Emerytura z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ⏐

1

E

MERYTURA

Z

F

UNDUSZU

U

BEZPIECZEŃ

S

POŁECZNYCH

Warunki nabywania prawa do emerytury określa ustawa z dnia 17 grud-

nia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych

1

.

Przepisy tej ustawy różnicują uprawnienia emerytalne i zasady obliczania
tych świadczeń w zależności od wieku ubezpieczonych.

Ustawa dzieli ubezpieczonych na:
V

urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949 r.,

V

urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r.

Odrębne zasady dotyczą górników, którzy nabywają prawo do emerytury

na zasadach określonych w dziale II rozdziale 3a wymienionej ustawy.

V

Jakie są warunki uzyskania emerytury
dla ubezpieczonych
urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949 r.?

Ubezpieczeni urodzeni przed dniem 1 stycznia 1949 r. nabywają upraw-

nienia emerytalne na dotychczasowych zasadach (tj. obowiązujących do 31 grud-
nia 1998 r.), jeżeli spełniają łącznie następujące warunki:

— osiągnęli wiek emerytalny, wynoszący co najmniej 60 lat dla kobiet

i 65 lat dla mężczyzn,

— mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat

dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn.

Okresami składkowymi są (wymienione w art. 6 ustawy) okresy opła-

cania składek na ubezpieczenie społeczne (ubezpieczenia emerytalne i ren-
towe) oraz okresy uznane przez ustawodawcę za okresy składkowe. Okresy
nieskładkowe to okresy braku aktywności zawodowej (wymienione w art. 7
ustawy), za które nie były opłacane składki na ubezpieczenie z określonych
przez ustawodawcę przyczyn.

1

Tekst jednolity: Dziennik Ustaw nr 39 z 2004 r., poz. 353 z późn. zm.

ZAKŁAD UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH

2

⏐ Emerytura z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych

Okresy nieskładkowe uwzględniane są w wymiarze nieprzekraczającym

1/3 udowodnionych okresów składkowych.

Tak jak okresy składkowe traktuje się przy ustalaniu prawa do emery-

tury okresy opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników, okresy
prowadzenia gospodarstwa rolnego lub pracy w tym gospodarstwie po ukoń-
czeniu 16-go roku życia.

Okresy te uwzględnia się w rozmiarze niezbędnym do uzupełnienia

okresu wymaganego do ustalenia prawa do emerytury; pod warunkiem,
że nie zostały one uwzględnione przy ustalaniu prawa do emerytury lub
renty rolnej.

W rozmiarze niezbędnym do uzupełnienia okresu wymaganego do

ustalenia prawa do emerytury, dla osób, które osiągnęły 60 lat – kobieta
i 65 lat – mężczyzna, uwzględnia się także okres pobierania renty z tytułu
niezdolności do pracy, do której ustało prawo wskutek odzyskania zdolno-
ści do pracy.

Emerytura przysługuje również ubezpieczonym, którzy:
— osiągnęli wiek emerytalny, wynoszący co najmniej 60 lat dla kobiet

i 65 lat dla mężczyzn oraz

— mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 15 lat

dla kobiet i 20 lat dla mężczyzn.

Emerytury przyznanej tym ubezpieczonym nie podwyższa się do kwoty

najniższej emerytury.

Osobom pobierającym rentę z tytułu niezdolności do pracy, które osiąg-

nęły wiek 60 lat – w przypadku kobiet i 65 lat – w przypadku mężczyzn, mają-
cym okresy podlegania ubezpieczeniu społecznemu, przyznaje się emeryturę
z urzędu. Przyznana z urzędu emerytura nie może być niższa od renty z tytu-
łu niezdolności do pracy.

V

Kto spośród ubezpieczonych
urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949 r.
może przejść na tzw. wcześniejszą emeryturę?

Przed osiągnięciem podstawowego wieku emerytalnego mogą przejść

na emeryturę:

V

kobiety: po osiągnięciu 55 lat, jeżeli udowodnią co najmniej 30-letni

okres składkowy i nieskładkowy albo udowodnią co najmniej 20-letni
okres składkowy i nieskładkowy oraz zostaną uznane za całkowicie niezdolne
do pracy,

V

mężczyźni: po osiągnięciu 60 lat, jeżeli mają co najmniej 25-letni

okres składkowy i nieskładkowy oraz zostaną uznani za całkowicie niezdol-
nych do pracy,

Emerytura z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ⏐

3

Emerytura przysługuje ubezpieczonym, którzy przed zgłoszeniem

wniosku o emeryturę byli pracownikami i w okresie ostatnich 24 miesię-
cy podlegania ubezpieczeniom przez co najmniej 6 miesięcy pozostawali
w stosunku pracy; chyba że przez cały wymagany do emerytury okres
byli ubezpieczeni z tytułu pozostawania w stosunku pracy lub w dniu
zgłoszenia wniosku o emeryturę byli uprawnieni do renty z tytułu niezdol-
ności do pracy.

V

kobiety po osiągnięciu 55 lat, mężczyźni po osiągnięciu 60 lat

uprawnieni do renty z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypad-
kiem przy pracy (przy wykonywaniu pozarolniczej działalności gospodar-
czej, działalności twórczej lub artystycznej, umowy agencyjnej lub umowy
zlecenia albo przy wykonywaniu przez osoby duchowne i zakonne czynno-
ści religijnych lub czynności związanych z powierzonymi funkcjami dusz-
pasterskimi lub zakonnymi), wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy
zaistniałym do dnia 31 grudnia 2002 r. albo wskutek choroby zawodowej,
jeżeli mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat
w przypadku kobiet i 25 lat w przypadku mężczyzn,

V

osoby zatrudnione w szczególnych warunkach lub w szczególnym

charakterze, w wieku niższym niż 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn, jeżeli
udokumentują okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat
w przypadku kobiet i 25 lat w przypadku mężczyzn, w tym – zależnie od ro-
dzaju wykonywanej pracy – co najmniej 15 lat (10 lat w przypadku wykazu B)

2

zatrudnienia na podstawie umowy o pracę w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze.

V

Prawo do wcześniejszej emerytury, tj. przed osiągnięciem wieku

60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn, mają także kolejarze na zasadach
określonych w art. 40 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Z prawa do wcześniejszej emerytury, na podstawie odrębnych przepi-

sów, mogą również skorzystać:

V

inwalidzi wojenni i wojskowi,

V

kombatanci i osoby represjonowane,

V

urzędnicy państwowi,

V

pracownicy służby cywilnej,

V

pracownicy samorządowi,

2

Wiek emerytalny, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie któ-

rych osobom pracującym w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze,
w tym twórcom i artystom, niebędącym pracownikami przysługuje emerytura, ustala
się na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie
wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze.

4

⏐ Emerytura z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych

V

byli żołnierze zasadniczej służby wojskowej przymusowo zatrudnia-

ni w kopalniach węgla, kamieniołomach, zakładach wydobywania rud uranu
i batalionach budowlanych,

V

nauczyciele akademiccy.

Bez względu na wiek nabywają prawo do emerytury nauczyciele,

jeżeli:

V

udowodnią 30-letni okres składkowy i nieskładkowy, w tym co naj-

mniej 20 lat pracy nauczycielskiej, albo

V

udowodnią 25-letni okres składkowy i nieskładkowy, w tym 20 lat

pracy nauczycielskiej w szkolnictwie specjalnym,
pod warunkiem rozwiązania stosunku pracy na zasadach określonych
w art. 88 Karty Nauczyciela.

V

Jakie są warunki uzyskania emerytury
dla niektórych ubezpieczonych
urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r.?

Dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. a przed

dniem 1 stycznia 1969 r. ustawa o emeryturach z FUS przewiduje zarówno
nowe zasady ustalania prawa do emerytury, jak i jej wysokości. Niektórym
ubezpieczonym stwarza jednak możliwość przejścia na emeryturę na za-
sadach analogicznych jak dotychczasowe, jeżeli spełnią łącznie następują-
ce warunki:

— nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyli

wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwar-
tym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu
państwa,

— warunki do uzyskania emerytury spełnią do dnia 31 grudnia 2008 r.
Po spełnieniu wymienionych warunków – w wieku niższym od podsta-

wowego – uprawnienia do emerytury mają:

V

kobiety, jeżeli do dnia 31 grudnia 2008 r. ukończą 55 lat i będą

legitymowały się co najmniej 30-letnim okresem składkowym i nieskładko-
wym, albo 20-letnim okresem składkowym i nieskładkowym w przypadku
całkowitej niezdolności do pracy, oraz spełnią pozostałe warunki wyma-
gane od kobiet urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949 r. (patrz: tekst
w ramce na s. 3),

V

pracownicy zatrudnieni w szczególnych warunkach lub w szczegól-

nym charakterze, w tym twórcy i artyści niebędący pracownikami, którzy do
dnia 31 grudnia 2008 r. spełnią warunki określone w przepisach rozporzą-
dzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego
dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczegól-
nym charakterze, a także kolejarze.

Emerytura z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ⏐

5

Bez względu na wiek zachowują prawo do emerytury nauczyciele po

spełnieniu do dnia 31 grudnia 2008 r. warunku wymaganego okresu składkowe-
go i nieskładkowego oraz okresu pracy nauczycielskiej. Rozwiązanie stosunku
pracy może nastąpić po tej dacie.

V

Jak ustala się wysokość emerytury dla ubezpieczonych
urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949 r.
i niektórych ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r.?

Dla ubezpieczonych urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949 r., a także

dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., którzy spełnią
warunki do uzyskania emerytury do dnia 31 grudnia 2008 r. (tj. warunek
wieku i stażu) i zgłoszą wniosek o przyznanie emerytury przed osiągnięciem
wieku 60 lat, wysokość emerytury ustala się na dotychczasowych zasadach
i oblicza się według wzoru:

V

24% kwoty bazowej,

V

po 1,3% podstawy jej wymiaru za każdy pełny rok okresów składko-

wych – z uwzględnieniem pełnych miesięcy,

V

po 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy pełny rok okresów nieskład-

kowych – z uwzględnieniem pełnych miesięcy.

Podstawę wymiaru emerytury ustala się z okresu kolejnych 10 lat ka-

lendarzowych, wybranych z 20 lat poprzedzających rok zgłoszenia wniosku
o emeryturę, albo z 20 dowolnie wybranych lat kalendarzowych z całego ży-
cia zawodowego, przypadających przed rokiem zgłoszenia wniosku.

Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury nie może przekro-

czyć 250%.

V

Jaka emerytura przysługuje ubezpieczonym
urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r.?

Ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. (z podanymi

wyżej wyjątkami) przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku emerytal-
nego, wynoszącego co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla
mężczyzn. Osobom pobierającym rentę z tytułu niezdolności do pracy po
osiągnięciu tego wieku przyznaje się emeryturę z urzędu.

Prawo do emerytury nie jest uzależnione od udowodnienia określonego

minimalnego okresu ubezpieczenia.

Emerytura dla osób z tej grupy wiekowej zostanie wyliczona według

nowych zasad. Podstawą jej obliczenia będzie zwaloryzowana kwota skła-
dek na ubezpieczenie emerytalne zewidencjonowana na koncie ubezpieczo-

6

⏐ Emerytura z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych

nego, za okres od 1 stycznia 1999 r., powiększona o zwaloryzowany kapitał
początkowy (obliczany dla osób urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., które
przed dniem 1 stycznia 1999 r. opłacały składki na ubezpieczenie społeczne).
Emerytura stanowić będzie równowartość kwoty będącej wynikiem podzie-
lenia zgromadzonej na koncie kwoty przez tzw. średnie dalsze trwanie życia
(ogłaszane przez Prezesa GUS w terminie do 31 marca) dla osób w wieku
równym wiekowi, w jakim ubezpieczony przechodzi na emeryturę.

Osobom, które osiągną wiek uprawniający do emerytury w latach

2009-2013 i nie skorzystają z emerytury na warunkach dotychczasowych
oraz nie przystąpiły do otwartego funduszu emerytalnego będzie przysłu-
giwała emerytura w wysokości ustalonej w części na starych, w części na
nowych zasadach. Proporcje tych części będą zależne od roku, w którym
osiągnięto wiek emerytalny.

Ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r., którzy w dniu

1 stycznia 1999 r. osiągnęli: • okres zatrudnienia w szczególnych warun-
kach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczaso-
wych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat dla kobiet
i 65 lat dla mężczyzn oraz • okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co
najmniej 20 lat w przypadku kobiet i 25 lat w przypadku mężczyzn – eme-
rytura przysługuje po osiągnięciu wieku przewidzianego w przepisach
dotyczących osób zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczegól-
nym charakterze, pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu
emerytalnego oraz rozwiązania stosunku pracy, jeżeli ubezpieczony jest
pracownikiem.

Wysokość emerytury dla tych osób obliczona będzie według nowych

zasad, z tym że kapitał początkowy zostanie przeliczony poprzez dodanie do
okresów składkowych okresu równego różnicy między wiekiem emerytalnym
(60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn) a faktycznym wiekiem osoby przecho-
dzącej na emeryturę.

V

Wypłata emerytury

Emeryturę wypłaca się poczynając od dnia powstania prawa do tego

świadczenia, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wnio-
sek lub wydano decyzję z urzędu.

Emerytura może być wypłacana po uprzednim rozwiązaniu stosunku

pracy z pracodawcą (pracodawcami), u którego zainteresowany był zatrud-
niony bezpośrednio przed nabyciem prawa do świadczenia emerytalnego.

Emerytura może być przekazywana osobie uprawnionej za pośred-

nictwem osób prawnych prowadzących działalność w zakresie doręczania
świadczeń, albo – na wniosek tej osoby – na jej rachunek w banku lub spół-
dzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej.

Emerytura z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ⏐

7

Osobie uprawnionej zamieszkałej za granicą emerytura może być wypła-

cana na jej rachunek bankowy w Polsce lub do rąk wskazanej osoby zamiesz-
kałej w Polsce, względnie według zasad dotyczących wypłaty wynikających
z umów międzynarodowych w dziedzinie ubezpieczeń społecznych.

V

Jaki jest tryb postępowania o przyznanie emerytury?

Ustalenie prawa do emerytury następuje na podstawie wniosku (druk

ZUS Rp-1) osoby zainteresowanej, lub jej pełnomocnika, w formie decyzji
organu rentowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania – zamel-
dowania na pobyt stały.

Wniosek powinien zawierać: • imiona i nazwisko • datę i miejsce

urodzenia • imiona rodziców • miejsce zamieszkania – zameldowania na
pobyt stały • adres pobytu i adres do korespondencji (jeżeli są inne niż ad-
res zamieszkania) • numer PESEL i NIP, a w razie braku numeru PESEL
– serię i numer dowodu osobistego albo paszportu • wskazanie świadcze-
nia, o które osoba zainteresowana się ubiega • podpis wnioskodawcy lub
jej pełnomocnika.

Jeżeli emerytura ma być przekazywana na rachunek w banku, należy

podać numer konta osobistego i adres banku.

Wniosek o emeryturę może być wycofany nie później niż do dnia upra-

womocnienia się decyzji w sprawie emerytury, przy czym prośba o wycofanie
wniosku jest skuteczna, jeżeli została złożona na piśmie lub zgłoszona ustnie
do protokołu.

Do wniosku o przyznanie emerytury należy dołączyć:
V

kwestionariusz dotyczący okresów składkowych i nieskładkowych

(druk ZUS Rp-6),

V

dokumenty na potwierdzenie przebytych okresów składkowych

i nieskładkowych (świadectwa pracy, legitymację ubezpieczeniową, za-
świadczenia, dyplom ukończenia studiów, zaświadczenie szkoły wyższej,
wyciągi z akt urodzenia dzieci),

V

zaświadczenia pracodawcy o wysokości osiąganego wynagrodzenia

(na formularzu według wzoru określonego przez ZUS, druk ZUS Rp-7), bądź
legitymację ubezpieczeniową zawierającą odpowiednie wpisy.

Jeżeli dokumenty potwierdzające okresy składkowe i nieskładkowe

przebyte do 31 grudnia 1998 r. oraz potwierdzające wysokość osiąganego wy-
nagrodzenia zostały złożone przy wniosku o kapitał początkowy, nie należy
tych dokumentów dołączać do wniosku o emeryturę, nawet gdyby oryginały
tych dokumentów zostały zwrócone wnioskodawcy. We wniosku o emeryturę
należy podać, że dokumenty te zostały przedłożone przy wniosku o kapitał
początkowy. Wskazane jest podanie numeru sprawy kapitału początkowego,
tj. numeru zamieszczonego – w decyzji lub piśmie ZUS – po symbolu KPU.

8

⏐ Emerytura z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych

V

O czym należy powiadomić ZUS?

Osoba uprawniona do emerytury zobowiązana jest powiadomić ZUS

o następujących okolicznościach:

V

o osiąganiu przychodu z tytułu zatrudnienia, służby lub innej pracy

zarobkowej albo prowadzenia pozarolniczej działalności, a także o wysokości
osiąganego przychodu (nie dotyczy kobiety w wieku powyżej 60 lat, mężczyz-
ny w wieku powyżej 65 lat),

V

o łącznej kwocie przychodu osiągniętego w roku kalendarzowym –

w terminie do końca lutego następnego roku,

V

o zmianie miejsca zamieszkania, numeru rachunku w banku,

V

o pobieraniu emerytury lub renty z innego tytułu – przyznanej przez

inny organ rentowy, albo o pobieraniu uposażenia sędziego lub prokuratora
w stanie spoczynku, bądź uposażenia rodzinnego,

V

o pobieraniu zasiłku lub świadczenia przedemerytalnego, bądź renty

socjalnej,

V

o innych okolicznościach powodujących zawieszenie prawa do eme-

rytury.

V

Czy można odwołać się od decyzji ZUS?

Od decyzji ZUS przysługuje prawo wniesienia odwołania (za pośrednic-

twem oddziału ZUS) do sądu okręgowego – sądu pracy i ubezpieczeń społecz-
nych, właściwego ze względu na miejsce zamieszkania zainteresowanego,
w terminie miesiąca od dnia doręczenia decyzji.

Odwołanie wnosi się na piśmie do oddziału ZUS, który wydał decyzję,

albo ustnie do protokołu sporządzonego przez ten oddział. Postępowanie od-
woławcze wolne jest od opłat.

* * *

Podane informacje mają charakter ogólny. W celu uzyskania szczegóło-

wych informacji w sprawie emerytury należy zwrócić się do oddziału, inspek-
toratu lub biura terenowego ZUS.

Warszawa, styczeń 2008 r.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (Departament Świadczeń Pieniężnych)

00-701 Warszawa, ul. Czerniakowska 16

Skład: Poligrafia ZUS w Warszawie. Zam. nr 146/08.

Druk: Wydz. Poligr. ZUS w Nowym Sączu. Nakł. 144 480 egz. Zam. nr 94/08.