MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Jolanta A
agan
Józefa Wójcik
Badanie toksyn w środowisku naturalnym
i przemysłowym 311[02].Z3.02
Poradnik dla nauczyciela
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr Urszula Ciosk-Rawluk
dr Robert Rochel
Opracowanie redakcyjne:
mgr Jolanta A
agan
Konsultacja metodyczna:
mgr in\
. Gabriela Poloczek
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczn ą programu jednostki modułowej 311[02].Z3.03,
 Badanie toksyn w środowisku naturalnym i przemysłowym , zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu technik analityk.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Przykładowe scenariusze zajęć 7
5. Ćwiczenia 13
5.1. Ska\
enie środowiska naturalnego 13
5.1.1. Ćwiczenia 13
5.2. Szkodliwe działanie promieniowania 17
5.2.1. Ćwiczenia 17
5.3. Bezpieczeństwo chemiczne 20
5.3.1. Ćwiczenia 20
5.4. Choroby zawodowe w świetle oceny ryzyka zawodowego 22
5.4.1. Ćwiczenia 22
6. Ewaluacja osiągnięć ucznia 24
7. Literatura 38
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela  Badanie toksyn w środowisku
naturalnym i przemysłowym , który będzie pomocny w prowadzeniu zajęć dydaktycznych
w szkole kształcącej w zawodzie technik analityk 311[02].
W poradniku zamieszczono:
- wymagania wstępne  wykaz umiejętności, jakie uczeń powinien mieć ju\
ukształtowane,
aby bez problemów mógł korzystać z poradnika,
- cele kształcenia  wykaz umiejętności jakie uczeń ukształtuje podczas pracy
z poradnikiem,
- przykładowe scenariusze zajęć,
- ćwiczenia  przykładowe ćwiczenia ze wskazówkami do realizacji, zalecanymi metodami
nauczania  uczenia oraz środkami dydaktycznymi,
- ewaluację osiągnięć ucznia  przykładowe narzędzie pomiaru dydaktycznego,
- literaturÄ™.
Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone ró\
nymi metodami ze
szczególnym uwzględnieniem aktywizujących metod nauczania:
- tekstu przewodniego,
- ćwiczeń laboratoryjnych,
- gier dydaktycznych,
- metody projektów,
- dyskusji dydaktycznej.
Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zró\
nicowane, poczÄ…wszy od
samodzielnej pracy uczniów do pracy zespołowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
311[02] Z3
Podstawowe badania toksykologiczne
311[02].Z3.01
Stosowanie podstawowych zasad
toksykologii
311[02].Z3.02
Badanie toksyn w środowisku
naturalnym i przemysłowym
311[02].Z3.03
Badanie substancji toksycznych
w \
ywności i w środkach codziennego
u\
ytku
311[02].Z3.04
Określanie wpływu leków i substancji
toksycznych na organizm
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:
- przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo\
arowej
i bezpieczeństwa zdrowotnego,
- przestrzegać zasad dobrej techniki laboratoryjnej,
- przestrzegać zasad bezpieczeństwa podczas badania analitycznego,
- posługiwać się nomenklaturą związków nieorganicznych i organicznych,
- określać właściwości fizykochemiczne substancji nieorganicznych i organicznych,
- sporządzać roztwory o określonym stę\
eniu,
- przygotowywać próbki do analizy,
- przygotowywać sprzęt laboratoryjny, aparaturę, odczynniki,
- rozpoznawać rodzaje zatruć,
- określać grupy nawozów stosowanych w rolnictwie do u\
yz
niania gleby,
- posługiwać się wiadomościami z zakresu przemian jądrowych,
- korzystać z kart charakterystyk substancji niebezpiecznych,
- korzystać z norm, przepisów, procedur i dostępnych instrukcji,
- dokonywać oceny stopnia szkodliwości substancji zawartych w środowisku naturalnym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:
- sklasyfikować i scharakteryzować trucizny i substancje niebezpieczne stosowane
w przemyśle i rolnictwie,
- przewidzieć toksyczne działanie najgroz
niejszych trucizn przemysłowych i substancji
niebezpiecznych,
- ocenić stopień nara\
enia pracowników zakładu przemysłowego na substancje toksyczne
i zwiÄ…zki niebezpieczne,
- scharakteryzować metody kontroli i monitorowania środowiska,
- scharakteryzować metody zapobiegania ska\
eniom środowiska,
- zidentyfikować substancje toksyczne i środki niebezpieczne, zastosować środki
ostro\
ności,
- przeprowadzić analizę substancji celem ustalenia stopnia czystości z zastosowaniem
metod analitycznych,
- zastosować przepisy i normy bezpiecznego u\
ytkowania, przechowywania i transportu
substancji chemicznych,
- skorzystać z informacji zamieszczanych w kartach charakterystyk, normach, przepisach,
etykietach dotyczących wpływu substancji szkodliwych na organizm oraz oceny ryzyka
pracy na określonych stanowiskach,
- rozpoznać objawy najczęstszych zatruć w praktyce przemysłowej oraz zastosować
procedury udzielania pierwszej pomocy,
- zastosować przepisy prawa oraz bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące ochrony
środowiska.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. PRZYKA
ADOWE SCENARIUSZE ZAJ
Ć
Scenariusz zajęć 1
Osoba prowadzÄ…ca: & & & & & & & & & & & & & & & &
Modułowy program nauczania: Technik analityk 311[02]
Moduł: Podstawowe badania toksykologiczne 311[02].Z3
Jednostka modułowa: Badanie toksyn w środowisku naturalnym
i przemysłowym 311[02].Z3.02
Temat: Oznaczanie i znaczenie tlenu zawartego w wodzie.
Cel ogólny: Kształtowanie postawy odpowiedzialności za stan jakości zbiorników wodnych.
Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:
- określić z
ródła zanieczyszczenia zbiorników wodnych,
- określić wpływ czynników fizycznych na rozpuszczalność tlenu w wodzie,
- zdefiniować jednostki określające zawartość tlenu w wodzie,
- podać metody oznaczania tlenu zawartego i rozpuszczonego w wodzie,
- określić znaczenie tlenu zawartego w wodzie,
- określić przemiany chemiczne zachodzące w wodzie z udziałem tlenu,
- wymienić i opisać sposoby oznaczania tlenu w wodzie i ściekach,
- wykonać oznaczanie tlenu w wodzie,
- wykonać obliczenia dla określenia zawartości tlenu w wodzie.
Metody nauczania uczenia siÄ™:
- dyskusja dydaktyczna,
- ćwiczenie praktyczne.
Formy organizacyjne pracy uczniów:
 praca indywidualna,
 praca zespołowa.
Czas: 180 minut.
Uczestnicy:
- uczniowie szkoły kształcącej w zawodzie technik analityk.
Åšrodki dydaktyczne:
- foliogramy,
- prezentacja multimedialna,
- szkło laboratoryjne,
- odczynniki,
- instrukcje do ćwiczeń.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Przebieg zajęć:
1. Wprowadzenie.
2. Dyskusja na temat zanieczyszczenia wód.
3. Prezentacja pt. Badania jakości wody w stacji Sanepidu.
4. Foliogramy prezentujÄ…ce informacje dotyczÄ…ce oznaczania tlenu w wodzie (metoda
Winklera, oznaczanie chemicznego zapotrzebowania na tlen ChZT, oznaczanie
biochemicznego zapotrzebowania na tlen BZT5).
5. Ćwiczenia praktyczne.
Wskazówki do realizacji:
 zalecana praca w grupach 2 - 3 osobowych,
 ka\
da grupa wykonuje oznaczenie tej samej próbki wody ale w innej temperaturze,
nauczyciel koordynuje pracę zespołową.
Ćwiczenie 1
Oznaczanie zawartości rozpuszczonego tlenu w wodzie metodą Winklera.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) pobrać wodę (ze studni lub rzeki) do butelki,
2) dodać 2 cm3 roztworu MnSO4 i 2 cm3 zasadowego roztworu KI,
3) zatkać szczelnie korkiem butelkę (bez pęcherzyków powietrza),
4) wymieszać dokładnie zawartość butelki,
5) pozostawić butelkę w ciemnym miejscu do opadnięcia osadu,
6) dodać pod powierzchnię cieczy 1 cm3 stę\
onego H2SO4 tak, aby nie było pęcherzyków
powietrza,
7) zamknąć butelkę korkiem,
8) wymieszać do całkowitego rozpuszczenia osadu,
9) pozostawić do wydzielenia wolnego jodu (od 5 10 minut),
10) pobrać do kolby sto\
kowej 100 cm3 roztworu,
11) miareczkować roztworem Na2S2O3 do jasno słomkowego zabarwienia,
12) dodać 1 cm3 roztworu skrobi,
13) miareczkować do odbarwienia roztworu,
14) odczytać i zapisać objętość zu\
ytego Na2S2O3,
15) obliczyć zawartość tlenu rozpuszczonego w wodzie korzystając ze wzoru:
0,2 Å"V1 Å"1000
x = [mgO2/dm3]
V
V1  objętość roztworu 0,025 mol/dm3 Na2S2O3 zu\
yta do miareczkowania
wydzielonego I2 [cm3],
0,2  ilość tlenu odpowiadająca 1 cm3 roztworu Na2S2O3 [mg],
V  objętość próbki wody u\
ytej do miareczkowania [cm3],
16) obliczyć zawartość rozpuszczonego tlenu w wodzie w procentach masowych nasycenia
tlenem xn w zadanej temperaturze ze wzoru:
x Å"100
xn = [%]
xt
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
x  ilość tlenu oznaczona w mgO2/dm3
xt  maksymalna zawartość tlenu w wodzie destylowanej w danej temperaturze
(odczytać z odpowiedniej tabeli chemicznej)
17) zapisać wnioski z ćwiczenia.
Åšrodki dydaktyczne:
 szkło laboratoryjne: butelka z korkiem, pipeta, kolba miarowa, kolba sto\
kowa, biureta,
lejek do biurety,
 odczynniki: roztwór zasadowy KI, roztwór MnSO4 (rozpuÅ›cić 519 g MnSO4Å"5H2O
w kolbie miarowej o pojemności 1 dm3), H2SO4 cz.d.a. roztwór 0,025 mol/dm3 Na2S2O3,
0,5% roztwór skrobii,
 tablica rozpuszczalności tlenu w wodzie w zale\
ności od temperatury,
 PN  C  04545.
6. Prezentacja wyników przez poszczególne grupy i zapis do zbiorczej tabeli.
7. Analiza otrzymanych wyników i sprecyzowanie wpływu temperatury na jakość wody.
8. Burza mózgu  Znaczenie tlenu w wodzie .
9. Weryfikacja prezentowanych odpowiedzi.
10. Modelowanie pozytywnych i negatywnych skutków obecności tlenu w wodzie.
11. Synteza poznanych wiadomości  uczeń samodzielnie wypełnia kartę pracy.
12. Podsumowanie pracy zespołu.
Zakończenie zajęć
 wypełnianie karty pracy ucznia.
Praca domowa
Dopuszczalne stÄ™\
enie fenolu w wodzie do picia wynosi 1Å"10-8 mol/dm3. Do zbiornika
wodnego o pojemności 105 m3 przedostało się z wodami ściekowymi 1 kg fenolu. Oblicz, ile
razy stÄ™\
enie fenolu w ściekach zostało przekroczone.
Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:
 anonimowe ankiety dotyczące oceny zajęć i trudności podczas realizowania zadania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Scenariusz zajęć 2
Osoba prowadzÄ…ca: & & & & & & & & & & & & & & & & ..
Modułowy program nauczania: Technik analityk 311[02]
Moduł: Podstawowe badania toksykologiczne 311[02].Z3
Jednostka modułowa: Badanie toksyn w środowisku naturalnym
i przemysłowym 311[02].Z3.02
Temat: Zanieczyszczenia litosfery.
Cel ogólny: Kształtowanie umiejętności oceny zagro\
enia wynikajÄ…cego z zanieczyszczenia
gleby.
Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:
- wymienić czynniki zanieczyszczające litosferę,
- określić rolę pestycydów stosowanych do u\
yz
niania gleby,
- omówić procesy niszczące glebę,
- określić sposoby ochrony gleby,
- rozwiązywać problemy i w twórczy sposób efektywnie współdziałać w grupie,
- posługiwać się zasadami prawidłowej komunikacji interpersonalnej,
- prezentować znaczenie wiedzy chemicznej w rozwoju cywilizacji.
Metody nauczania uczenia siÄ™:
- dyskusja dydaktyczna,
- ćwiczenie dydaktyczne.
Ćwiczenia z zakresu analizy gleby:
Ćwiczenie 1
Badanie odczynu gleby za pomocÄ… papierka wskaz
nikowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) umieścić próbki badanej gleby w probówce,
2) dodać niewielką ilość wody destylowanej,
3) zatkać probówkę korkiem i wstrząsać jej zawartość przez 5 minut,
4) pozostawić probówkę do sklarowania cieczy,
5) nanieÅ› kroplÄ™ cieczy na papierek uniwersalny o zawÄ™\
onym zakresie pH,
6) porównać uzyskana barwę papierka z skalą,
7) odczytać i zapisać pH.
Åšrodki dydaktyczne:
 próbki gleby,
 papierek wskaz
nikowy,
 szkło laboratoryjne: probówki, korki, bagietka.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Ćwiczenie 2
Badanie przepuszczalności gleb.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) umieścić lejki w statywach,
2) nało\
yć na lejki grubą warstwę ligniny,
3) nasypać na ligninę jednakowe próbki gleby, do ka\
dego lejka inny rodzaj,
4) umieścić pod lejkami zlewki,
5) nalać na ka\
dą próbkę gleby jednakową ilość wody,
6) obserwować przepuszczalność gleb,
7) zanotować obserwacje.
Åšrodki dydaktyczne:
 odczynniki: próbki gleby (np. glinowa, ilasta, piaskowa, torfowa),
 szkło laboratoryjne; lejki, zlewki, bagietki,
 lignina.
Ćwiczenie 3
Wykrywanie zawartości węglanów w glebie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) umieścić w parownicy kilka grudek ziemi,
2) zwil\
yć ziemię rozcieńczonym kwasem solnym,
3) obserwować zachodzące zmiany,
4) zanotować obserwacje,
5) zanotować wnioski.
Åšrodki dydaktyczne:
 odczynniki: próbki gleby, rozcieńczony kwas solny (1:3),
 sprzęt laboratoryjny: parownice, pipeta.
Ćwiczenie 4
Badanie właściwości sorpcyjnych gleb.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wlać do 3 probówek po 3 cm3 wody zabarwionej atramentem,
2) wsypać do 1 probówki 2 cm3 gleby lessowej,
3) wsypać do 2 probówki 2 cm3 piasku kwarcowego,
4) wymieszać zawartość probówki 1 i 2,
5) pozostawić probówki do rozdziału,
6) porównać barwę cieczy nad osadem z roztworem w 3 probówce,
7) zapisać obserwacje.
Åšrodki dydaktyczne:
 odczynniki: woda destylowana, próbka gleby, piasek kwarcowy, atrament,
 szkło laboratoryjne: probówki,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Formy organizacyjne pracy uczniów:
 praca grupowa i indywidualna.
Czas: 90minut.
Uczestnicy:
- uczniowie szkoły kształcącej w zawodzie technik analityk.
Åšrodki dydaktyczne:
- foliogramy,
- prezentacja multimedialna  Gleba  fizykochemiczna struktura ,
- próbki gleb, glina, piasek,
- odczynniki chemiczne,
- sprzęt laboratoryjny.
Przebieg zajęć:
1. Wprowadzenie do tematu.
2. Obejrzenie prezentacji multimedialnej   Struktura i skład gleby .
3. Praca w grupach, uczniowie wykonują ćwiczenia z zakresu analizy gleby.
4. Prezentacja wyników poszczególnych grup ćwiczeniowych.
5. Omówienie procesów niszczących glebę z wykorzystaniem foliogramów.
6. Burza mózgów dotycząca zagadnienia -  Sposoby ochrony gleb .
7. Weryfikacja udzielonych odpowiedzi.
8. Synteza nowych treści  uczeń wypełnia kartę pracy.
9. Podsumowanie zajęć.
Zakończenie zajęć
- wypełnianie kart pracy ucznia,
- synteza nowych treści,
- ocena pracy uczniów.
Praca domowa
1. Wyszukaj informacje na temat gospodarstw ekologicznych w Polsce.
2. Dokonaj oceny wpływu stę\
enia soli kuchennej na wzrost rze\
uchy. W tym celu wykonaj
ćwiczenie.
Sposób wykonania ćwiczenia:
1) posiej rze\
uchę na pięciu szalkach Petriego wyło\
onych wilgotnÄ… ligninÄ…,
2) podlewaj wszystkie próbki wodą do momentu wykiełkowania,
3) jedną próbkę podlewaj cały czas wodą,
4) ka\
dą z próbek podlewaj przez 10 dni roztworem soli kuchennej o innym stę\
eniu, np.:
0,1%, 0,4%, 0,7%, 1,0%, 1,3%,
5) dokonuj systematycznie pomiaru wzrostu rośliny,
6) zanotuj obserwacje, sporzÄ…dz
wykres dla poszczególnych próbek zale\
ności wysokości
roślin od kolejnego dnia wzrostu. Wyciągnij wnioski z przeprowadzonych badań.
Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:
 anonimowe ankiety dotyczące oceny zajęć i trudności podczas realizowania zadania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
5. ĆWICZENIA
5.1. Ska\
enie środowiska naturalnego
5.1.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Oznacz metodą amerykańską związki organiczne zawarte w wodzie i w ściekach (ChZT).
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia. Ćwiczenie wykonujemy w grupach dwuosobowych.
Nauczyciel koordynuje pracę grup. W oparciu o uzyskane wyniki badań nale\
y zestawić
z uczniami zbiorczą tabelę i przeanalizować z wynikami normatywnymi. Przewidywany czas
trwania ćwiczenia 135 minut.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) odmierzyć 10 cm3 badanych ścieków do kolby miarowej o pojemności 125 cm3,
3) dodać do kolby 25 cm3 mieszaniny utleniającej,
4) dodać 0,5 g siarczanu (VI) srebra i 0,5 g siarczanu (VI) rtęci,
5) ogrzać mieszaninÄ™ do 168ºC,
6) ochłodzić mieszaninę,
7) dodać 25 cm3 wody destylowanej i ochłodzić do temperatury pokojowej,
8) dodać 2 3 cm3 wskaz
nika ferroiny,
9) miareczkować solą Mohra do zmiany zabarwienia z niebiesko  zielonego na czerwono 
niebieski,
10) powtórzyć czynności dla kolejnych próbek ścieków,
11) wykonać ślepą próbę z 10 cm3 wody destylowanej,
12) wyznaczyć stę\
enie soli Mohra:
 miareczkować ślepą próbę,
 dodać 10 cm3 dichromianu (VI) potasu do zmiany barwy na zielono  \
ółtą,
 miareczkować solą Mohra (nie dodawać wskaz
nika),
 obliczyć stę\
enie molowe korzystajÄ…c ze wzoru:
10 Å"V1
cx=
Vk
cx  poszukiwane stÄ™\
enie molowe [mol/dm3]
Vk  objętość roztworu, którego miano nastawiamy [cm3]
V1 objętość roztworu o znanym mianie [cm3]
13) powtórzyć czynności dla próbki wody,
14) obliczyć ChZT dla wody i ścieków ze wzoru:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
(b - a) Å" cx Å"8 Å"1000 mgO2
îÅ‚ Å‚Å‚
ChZT =
ïÅ‚ śł
V dm3
ðÅ‚ ûÅ‚
V  objętość próbki pobranej do analizy [cm3]
a  objętość soli Mohra zu\
yta na miareczkowanie badanej próbki [cm3]
b  objętość soli Mohra zu\
yta na miareczkowanie ślepej próby [cm3]
cx  stÄ™\
enie soli Mohra [mol/dm3]
8  współczynnik przeliczeniowy wyniku na mg tlenu
15) zestawić wyniki w tabeli,
Rodzaj próbki V1 V2 V3 Vśr b a ChZT
[mgO2/dm3]
Próbka badana (a)
Ślepa próba (b)
16) dokonać oceny ilościowej badanej próbki z wymogami normatywnymi,
17) dokonać neutralizacji odczynników i uporzadkować stanowisko pracy.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 ćwiczenie laboratoryjne,
 dyskusja dydaktyczna.
Åšrodki dydaktyczne:
 szkło laboratoryjne: cylindry, kolbki sto\
kowe, zlewka, biureta, lejek do biurety, pipety,
 sprzęt laboratoryjny: łapa do biurety, gruszka, tryskawka, termometr, waga analityczna,
 sprzęt ochrony indywidualnej: rękawice, okulary ochronne, fartuch ochronny,
 odczynniki: mieszanina utleniająca: 2,4518 g K2Cr2O7 rozpuścić w 1 dm3 stę\
onego
H2SO4, dodać 1 cm3 stę\
onego H3PO4, roztwór 0,05 mol/dm3 soli Mohra, roztwór
0,05 mol/dm3 dichromianu (VI) potasu (K2Cr2O7 ), siarczan (VI) srebra, siarczan (VI)
rtęci, 1% roztwór 1,1  siarczanu ferroiny (wskaz
nik), woda destylowana bez węglanów,
 próbka wody i ścieków,
 norma badania wody PN: C  04578.
Ćwiczenie 2
Oznacz w nawozach fosforowych zawartości fosforu obecnego w postaci związków
rozpuszczalnych w wodzie.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia. Ćwiczenie wykonujemy w grupach dwuosobowych.
Nauczyciel koordynuje pracą grup. Przewidywany czas trwania ćwiczenia 135 minut.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami bezpieczeństwa i higieny pracy,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
2) utrzeć próbkę nawozu w moz
dzierzu,
3) przesiać próbkę przez sito o średnicy oczek 0,5 mm,
4) odwa\
yć na wadze analitycznej około 5 g rozdrobnionej próbki,
5) przenieść odwa\
kÄ™ nawozu do zlewki,
6) dodać do zlewki 200 cm3 wody destylowanej (odmierzonej cylindrze miarowym),
7) przykryć zlewkę szkiełkiem zegarkowym,
8) zmieszać zawartość zlewki mieszadełkiem na mieszadle magnetycznym przez 30 minut,
9) pozostawić zlewkę do sedymentacji,
10) przesączyć roztwór do suchej zlewki,
11) pobrać pipetą 50 cm3 przesączu do kolbki sto\
kowej o pojemności 500 cm3,
12) dodać do kolbki sto\
kowej 150 cm3 wody destylowanej i 3 krople oran\
u metylowego,
13) miareczkować roztworem 0,1 mol/dm3 NaOH do zmiany barwy wskaz
nika z czerwonej
na \
ółtą,
14) dodać 50 cm3 roztworu chlorku wapnia, 3 krople fenoloftaleiny,
15) oziÄ™bić zlewkÄ™ do temperatury 14ºC,
16) miareczkować roztworem 0,5 mol/dm3 NaOH do wyraz
nej zmiany barwy roztworu na
kolor malinowy,
17) powtórzyć czynności dla kolejnych próbek,
18) obliczyć zawartość w procentach masowych wolnego kwasu ortofosforowego
w przeliczeniu na P2O5 według wzoru:
x1 = V Å" 0,007098 Å" 250 Å" 100%
m Å" 50
x1  zawartość wolnego H3PO4 w przeliczeniu na P2O5
V  objętość roztworu NaOH o stę\
eniu 0,1 mol/dm3 zu\
yta na miareczkowanie
wobec oran\
u metylowego [cm3]
0,007098  ilość P2O5 odpowiadająca 1 cm3 roztworu NaOH o stę\
eniu
0,1 mol/dm3 [g/cm3]
m  masa badanej próbki, odwa\
onej do ekstrakcji [g]
19) obliczyć w procentach masowych, łączną zawartość H3PO4 i Ca(H2PO4)2 w przeliczeniu
na P2O5 według wzoru:
V Å" 0,017745 Å" 250
x2 = · 100%
m Å" 50
V  objętość roztworu NaOH o stę\
eniu 0,5 mol/dm3, zu\
yta na miareczkowanie
wobec fenoloftaleiny [cm3]
0, 017745  masa P2O5 odpowiadajÄ…ca 1 cm3 roztworu NaOH o stÄ™\
eniu
0,5 mol/dm3 [g/cm3]
m  masa badanej próbki, odwa\
onej do ekstrakcji [g]
20) zestawić wyniki w tabeli,
21) zaprezentować, korzystając z pozycji literaturowej wpływ zawartości fosforu w nawozie
na uzyskiwane plony.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 ćwiczenie laboratoryjne,
 dyskusja dydaktyczna.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Åšrodki dydaktyczne:
 szkło laboratoryjne: zlewka, szkiełko zegarkowe, kolba miarowa (200 cm3), kolba
sto\
kowa, lejek zwykły, pipeta, biureta, cylinder miarowy, sączek,
 sprzęt laboratoryjny: moz
dzierz, mieszadło magnetyczne, sito o średnicy oczek 0,5 mm,
waga analityczna,
 odczynniki: roztwór 0,5 mol/dm3 i 0,1 mol/dm3 NaOH, fenoloftaleina, oran\
metylowy,
roztwór 30% CaCl2,
 próbki nawozu fosforowego,
 literatura wskazana przez nauczyciela,
 PN  C  05537.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
5.2. Szkodliwe działanie promieniowania
5.2.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
209
Okres połowicznego rozpadu izotopu Po wynosi 102 lata. Sporządz
wykres zale\
ności
84
masy pierwiastka od czasu i odczytaj z wykresu:
 masę pierwiastka, który powstanie z próbki o masie 100 mg po upływie 155 lat,
 czas, po którym z próbki o masie 100 mg pozostało 12,5 mg pierwiastka.
Przedstaw zastosowanie okresu półtrwania w metodach radioizotopowych.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i sposób wykonania ćwiczenia. Ćwiczenie wykonujemy w grupach dwuosobowych.
Nauczyciel koordynuje pracą grup. W oparciu o zaprezentowane przykłady zastosowania
radioizotopów nale\
y przedyskutować z uczniami znaczenie izotopów w medycynie.
Przewidywany czas trwania ćwiczenia 45 minut.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) uzupełnić tabelę odpowiednimi wartościami,
Tabela do ćwiczenia 1
Okres półtrwania Lata Masa pierwiastka
Ä1/2
2Ä1/2
3Ä1/2
4Ä1/2
5Ä1/2
2) dobrać jednostkę i nanieś na osie współrzędnych wartości z tabeli,
3) wykreślić krzywą zale\
noÅ›ci m = f(Ä1/2),
4) znalez
ć na osi czasu wartość t = 155 lat,
5) odczytać z osi masy wartość dla 155 lat i zaznaczyć punkt,
6) znalez
ć na osi masy wartość m = 12,5 mg,
7) odczytać z osi czasu wartość dla 12,5 mg i zaznaczyć punkt,
8) zobaczyć film o zastosowaniu w badaniach radioizotopowych okresu półtrwania,
9) zanotować przykłady zastosowania czasu półtrwania w badaniach radioizotopowych.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 zadanie praktyczne,
 dyskusja dydaktyczna.
Åšrodki dydaktyczne:
 film,
 przybory papiernicze,
 kalkulator.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Ćwiczenie 2
Podczas badania szczątków tkaniny znalezionych w staro\
ytnym grobowcu stwierdzono,
14
\
e zmierzona intensywność rozpadu promieniotwórczego C jest ośmiokrotnie ni\
sza ni\

w przypadku świe\
o sporzÄ…dzonej tkaniny. Oblicz wiek znaleziska i zapoznaj siÄ™ z metodÄ…
radiowęglową stosowaną w badaniach archeologicznych.
Skorzystaj ze standardowego wzoru zwiÄ…zanego z obliczeniami dotyczÄ…cymi okresu czasu
półtrwania.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i sposób wykonania ćwiczenia. Ćwiczenie wykonujemy w grupach dwuosobowych.
Nauczyciel koordynuje pracą grup. W oparciu o zaprezentowane wyniki przedyskutować
z uczniami celowość prowadzenia badań radiowęglowych. Przewidywany czas trwania
ćwiczenia 45 minut.
t
Ä
1
1
I = I0 Å"
2
2
I  intensywność rozpadu
Io  intensywność początkowa
t  czas
Ä  okres półtrwania
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) wypisać dane z ćwiczenia,
2) odszukać wartość półtrwania 14C,
3) zapisać odpowiedni wzór,
4) wstawić wartości do wzoru,
5) rozwiązać równanie wykładnicze,
6) zapisać odpowiedz
do ćwiczenia,
7) przedstawić istotę metody radiowęglowej.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 ćwiczenie praktyczne,
 dyskusja dydaktyczna.
Åšrodki dydaktyczne:
 poradnik fizykochemiczny,
 literatura wskazana przez nauczyciela.
Ćwiczenie 3
Promieniowanie jonizujące oddziaływuje na człowieka z ró\
nych z
ródeł. Analizując
roczne dawki (w mSv) promieniowania (rysunek do ćwiczenia), oblicz dawkę jaką otrzymuje
w ciągu roku statystyczny Polak. Określ procentowy udział promieniowania pochodzenia
naturalnego i sztucznego. Podaj przykłady katastrof jądrowych, jakie wydarzyły się na
świecie i oceń ich wpływ na środowisko i poszczególne organy wewnętrzne człowieka.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Rysunek 1 do ćwiczenia 3. Orientacyjne dawki roczne, jakie otrzymuje
człowiek z ró\
nych z
ródeł promieniowania
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i sposób wykonania ćwiczenia. Ćwiczenie wykonujemy w grupach dwuosobowych.
Nauczyciel koordynuje pracą grup. W oparciu o zebrane wiadomości przedyskutować
z uczniami szkodliwość badań jądrowych dla środowiska. Przewidywany czas trwania
ćwiczenia 45 minut.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z dołączonym rysunkiem do ćwiczenia,
2) zsumować wartości dawek z poszczególnych z
ródeł promieniowania,
3) obliczyć procent udziału promieniowania naturalnego,
4) obliczyć procent udziału promieniowania sztucznego,
5) odszukać wiadomości dotyczące katastrof ekologicznych,
6) wybrać przykłady katastrof jądrowych mających miejsce na świecie,
7) zaprezentować skutki oddziaływania odszukanych katastrof na środowisko,
8) zaprezentować skutki oddziaływania odszukanych katastrof na organizm człowieka,
9) wykreślić na podstawie zebranych danych diagram pokazujący opad substancji
promieniotwórczej na tereny ska\
one w zale\
ności od roku wydarzenia,
10) dokonać oceny rozwoju radioaktywności we współczesnym świecie.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 ćwiczenie praktyczne,
 dyskusja dydaktyczna.
Åšrodki dydaktyczne:
 Internet,
 literatura,
 kalkulator.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
5.3. Bezpieczeństwo chemiczne
5.3.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Roztwór amoniaku z zakładu produkcyjnego nale\
y przetransportować do innych
zakładów w których amoniak jest surowcem do otrzymywania tworzyw sztucznych.
Zaproponuj bezpieczny przewóz amoniaku. Określ rodzaje zagro\
enia dla organizmu
i środowiska w przypadku wycieku substancji.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i sposób wykonania ćwiczenia. Ćwiczenie wykonujemy w grupach dwuosobowych.
Nauczyciel koordynuje pracą grup. W oparciu o zaprezentowany dobór środków ochrony
indywidualnej przeanalizować z uczniami właściwy dobór środków ochrony indywidualnej.
Przewidywany czas trwania ćwiczenia 45 minut.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) skorzystać z dostępnych z
ródeł informacji na temat amoniaku,
2) zaproponować opis zgodnie z wymogami określonymi w umowie Europejskiej ADR
transportu amoniaku,
3) ocenić drogi nara\
enia organizmu na amoniak,
4) określić objawy toksyczne w przypadku nara\
enia amoniakiem,
5) dobrać środki ochrony indywidualnej dla ochrony zdrowia w kontakcie z amoniakiem,
6) oznakować substancje odpowiednimi symbolami.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 ćwiczenie praktyczne,
 dyskusja dydaktyczna.
Åšrodki dydaktyczne:
 znaki ADR,
 symbole oznakowania substancji niebezpiecznych,
 Karta Charakterystyki amoniaku,
 Internet.
Ćwiczenie 2
W laboratorium do analizy powietrza kopalnianego stosuje się analizator SRG składający
się ze szklanych płuczek zawierających: rtęć, P2O5 i inne substancje chemiczne. Podczas
sprawdzania szczelności aparatury płuczka z rtęcią uległa stłuczeniu. Płuczka zawierała
25 cm3 rtęci. Oceń nara\
enie pracownika  laboranta na pary rtęci w ciągu 8 godzinnego dnia
pracy. Zaproponuj sposób neutralizacji i usunięcia rozlanej cieczy.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i sposób wykonania ćwiczenia. Ćwiczenie wykonujemy w grupach dwuosobowych.
Nauczyciel koordynuje pracą grup. W oparciu o zebrane wiadomości przedyskutować
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
z uczniami szkodliwość działania substancji toksycznych stosowanych w analizach
chemicznych na zdrowie pracownika. Przewidywany czas trwania ćwiczenia 45 minut.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) skorzystać z dostępnych z
ródeł na temat bezpieczeństwa pracy z rtęcią,
2) ocenić drogi nara\
enia organizmu na rtęć,
3) określić objawy toksyczne działania rtęci na organizm,
4) dobrać środki ochrony indywidualnej do likwidacji rtęci,
5) dobrać bezpieczny sposób neutralizacji likwidacji rozlanej rtęci,
6) dokonać oszacowania pochłoniętej dawki rtęci w godzinach pracy.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 ćwiczenie praktyczne,
 dyskusja dydaktyczna.
Åšrodki dydaktyczne:
 Karta Charakterystyki rtęci,
 literatura,
 Internet.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
5.4. Choroby zawodowe w świetle oceny ryzyka zawodowego
5.4.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj opisu stanowiska pracy dla zawodu  spawacz w celu oceny nara\
enia
zawodowego.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i sposób wykonania. Praca przebiega indywidualnie. W oparciu o zebrane wiadomości
uczniowie dokonują wnikliwej analizy. Czas wykonania ćwiczenia 45 minut.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zebrać informacje dotyczące rodzaju i przebiegu procesu spawania,
2) sporządzić listę stosowanych substancji i preparatów chemicznych,
3) zapoznać się z chronometra\
em pracy poszczególnych pracowników,
4) wykonać zestawienie liczby pracowników, w tym kobiet i mę\
czyzn,
5) zaproponować zestaw środków ochrony indywidualnej i zbiorowej,
6) zapoznać się z chorobami zawodowymi występującymi u spawaczy,
7) zgłosić potrzebę profilaktycznych zaleceń medycznych,
8) zaproponować rozwiązania organizacyjne na stanowisku spawacza,
9) prześledzić wyniki pomiarów substancji szkodliwych na stanowisku pracy,
10) ocenić szkodliwość warunków pracy na zdrowie pracownika,
11) sporządzić protokół analizy stanowiska pracy.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 ćwiczenie praktyczne,
 dyskusja dydaktyczna.
Åšrodki dydaktyczne:
 dokumentacja lekarska,
 wywiad z pracownikami,
 raport z obserwacji stanowiska pracy,
 karty substancji szkodliwych,
 znaki bezpieczeństwa substancji szkodliwych,
 normy oznaczeń substancji szkodliwych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Ćwiczenie 2
Pyły występujące na ró\
nych stanowiskach pracy mogą wykazywać szkodliwe działanie
na organizm pracownika. Dokonaj analizy działania pyłów na układ oddechowy człowieka na
podstawie informacji zawartych w tabeli.
Tabela do ćwiczenia 2
Zawód pracownika Czynnik toksyczny Obraz kliniczny Choroba zawodowa
drewno
zapalenie płuc
rozedma
węglik krzemu
mika
górnik dołowy
nafta, benzyna
nauczyciel
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i sposób wykonania. Ćwiczenie przeprowadzamy w grupach dwuosobowych. W oparciu
o zebrane wiadomości uczniowie dokonują wnikliwej analizy. Czas wykonania ćwiczenia 20
minut.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) prześledzić budowę i choroby układu oddechowego,
2) sporządzić listę zawodów, w których zachorowalność pracownika w ciągu 5 lat pracy
według badań statystycznych była największa,
3) skorzystać z literatury lub poradnika medycznego w celu odszukania objawów
klinicznych towarzyszących przykładowym chorobom zawodowym,
4) przeanalizować Karty Charakterystyk substancji szkodliwych,
5) prześledzić listę chorób zawodowych,
6) uzupełnić tabelę wpisując w puste miejsca odpowiednie wiadomości,
7) zaprezentować wyniki ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 ćwiczenie praktyczne,
 dyskusja dydaktyczna.
Åšrodki dydaktyczne:
 literatura medyczna: Vademecum zatruć, Poradnik medyczny, Słownik medyczny,
 karty charakterystyk substancji szkodliwych,
 lista chorób zawodowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
6. EWALUACJA OSI
GNI
Ć UCZNIA
Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego
Test 1
Test dwustopniowy do jednostki modułowej  Badanie toksyn w środowisku
naturalnym i przemysłowym
Test składa się z 22 zadań wielokrotnego wyboru, z których:
- zadania 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 15, 16, 18 sÄ… z poziomu podstawowego,
- zadania 13, 14, 17, 19, 20, 21, 22 sÄ… z poziomu ponadpodstawowego.
Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt
Za ka\
dą prawidłową odpowiedz
uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedz
lub jej brak
uczeń otrzymuje 0 punktów.
Proponuje się następujące normy wymagań  uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:
- dopuszczający  za rozwiązanie co najmniej 10 zadań z poziomu podstawowego,
- dostateczny  za rozwiązanie co najmniej 12 zadań z poziomu podstawowego,
- dobry  za rozwiązanie 16 zadań, w tym co najmniej 3 z poziomu ponadpodstawowego,
- bardzo dobry  za rozwiązanie 20 zadań, w tym co najmniej 5 z poziomu
ponadpodstawowego.
Klucz odpowiedzi: 1. c, 2. d, 3. b, 4. a, 5. b, 6. b, 7. b, 8. c, 9. c, 10. d, 11. a,
12. d, 13. c, 14. a, 15. d, 16. b, 17. a, 18. a, 19. d, 20. b, 21. d, 22. b.
Plan testu
Nr Kategoria Poziom Poprawna
Cel operacyjny
zad. celu wymagań odpowiedz

(mierzone osiągnięcia ucznia)
Przedstawić cechy chorobowe układów
1 B P c
człowieka
Rozró\
nić rodzaj pyłu wywołującego
d
2 B P
chorobÄ™ zawodowÄ…
Przedstawić istotę zjawiska
b
3 zachodzÄ…cego w zanieczyszczonym B P
środowisku
Nazwać proces powstający w wyniku
a
4 A P
działalności człowieka
Znać instytucje zajmujące się
b
5 A P
określaniem normatywów wody
Rozró\
nić pyły stanowiące składnik
b
6 B P
zanieczyszczenia atmosfery
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Wymienić substancję będącą
b
7 A P
przyczynÄ… ska\
eń radioaktywnych
Znać z
ródła zanieczyszczenia
c
8 A P
powietrza
Nazwać substancje powodujące trwałe
c
9 A P
zanieczyszczenie wód
Wymienić metody oznaczania tlenu w
d
10 A P
wodzie
Wyjaśnić wpływ substancji
a
11 toksycznych w wodzie na ich stan B P
chemiczny
Rozró\
nić czynniki chemiczne mające
d
12 B P
wpływ na stan gleb
Obliczyć zadanie z zakresu
c
13 C PP
promieniotwórczości
Ocenić szkodliwość dawki
a
14 D PP
promieniowania
Przedstawić zastosowanie
d
15 B P
radioizotopów
Rozró\
nić czynniki oddziaływujące na
b
16 B P
zdrowie człowieka
Obliczyć czas połowicznego rozpadu
a
17 C PP
pierwiastka promieniotwórczego
Wyjaśnić określenie metody badania
a
18 B P
fizykochemicznego wody
Ocenić wpływ zanieczyszczeń
d
19 D PP
środowiska na zdrowie
Zanalizować przyczynę ujemnego
b
20 D PP
działania substancji w środowisku
Zaproponować sposób zmniejszania
d
21 D PP
emisji zanieczyszczeń
Zanalizować wiadomości potrzebne do
b
22 D PP
oceny ryzyka zawodowego
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Przebieg testowania
Instrukcja dla nauczyciela
1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej
jednotygodniowym.
2. Przygotuj odpowiednią liczbę testów.
3. Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań.
4. Przed rozpoczęciem testu przeczytaj instrukcję dla ucznia.
5. Zapytaj czy uczniowie wszystko zrozumieli.
6. Nie przekraczaj przeznaczonego czasu na test.
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uwa\
nie instrukcjÄ™.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, wstawiając w odpowiedniej
rubryce znak X. W przypadku pomyłki nale\
y błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem
a następnie ponownie zaznaczyć odpowiedz
prawidłową.
5. Test zawiera 22 zadań o ró\
nym stopniu trudności.
6. Do ka\
dego zadania dołączone są 4 mo\
liwe odpowiedzi. Tylko jedna jest prawdziwa.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielanie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłó\
jego
rozwiązanie na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
9. Na rozwiÄ…zanie testu masz 40 min.
Powodzenia
Materiały dla ucznia:
 instrukcja,
 zestaw zadań testowych,
 karta odpowiedzi.
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Pylica to
a) choroba wątroby powodująca marskość narządu.
b) choroba układu krwiotwórczego, polegająca na uszkodzeniu krwinek czerwonych
przez pył dostający się do organizmu człowieka.
c) choroba układu oddechowego, powodująca jego przewlekłe stany zapalne.
d) choroba układu pokarmowego, powodująca zapalenie dwunastnicy.
2. Krzemica to choroba wywołana przez pył
a) gipsowy.
b) drzewny.
c) wapienny.
d) kwarcowy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
3. Biodegradacja oznacza
a) zanik przemian metabolicznych u roślin.
b) naturalny rozkład substancji organicznych przez mikroorganizmy.
c) anomalie rozwojowe u zwierząt pod wpływem zanieczyszczenia powietrza.
d) wynaturzenie zwierząt pod wpływem zanieczyszczeń gazowych.
4. Proces wzmo\
enia organicznego wzbogacania wód przez działalność gospodarczą
człowieka określa się mianem
a) eutrofizacji.
b) jarowizacji.
c) humifikacji.
d) nitrofizacji.
5. O dopuszczeniu wody do celów pitnych decyduje
a) Wydział Ochrony Środowiska Gospodarki Wodnej i Geologii Urzędu
Wojewódzkiego.
b) Stacja Sanitarno  Epidemiologiczna.
c) Ośrodek Badań i Kontroli Środowiska.
d) Ośrodek Kontroli Przestrzegania Dopuszczalnych Stę\
eń.
6. Ze względu na oddziaływanie na ludzki organizm pyły dzielimy na
a) pochodzenia organicznego i nieorganicznego.
b) toksyczne, pylicotwórcze, uczulające, dra\
niÄ…ce.
c) drobnoziarniste i gruboziarniste.
d) mineralne i kopalniane.
7. Pierwiastkiem, który wskazuje na ska\
enie środowiska po katastrofie w Czarnobylu jest
a) ołów.
b) cez.
c) jod.
d) potas.
8. Wśród zanieczyszczeń powietrza są węglowodory, których z
ródłem są
a) gazy spalinowe i gazy koksownicze.
b) pyły przemysłowe i surowce energetyczne.
c) gazy spalinowe i surowce energetyczne.
d) gazy przemysłowe i gazy spalinowe.
9. Trwałe zanieczyszczenia wód są spowodowane przez
a) rozpuszczony tlen.
b) obecność glonów.
c) sole metali ciÄ™\
kich.
d) butwiejÄ…ce szczÄ…tki organiczne.
10. Zawartość tlenu w wodzie mo\
na oznaczyć metodą
a) tylko Winklera.
b) tylko ChZT.
c) tylko BZT5.
d) Winklera, ChZT oraz BZT5.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
11. Fenole przedostające się do wód są niebezpieczne z powodu
a) reaktywności z zawartym w wodzie wodociągowej chlorem.
b) zmiany składu substancji mineralnych stałych wody.
c) aktywności chemicznej z zawartym w wodzie tlenem.
d) zasadowości wody.
12. Zakwaszenie gleb nie jest spowodowane
a) hydrolizÄ… zawartych w glebie soli.
b) nitryfikacją związków zawartych w glebie.
c) kwaśnymi opadami deszczu.
d) dysocjacją stosowanych nawozów sztucznych.
13. Z 1 g radu o okresie połowicznego rozpadu równym 1600 lat pozostanie po upływie
8000 lat około
a) 1 mg.
b) 3 mg.
c) 30 mg.
d) 5 mg.
30
14. Śmiertelna dawka promieniowania LD dla człowieka waha się w granicach od 3 4 Gy.
50
Póz
niejsze skutki takiego promieniowania mogą spowodować u człowieka
a) uszkodzenie szpiku kostnego.
b) zaburzenia układu pokarmowego.
c) egzemę skóry.
d) zmiany w narządzie słuchu.
15. Radioizotopy majÄ… szerokie zastosowanie, wykorzystuje siÄ™ je
a) tylko medycynie podczas sterylizacji sprzętu medycznego.
b) tylko geologii przy badaniu wieku skał.
c) tylko radiacyjnej konserwacji \
ywności.
d) medycynie podczas sterylizacji sprzętu medycznego, geologii przy badaniu wieku
skał, radiacyjnej konserwacji \
ywności.
16. Bezpośrednie oddziaływanie pyłów na układy i narządy ludzkie nie zale\
y od
a) rodzaju pyłów.
b) wilgotności powietrza.
c) wielkości cząstek.
d) składu chemicznego pyłów.
17. Z próbki o masie początkowej 0,16 g próbki po upływie 176 dni zostało 0,04 g próbki.
Czas połowicznego rozpadu pewnego pierwiastka wynosi
a) 88 dni.
b) 58 dni.
c) 28 dni.
d) 68 dni.
18. BZT5 to
a) biochemiczne zapotrzebowanie na tlen w ciÄ…gu 5 dni.
b) biologiczne zapotrzebowanie na tlen w ciÄ…gu 5 dni.
c) biochemiczne zapotrzebowanie na tlen w ciÄ…gu 5 minut.
d) biologiczne zapotrzebowanie na tlen w ciÄ…gu 5 godzin.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
19. Zanieczyszczenia środowiska są powodem wzrostu zachorowań na
a) białaczkę, rozedmę płuc.
b) ołowicę, grypę.
c) gruz
licę, białaczkę.
d) ołowicę, zapalenie płuc.
20. Freony stanowiÄ… zagro\
enie dla biosfery ze względu na
a) przynale\
ność do pochodnych węglowodorów.
b) powstający chlor pełniący rolę katalizatora w reakcjach rodnikowych.
c) szerokie zastosowanie w urządzeniach chłodniczych.
d) wzrost produkcji tych związków.
21. Nieprawidłowy sposób zmniejszania emisji zanieczyszczeń podczas spalania paliw to
a) zmiana technologii.
b) oczyszczenie paliwa.
c) oczyszczanie spalin.
d) stosowanie surowców zawierających domieszki.
22. Dla oceny ryzyka zawodowego zbędne są informacje o
a) opisie stanowiska pracy.
b) chronometra\
u pracy pracowników.
c) pomiarze stÄ™\
eń substancji chemicznych.
d) wskaz
nikach nara\
enia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko..........................................................................................
Badanie toksyn w środowisku naturalnym i przemysłowym
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1.
a b c d
2.
a b c d
3.
a b c d
4.
a b c d
5.
a b c d
6.
a b c d
7.
a b c d
8.
a b c d
9.
a b c d
10.
a b c d
11.
a b c d
12.
a b c d
13.
a b c d
14.
a b c d
15.
a b c d
16.
a b c d
17.
a b c d
18.
a b c d
19.
a b c d
20.
a b c d
21.
a b c d
22.
a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Test 2
Test dwustopniowy do jednostki modułowej  Badanie toksyn w środowisku
naturalnym i przemysłowym
Test składa się z 22 zadań wielokrotnego wyboru, z których:
- zadania 2, 3, 4, 5, 6, 7, 9, 10, 12, 13, 14, 17, 19, 21, 22 sÄ… z poziomu podstawowego,
- zadania 1, 8, 11, 15, 16, 18, 20 sÄ… z poziomu ponadpodstawowego.
Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt
Za ka\
dą prawidłową odpowiedz
uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedz
lub jej brak
uczeń otrzymuje 0 punktów.
Proponuje się następujące normy wymagań  uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:
- dopuszczający  za rozwiązanie co najmniej 10 zadań z poziomu podstawowego,
- dostateczny  za rozwiązanie co najmniej 12 zadań z poziomu podstawowego,
- dobry  za rozwiązanie 16 zadań, w tym co najmniej 3 z poziomu ponadpodstawowego,
- bardzo dobry  za rozwiązanie 20 zadań, w tym co najmniej 5 z poziomu
ponadpodstawowego.
Klucz odpowiedzi: 1. c, 2. b, 3. b, 4. d, 5. a, 6. b, 7. c, 8. b, 9. a, 10. d, 11. a,
12. a, 13. b, 14. d, 15. c, 16. c, 17. d, 18. b, 19. d, 20. b, 21. c, 22. a
Plan testu
Nr Kategoria Poziom Poprawna
Cel operacyjny
zad. celu wymagań odpowiedz

(mierzone osiągnięcia ucznia)
Obliczyć masę pierwiastka
1 promieniotwórczego po upływie C PP c
określonego czasu rozpadu.
A P b
Wyliczyć czynniki wywołujące zmiany
2
skórne.
Przedstawić zjawiska powstające w B P b
3 zanieczyszczonych zbiornikach
wodnych
B P d
Rozró\
nić rodzaj pyłu wywołującego
4
chorobÄ™ zawodowÄ…
B P a
Rozró\
nić jednostkę odpowiedniej
5
dawki
A P b
Znać z
ródła powstawania
6
zanieczyszczeń w powietrzu
B P c
Rozró\
nić substancje o działaniu
7
rakotwórczym
C PP b
Obliczyć zadanie z zakresu
8
promieniotwórczości
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
B P a
Wyjaśnić zapis metody oznaczania
9
tlenu w wodzie
B P d
Przedstawić drogi przedostawania się
10
do organizmu promieniowania
D PP a
Ocenić czynniki prowadzące do
11
degradacji wód
B P a
Rozró\
nić parametry określające klasy
12
wód
A P b
Wyliczyć substancje gazowe
13
stanowiÄ…ce zanieczyszczenie powietrza
B P d
Przedstawić działanie ozonu na
14
biosferÄ™
D PP c
Ocenić szkodliwość substancji na
15
podstawie opisu opakowania
D PP c
Zanalizować opis materiału na
16
transporcie
A P d
Znać zasady ryzyka pracy w
17
laboratorium
D PP b
Zanalizować ryzyko zachorowania na
18
danym stanowisku pracy
Rozró\
nić właściwy wariant B P d
19 wskazujący na bezpieczeństwo w
środowisku pracy
D PP b
Zanalizować działanie substancji
20
szkodliwej na organizm
B P c
Rozró\
nić utleniacz do metody analizy
21
chemicznej
B P a
Rozró\
nić substancje o działaniu
22
dra\
niÄ…cym
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Przebieg testowania
Instrukcja dla nauczyciela
1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej
jednotygodniowym.
2. Przygotuj odpowiednią liczbę testów.
3. Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań.
4. Przed rozpoczęciem testu przeczytaj instrukcję dla ucznia.
5. Zapytaj czy uczniowie wszystko zrozumieli.
6. Nie przekraczaj przeznaczonego czasu na test.
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uwa\
nie instrukcjÄ™.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, wstawiając w odpowiedniej
rubryce znak X. W przypadku pomyłki nale\
y błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem
a następnie ponownie zaznaczyć odpowiedz
prawidłową.
5. Test zawiera 22 zadań o ró\
nym stopniu trudności.
6. Do ka\
dego zadania dołączone są 4 mo\
liwe odpowiedzi. Tylko jedna jest prawdziwa.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielanie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłó\
jego
rozwiÄ…zanie.
9. na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
10. Na rozwiÄ…zanie testu masz 40 min.
Powodzenia
Materiały dla ucznia:
 instrukcja,
 zestaw zadań testowych,
 karta odpowiedzi.
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Paliwo atomowe zawiera 10 g radioaktywnego izotopu o okresie półtrwania równym
2 miesiące. Po dwóch latach ilość izotopu w paliwie będzie wynosić
a) 1,560 g.
b) 0,160 g.
c) 0,156 g.
d) 2,655 g.
2. Czynnikami chemicznymi wywołującymi choroby skóry są
a) metale, detergenty, pyły.
b) środki czyszczące, pochodne węglowodorów, metaloidy.
c) barwniki, pestycydy, alergeny zapachowe.
d) gazy dra\
niące, cement, alergeny zwierzęce.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
3. Eutrofizacja polega na
a) niedoborze substancji pokarmowych w wodach.
b) organicznym wzbogacaniu wód powierzchniowych przez działalność gospodarczą
człowieka.
c) nadmiernym zarastaniu zbiorników wodnych i tworzeniu zbiorowisk lądowych.
d) powstawaniu w zbiornikach wodnych gazu błotnego.
4. Krzemica to choroba wywołana przez pył
a) gipsowy.
b) drzewny.
c) wapienny.
d) kwarcowy.
5. Jednostką dawki równowa\
nej jest
a) silvert (Sv).
b) grej (Gy).
c) d\
ul (J).
d) JÅ" kg-1.
6. Za obecność w atmosferze tlenków azotu odpowiedzialne są
a) spalanie koksu, spalanie gazu ziemnego.
b) wyładowania atmosferyczne, rozpad substancji organicznych.
c) oddychanie ludzi i zwierząt, wybuchy wulkanów.
d) wybuchy wulkanów, spalanie węgla.
7. Niebezpieczną substancją rakotwórczą powstającą wskutek rozwoju transportu
samochodowego jest
a) 1,3  dichlorobenzen.
b) orto  ksylen.
c) 3,4  benzopiren.
d) meta  ksylen.
14
8. Stwierdzono, \
e w pewnej próbce organicznej jest 60mg izotopu C. Po 22920 latach
ilość izotopu w próbce będzie wynosić
a) 2,56 mg.
b) 1,56 mg.
c) 2,65 mg.
d) 1,05 mg.
9. BZT5  to wskaz
nik jakości wody, który informuje
a) o ilości tlenu niezbędnego do utleniania zawartych w wodzie substancji organicznych
w ciągu 5 dób.
b) o ilości tlenu wprowadzonego do wody w celu dotlenienia organizmów \
ywych.
c) o ilości tlenu powstającego na drodze redukcji substancji organicznych zawartych
w wodzie w ciągu 5 dób.
d) o ilości tlenu otrzymanego w reakcjach redukcji substancji nieorganicznych zawartych
w wodzie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
90
10. Sr emitujÄ…c promieniowanie ² dziaÅ‚a jonizujÄ…co na \
ywe komórki krwi powodując
zmiany nowotworowe w tkance kostnej i szpiku kostnym. Przenikanie strontu do
organizmu odbywa siÄ™ drogÄ…
a) tylko pokarmowÄ….
b) tylko skórną.
c) tylko oddechowÄ….
d) pokarmową, skórną, oddechową.
11. Degradacja wód prowadzi do powstawania ścieków, które są wynikiem
a) spływu z pól substancji biogenicznych, środków ochrony roślin oraz przenikania
zanieczyszczeń z powietrza.
b) działalności człowieka w gospodarstwie domowym.
c) opadów atmosferycznych.
d) rozwoju organizmów wodnych.
12. Wody I klasy czystości powinny słu\
yć
a) zaopatrzeniu ludności w wodę do picia.
b) zaopatrzeniu hodowli zwierzÄ…t gospodarskich.
c) nawadnianiu upraw ogrodniczych.
d) hodowli ryb z wyjÄ…tkiem Å‚ososiowatych.
13. Najczęściej występujące gazowe ska\
enia atmosfery wymieniono prawidłowo w punkcie
a) SO2, H2S, CO2, HCl.
b) SO2, CO2, NOx.
c) SO2, O3, CO2, HCl.
d) CO2, NO2, O3, SO2.
14. Zagro\
eniem dla biosfery spowodowanym zanikaniem ozonu nie jest
a) wzrost ilości promieniowania ultrafioletowego.
b) wzrost niebezpiecznych chorób.
c) brak odporności w chorobach skórnych.
d) wzrost gazów cieplarnianych.
15. Opakowanie z substancjÄ… szkodliwÄ… opisano R22, co oznacza \
e
a) mo\
e być przyczyną raka.
b) mo\
e upośledzić płodność.
c) działa szkodliwe w przypadku spo\
ycia.
d) działa bardzo toksycznie w przypadku spo\
ycia.
16. ADR reguluje transport towarów występujący przed numerem rozpoznawczym
niebezpieczeństwa informuje o
a) materiale trujÄ…cym.
b) materiale Å‚atwopalnym.
c) materiale reagujÄ…cym z wodÄ….
d) materiale wybuchowym.
17. Laboratorium, w którym odbywają się ćwiczenia mo\
e funkcjonować pomimo braku:
a) regulaminu i przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
b) Kart Charakterystyk substancji niebezpiecznych.
c) oznakowania substancji chemicznych.
d) wykazu sprzętu i szkła chemicznego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
18. Pracownikowi na stanowisku pracy zostały przedstawione najwłaściwsze choroby
zawodowe. Błędne przyporządkowanie przedstawia
a) rozedma płuc  muzyk instrumentów dętych.
b) alergiczny nie\
yt nosa  malarz.
c) pylica  szlifierz.
d) niedowład strun głosowych  nauczyciel.
19. Ryzyko średnie nara\
enia na substancje chemiczne w środowisku pracy cechuje
a) wskaz
niki nara\
enia są równe wartości dopuszczalnych NDS, NDSCh, NDSP.
b) wskaz
niki nara\
enia są zgodne z wartościami dopuszczalnych NDS, NDSCh, NDSP.
c) wskaz
niki nara\
enia są mniejsze od 0,5 wartości dopuszczalnych NDS, NDSCh,
NDSP.
d) wskaz
niki nara\
enia są równe lub większe od 0,5 wartości dopuszczalnych NDS,
NDSCh, NDSP.
20. Błędną informację na temat benzopirenu podaje zdanie
a) produkt niecałkowitego spalania paliw.
b) niebezpieczny ze względu na przedostanie się do organizmu człowieka przez skórę.
c) przemieszcza się wraz z pyłem i wodą.
d) pod wpływem światła, tlenu i temperatury ulega biotransformacji.
21. W oznaczaniu chemicznego zapotrzebowania na tlen (ChZT) jako utleniacza stosujemy
a) manganian (VII) potasu.
b) azotan (V) potasu.
c) chromian (VI) potasu.
d) chloran (VII) potasu.
22. Działanie dra\
niące na organizm człowieka wykazują
a) amoniak, siarkowodór, kwas siarkowy(VI).
b) chlor, fenol, tlenek siarki(IV).
c) siarkowodór, tlenek węgla(II), chlor.
d) chlor, kwas siarkowy(IV), tlenek węgla(IV).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko..........................................................................................
Badanie toksyn w środowisku naturalnym i przemysłowym
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1.
a b c d
2.
a b c d
3.
a b c d
4.
a b c d
5.
a b c d
6.
a b c d
7.
a b c d
8.
a b c d
9.
a b c d
10.
a b c d
11.
a b c d
12.
a b c d
13.
a b c d
14.
a b c d
15.
a b c d
16.
a b c d
17.
a b c d
18.
a b c d
19.
a b c d
20.
a b c d
21.
a b c d
22.
a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
7. LITERATURA
1. Bodzek D.: Chemia i fizykochemia substancji toksycznych i niebezpiecznych. ÅšAM,
Katowice 2003
2. Dreisbach R. H., Robertson W. O.: Vademecum zatruć. Wydawnictwo Lekarskie. PZWL,
Warszawa 1995
3. Górny M.: Ekologia i ochrona środowiska. Polski Klub Ekologiczny, Gliwice 1996
4. Hassa R., Mrzigod A, Mrzigod J, Sułkowski W.: Chemia. Wydawnictwo M. Ro\
ak
Sp.z o.o. 2002
5. Jasińska  Zubelewicz E.: Ergonomia. Toksykologia przemysłowa i środowiskowa.
OWPW, Warszawa 1996
6. Klepaczko  Filipek B., A
oin J.: Analiza techniczna. WSiP, Warszawa 1994
7. Lipkowska  Grabowska K.: Analiza wody i ścieków WSiP, Warszawa 1998
8. A
opata K.: Chemia a środowiska. WSIP, Warszawa 1994
9. Piotrowski J.: Podstawy toksykologii. WNT, Warszawa 2006
10. Pyłka  Gutowska E.: Ekologia z ochroną środowiska. Wydawnictwo Oświata,
Warszawa 1997
11. Rączkowski B.: BHP w praktyce. Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp.z.o.o,
Gdańsk 2000
12. Seńczuk W.: Toksykologia. Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 1999
13. Wiśniewski H., Kowalewski G.: Ekologia z ochroną i kształtowaniem środowiska. Wyd.
AGMEN, Warszawa 2000
14. Zawieski M. W.: Ocena ryzyka zawodowego. CIOP PIB, Warszawa 2004
15. www.komers- bhp.pl/substancjeniebezpieczne.html
16. www.techem.com.pl/category_sign.php?categoryId=chemost
Literatura metodyczna:
1. Jeruszka U., Niemierko B.: Zastosowania pomiaru sprawdzającego w kształceniu
zawodowym. MEN, Warszawa 1997
2. Szlosek F.: Wstęp do dydaktyki przedmiotów zawodowych. ITE, Radom 1998
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38