wówczas liczne poronienia samoistne.
Kobieta z chorobą dominującą, sprzężoną z chromosomem X ma
ryzyko 50% wystąpienia tej choroby u potomstwa, niezależnie od jego
płci. Jeśli jednak patologiczny gen prowadzi do obumarcia zarodka
męskiego, ryzyko wystąpienia danej choroby dotyczy tylko córek, a
zarodki męskie które otrzymają patologiczny gen ulegną poronieniu
samoistnemu.

Mężczyzna

z

chorobą

dominującą,

sprzężoną

z

chromosomem X, ma wszystkie córki chore, natomiast żaden z synów
nie otrzyma od niego patologicznego genu. Typowy rodowód rodziny,
w której występuje choroba dominująca, sprzężona z chromosomem
X, przedstawiono na rycinie 4.

Ryc.4.

Typowy rodowód ilustrujący dziedziczenie dominujące,

sprzężone z chromosomem X

W tym typie dziedziczenia występują znaczne różnice w nasileniu
objawów choroby u kobiet, związane z losową inaktywacją jednego z
chromosomów X (tworzącego tzw. ciałko Barra). Proces ten zachodzi
we wczesnych etapach rozwoju zarodka i może prowadzić do tego, że
w większości

komórek

chromosom

X,

na

którym znajduje

się

patologiczny gen jest nieaktywny. Może się wówczas zdarzyć, że
mimo posiadania patologicznego genu, kobieta wykazuje zaledwie
minimalne objawy choroby, dlatego po rozpoznaniu u dziecka choroby
dominującej sprzężonej z chromosomem X, obowiązuje drobiazgowe
badanie u matki pod kątem ewentualnych, śladowych

objawów

świadczących o obecności patologicznego genu.
Znanym przykładem choroby dominującej sprzężonej z chromosomem
X jest krzywica hipofosfatemiczna witamino-D-oporna (zwana też

Strona 4

Genetyka Ginekologiczna

2010-01-03 10:52:33

http://www.genetyka-ginekolog.pl/rodowod/wzory_rodowodow.php

X jest krzywica hipofosfatemiczna witamino-D-oporna (zwana też
niekiedy

hiperfosfaturią

rodzinną).

Inne

przykłady

to

zespół

nietrzymania barwnika (incontinentia pigmenti) lub zespół ustno-
twarzowo-palcowy I.

Choroby spowodowane mutacjami DNA mitochondrialnego
- dziedziczenie mitochondrialne (matczyne).

Oprócz

genomowego

DNA

zawartego

w

jądrze

komórkowym,

niewielka

ilość

DNA

zawarta

jest

w

mitochondriach

(tzw.

mitochondrialny DNA).
Dziedziczenie

mitochondrialne

związane

jest

z

przekazywaniem

nielicznych genów zlokalizowanych w genomie mitochondrialnym i
dotyczy stosunkowo nielicznej grupy chorób. W tym przypadku
obserwujemy

dziedziczenie

niezgodne

z

prawami

Mendla.

Przekazywanie

mitochondriów

potomstwu

następuje

wraz

z

cytoplazmą komórki jajowej, a więc zawsze od matki. Ojciec nigdy
cech mitochondrialnych potomstwu nie przekazuje, gdyż jedynym
wkładem plemnika, zawierającego szczątkową cytoplazmę z najwyżej
kilkoma mitochondriami, w tworzenie zygoty jest wyłącznie jego jądro
komórkowe.
W

przypadku

chorób

spowodowanych

mutacjami

DNA

mitochondrialnego, chorować mogą osoby obojga płci, ale chorobę
przekazują

wyłącznie

chore

kobiety,

za

to

na

100%

swojego

potomstwa. Z tego względu, dziedziczenie mitochondrialne bywa też
nazywane dziedziczeniem matczynym. Typowy rodowód ilustrujący
dziedziczenie mitochondrialne przedstawiono na rycinie 5.

Ryc.5.

Typowy rodowód ilustrujący dziedziczenie mitochondrialne

Najbardziej znanym przykładem choroby dziedziczonej w sposób
mitochondrialny: jest dziedziczny zanik nerwów wzrokowych Lebera.
Generalnie zaś, choroby spowodowane mutacjami mitochondrialnego
DNA manifestują się najczęściej objawami neuropatii, encefalopatii
oraz miopatii. Uważa się, że ten typ dziedziczenia może też odgrywać
istotną rolę w etiologii niektórych wrodzonych wad serca.

Choroby dziedziczące się wielogenowo i wieloczynnikowo.

Podobnie jak w przypadku chorób uwarunkowanych jednogenowo,
podstawą właściwego rozpoznania i prawidłowej porady genetycznej
jest

wnikliwa

ocena

fenotypu

(badanie

przedmiotowe

wsparte

adekwatnymi badaniami diagnostycznymi) oraz rodowodu (pod kątem
liczby chorych w rodzinie i stopnia ich pokrewieństwa). Przy analizie
rodowodu

pamiętać

należy

również

o

tym,

że

niektóre

wady

rozwojowe mogą

dziedziczyć

się

zarówno

wieloczynnikowo,

jak

również

jednogenowo.

Analiza

rodowodu

pozwala

w

takich

przypadkach wykluczyć lub potwierdzić dziedziczenie jednogenowe.
Rozpoznanie danej choroby uwarunkowanej wieloczynnikowo oznacza
identyfikację rodziny ryzyka genetycznego. W takim

przypadku,

wysokość

ryzyka

genetycznego

ustala

się

na

podstawie

badań

empirycznych, opartych na obserwacji dużych grup rodzin, w których
dana

choroba

występuje.

W

przeciwieństwie

do

dziedziczenia

mendlowskiego,

w

którym

ryzyko

genetyczne

jest

stałe,

w

dziedziczeniu wieloczynnikowym ryzyko genetyczne zależy od tego, ilu
członków rodziny jest dotkniętych daną chorobą i na ile ciężki jest jej
przebieg. Ważny jest też stopień pokrewieństwa z osobą chorą
(ryzyko genetyczne gwałtownie spada wraz ze zmniejszaniem się
stopnia pokrewieństwa), a w przypadku niektórych chorób (np.
zwężenia odźwiernika lub dysplazji stawów biodrowych) - również płeć
dziecka. Nawet jednak przy uwzględnieniu powyższych czynników,
ryzyko genetyczne określane dla danej rodziny nie jest w pełni
precyzyjne, gdyż jest tylko uśrednieniem ryzyka empirycznego dla
całej analizowanej populacji.

Analiza rodowodu.

W

przypadkach

znacznego

obciążenia

wywiadu

rodzinnego

występowaniem chorób jednogenowych, czyli w rodzinach, w których
na tę samą chorobę jednogenową cierpi kilka osób, możliwe jest
zastosowanie prostego algorytmu postępowania diagnostycznego. Na

Strona 5

Genetyka Ginekologiczna

2010-01-03 10:52:33

http://www.genetyka-ginekolog.pl/rodowod/wzory_rodowodow.php

zastosowanie prostego algorytmu postępowania diagnostycznego. Na
algorytm ten składają się zaledwie cztery pytania, wymagające
prostych odpowiedzi:

Czy

mamy

do

czynienia

z

dziedziczeniem

matczynym

(mitochondrialnym), czy też z dziedziczeniem mendlowskim?
W

momencie,

w

którym

wykluczymy

dziedziczenie

mitochondrialne (a najczęściej tak jest), stawiamy kolejne
pytania

pozwalające

zróżnicować

cztery

typy dziedziczenia

mendlowskiego.
Osoby jakiej płci chorują?
Po kim chorzy dziedziczą chorobę?
Jakie potomstwo mają chorzy mężczyźni?

Pytanie

Odpowiedzi przy danym typie dziedziczenia

mendlowskiego

AD

AR

XR

XD

2

mężczyźni

i kobiety

(bez różnic)

mężczyźni

i kobiety

(bez różnic)

zwykle tylko

mężczyźni

mężczyźni

i kobiety

(kobiet

zwykle

więcej)

3

po chorym

rodzicu

zwykle po

zdrowych
rodzicach

(nosicielach)

po zdrowej

matce

(nosicielce)

po chorym

rodzicu

4

w 50% chore,

niezależnie

od płci

zwykle

zdrowe

zdrowe

(wszystkie

córki są

nosicielkami)

wszystkie

córki chore,

wszyscy

synowie

zdrowi

Typy dziedziczenia:
AD - autosomalne dominujące, AR - autosomalne recesywne, XR -
recesywne sprzężone z chromosomem X, XD - dominujące sprzężone
z chromosomem X.

Strona główna

|

O nas

|

Mapa serwisu

|

Kontakt

Designed by Dialcom s.c.