Eliasz Robakiewicz
1. Wolność jest specyficzną cechą ludzkiej egzystencji, jej znaczenie zmienia się zależnie od
stopnia świadomości człowieka i pojęcia o sobie samym (niezależnym i wyodrębnionym).
2. Więz
łącząca człowieka/ludzkość z matką/przyrodą (lub też w cywilizacji z klanem,
kościołem, kastą) nazywa Fromm  więzią pierwotną którą jest częścią normalnego
rozwoju, ogranicza wolność, ale zapewnia bezpieczeństwo i ogólną orientacje.
3. Rozwój człowieka przebiega tak jak rozwój całej ludzkości. Można wyróżnić kolejne stadia
tego rozwoju:
A) Ludzkości
" Wyłonienie się z natury (z jedności z naturą), człowiek dalej jest związany częściowo z
naturą i społecznością.
" Proces indywidualizacji trwający do dziś, osiągną swój szczyt po reformacji.
B) Człowieka
" Dziecko rodzi się nie stanowi już jedności z matką, jednak jest dalej od niej bardzo silnie
zależne (łączy je z matką  więz
pierwotna w tym okresie dziecko poszukuje usilnie
wolności i niezawisłości).
" Edukacja która pociąga za sobą frustracje i zakazy (cele dziecka są sprzeczne z celami
matki).
4. Proces indywidualizacji  ma charakter dialektyczny, ma stronę pozytywną i negatywną:
" Pozytywna: człowiek wzmacnia się fizycznie, uczuciowo i umysłowo (wzrost poczucia
własnej siły
" Negatywny: zmagająca się samotność, która rodzi niepokój
5. Niepokój wywołany osamotnieniem rodzi potężne dążenie do wyrzeczenia się
indywidualności ( roztopienie się w świecie zewnętrznym )
6. Podporządkowanie jakiemu chce ulec człowiek osamotniony nie przynosi zamierzonych
rezultatów. Człowiek czuje się bezpiecznie, ale podświadomie zdaje sobie sprawę że traci
siły, wzmaga się wrogość i niechęć co prowadzi do utraty integralność swojego  ja .
Pozytywnym rozwiązaniem tego problemu jest spontaniczny związek z ludz
mi i przyrodą
(solidarność z innymi ludz
mi), którego najlepszym wyrazem jest miłość i twórcza praca.
7.  Wolność od - instynktownie zdeterminowanego działania - człowiek jest najgorzej
przystosowanym gatunkiem w naturze, ale ma jedną zasadniczą przewagę: nie kieruje się
instynktami i odruchami, gdyż potrafi uczyć się (w nieporównywalnie większym stopniu niż
zwierzęta) dzięki czemu jego zachowanie jest bardzo elastyczne.
8.  Wolność do - tworzenia, myślenia i działania wedle własnego uznania zaczyna działać
czynnie (w przeciwieństwie do biernej adaptacji jaką są instynkty).
9. Człowiek jest częścią natury a jednocześnie przekracza ją (dzięki wolności), z czego
wynika tragizm jego losów. Uświadamia sobie, że śmierć jest jego przeznaczeniem i stara
się jakoś usunąć tę grozę (okłamuje sam siebie, śmierć ogranicza jego wolność).
10. Biblijny mit Adama i Ewy  człowiek w raju jest pozbawiony wolności, żyje w naturalnej
harmonii, lecz popełniając pierwszy grzech narusza ją i wykracza poza nią.
Nieposłuszeństwo względem autorytetu (Boga) jest pierwszym wolnym wyborem i
jednocześnie początkiem rozumu, jest też z
ródłem cierpień bo człowiek oddzielając się od
przyrody jest wyobcowany, nagi.
Nie ma powrotu do raju człowiek musi pogodzić się z swoim człowieczeństwem (którego istotą jest
wolność) i albo będzie próbował uciekać od niego albo może iść do przodu ku i walczyć z
problemami jakie stwarza proces indywidualizacji.
11. Mechanizmy ucieczki  kiedy człowiek nie może urzeczywistnić swojej indywidualności
ludzkiej bo nie pozwalają mu na to warunki (ekonomiczne, społeczne, polityczne),
człowiek próbuje uciec od wolności która staje się dla niego strasznym ciężarem. Drugim
czynnikiem który ma wpływ na ucieczkę od wolności jest olbrzymi rozziew między
 wolnością od i  wolnością do .
12. Historyczny przebieg indywidualizacji:
" W Średniowieczu człowiek był ograniczony przez przymusowe poddaństwo (ekonomiczne
i duchowe)
" Przełom nastąpił wraz z reformacją która umożliwiła rozwój jednostki, ale też jej
bezradność, zwiększył jej swobodę, ale i zależność.
" Ostatnim ważnym przełomem było pojawienie się kapitalizmu, który miał wpływ
pozytywny: niezależność ludzi, krytyczne podejście do świata, natury, kultury i negatywny:
wyizolowanie, osamotnienie, przerażenie.
13. Kapitalizm i związana z nim nowoczesna kultura ma swoje zalety i wady. Zalety to
uwolnienie od dawnego poddaństwa względem władzy (kościelnej, państwowej, kastowej) i
uzyskanie większej wolności osobistej. Wady to utrata zdolności człowieka do wierzenia w
cokolwiek co nie daje się wytłumaczyć metodami nauk przyrodniczych przez co utracił w
dużym(lub też nie może jeszcze wykształcić) stopniu umiejętność formułowania własnych
sądów, stając się niesamodzielny, bo zależny od autorytetów naukowych, opinii publicznej i
 zdrowego rozsądku (czyli powszechnego rozumienia racjonalizmu, który może
ograniczać wolność myśli). Kolejną wadą kapitalizmu jest absurdalna asceza wywodząca
się z ducha protestantyzmu. Działalność gospodarcza i jej owoce czyli zysk, sukces, wzrost
gospodarczy nie jest środkiem do celu (szczęśliwego życia, czy też zbawienia w
średniowieczu), ale celem samym w sobie. Kapitał tworzy się nie po to żeby go
wykorzystać, ale żeby dalej inwestować. Liczy się człowiek który ma kapitał do
zainwestowania, jego  ja jest pozbawione znaczenia to człowiek powinien pracować na
utrzymanie rynku, a nie na odwrót.
14. Człowiek opanował w znacznym stopniu przyrodę, społeczeństwo nie zdołało opanować
tego co samo stworzyło. Technicznej racjonalności towarzyszy społeczna irracjonalność.
15. Słowo  employs znaczy poza  zatrudniać ,  posługiwać się (jak przedmiotem, stare
znaczenie).
16.  Nieliczna grupa roztacza olbrzymią, aczkolwiek tajemną władzę nad całym
społeczeństwem, którego los zależy w dużej mierze od jej decyzji. Inflacja w Niemczech w
1923 roku czy amerykański krach z 1929 roku spotęgowały uczucie niepewności, wielu ludzi
pozbawiły nadziei wybicia się o własnych siłach i odebrały im wiarę w nieograniczone
możliwości sukcesu.
17. Człowiek sprzedaje nie tylko towary, ale i własną osobowość, samego siebie, sam czuje się
towarem. Jego wartość zależy od atrakcyjności dla innych (np. na rynku pracy).
18. Czynniki które mają wzmocnić  ja (jako zmieniki prawdziwych uczuć wzmacniających
 ja ):
" prestiż i władza  posiadanie własności, podziw bliz
nich, władza nad nimi
" Dla tych którzy nie odnieśli sukcesu, posłuch w rodzinie.
" Duma narodowa, duma klasowa
19. Nowoczesna reklama nie przemawia do rozumu tylko do emocji. Używa takich metod jak:
sugestia hipnotyczna, oddziałuje uczuciowo żeby potem ujarzmić intelektualnie, sugestywne
obrazy, powtarzanie w kółko tej samej formuły. Wszystkie te metody są irracjonalne i nie
mają nic wspólnego z jakością towarów. Tłumią i zabijają krytyczny sposób myślenia.
20. W polityce człowiek staje w obliczu wielkich partii które przytłaczają go swoim rozmiarem,
myśli, że jego głos już się nie liczy (nie ma bezpośredniego wpływu). Metody polityków są
podobne co reklamodawców, obydwie starają się wykazać nieważność choć stwarzają
pozory, że to ona decyduje, rządzi.
21. Olbrzymi ciężar wolności (rozziewu między wolnością  od i  do ) prowadzi do
zautomatyzowanego trybu życia.
22. Kultura nowoczesna sprzyja konformistycznemu  ja (wyrzeczeniu się prawdziwej
osobowości):
" Stłumienie spontanicznych uczuć  zastępowanie własnych pomysłów, uczuć cudzymi
(podczas nauki) co prowadzi do wrogości i niechęci
" Zniekształcenie, zwalczanie samodzielnego myślenia i odczuwania  małych dzieci i ich
pytań nie bierze się na poważnie, przez co są one niechętnie nastawione do nauki, a sama
nauka sprowadza się zazwyczaj do naszpikowania dziecka maksymalną ilością informacji
nie koniecznie rozumianych. Traktuje się wszelką prawdę jako względną i poddaje się w
wątpliwość wszystko co nie daje się udowodnić przez nauki przyrodnicze.
" Nie pozwala się na zbyt dużą niezależność  prawomocne są tylko informacji potwierdzone
przez autorytety (naukę, opinię publiczną), często nie tłumaczy się problemów, bo uważa
się, że są zbyt trudne dla przeciętnego człowieka.
" Brak  oryginalności aktów woli (tego na co jest skierowana)  większość ludzi spędza całe
życie na gonieniu za rzeczami które nie są im do niczego potrzebne tylko im to wmówiono