Chocia˝ priony dobrze si´ nie kojarzà, bo uwa-
˝a si´ je za przyczyn´ chorób neurodegene-
racyjnych, neurobiolog Eric Kandle z Co-
lumbia University College twierdzi, ˝e odkry∏
pierwszà pozytywnà funkcj´ tych bia∏ek –

udzia∏ w tworzeniu pami´ci d∏ugo-
trwa∏ej. Wraz z Susan Lindquist z
Whitehead Institute w Cambridge do-
szed∏ mianowicie do wniosku, ˝e do
utrwalenia pami´ci d∏ugotrwa∏ej w
neuronach Êlimaka morskiego z ro-
dzaju Aplysia konieczna jest obecnoÊç
bia∏ka CPEB, które modyfikuje che-
micznie czàsteczki mRNA, umo˝liwia-
jàc ich translacj´. To samo bia∏ko w
komórkach dro˝d˝y zachowuje si´ jak
typowy prion. ¸àczàc oba fakty, bada-
cze sformu∏owali nowà hipotez´ t∏u-
maczàcà powstawanie pami´ci – trwa-
∏à jej podstawà, ich zdaniem, sà
zmiany w konformacji bia∏ek charak-
terystyczne dla prionów.

Kandle i jego wspó∏pracownicy zauwa˝y-

li, ˝e wielokrotne pobudzenie wypustek neu-
ronów Aplysia przez serotonin´ prowadzi
do zmian w poziomie mRNA bia∏ek warun-
kujàcych tworzenie pami´ci. Zmiany te za-
obserwowali jedynie w pobudzanych wy-

pustkach, choç czàsteczki mRNA powinny
powstawaç w ca∏ej komórce nerwowej. Oka-
za∏o si´, ˝e czynnikiem odpowiedzialnym za
taki efekt jest bia∏ko CPEB powstajàce lo-
kalnie w wielu kopiach w odpowiedzi na po-
budzenie b∏ony komórkowej neuronu przez
hormon. Bia∏ko to ma sekwencj´ aminokwa-
sowà, której niemal identyczny odpowied-
nik znaleziono w prionach. Jak wiadomo,
bia∏ka prionowe mogà wyst´powaç w dwu
stanach: rozpuszczalnym w roztworach wod-
nych i nierozpuszczalnym, odpowiadajàcym
za wywo∏ywanie chorób neurodegeneracyj-
nych. Istnienie tych podobnych dwu form
bia∏ka CPEB udowodni∏ pracujàcy razem z
Kandle biolog Kausik Si z College of Physi-
cians and Surgeons który pokaza∏, ˝e w ko-
mórkach dro˝d˝y aktywne CPEB tworzy
nierozpuszczalne skupiska. Mo˝liwoÊç wy-
st´powania bia∏ka CPEB w nierozpuszczal-
nej formie, która w przeciwieƒstwie do in-
nych szybko degradowanych bia∏ek pozostaje
w komórce przez d∏ugi czas, wyjaÊnia jego
udzia∏ w tworzeniu pami´ci d∏ugotrwa∏ej.
Nadszed∏ czas, by przedstawionà przez Kan-
dle’a i Lindquist teori´ sprawdziç na organi-
zmach modelowych, czyli muszce owoco-
wej i myszy.

R.D.

MEDYCYNA

Priony zrehabilitowane?

Daleko za orbità Plutona, gdzie mia∏o nie byç niemal niczego, Michael E.
Brown z California Institute of Technology, Chadwick Trujillo z Gemini
Observatory i David Rabinowitz z Yale University znaleêli niewiele od nie-
go mniejszy obiekt, który nazwali Sedna (od imienia eskimoskiej bogini
oceanu). Porusza si´ on po bardzo wyd∏u˝onej elipsie, zbli˝ajàc si´ do S∏oƒ-
ca na 75 j.a. i oddalajàc od niego a˝ o 900 j.a. Jego orbita le˝y poza Pasem
Kuipera [patrz: „Gwiazdy w pyle”, strona 48], lecz znacznie bli˝ej ni˝ Ob∏ok
Oorta, z którego, wed∏ug hipotezy holenderskiego astronoma Jana Oorta,
docierajà do nas komety d∏ugookresowe.

Sedna jest jednà wielkà zagadkà i mo˝e spowodowaç g∏´bokie zmiany w

naszych wyobra˝eniach o budowie i historii Uk∏adu S∏onecznego. JeÊli na-
le˝a∏a kiedyÊ do Pasa Kuipera, mog∏a przenieÊç si´ na obecnà orbit´ pod
wp∏ywem grawitacyjnych zaburzeƒ pochodzàcych od pobliskiej gwiazdy.
Hipotetyczna gwiazda musia∏aby jednak przelecieç w odleg∏oÊci najwy-
˝ej 500 j.a. od S∏oƒca. JeÊli sàsiedztwo naszej gwiazdy zawsze wyglàda-
∏o tak samo, to prawdopodobieƒstwo, ˝e do tak bliskiego spotkania dosz∏o
w czasie równym wiekowi Uk∏adu S∏onecznego, jest niemal zerowe.
Albo wi´c S∏oƒce znajdowa∏o si´ za m∏odu w bogatej gromadzie gwiazdo-
wej, albo... obiekt, który „wyciàgnà∏” Sedn´ z Pasa Kuipera nie by∏ gwiaz-
dà. Mog∏a tego dokonaç nieznana planeta o masie co najmniej równej
masie Marsa, krà˝àca w odleg∏oÊci oko∏o 70 j.a. od S∏oƒca. Problem w tym,
˝e teoria wyklucza istnienie takiej planety.

M.R.

ASTRONOMIA

Zagadka na peryferiach

pano

rama

KA

USIK SI

Cell (na gór

ze);

M.

BROWN/JPL

(na dole)

18

ÂWIAT NAUKI MAJ 2004

W KOMÓRKACH DRO˚D˚Y

bia∏ko

CBEP przekszta∏ca si´ z formy

nieaktywnej (bia∏y) w aktywnà,

przypominajàcà priony (niebieski).

Zmiany te mogà warunkowaç

powstawanie pami´ci.

ORBITA

Sedny.

Sedna

Pas Kuipera

Uran

Satrun

Jowisz

Neptun

Pluton