warsztat
Wkładamy błonę do koreksu czamy szpulę na trzpieniu i umieszczamy całość w kore-
ksie i mocno dokręcając lub zaciskając pokrywę.
Załadowanie koreksu powinno odbywać się w abso- Wszystkie opisane czynności przeprowadzamy jeszcze
lutnej ciemności, ponieważ większość błon czarno-białych raz, tylko z zamkniętymi oczami. Jeżeli w jakimś mo-
CZARNO  BIAA
A
posiada uczulenie panchromatyczne (w całym zakresie mencie mamy problem i pogubimy się, to otwórzmy
widma światła widzialnego). Na początku może się wy- oczy, przeanalizujmy problem i powtórzmy czynność
dawać, że nawinięcie błon na szpule jest czynnością jeszcze raz. Całą procedurę wyciągania błony z kasety,
ci emni a f ot ogr af i czna
trudną, ale po krótkim treningu przy normalnym oświet- nawijania na szpulę i umieszczania w koreksie powta-
leniu, szybko dochodzi się do wprawy. Do nauki tej czyn- rzamy kilkakrotnie z zamkniętymi oczami. Jeżeli próby
ności potrzebna nam będzie niepotrzebna lub zaświetlona przeprowadzane z zamkniętymi oczami zakończyliśmy
Każdy szanujący się fotoamator zajmujący się tradycyjną fotografią czarno-
stara błona. Jeżeli jest to błona małoobrazkowa to po- sukcesem, to powtarzamy je jeszcze kilkakrotnie  tym
winna być w kasecie, natomiast błona zwojowa powinna razem w ciemni.
białą powinien umieć wywoływać błony własnoręcznie. W tej chwili stało
być przymocowana do papierowej taśmy ochronnej. W przypadku błon arkuszowych sprawa wygląda nieco
się to niestety koniecznością. Obróbka negatywów czarno-białych srebro-
prościej. Do obróbki takich błon idealnie nadają się tanki
wych już dawno stała się nieopłacalna dla zakładów fotograficznych.
firmy JOBO. Błony formatów 6,5 x 9 cm, 9 x 12 cm
Początkujący mogą być nieco przerażeni tym, co ich czeka, ale zapewniam,
oraz 4 x 5 możemy wsunąć na specjalną szpulę i umie-
że są to tylko pozory. Producenci błon czarno-białych i chemii do ich obróbki
ścić wewnątrz tanku. Błony o większych rozmiarach 5
x 7  , 13 x 18 cm, 18 x 24 cm i 8 x 10  umieszczamy na
zadbali dosłownie o wszystko. Do wyboru mamy najrozmaitsze wywoływa-
ściankach tanków. W tankach systemu JOBO 2800 na
cze, przerywacze, utrwalacze, tonery oraz zestawy do zmiany charakteru ob-
ściankach znajdują się specjalne karby utrzymujące ar-
razu fotograficznego.
wykłada
Robert Przed przystąpieniem do wkładania błony do koreksu, zanim zgasimy
światło rozkładamy wszystko przed sobą na stole.
Urbański
Obróbka błon
Oto czynności, których wykonanie powinniśmy opa-
nować w określonej kolejności  jest to bardzo ważne,
Wysuwamy końcówkę błony z kasety i obcinamy ją  posłuży nam do
W czym wywoływać błony
w tym samym koreksie błony małoobrazkowe i zwojowe. abyśmy potem w ciemni nie musieli niczego po omacku
określenia prawidłowego czasu utrwalania błony.
czarno-białe?
W chwili obecnej w sprzedaży dostępne są koreksy takich szukać.
firm jak JOBO, PATERSON, KAISER oraz niestety już tylko Ustawiamy przed sobą rozłożony koreks, błonę oraz
W warunkach domowych najlepiej do tego celu nadają na giełdach i w komisach krajowe KROKUSY. Te ostatnie nożyczki. Błona małoobrazkowa powinna mieć wyciąg-
się koreksy i tanki. Cóż to takiego? są najtańsze. Można je kupić już za 10-20 złotych . Są bar- niętą na zewnątrz kasety końcówkę, o ile ta jest nieroz-
Koreks to światłoszczelny pojemnik w kształcie puszki dzo solidnie i funkcjonalnie wykonane . Produkowano je bieralna. Szpule koreksu powinny mieć od razu ustawioną
z odkręcaną pokrywą wyposażoną w specjalne kanały w dwóch odmianach KROKUS TANK 800 (z dwiema szpu- szerokość błony. Wyciągamy ostrożnie błonę z kasety
umożliwiające przepływ roztworów biorących udział w ob- lami) i KROKUS TANK 1500 (z pięcioma szpulami). Szcze- trzymając ją palcami za krawędzie i odcinamy od szpulki
róbce błony. Puszka najczęściej wykonana jest z czarnego, gólnie godne polecenia ze względu na funkcjonalność, . Następnie chwytamy błonę za koniec, którym była przy-
bardzo mocnego plastiku. Wewnątrz umieszczamy szpule, jak i wygodę obsługi są koreksy i tanki firmy JOBO. Ich mocowana w kasecie (ten koniec jest mocniej skręcony,
Wyciągamy błonę z kasety i odci- Wsuwamy początek błony w rowki
na które nawijamy błony. Szpule po nałożoniu na obrotowy główną zaletą jest to, że posiadają budowę modułową dzięki temu łatwiej nawiniemy błonę i wsuwamy
namy. Błonę zwojową 120 rozwijamy szpuli na głębokość kilku centymet-
i odcinamy od taśmy papierowej. rów.
rdzeń możemy obracać. Szpule plastikowe mają możli- i w ramach tak zwanych systemów różniących się nieco ostrożnie w rowki szpuli od koreksu . Szpula jest tak
wość rozsuwania, dzięki czemu możemy wywoływać przeznaczeniem można zmieniać ich pojemność. skonstruowana, że obracając względem siebie na zmianę
jej połówki mniej więcej o 30 stopni błona powinna sama
Tank JOBO systemu 2500 oraz szpule, na któ- wsuwać się do jej wnętrza. W praktyce czasami musimy
JOBODRUM Expert  koreks (drum) do obróbki
rych możemy umieszczać błony małoobrazkowe,
błonie pomóc delikatnie popychając ją palcami. Warun-
błon arkuszowych oraz wycior do czyszczenia
zwojowe i arkuszowe 6,5x9 cm, 9x12 cm i 4x5  .
komór. kiem pomyślnego przeprowadzenia tej czynności jest
bardzo dokładne wysuszenie przedtem szpuli, a przede
wszystkim jej rowków. W przeciwnym razie nawet jedna
kropla wody może spowodować, że żelatyna zawarta
w emulsji może spowodować przywarcie krawędzi błony
Obracając na przemian względem Po nałożeniu błony na rdzeń wkła-
do szpuli. Taki wypadek w ciemni wprawi nas tylko w nie-
siebie dwoma częściami szpuli wsu- damy całość do puszki koreksu
potrzebne zdenerwowanie. Po nawinięciu błony umiesz- wamy do niej błonę.
foto 41
foto 40
część II
warsztat
mienione problemy oraz sposoby ich rozwiązywania od- wykonane są z czarnego plastiku, posiadają nakrętki
noszą się również do wyboru odpowiedniego utrwalacza. w różnych kolorach, aby można było rozpoznać co za-
Roztwory robocze możemy przechowywać w butelkach wierają. Mają one pojemność 1 i 2 litrów. Jest to z pew-
z ciemnego szkła lub czarnego tworzywa sztucznego nością najlepszy sposób na przechowywanie wywoływa-
i przechowywane w pomieszczeniach osłoniętych od czy i utrwalaczy.
światła. Podczas obróbki niewielkie ilości roztworu na Oprócz wywoływacza i utrwalacza potrzebny nam bę-
pewno ulegną rozlaniu i butelka nie będzie mogła zostać dzie jeszcze przerywacz. Możemy zakupić gotowy
ponownie dokładnie napełniona. Pozostanie w niej wolna w postaci płynnego koncentratu i rozcieńczyć go zgodnie
przestrzeń wypełniona powietrzem, a roztwór powoli z instrukcją lub sporządzić sami. Do tego celu potrzebny
zacznie się utleniać. Możemy wtedy wykorzystać opisany nam będzie ocet spożywczy 10% i woda. Do 900 ml
Tank JOBO systemu 2800 do obróbki błon arkuszowych i papierów nie posiada rdzenia, na który wsuwa się szpule. W pokrywie znajduje się specjalny
wyżej Tetenal Protectan Spray. Innym rozwiązaniem jest wody dolewamy 100 ml octu i mieszamy.
kubeczek do którego wlewamy roztwory robocze. Po przewróceniu tanku na bok roztwór wylewa się do wnętrza tanku. Błony umieszcza się na ściankach
przechowywanie roztworów w plastikowych butelkach Do przygotowania wywoływacza, przerywacza i utrwa-
tanku  w ich utrzymaniu pomagają specjalne karby.
harmonijkowych, których pojemność możemy poprzez lacza używamy przegotowanej wody z kranu lub wody
kusze (rozpierające się dzięki własnej sprężystości) i za- Wkładanie błon arkuszowych do tanków również należy ściskanie dostosować do objętości roztworu. Butelki te destylowanej.
bezpieczające je przed przesuwaniem się. Tanki systemu wykonywać w całkowitej ciemności. Po dokładnym za-
JOBO 3000 przypominają bębenki rewolwerów  każdy mknięciu koreksu z błoną pozostałe czynności możemy
arkusz zwinięty w rulon wsuwamy do oddzielnej komory. wykonywać już przy świetle dziennym.
Obróbka chemiczna błon
Do prawidłowego przeprowadzenia procesu potrzebny
Przygotowanie roztworów telki po każdorazowym jej otwarciu. Gaz jako cięższy od nam będzie stoper oraz termometr. Producenci zalecają,
powietrza osiada bezpośrednio nad substancją che- aby temperatura roztworów była jednakowa i wynosiła
Producenci oferują nam koncentraty w płynie i zestawy miczną i odcina jego dostęp. 20oC. Jednak czasami, zwłaszcza latem trudno jest ją
w proszku. Jedne i drugie mają swoje wady i zalety. Wywoływacze w proszku możemy przechowywać przez uzyskać, gdyż wtedy nawet zimna woda w kranie może
Używając koncentratów płynnych jesteśmy zmuszeni do kilka lat, a po rozpuszczeniu w wodzie i napełnieniu pod mieć 24oC. Aby temu zaradzić producenci dołączają do
Zakładamy lub zakręcamy pokrywę koreksu i wlewamy roztwór wywoływa-
przygotowania za każdym razem świeżej porcji wy- korek butelki przez okres 1-2 miesięcy. Podczas przygo- wywoływaczy specjalne wykresy na których przedsta-
cza. Staramy się zrobić to jak najszybciej i uruchamiamy stoper.
woływacza, gdyż otrzymany roztwór na ogół nadaje się towania wywoływacza musimy stosować się ściśle do wiona jest zależność czasu obróbki od temperatury roz-
tylko do jednorazowego użytku i jest bardzo nietrwały. wskazówek producenta dotyczących temperatury i kolej- tworu zwykle w zakresie 18-24oC. Po zmierzeniu tem-
Zapewnia nam to jednak prawie 100-procentową powta- ności rozpuszczania zawartości torebek. Nie popadajmy peratury i ustaleniu czasu wywoływania możemy
rzalność wyników. Jeżeli już raz otworzymy butelkę z kon- w rutynę i za każdym razem szczegółowo czytajmy in- przystąpić do pracy.
centratem, to musimy go jak najszybciej zużyć. Produ- strukcję. Jeżeli nie będziemy Napełniamy koreks na początku czystą wodą . Kilkakrotnie
cent na ogół podaje, że trwałość koncentratu w butelce przestrzegać tej kolejności wy- obracamy i uderzamy jego podstawą o dno zlewu czy
wypełnionej do połowy wynosi około 6 miesięcy (musimy tworzą nam się trudno rozpusz- blat stołu. Czynność ta ma na celu zwilżenie emulsji
to dokładnie sprawdzić sami na etykiecie). Jednak w prak- czalne w wodzie osady, a wy-
tyce dobrze jest skrócić ten czas o połowę. Dlatego też woływacz będzie można tylko
decydując się na użycie koncentratu powinniśmy w miarę wylać.
Po zakryciu kanałów wylotowych koreksu rozpoczynamy mieszanie poprzez
możliwości kupować jak najmniejsze opakowania choć Jeżeli na opakowaniu zesta-
odwracanie do góry dnem.
zakup większego z pewnością byłby bardziej opłacalny wu znajduje się informacja, że
finansowo. Przy zakupie możemy łatwo dokonać pew- możemy z jego zawartości przy-
nego rachunku. Jeżeli opakowanie koncentratu ma po- gotować 1 litr roztworu to ozna-
jemność 0,25 litra, a rozcieńczenie robocze wynosi cza, że jest to ilość minimalna
(1+10), to mnożymy 0,25x(1+10) = 2,75 litra. Przy i nie powinniśmy dzielić zawar-
założeniu, że nasz koreks ma pojemność roboczą 500- tości poszczególnych torebek.
700 ml łatwo można policzyć, że ta ilość koncentratu Producent z reguły dopuszcza
wystarczy nam na 4-5 napełnień koreksu, czyli wywołanie większe rozcieńczenie przygo-
10 błon. Jeżeli jesteśmy w stanie naświetlić taką ilość towanego wcześniej roztworu
materiału w okresie tych trzech miesięcy to możemy roboczego, ale zawsze jest to
Po zakończeniu każdej z kąpieli staramy się jak najszybciej opróżnić koreks
być spokojni o to, że wywołując pierwszą i ostatnią błonę opisane w instrukcji. Roztwór z roztworu roboczego.Intensywność procesu płukania możemy podnieść
poprzez zastosowanie urządzenia zwanego kaskadą (specjalna rurka, której
otrzymamy ten sam wynik. Dosyć skutecznym zabez- roboczy wywoływacza w pro-
jeden koniec zakładamy na wylot kranu, a drugi umieszczamy w kanale
pieczeniem koncentratu wywoływacza przed utlenieniem szku przygotowujemy co naj-
wlotowym koreksu) tworzącego mieszaninę wody i pęcherzów powietrza.
Butelki do przechowywania roz-
jest użycie gazu obojętnego Tetenal Protectan Spray (pro- mniej na 24 godziny przed pro-
Ten sposób płukania skraca czas jego trwania do 5-10 minut i pozwala za-
tworów roboczych wywoływa- Schemat działania koreksu do obróbki błon małoobrazkowych i zwojo-
oszczędzić spore ilości wody.
pan), który w niewielkich ilościach wpuszczamy do bu- cesem obróbki błon. Wyżej wy- cza, przerywacza i utrwalacza. wych 120.
foto 43
foto 42
warsztat
Na zakończenie chciałbym przekazać kilka uwag na temat
BHP podczas obróbki błon.
Będziemy mieli do czynienia z substancjami chemicznymi,
które mogą powodować uczulenia, podrażnienia skóry (np.
w ilości zalecanej przez producenta i moczymy błonę
metol, wodorotlenek sodowy), a w razie spożycia groz
ne
W przypadku obróbki błon arkuszowych sposób wywoływania bę-
w skutkach zatrucia (np. boraks). Dlatego podczas przygotowy-
dzie przebiegał nieco inaczej. przez około 1 minutę. Jeżeli nie dysponujemy bieżącą
wania roztworów roboczych używajmy ochronnych rękawic gu-
Ponieważ tanki do obróbki takich błon posiadają znaczną objętość
wodą możemy przeprowadzić płukanie w następujący
mowych. Osoby mieszkające w miastach być może (z braku
od 2 do kilku litrów, to wielkim marnotrawstwem byłoby wykorzy-
sposób. Po utrwaleniu błon koreks przepłukujemy czystą
stywanie do obróbki kilku arkuszy takiej ilości roztworu roboczego innego pomieszczenia) będą prowadzić obróbkę w kuchni,
wywoływacza. Zwykle wystarczy do tego celu 100  200 ml. Aby gdzie jest łatwy dostęp do wody bieżącej i możliwość jej pod-
wodą, po czym napełniamy go ponownie wodą i ener-
Tank do obróbki błon arkuszowych obracamy na specjalnym urządzeniu
powierzchnia błony miała stały kontakt z wywoływaczem, po na-
grzania. Powinny zatem odpowiednio przygotować pomiesz-
gicznie obracamy pięciokrotnie. Po wylaniu wody i po-
z rolkami lub toczymy po blacie stołu. pełnieniu nie przewracamy tanków do góry dnem lecz kładziemy je
czenie do pracy. Należy pochować do szafek wszelką żywność
nownym nalaniu świeżej wody obracamy koreksem
na boku i obracamy (toczymy) bez przerwy na powierzchni stołu lub
i niepotrzebne naczynia. Jeżeli nie dysponujemy butelkami har-
w specjalnym stojaku z rolkami.
monijkowymi, mającymi charakterystyczny wygląd, a roztwory
i oderwanie od jej powierzchni pę- i wstrząsamy dziesięciokrotnie. Po opróżnieniu i nalaniu
Prawidłowe wywołanie błony zależy od wielu czynników: sposobu
przechowujemy w butelkach z ciemnego szkła lub tworzywa,
cherzyków powietrza. W tym cza- do koreksu świeżej wody po raz trzeci obracamy
naświetlenia w aparacie, stężenia roztworów roboczych i ich tem-
dokładnie i w widocznych miejscach oznaczmy je i opiszmy.
peratury, sposobu poruszania koreksem (tankiem).
sie rozpuszczeniu i wypłukaniu i wstrząsamy nim dwudziestokrotnie. Po raz czwarty
Jeżeli w domu są małe dzieci, to byłoby najlepiej gdybyśmy
Czas wywoływania podany przez producenta na opakowaniu błony
ulega także warstwa przeciwod- opróżniamy koreks i ponownie napełniamy go świeżą nasze chemikalia przechowywali w zamykanej na klucz szafce.
lub wywoływacza jest jedynie wartością orientacyjną i pozwalają na
blaskowa, stąd wylewana woda wodą z dodatkiem płynu zwilżającego.
uzyskanie średnio kontrastowych negatywów (gradient ł = 0,65)
przystosowanych do wykonywania zdjęć przy użyciu powiększalnika
może mieć zabarwienie zielone, Po wylaniu wody odkręcamy pokrywę koreksu, wyj-
z głowicą dyfuzyjną. Negatywy przeznaczone do wykonywania po-
niebieskie lub fioletowe. Po mujemy szpule ze środka, rozbieramy je i wyjmujemy tniemy na kilku klatkowe odcinki i umieszczamy w ko-
większeń przy użyciu powiększalników kondensorowych powinny
upływie 1 minuty wodę wylewa- być wywołane mniej kontrastowo (gradient ł = 0,55). obrobiony negatyw. Robimy to bardzo ostrożnie ponieważ szulkach archiwizacyjnych, które będą go chronić przed
Polecam lekturę wiadomości publikowanych na stronie interneto-
my. Gdybyśmy wcześniej nie jego emulsja jest spęczniała i bardzo wrażliwa na naj- uszkodzeniem.
wej http://www.digitaltruth.com, gdzie można znalez
ć informację
zwilżyli błony, to po nalaniu wy- drobniejsze nawet uszkodzenia. Rozwijamy negatyw Na tym kończy się cała procedura obróbki naświetlonej
na temat obróbki wszystkich produkowanych obecnie błon czarno-
białych w wywoływaczach różnych producentów. Witryna ta jest
woływacza mogłyby wytworzyć i suszymy w pomieszczeniu wolnym od kurzu zawieszając błony. Z początku może się ona wydawać bardzo skom-
współredagowana przez fotografów i fotoamatorów z całego świata,
się na jej powierzchni małe pę- go przy pomocy spinacza np. na suszarce do suszenia plikowana, jednak nie należy się tym przerażać. Po kil-
a umieszczane tam dane podlegają stałej weryfikacji i aktualizacji.
cherzyki powietrza, które w miejscu bielizny w łazience. Z drugiej strony obciążamy go np. kukrotnym jej powtórzeniu wszystko stanie się bardzo
swojego powstania spowolniłyby drugim spinaczem, aby się nie zwijał. Zamykamy po- proste.
proces wywoływania i otrzymali- proces wywoływania trwa jednak dalej, ponieważ emulsja mieszczenie i wychodzimy. Po upływie pół godziny ne- q
byśmy na negatywie niedowołane błony jest mocno nasączona wywoływaczem. Po upływie gatyw powinien być suchy. Po wysuszeniu negatyw
miejsca w postaci kropek różnej czasu wywoływania (cały czas śledzimy wskazania sto-
wielkości. pera) natychmiast napełniamy koreks roztworem prze-
Po wylaniu wody wlewamy do rywacza. Po wlaniu przerywacza zakrywamy kanały ko-
koreksu wywoływacz. Po na- reksu i rozpoczynamy mieszanie. Proces powinien trwać
Profesjonalne suszarki do
pełnieniu natychmiast włączamy około 30 sekund, po czym wylewamy przerywacz.
suszenia błon chronią błony
stoper i zakrywamy kanały wloto- Następnie napełniamy koreks roztworem utrwalacza,
przed osiadaniem i przywie-
raniem drobin kurzu pod- wy i wylotowy. Napełnianie dwu- włączamy stoper i mieszamy poprzez odwracanie tak,
czas procesu suszenia.
szpulowego koreksu trwa zwykle jak podczas wywoływania. Czas prawidłowego utrwalania
około 5 sekund. Następnie obra- ustalamy w następujący sposób: odcięty podczas łado-
camy koreks kilka razy do góry wania do koreksu niewielki kawałek błony (zwykle jej
dnem przez okres zalecany przez zaświetlony początek) wkładamy do naczynia z utrwala-
producenta wywoływacza, po czem i mieszamy. Mierzymy czas, po jakim błona straci
czym delikatnie uderzamy nim swoje mleczne zabarwienie (odbieli się) i stanie się kla-
o podłoże. Mieszanie powtarzamy rownie przez
roczysta  czas utrwalania powinien być
Procesory JOBO do obróbki co pół lub całą minutę. Najko- dwukrotnie dłuższy (w przypadku błony Rollei R3 nawet
błon ułatwiają utrzymanie
rzystniejszym sposobem mieszania trzykrotnie dłuższy od czasu odbielania). Po upływie
stałej temperatury roztwo-
jest przewracanie koreksu do góry ustalonego czasu wylewamy utrwalacz i przystępujemy
rów roboczych oraz procesu
dnem 3-4 razy. Ma ono na celu do płukania.
podczas trwania obróbki
chemicznej. Zapewniają rów- wymianę i dopływ roztworu znaj- Płukanie przeprowadzamy nie wyjmując szpul z koreksu.
nież równomierne mieszanie
dującego się pomiędzy ściankami Do kanału wlotowego kierujemy strumień wody z kranu.
poprzez obrót koreksu wokół
nawiniętej na szpulę błony. Na Nadmiar będzie swobodnie wypływał kanałem wyloto-
jego osi. Na zdjęciu produ-
10-15 sekund przed końcem czasu wym. Strumień wody nie powinien być zbyt silny ani za
kowany nadal procesor JOBO
CPE-2 plus. wywoływania odkrywamy kanały słaby, a jego temperatura w granicach 15-25oC. Nie po-
wlotowy i wylotowy i rozpoczy- winna jednak odbiegać od temperatury roztworów ro-
namy opróżnianie koreksu. Trwa ono tyle, co napełnianie. boczych o więcej niż 5oC. Płukanie powinno trwać około
Jeżeli używaliśmy wywoływacza jednorazowego, to 15-30 minut. Co parę minut opróżniamy koreks całkowicie
wylewamy go w ogóle do zlewu, zaś wywoływacz wie- z wody i napełniamy go ponownie. Po zakończeniu
lokrotnego użytku przelewamy do uprzednio przygoto- płukania w strumieniu wody bieżącej dolewamy do ko-
wanej butelki lub menzurki. Po opróżnieniu koreksu reksu płynu zwilżającego np. Fotonal, Mirasol, Ilfotol
foto 44