Język polski wśród języków świata u progu trzeciego tysiąclecia

1. Charakterystyka sytuacji językowej na świecie

a). Trudno określić, ile jest języków w użyciu – najbardziej wiarygodna liczba:
6500-7000 języków na świecie. Różne liczby w różnych opracowaniach. Z czego
to wynika?
- Nie ma kryteriów do odróżnienia etnolektu ze statusem odrębnego języka od
etnolektu ze statusem dialektu czy gwary jakiegoś języka.
- Brak dokładnej wiedzy o wielkiej liczbie etnolektów, przede wszystkim
egzotycznych (Amazonia, Azja Południowo-Wschodnia, góry Nowej Gwinei)

b). Zaledwie 5% języków świata doczekało się opracowań. 20% ma opisy
cząstkowe, o 70% wiemy tylko tyle, że istnieją.

c). Występują dwa zjawiska:
- dysproporcja językowego podziału świata
- przyśpieszenie procesu wymierania języków

2. Dysproporcje w językowym podziale świata: (dziś przybierają szczególne
rozmiary)
a). połowa ludności świata mówi tylko 12 językami: chiński – 20,8%(1 mld 200
mln), angielski – 8% (460 mln), hindi, hiszpański, portugalski, arabski, rosyjski,
japoński, francuski, indonezyjski, bengalski, niemiecki – 98 mln

b). Około 98% ludności świata posługuje się tylko 2% języków świata (ok. 140-
150 języków)

c). Zaledwie 78 języków ma rozwinięte odmiany pisane

d). Dysproporcja geograficzna:
- wielkie obszary, a jednolite pod względem językowym – np. Portugalia,
Islandia, Japonia
- małe obszary i wiele języków (np. Nowa Gwinea – rekord zróżnicowania
językowego: ok. 100 odrębnych rodzin języków papuaskich)
Inne państwa o dużym zróżnicowaniu: Papua nowa Gwinea, Indonezja, Nigeria,
Indie

e). Dysproporcje w Polsce:
93-94% to polskojęzyczni Polacy, ale z drugiej strony w naszych granicach jest
co najmniej 20 mniejszości językowych, co stawia Polskę na trzecim miejscu w
Europie pod względem zróżnicowania językowego (bez Rosji)

f). Dysproporcje w Europie:
niewielkie zróżnicowanie językowe; ok. 130 języków, ( w Ameryce ponad 2000,
Afryce – 20000

2. Gwałtowne przyśpieszenie procesu wymierania języków:

a). Data śmierci ostatniego użytkownika nie jest tożsama z datą wygaśnięcia
języka. W rzeczywistości język umiera wcześniej – gdy przestaje być
przekazywany młodszy pokoleniom

b). Co dwa tygodnie na świecie wymiera jeden język i ten proces będzie się
nasilał. W ciągu 20 lat ma zniknąć ponad połowa języków

c). Gaśnie przekaz pokoleniowy: np. z 20 języków Alaski przekazywane są tylko
2. Te języki nazywamy językami „ w stanie śmierci klinicznej”

d). „Granica bezpiecznej przyszłości języka” – minimum 100 000 użytkowników
– takich języków jest zaledwie 600 (mniej ni z 10%). Male narody we
współczesnych warunkach nie są w stanie utrzymać swojego języka etnicznego
w funkcji języka standardowego, który obsługuje wszystkie dziedziny życia
zbiorowego z odmianami funkcjonalnymi i odmiana naukową.

e). wycofanie języka ojczystego z nauki, oświaty, środków masowego przekazu
– z ograniczeniem do życia prywatnego i rodzinnego – w warunkach
dwujęzycznych to początek końca.
Zagrożone: irlandzki, szkocki, walijski, bretoński, dolnołużycki
„Wskrzeszenia” języka:
- szanse na odnowienie martwego języka są znikome. Jedną z przypadków była
próba rekonstrukcji języka praindoeuropejskiego nie zaświadczonego w
żadnym tekście (łódzcy językoznawcy)

3. Miejsce danego języka wśród innych: (czynniki, które na to wskazują) w

odniesieniu do Polski

a). Liczba użytkowników, ich rozprzestrzenienie, aktywność handlowa,
potencjał wytwórczy i naukowy, poziom materialny, dochód, wartość i rola
literatury, znaczenie wojskowe
- Wobec tego: Polska wysoko; pod względem liczby użytkowników jesteśmy na
końcu drugiej lub na początku trzeciej dziesiątki (na 7000 języków)

b). Najważniejsze czynniki przeważające o randze języka to stopień jego uprawy
i prestiż zależny od prężności i ekspansywności kulturalnej społeczeństwa jego
użytkowników . Przykładem jest angielski. Cieszy się popularnością za sprawą
roli gospodarczej, politycznej jaką odegrała Wlk Brytania w XIX wieku, a w XX
Stany.

4. Historia polszczyzny i jej miejsce:

a). Za czasów Jagiellonów i Rzeczypospolitej Obojga Narodów – dobra pozycja
w Europie:
- miejsce polszczyzny w renesansowym wielojęzycznym słowniku Ambrożego
Calepina (przed angielskim)
- duży wpływ polszczyzny na inne języki Rzeczypospolitej i wykraczanie poza
granice Państwa
b). osłabienie i upadek Rzeczypospolitej – spadek prestiżu języka polskiego
c). polszczyzna dziś – Ważnym czynnikiem wzrostu prestiżu polszczyzny były
literackie nagrody poetów czy wybór Karola Wojtyły na papieża
polszczyzna w dużej mierze zależy od nas samych: od miejsca, jakie zdołamy
zająć wśród krajów Europy i świata, od naszej prężności i ekspansywności
gospodarczej i kulturalnej, i świadomej i zorganizowanej troski o przyszłość
języka