Rozdział 4

Dokumenty
stosowane w obrocie
towarowym
z zagranic

4.1 Faktury handlowe
4.2 Dokumenty składowe
4.3 Dokumenty przewozowe

4.3.1 Dokumenty w transporcie l dowym
4.3.2 Dokumenty w transporcie lotniczym
4.3.3 Dokumenty w transporcie morskim
4.3.4 Inne dokumenty transportowe

4.4 Dokumenty ubezpieczeniowe
4.5 Inne dokumenty handlowe

4.1 Faktury handlowe

Faktura handlowa jest to podstawowy dokument potwierdzaj cy wykonanie dostawy
lub usługi. Spełnia rol rachunku, który eksporter wystawia kupuj cemu za towary

sprzedane, wydane lub wysłane kupuj cemu, a tak e za wykonane usługi

150

. Pozwala ona

zidentyfikowa towar, co do ilo ci, warto ci i ceny. Powinna by wystawiona w sposób
całkowicie zgodny z warunkami kontraktu i sporz dzona w j zyku kontraktu.
Faktura handlowa powinna zawiera nast puj ce dane:

– nazw i adres sprzedaj cego,

– numer rachunku i dat jego wystawienia oraz numer zamówienia kupuj cego wraz z dat ,

– nazw i adres kupuj cego i odbiorcy towaru,

– warunki dostawy,

– warunki i sposób płatno ci,

– sposób wysyłki, rodek transportu, sposób załadunku, czas i miejsce wysyłki itp.,

– szczegółowy opis wysyłanego towaru, liczb sztuk (paczek, skrzy , beczek itp.), ich

rozmiary i oznakowanie, kolejne numery, wag ,

– cen jednostkow i warto ł czn ,

– ewentualne koszty dodatkowe obci aj ce kupuj cego, jak równie opusty, bonifikaty,

rabaty, skonta itp.,

– ostateczn sum faktury,

– miejsce i dat wystawienia,

– podpis wystawcy faktury

151

.

Je eli wszystkie dane nie mie ciłyby si na formularzu faktury lub ich umieszczenie
utrudniałoby odczytanie faktury nale y doł czy do niej

specyfikacj . Jest to

uzupełnienie faktury. Zawiera mo e dokładne wyszczególnienie towaru, co do gatunku,
rodzaju, przez co mo liwa jest jego identyfikacja.
Poniewa faktura potwierdza wykonanie zobowi zania i słu y do ksi gowania (faktura
ostateczna) nie mo e by wystawiana przed wydaniem lub wysłaniem towaru. Jak wy ej
pisali my dokument ten musi by zgodny z tre ci kontraktu poniewa stanowi podstaw
do zapłaty za towar lub usług . Je eli płatno ma by dokonana w formie akredytywy to
dodatkowo faktura taka musi by zgodna z warunkami tej e umowy.

Rodzaje faktur

Faktura, w wyniku, której nast puje całkowite rozliczenie transakcji nazywamy
ostateczn . Jest ona dowodem ksi gowym. Je eli kontrakt przewiduje mo liwo
cz ciowej zapłaty (dostawy cz ciowe lub przy cenie orientacyjnej) podstaw tej zapłaty

jest

faktura prowizoryczna. Faktura ta, podobnie jak faktura pro forma nie jest

dokumentem ksi gowym. Wspomniana faktura pro forma nie jest równie dowodem
wykonania transakcji. Cz sto jest ona wystawiana przed zawarciem/wykonaniem
transakcji i wysyłana jest jako oferta lub jej uzupełnienie. Bywa te przesyłana wraz z
towarami dostarczanymi jako wzory

152

. Faktura ta mo e by niezb dna importerowi do

sporz dzenia kalkulacji, do uzyskania odpowiednich zezwole (uzyskanie licencji,
pozwole dewizowych), do przygotowania czynno ci zwi zanych ze spedycj ,
ubezpieczeniem itp.
Niektóre kraje (dotyczy to głównie Ameryki Łaci skiej) wymagaj obok zwykłej faktury
handlowej tak e

faktury konsularnej. Cz sto jest to dokument jeszcze bardziej

szczegółowy ni zwykła faktura. Słu y przede wszystkim jako dokument potwierdzaj cy,
z jakiego kraju pochodzi towar i czy cena odpowiada cenie rynkowej danego towaru w
kraju pochodzenia. Ma to zasadnicze znaczenie podczas odprawy celnej i przy
ewentualnych post powaniach antydumpingowych. Dodatkowo faktury te mog słu y
do celów statystycznych. Faktury celne z kolei wymagane s w niektórych krajach przede
wszystkim w celu ustalenia wysoko ci cła w kraju importera ewentualnie z
uwzgl dnieniem taryf celnych preferencyjnych, wynikaj cych z umów
mi dzynarodowych

153

.

4.2 Dokumenty składowe

Dostarczanie towaru do kupuj cego, czy co wi cej wydanie towaru kupuj cemu zaraz po
jego zakupie i w miejscu zakupu jest bardzo uci liwe. Trudno sobie wyobrazi , jak
musiałaby wygl da giełda towarowa, gdyby ka dy musiał dostarczy tam towar (np.
ka dy rolnik musiałby dostarczy tam swoj pszenic , rzepak czy wieprzowin ). Z
pewno ci zajmowałaby obszar kilkunastu hektarów. Z drugiej strony taka forma
ograniczałaby mo liwo ci skutecznego zawierania transakcji (np. ze wzgl du na potrzeb
zbadania jako ci towaru, negocjacje itp.). Forma ta w znacz cy sposób ogranicza liczb
zawieranych transakcji, co po pierwsze uniemo liwia giełdom sprawowanie ich funkcji w
całej gospodarce (regulatora obrotu, dawcy cen itd.), po wtóre nie przynosi oczekiwanych
zysków organizatorom giełdy.
Z tych powodów giełdy powoli rezygnowały z rzeczowej formy obrotu. Pocz tkowo
działano na zasadzie swoi cie poj tej „r kojmi osobistej”. Polegała ona na tym, e
dokonywano transakcji w zamkni tym kr gu osób (co w pewnej formie pozostało do
dzi , np. członkowie giełdy) i nie wymagano fizycznej wymiany wiadcze , bowiem

niedotrzymanie warunków transakcji (niedostarczenie towaru) powodowało
„wypadni cie” z rynku (utrat wiarygodno ci). Wraz ze swoim rozwojem giełdy
zwi kszały swój zasi g geograficzny. Z rynków lokalnych, poprzez regionalne, stawały
si gospodarczymi centrami na skal kraju czy nawet kontynentu. Du e odległo ci
pomi dzy zorganizowanym rynkiem a dostawc towaru oraz potrzeba zwi kszenia
obrotu spowodowały odej cie od fizycznej realizacji transakcji, ju w miejscu jej
zawarcia, do handlu instrumentami reprezentuj cymi ten towar. W chwili obecnej na
giełdach towarowych dokonuje si obrotu wła nie takimi instrumentami. Wykorzystanie
tej, nierzeczowej, formy handlu wi e si z jeszcze jednym problemem. Kto miałby by
wystawc tego typu instrumentów, tak by były one w pełni wiarygodne? W tym celu
giełdy zacz ły tworzy b d udzielały licencji istniej cym wcze niej

domom

składowym.
Domy składowe to przedsi biorstwa zajmuj ce si odpłatnym składowaniem towarów na
zlecenie klientów. Dodatkowo badaj one kondycj , stan oraz jako przyjmowanego
towaru. Bardzo cz sto działaj one na podstawie koncesji pa stwowej b d licencji
giełdy (giełd) towarowej, które honoruj wystawiane przez nie dokumenty.
Przedsi biorstwo składowe prowadzi tzw.

ksi g składow , zwan równie ksi g

jukstow

154

, gdzie wpisuje si wszelkie informacje pozwalaj ce zidentyfikowa

przyjmowany na stan składu towar (imi i nazwisko wła ciciela, okre lenie klasyfikacji
towaru itd.). Ksi ga składowa pełni w obrocie towarowym podobn rol , jak ksi ga
wieczysta w obrocie nieruchomo ciami. Stanowi

r kojmi wiary publicznej. Przyj te

na skład towary, jak i same składy musz by obj te ubezpieczeniami maj tkowymi, jak i
od wypadków losowych, a sam wła ciciel składu musi dawa gwarancj wykonania
umowy. Umo liwi to mo e np. system kontroli finansowej przedsi biorstwa
składowego przez pa stwo lub udzielaj c koncesji giełd . W praktyce bardzo cz sto w
tworzenie domów składowych anga uje si pa stwo podnosz c tym samym
wiarygodno wystawianych przez nie dokumentów, chocia pa stwo nie daje adnych
gwarancji finansowych.
W Polsce zasady działalno ci domów składowych oraz wydawania dowodów
składowych i obrotu tymi dowodami reguluje ustawa z dnia 16 listopada 2000r. o
domach składowych. Umo liwia ona lepszy dost p podmiotom gospodarczym do rynku
surowcowego i rolnego zapewniaj c zwi kszone bezpiecze stwo obrotu i wi ksz
warto dokonywanych transakcji. Rynek oparty o domy składowe umo liwia zarówno
eksporterom, jak i importerom lepsz informacj o trendach czy cenach oraz zwi kszon
pewno wykonania zawieranych transakcji, tym bardziej, e istniej specjalne regulacje
dotycz ce sprzeda y towarów i np. instytucj ksi g składowych jako jednej z r kojmi

wiarygodno ci publicznej. W tych warunkach obrót towarami masowymi jest teraz
znacznie bezpieczniejszy i łatwiejszy. Bezpiecze stwo gwarantuje wła nie instytucja
domów składowych, a szybko to, e podmioty gospodarcze nie musz si obawia o
trwało i sposób przechowywania towaru, ale posiadaj c papier warto ciowy
reprezentuj cy prawo do zło onego w składzie towaru mo e go bardzo łatwo zby (m.in.
wykorzystuj c giełdy).
Ustawa, o której tu mowa okre la, e działalno polegaj c na prowadzeniu
przedsi biorstwa składowego mog prowadzi wył cznie przedsi biorcy b d cy
osobami fizycznymi, spółkami jawnymi, spółkami komandytowymi, spółkami
komandytowo-akcyjnymi, spółkami z ograniczon odpowiedzialno ci , spółkami
akcyjnymi, przedsi biorstwami pa stwowymi lub spółdzielniami, po uzyskaniu
zezwolenia.
Zezwolenie takie wydaje, w drodze decyzji administracyjnej:

przedsi biorcom przyjmuj cym na skład towary przemysłowe - minister wła ciwy do

spraw gospodarki,

przedsi biorcom przyjmuj cym na skład towary rolne - minister wła ciwy do spraw

rynków rolnych

155

.

Uzyskanie zezwolenia jest odpłatne. Zezwolenie na prowadzenie przedsi biorstwa
składowego zawiera m.in.:

adresy miejsc, w których b dzie prowadzone przedsi biorstwo składowe,
minimaln wysoko

rodków własnych przeznaczonych na prowadzenie

przedsi biorstwa składowego,

okre lenie warunków technicznych i organizacyjnych, wymaganych do prowadzenia

przedsi biorstwa składowego,

dokument zatwierdzaj cy regulamin przedsi biorstwa składowego,
je eli wnioskodawca jest osob fizyczn - zobowi zanie wnioskodawcy do prowadzenia

ksi g rachunkowych,

wskazanie rodzajów towarów przemysłowych lub szczegółowy wykaz towarów

rolnych, do których przyjmowania na skład uprawniony jest dom składowy,

wskazanie banku domicylowego, w którym maj by wypłacane kwoty nale ne

posiadaczom dowodów składowych lub ich cz ci

156

.

Dla sprawdzenia, e towar został zło ony do legalnie działaj cego przedsi biorstwa
mo liwe jest sprawdzenie zgody na działalno i wpisu do odpowiedniego rejestru.
Wła ciwy minister prowadzi rejestr wydanych przez siebie zezwole . Wszystkie
informacje zawarte w rejestrze s maj charakter jawny.

Domy składowe wystawiaj dwa podstawowe rodzaje dokumentów:

kwity składowe i

dowody składowe (zwane te czasem warrantami). Kwit składowy jest to dokument
imienny wystawiany przez zarz d magazynu lub składu, który stwierdza, e towar został
przyj ty na skład i zostanie wydany okre lonej w nim osobie. Nie jest papierem
warto ciowym i nie podlega obrotowi. Nie słu y on do przenoszenia prawa własno ci na
inne osoby, a jest jedynie potwierdzeniem istnienia prawa własno ci. Wydanie cało ci
lub cz ci zło onego w składzie towaru osobie trzeciej (innej ni reprezentuj cej dom
składowy i wła ciciel towaru wskazany na kwicie) mo e nast pi tylko po wystawieniu
przez składaj cego towar (wła ciciela) odpowiedniego zlecenia, które mo e uprawnia
do odbioru okre lon osob lub by wystawione na okaziciela

157

.

Zapis na kwicie zawiera te same elementy i tre , co zapis w ksi dze składowej. W
przypadku innej tre ci obu tych dokumentów, daje si wiar zapisowi w ksi dze
składowej. Kwit składowy zawiera:

dat przyj cia towaru na skład,

oznaczenie wła ciciela towaru,

dokładn specyfikacj towaru,

wag ,

ilo ,

stawki opłat za składowanie,

ogólne warunki składowania,

osob upowa nion do dysponowania towarem.

Drugim dokumentem wydawanym przez domy składowe jest

dowód składowy

(

warrant). Zawiera on te same elementy, co kwit składowy (i podobnie, jak i kwit jego

tre musi by zgodna z zapisem w ksi dze składowej), ale wydawany jest wył cznie z
koncesjonowanych domów składowych najcz ciej zwi zanych z giełdami towarowymi,
na danie składaj cego towar. Dowód składowy, odł czony z ksi gi składowej, składa
si z dwóch, poł czonych ze sob , lecz daj cych si oddzieli cz ci:

rewersu (składowego dowodu posiadania),
warrantu (składowego dowodu zastawniczego)

158

.

Obie te cz ci powinny wzajemnie si na siebie powoływa i zawiera :

1) okre lenie firmy (nazwy) domu składowego, numer identyfikacyjny REGON lub PESEL,

dat zło enia rzeczy na skład, dat wystawienia i podpisy osób uprawnionych do

reprezentowania domu składowego,

2) numer dowodu składowego, zgodny z numerem bie cym ksi gi składowej,

3) imi i nazwisko (okre lenie firmy, nazwy, numer identyfikacyjny REGON) i adres

składaj cego,

4) oznaczenie ilo ci, jako ci i kraju pochodzenia, a w razie potrzeby tak e szczególnych cech,

rzeczy zło onych na skład,

5) wzmiank o tym, czy rzeczy zło one na skład zostały ubezpieczone, a je eli tak, to, u

jakiego ubezpieczyciela, na jak kwot i na jaki czas,

6) oznaczenie terminu odbioru ze składu rzeczy zło onych na skład, je eli termin taki został

w umowie okre lony,

7) wzmiank o tym, czy i w jakiej wysoko ci z rzeczami zło onymi na skład s zwi zane

cła, podatki lub inne opłaty oraz zabezpieczone prawem zastawu roszczenia domu

składowego, z podaniem wysoko ci bie cego składowego oraz nale no ci ubocznych i

wskazaniem odpowiednich pozycji taryfy składowego,

8) oznaczenie banku domicylowego, w którym wpłaca si kwoty przypadaj ce na rzecz

posiadacza dowodu składowego lub jego cz ci

159

.

Dowód składowy jest papierem warto ciowym, co oznacza, e słu y do przenoszenia
własno ci towaru na inne osoby. Umo liwia tak e zaci gni cie kredytu b d po yczki
pod zastaw towaru znajduj cego si na składzie. Posiada klauzul umo liwiaj c
przenoszenie tego dokumentu, a wi c i własno ci towaru na osoby trzecie przy pomocy
indosu. Dla przeniesienia praw dla całego dowodu składowego wystarczy indos na
rewersie, ale mo na przenosi prawa do obu cz ci dowodu oddzielnie. Indos rewersu i
jego wr czenie powoduje przeniesienie własno ci towaru bez jego podejmowania ze
składu i przekazania nabywcy. Natomiast indos warrantu i jego wr czenie słu y do
zaci gania po yczki zabezpieczonej na towarze. Jednak e osoba, która chciałaby
zaci gn kredyt pod zabezpieczenie na towarze i dokona pierwszego przeniesienia
warrantu musi posiada obie cz ci dowodu składowego. Natomiast, gdy przenosimy
warrant oddzielnie pierwszy indos musi zawiera :

imi i nazwisko (okre lenie firmy, nazwy, numer identyfikacyjny REGON lub PESEL)

oraz adres indosanta,

imi i nazwisko (okre lenie firmy, nazwy, numer identyfikacyjny REGON lub PESEL)

oraz adres indosatariusza,

oznaczenie wraz z nale no ciami ubocznymi kwoty pieni nej, na której zabezpieczenie

ustanawia si prawo zastawu na rzeczach zło onych na skład,

okre lenie terminu płatno ci wierzytelno ci zabezpieczonej prawem zastawu na

rzeczach przyj tych na skład,

podpis indosanta

160

.

Dane te nale y umie ci równie na rewersie. Dosłown tre indosu nale y wpisa do
ksi gi składowej, a dom składowy powinien po wiadczy zarówno na rewersie, jak i na
warrancie dokonanie tego wpisu, podaj c jego dat . Je eli indos nie zawiera wszystkich
wymienionych wcze niej danych, lub, je eli na warrancie nie ma po wiadczenia domu
składowego o dokonaniu wpisu do ksi gi składowej, indos jest niewa ny. Równie
indosy niekompletne s niewa ne. Pełna tre indosu, niewa ne czy wyst pił on na
rewersie (niezale nie od tego czy dotyczy tylko rewersu, czy te całego dowodu) czy na
warrancie winna by wpisana do ksi gi składowej wraz z adnotacj o wpisie na tych
dowodach. Bez adnotacji o wpisie do ksi gi składowej indos jest niewa ny. Do indosów
dowodu składowego lub jego cz ci stosuje si odpowiednio przepisy prawa wekslowego
o indosie.
Jednocze nie nale y zaznaczy , e towar nie mo e by zaj ty przez wierzycieli, zaj ciu
podlega jedynie warrant. Prawo do ogl dania towaru na składzie przysługuje zarówno
posiadaczowi rewersu, jak i warrantu. Towar obj ty dowodem składowym mo e by
odebrany w cało ci lub cz ciowo. W przypadku wydania cz ciowego, skład wydaje
towar na podstawie delivery order (polecenia wydania)

161

. Niezb dne jest posiadanie

oprócz delivery order tak e dowodu składowego dla odnotowania na nim cz ciowego
wydania.
W Polsce dom składowy mo e zbywa przez licytacj publiczn rzeczy zło one na skład
na danie osoby uprawnionej do rozporz dzania tymi rzeczami oraz w celu
zaspokojenia przysługuj cych mu wobec składaj cego wierzytelno ci. Ka dy dom
składowy musi posiada regulamin składu. Okre la on m.in. rodzaj towarów
przemysłowych lub szczegółowy wykaz towarów rolnych, które mog by przyjmowane
na skład, warunki, na jakich rzeczy s przyjmowane na skład, wysoko opłat za
składowanie (taryfa składowego) oraz wysoko i rodzaje ulg taryfowych, wysoko
opłat za dodatkowe usługi wykonywane przez dom składowy na rzecz składaj cych,
sposób ogłaszania zmian taryfy składowej itd.
Dom składowy jest obowi zany w szczególno ci do:

wydawania dowodów składowych - na danie składaj cego,

prowadzenia ksi gi składowej,

prowadzenia i przechowywania dokumentacji dotycz cej przyj tych na skład rzeczy,

przestrzegania zasad uczciwego obrotu oraz do ochrony interesów składaj cych,

ubezpieczenia towarów przemysłowych, przyj tych na skład, od ognia i innych zdarze

losowych, chyba, e umówiono si inaczej,

ubezpieczenia towarów rolnych, przyj tych na skład, od ognia i innych zdarze losowych. z

obowi zku tego dom składowy nie mo e by zwolniony,

odbioru sumy ubezpieczenia od zakładu ubezpiecze jest uprawniony dom składowy albo,

za jego zgod , osoba uprawniona do odbioru rzeczy zło onych na skład

162

.

Rysunek 20. Miejsce dokumentów składowych w transakcji na giełdzie towarowej.

Nale y zmieni zapis na strzałce od sprzedaj cego do Giełdy (z: „+ zlecenie

kupna” na: „+ zlecenie sprzeda y”)

ródło: Opracowanie autora na podstawie Regulaminu obrotu kontraktami terminowymi na pszenic z WGT S.A.

Dowód składowy (warrant) jest podstawowym instrumentem w obrocie na wiatowych
giełdach towarowych (rysunek 20). Wystawiany jest przez licencjonowane przez te
giełdy domy składowe. Umo liwia on obrót towarami bez konieczno ci ich fizycznego
przemieszczania. Dzi ki temu mo liwa jest spekulacja na towarach i istnienie dla nich
rynków terminowych. Posiadaj c dowód składowy zbywca mo e si z nim uda do
maklera działaj cego na giełdzie towarowej i wyda mu zlecenie sprzeda y, okazuj c ten
dokument jako zabezpieczenie dokonywanej operacji (dowód mo e te zosta
zatrzymany w depozycie). Po rozliczeniu transakcji zbywca przekazuje ten papier
warto ciowy nabywcy, który mo e dzi ki temu swobodnie dysponowa towarem. Dla
łatwiejszego obrotu na rynkach giełdowych wydaje si dowody składowe (warranty) na
okaziciela

163

. Wtedy przeniesienia własno ci dokonuje si przez wydanie dowodu

164

.

Szczególn instytucj jest wspomniana wcze niej

ksi ga składowa. Ma ona szczególne

znaczenie dla obrotu gospodarczego, stanowi c istotne jego zabezpieczenie. Składa si
ona z trwale ze sob poł czonych, kolejno numerowanych kart, umo liwiaj cych
odł czanie dowodów składowych. Zapis dokonany na karcie ksi gi składowej jest
to samy z zapisami dokonanymi w odł czonym od tej karty dowodzie składowym oraz
zawiera wzmiank o dokonaniu, a tak e tre pierwszego indosu warrantu. Je eli
wystawiono dowód składowy, do przeniesienia własno ci rzeczy zło onych na skład
konieczne jest wr czenie rewersu. Je eli rewers przenosi si po dokonaniu pierwszego
indosu na oddzielonym warrancie, indosatariusz rewersu nabywa prawo obci one

zastawem posiadacza warrantu. Je eli wystawiono dowód składowy, do ustanowienia
prawa zastawu na rzeczach zło onych na skład konieczne jest wr czenie wierzycielowi
indosowanego warrantu

165

.

Kolejn wa n instytucj jest bank, w którym dokonywane s wszystkie płatno ci zwany
bankiem domicylowym. Wszystkie kwoty zwi zane z składowaniem i obrotem
towarami, a tak e reprezentuj cymi je dokumentami (dowodami składowymi). Kwoty
wpłacone do tej instytucji, a nale ne posiadaczom rewersów i warrantów, s gromadzone
na wyodr bnionym rachunku bankowym domu składowego i na jego polecenie
wypłacane uprawnionym. Bank domicylowy wypłaca posiadaczowi warrantu kwot
zło on na jego rzecz, za zwrotem warrantu, w terminie płatno ci wierzytelno ci
zabezpieczonej warrantem. Je eli posiadacz rewersu zło ył w banku domicylowym
kwot zabezpieczon warrantem przed terminem płatno ci, posiadacz warrantu mo e

da natychmiastowego jej wypłacenia. Posiadacz jest obowi zany przedstawi

bankowi domicylowemu warrant do zapłaty w terminie płatno ci. W razie odmowy
wykupienia warrantu jego posiadacz mo e, cho by nie dokonał protestu, wyst pi do
domu składowego z pisemnym daniem przeprowadzenia sprzeda y obci onych
zastawem rzeczy zło onych na skład. Sprzeda taka jest przeprowadzana w mo liwie
najkrótszym czasie, nie wcze niej jednak ni po upływie trzech dni od zgłoszenia

dania. Posiadaczowi warrantu słu y prawo zwrotnego poszukiwania nie pokrytej cz ci

wierzytelno ci

166

.

Polskie prawo przewiduje jeszcze jedno zabezpieczenie interesów osób składaj cych
swoje towary w domach składowych. Jest to (a wła ciwie b dzie, bo ustawa weszła w

ycie z dniem 1 stycznia 2001r.) stworzony przez izb domów składowych, która

zrzesza ma wszystkie tego typu przedsi biorstwa, składowy fundusz gwarancyjny.
Członkostwo w nim jest obligatoryjne dla członków izby przyjmuj cych na skład towary
rolne. Gwarancj wypłaty ze rodków funduszu s obj te roszczenia posiadaczy
dowodów składowych lub ich cz ci. Wypłata rodków z funduszu dokonywana jest na
podstawie wydanego przez s d nakazu zapłaty podlegaj cego wykonaniu lub
prawomocnego wyroku zas dzaj cego. System gwarantowania wykonania zobowi za
przez członków funduszu obejmuje nale no ci gwarantowane do wysoko ci:

50.000 złotych - w 100% warto ci rodków gwarantowanych,
przekraczaj cej 50.000 złotych - w wysoko ci 50.000 złotych oraz 80% nadwy ki ponad t

kwot , jednak ł cznie nie wi cej ni 4.000.000 złotych.

Regulamin funduszu mo e równie przewidywa dokonywanie dodatkowych wypłat,
powy ej warto ci wcze niej wskazanych. Jednak wypłaty dla składaj cych nie mog
przekroczy 1/3 wysoko ci rodków funduszu według stanu na dzie rozpocz cia

wypłat, chyba e przekroczenie to jest nast pstwem dokonania wypłat w wysoko ci
podstawowej

167

.

Ostatnim sposobem zabezpieczenia obrotu poprzez domy składowe jest wprowadzenie
sankcji karnych. Za prowadzenie działalno ci składowej bez wymaganego zezwolenia
czy podszywanie si pod dom składowy grozi wysoka grzywna i kara wi zienia.
Równie zagro one s osoby, które niezgodnie z prawem wystawiaj dowody składowe,
tak, e np. nie jest mo liwe wykorzystanie tego dokumentu w obrocie gospodarczym

168

.

Wszystkie te ograniczenia i sankcje powoduj , e ustawa ta b dzie miała szczególne
znaczenie w obrocie gospodarczym porównywalne do Kodeksu cywilnego (oczywi cie
w zakresie obrotu profesjonalnego). B dzie to dotyczył szczególnie obrotu surowcami i
płodami rolnymi.
Podobne rozwi zania stosowane s w innych krajach o znacznie wi kszej tradycji
rynków towarowych. Dla przykładu w Stanach Zjednoczonych mamy dwa rodzaje
dokumentów składowych. Non-negotiable warehouse receipt odpowiada naszemu
kwitowi składowemu. Natomiast negotiable warehouse receipt jest papierem
warto ciowym reprezentuj cym tytuł własno ci o formie okre lonej przez ameryka ski
Uniform Commercial Code (Jednolity Kodeks Handlowy)

169

.

4.3 Dokumenty przewozowe

4.3.1 Dokumenty w transporcie l dowym

Znaczna cz

mi dzynarodowej wymiany towarowej Polski nast puje w transporcie

l dowym. Wi e si to m.in. z geograficzn blisko ci naszych najwa niejszych
partnerów handlowych tj. Niemcy, Włochy, Holandia, Rosja czy Francja. Z tych wła nie
wzgl dów do najcz ciej u ywanych dokumentów przewozowych w polskim handlu
zagranicznym nale

kolejowe i samochodowe listy przewozowe. Łatwo si domy le ,

e podział taki wynika z rodzaju zastosowanego transportu. Dokumenty te wystawiane s

zgodnie z mi dzynarodowymi porozumieniami. Polska jest stron kilku porozumie
dotycz cych transportu kolejowego (konwencji o przewozie towarów z 1890r.
i Porozumienia Warszawskiego - 1954r., a tak e konwencji o mi dzynarodowym
przewozie kolejowym z 1980 wraz z ujednoliconymi przepisami dotycz cymi umowy
mi dzynarodowego przewozy towarów kolejami (CIM)) i dwu w transporcie drogowym
(konwencji o umowie mi dzynarodowego przewozu drogowego towarów z 1955r.
i konwencji TIR z 1956r., a nowelizowanych odpowiednio w 1978 i 1975r.)

170

.

Mi dzynarodowy kolejowy list przewozowy powinien by zaopatrzony w kolejowy
stempel nadania przesyłki. Stanowi dowód istnienia i dowód tre ci umowy pomi dzy
nadawc a przewo nikiem (firm kolejow ) i jednocze nie stwierdza on nadanie
przesyłki

171

. Ze wzgl du na udział w dwóch konwencjach spotykamy w Polsce dwa

rodzaje mi dzynarodowego kolejowego listu przewozowego:

SMGS - dawniej stosowany w krajach RWPG i ZSRR, a obecnie jedynie w handlu

z krajami b. ZSRR,

CIM - stosowany powszechnie w Europie, stanowi zobowi zanie si przewo nika do

transportu towaru za okre lon opłat

172

.

Towar mo e by wysłany na podstawie tych dokumentów w tranzycie przez ró ne kraje,
a do miejsca przeznaczenia. Koszty frachtu kolejowego s pokrywane z góry,
w momencie nadania przesyłki. Przyj cie przez kolej danego kraju przesyłki na
podstawie bezpo redniego listu przewozowego oznacza jednoczesne zawarcie umowy
z kolejami pa stw, przez które przesyłka ta b dzie przewo ona.
Mi dzynarodowe kolejowe listy przewozowe nie s pojedynczymi dokumentami.
Komplet przewozowego listu CIM stanowi:

oryginał listu przewozowego (towarzyszy przesyłce),
ceduła (dla kolei kraju przeznaczenia),
po wiadczenie odbioru (dla kolei kraju przeznaczenia),
wtórnik (dla nadawcy),
pierwopis ceduły (zostaje na stacji nadania)

173

.

Natomiast w przypadku listu SMGS komplet stanowi :

oryginał listu,
wtórnik (jako dowód nadania),
ceduły przewozowej,
grzbietu ceduły pozostaj cej na stacji nadania,
dodatkowej ceduły słu cej kolei nadania do celów statystycznych

174

.

Dokument CIM wystawiany jest w j zyku kraju nadania z tłumaczeniem na j zyk
francuski, niemiecki lub włoski. Wypełnienie listu powinno nast pi literami łaci skimi.
Natomiast dokumenty SMGS wystawiane s w j zyku kraju nadania z tłumaczeniem na
rosyjski lub niemiecki.
Kolejowy list przewozowy jest dokumentem imiennym, niezbywalnym i nieprzeno nym
(nie podlega obrotowi i nie jest papierem warto ciowym). Dokument ten zazwyczaj
zawiera nast puj ce rubryki:

nazwisko, adres nadawcy,
nazwisko, adres odbiorcy, nazw stacji kolejowej przeznaczenia,

opis załadowanego towaru, waga, opakowanie,
instrukcj odno nie przesyłki,
tras przebiegu transportu,
taryf frachtow i obliczenie kosztu frachtu kolejowego,
stempel stacji nadania,
stempel wagi,
spis dokumentów doł czonych do listu przewozowego,
szczegółowe dane dotycz ce wła ciwo ci towaru

175

.

Wtórnik kolejowego listu przewozowego jako dowód wykonania dostawy jest
dokumentem, który przedstawia si dla realizacji płatno ci np. w ramach akredytywy,
inkasa dokumentowego, gwarancji bankowej i in.
Za wypełnienie listu przewozowego odpowiedzialny jest nadawca. Składa on list wraz z
towarem przeznaczonym do transportu. Na ka d przesyłk powinien by wystawiony
jeden list przewozowy, który obejmuje ładunek jednego wagonu. Kolej jest zobowi zana
do po wiadczenia na wtórniku przyj cia towaru oraz dat jego przyj cia. Po tej czynno ci
wtórnik wraca do nadawcy

176

. Kolej ma prawo do sprawdzenia, czy towar spełnia warunki

wskazane w li cie przewozowym. Przy sprawdzeniu niezale nie, gdzie si ono odbywa
musi by albo nadawca, albo odbiorca przesyłki. Kolej mo e jednak sprawdzi zawarto
przesyłki na trasie przewozu bez ich obecno ci tylko wtedy, gdy wymagaj tego:

szczególne okoliczno ci eksploatacyjne,
przepisy celne,
inne przepisy administracyjne

177

.

Wynik takiego sprawdzenia nale y wprowadzi do tre ci listu. Gdy przesyłka znajduje
si w drodze, formalno ci wymagane przez władze celne lub inne władze administracyjne
załatwia kolej

178

. Kolej jest zobowi zana wyda odbiorcy na stacji przeznaczenia list

przewozowy i towar za pokwitowaniem. Samo przyj cie listu zobowi zuje odbiorc do
opłacenia tej cz ci opłat kolejowych, jaka na niego przypada (art. 28.1). Roszczenia
wynikaj ce z umowy przewozu ulegaj przedawnieniu po upływie roku.
Mi dzynarodowy samochodowy list przewozowy (CMR) jest dokumentem
potwierdzaj cym istnienie umowy o przewóz samochodowy pomi dzy nadawc i
przewo nikiem. Jest oparty na postanowieniach konwencji o umowie mi dzynarodowego
przewozu drogowego towarów z 1955r.. List ten wypełnia nadawca, a podpisuje w
imieniu przewo nika kierowca przyjmuj cy towar. Okre la on towar, nadawc , odbiorc ,
tras i oznakowanie towaru. Dokument składa si z 4 egzemplarzy. Trzy pierwsze to
oryginały, czwarty to kopia. Oryginały s dla nadawcy, odbiorcy i przewo nika. Kopia
jest dla celów kontrolnych. Prawo dysponowania przesyłk maj odbiorca lub nadawca,

je li w tek cie listu nie znajdzie si wzmianka, e towarem dysponuje odbiorca, to
pozostaje on w gestii nadawcy. CMR jest dokumentem imiennym, niezbywalnym i
nieprzeno nym. Od stycznia 1992r. listowi CMR musi towarzyszy Jednolity Dokument
Administracyjny (SAD)

179

.

Dla ułatwienia przekraczania licznych w Europie granic podpisano konwencj TIR. Dzi ki
niej pojazd zaopatrzony w

karnet TIR mo e przekracza granice na całej trasie przewozu

bez odprawy celnej. Odprawa celna jest dokonywana w kraju załadunku i po
zaplombowaniu towar zmierza do miejsca przeznaczenia, gdzie dokonuje si powtórnej
kontroli celnej. Karnety TIR wydaje Zrzeszenie Przewo ników Drogowych kraju, z
którego rozpoczyna si przewóz. Dokument zawiera czterna cie kartek dla przewozu przez
kraje tranzytowe lub sze , gdy towar przewo ony jest do kraju s siedniego. Wydawany
jest tylko na jedn jazd do miejsca przeznaczenia i z powrotem. Stanowi on dokument
celny dla towaru w nim wymienionego

180

.

Innym dokumentem wykorzystywanym w transporcie samochodowym jest

bordereau.

Jest dokument wykorzystywany przy przewozie przesyłek zbiorowych przez spedytorów.
Przesyłany przez spedytora nadawczego do spedytora odbiorczego umo liwia
rozformowanie przesyłki

181

.

4.3.2 Dokumenty w transporcie lotniczym

Mi dzynarodowy lotniczy list przewozowy (AWB) jest to dokument stwierdzaj cy
istnienie umowy o przewóz lotniczy w obrocie mi dzynarodowym. Stanowi te
potwierdzenie przyj cia towaru do przewozu i zawiera warunki wykonania tej usługi.
Wypełniany jest tylko w j zyku angielskim. Zgodnie z przepisami IATA wystawia si
trzy oryginały (po jednym dla nadawcy, odbiorcy, przewo nika) oraz sze kopii.
Pierwszy oryginał o barwie zielonej przeznaczony jest dla przewo nika, drugi, ró owy
dla odbiorcy, a trzeci, niebieski dla nadawcy (jako dowód zawarcia umowy). Kopie
słu y mog jako dowód pokwitowania dostawy, dokument do odprawy celnej czy
dokument rozliczeniowy dla przewo ników

182

. Mi dzynarodowy lotniczy list

przewozowy zawiera on m.in.:

nazw portu lotniczego nadania i przeznaczenia,
miejsce przeznaczenia ładunku,
okre lenie odbiorcy i nadawcy ładunku,
rodzaj, wag i obj to towaru,
uwagi o stanie towaru i opakowania,
stawk przewozow itp.

Za dokładno wypełnienia dokumentu odpowiada nadawca. On równie ponosi
odpowiedzialno za szkody powstałe z powodu bł dów w tre ci listu przewozowego.
Przesyłk dysponuje nadawca. Traci to prawo w momencie nadej cia towaru do miejsca
przeznaczenia, o wiadczenia przewo nika o zagini ciu przesyłki oraz w momencie, gdy
przesyłka nie nadejdzie w terminie nie z jego winy. Lotniczy list przewozowy, podobnie,
jak poprzednie jest dokumentem imiennym, niezbywalnym i nieprzenoszalnym. Jego
oryginał jest honorowany przez banki jako wystarczaj cy dokument przewozowy

183

.

4.3.3 Dokumenty w transporcie morskim

Od zarania wymiany handlowej obrót towarowy dokonywany był głównie morzem.
Pierwotnie w staro ytno ci handel morski dotyczył basenu Morza ródziemnego. Pó niej
o rodek handlu morskiego przeniósł si na północ Europy do miast hanzeatyckich i
handlu zbo em (Bałtyk i Morze Północne). Szczególny rozwój handlu morskiego
zaznaczył si w XV w., kiedy to omijaj c Imperium Tureckie zacz to handlowa
bezpo rednio z Indiami. Nowy rozdział w historii mi dzynarodowych kontaktów
handlowych otworzyło odkrycie Ameryki przez Krzysztofa Kolumba i pó niejszy okres
budowy imperiów kolonialnych. W pa stwach Europy Zachodniej tworzono pierwsze
spółki maj ce handlowa z nowoodkrytymi terenami. Wi kszo tego handlu oczywi cie
odbywała si morzem. Jednak e tego typu operacje handlowe wymagały zabezpieczenia.
St d szczególny rozwój morskich dokumentów przewozowych i ubezpieczeniowych (w
nast pnym podrozdziale). Niektóre z nich reprezentuj c towar mog podlega obrotowi
(s zbywalne). Najprostszym dokumentem stosowanym w transporcie morskim jest

kwit

sternika (kwit pierwszego oficera). Wystawiany po przyj ciu towaru na statek przez
pierwszego oficera (b d osob pełni c wacht w trakcie załadunku). Zawiera dane
dotycz ce niewła ciwego stanu towaru

184

. Wymienia si w nim tak e:

rodzaj i ilo załadowanego towaru,
nazw statku,
port załadunku,
port przeznaczenia,
załadowc

185

.

Jest dokumentem imiennym i nie podlega obrotowi. Nie jest, wi c papierem
warto ciowym. Od momentu wydania kwitu armator ponosi odpowiedzialno za utrat
lub uszkodzenia towaru.

Znacznie wi ksz rol w obrocie towarowym odgrywa drugi dokument przewozowy.
Konosament (morski list przewozowy), bo o nim mowa, jako papier warto ciowy stanowi

dowód przyj cia oznaczonego w nim ładunku na statek w celu jego przewozu

186

. Jest

dokumentem legitymuj cym do swobodnego rozporz dzania tym ładunkiem i jego
odbioru (reprezentuje towar, na jaki został wystawiony), co bardzo ułatwia obrót
towarowy. Uregulowania dotycz ce konosamentu mo na znale w ustawie „Kodeks
morski” z 1961 r. (art. 124 - 134). Mo e on by wystawiony zarówno w przypadku
umowy

czarterowej, gdy przewo nik zobowi zuje si odda do załadowania cały statek,

b d jego okre lon cz

, oraz umowy

bukingowej, gdy zobowi zuje si tylko do

przewiezienia okre lonego w umowie ładunku. Wydawany jest tylko na danie
załadowcy. W praktyce - zawsze. Jako papier warto ciowy jest dokumentem zbywalnym
i przeno nym, a posiadaj cy konosament jest wła cicielem towaru. Przenoszenie prawa
własno ci zale y od formy konosamentu:

konosament imienny, nie na zlecenie, przenoszony jest w drodze cesji,

konosament na okaziciela poprzez wr czenie,

konosament na zlecenie poprzez indos

187

.

Konosament posiada w obrocie gospodarczym trzy funkcje wbudowane w jego
konstrukcj :

potwierdzenia przyj cia towaru do przewozu,

jako dokument uprawniaj cy do dysponowania ładunkiem,

jako potwierdzenie istnienia umowy przewozowej (ale nie jest to umowa przewozu !!!).

Konosament wystawiony zgodnie z przepisami kodeksu morskiego stwarza domniemanie
przyj cia na statek okre lonych towarów w takiej ilo ci i w takim stanie, jak to zostało
uwidocznione w dokumencie. Rozstrzyga on o tre ci stosunku prawnego mi dzy
przewo nikiem, a odbiorc towaru, bowiem postanowienia umowy przewozu wi

o

tyle, o ile wynika to z wyra nego odesłania znajduj cego si w konosamencie. Jest on
wystawiany na podstawie kwitu sternika i stanowi po wiadczenie armatora, e towar
przyj ł. Najcz ciej wydaje si trzy egzemplarze (oryginał, wtórnik i kopie, tyle, ile chce
załadowca - do pi ciu- dla podmiotów stosunku - dostawcy, odbiorcy i przewo nika /
armatora oraz ewentualnie dla innych podmiotów np. banków). Poza tym odpis
konosamentu towarzyszy towarowi na statku.
Konosament zawiera nast puj ce dane:

okre lenie armatora i załadowcy,
nazw statku,
nazw portu załadowania i wyładowania / przeznaczenia,
okre lenie odbiorcy (ewentualnie okre lenie „na zlecenie” lub „na okaziciela”),

rodzaj, znaki, ilo / waga i opis towaru,
stwierdzenie sposobu zapłaty frachtu (zapłacony lub płatny w porcie przeznaczenia),
oznaczenie liczby wystawionych oryginałów konosamentu,
klauzul „notify” - nazwa podmiotu, który nale y powiadomi o przybyciu statku do

portu wyładunku,

data wystawienia konosamentu (jednocze nie załadunku),
podpis armatora lub kapitana statku

188

.

Dane dotycz ce ładunku umieszcza si na podstawie pisemnej deklaracji załadowcy.
Oznacza to, e za szkody i wydatki wynikaj ce z niedokładno ci lub nieprawidłowo ci
ponosi odpowiedzialno załadowca. Wystawc konosamentu jest przewo nik, ale
podpisuje go kapitan statku (mo e te agent b d makler morski). Je eli w konosamencie
nie wymieniono przewo nika, to uwa a si , e jest nim armator statku, na który
załadowano towar. W przypadku, gdy przewo nik okre lony jest niedokładnie lub
fałszywie, armator statku, na który załadowano towar, odpowiada przed odbiorc towaru
za wynikłe st d szkody.
Roszczenia z tytułu przewozu wygasaj po dwóch latach od dnia wymagalno ci,
natomiast z tytułu konosamentu po roku od dnia, w którym wydanie nast piło lub miało
nast pi , o ile strony w porozumieniu nie wydłu tego okresu.
Wyró ni mo emy nast puj ce rodzaje konosamentów:

A. ze wzgl du na istnienie klauzul dotycz cych stanu towaru:

konosament „brudny” (zaklauzulowany) - wystawia si go je li towar jest uszkodzony

i nie jest papierem warto ciowym,

konosament „czysty” - wydawany, gdy towar został przyj ty bez adnych uszkodze .

B. ze wzgl du na moment wydania konosamentu i jego ostateczno :

konosament na towary załadowane („on board”) - je li towar został przyj ty na statek

bez uszkodze (k. czysty) jest papierem warto ciowym

189

, podlega obrotowi, jest

honorowany przez banki (mo e stanowi zabezpieczenie kredytowe),

konosament na towary przyj te do załadunku („received for shipment”) - oznacza,

e armator (lub jego przedstawiciele) przyj ł ładunek od załadowcy i zobowi zał si go

załadowa (powinien załadowa na pierwszy odchodz cy statek linii w danym
kierunku), nie jest traktowany jako papier warto ciowy (co oznacza, e mo na go
wycofa ).

C. ze wzgl du na techniczne aspekty operacji transportowej:

konosament zwykły - wystawiany na podró odbywan jednym statkiem od portu

załadunku do portu przeznaczenia (bez przeładunków w drodze),

konosament przeładunkowy - wydaje si wówczas gdy armator zobowi zuje si
przeładowa towar na inny statek na swój koszt i odpowiada za wykonanie umowy
dostarczenia towaru do portu wskazanego w podstawowym konosamencie, (gdy statek nie
płynie do portu przeznaczenia towaru),

konosament bezpo redni - wydawany wówczas, gdy transport morski jest tylko
elementem procesu przewozowego, doł cza si wówczas np. mi dzynarodowy
kolejowy list przewozowy, konosament eglugi ródl dowej (rzeczny) itp.

konosament zbiorowy - wstawiany jest wówczas, gdy załadowca zamierza wysyła
kilka mniejszych przesyłek do ró nych odbiorców na trasie przewozu,

konosament spedytorski - wydawany, gdy towar do przewozu zamiast załadowcy
oddaje spedytor,

konosament liniowy - wystawiane s dla przewozów na warunkach zapewnianych
przez

linie

okr towe,

utrzymuj ce

stałe

poł czenia

w okre lonych relacjach,

konosament czarterowy - wystawiany w oparciu o oddzieln umow o przewóz (zwan

czarterem),

konosament lokalny - wydawany jest w przypadku gdy towar jest przewo ony przez

dwóch armatorów przez drugiego armatora w zamian za pierwotny konosament
przeładunkowy

190

.

Specyficznym konosamentem jest

konosament FIATA (wydawany zgodnie

w przepisami Mi dzynarodowego Zrzeszenia Spedytorów, franc. Federation
internationale des associates de transitaires et assimiles - FIATA, zwany równie
dokumentem transportu kombinowanego), wydawany wówczas, gdy cało procesu
transportowego (od miejsca postawienia do dyspozycji, a do miejsca przeznaczenia)
organizowana jest przez spedytora i to wła nie spedytor jest jego wystawc

191

.

W transporcie wodnym, ródl dowym wykorzystuje si

konosament rzeczny. Ma

konstrukcj zbli on do konosamentu morskiego. Podobnie do konosamentu morskiego
mo e on by zbywalny, bowiem mo e by wystawiony na zlecenie (z odpowiednim
indosem), a nie tylko jako dokument imienny. Zawiera on m.in.

nazw i adres załadowcy,
naw i adres odbiorcy,
nazw i numer barki,
port załadunku i port przeznaczenia,
opis, znaki, wag oraz wła ciwo ci i cechy towaru,
miejsce opłaty za przewóz,
miejsca wystawienia i data załadunku,

podpis załadowcy,
podpis kapitana,
liczb oryginałów i kopii konosamentu

192

.

Innym dokumentem stosowanym w przewozach morskich jest

kwit dokowy. Wystawiany

przez przedsi biorstwo okr towe lub transportowo-spedycyjne, potwierdza on przyj cie
towaru, dostarczonego przez załadowc do składu (magazynu portowego) w celu
załadowania go na statek. Stosowany jest najcz ciej przy przewozie ładunków
drobnicowych i przechodz cych przez składy portowe.

4.3.4 Inne dokumenty transportowe

Obok wskazanych wcze niej dokumentów transportowych nale y wymieni jeszcze jeden.
Jest to

recepis pocztowy. Stanowi pokwitowanie nadania towaru lub przesyłki drog

pocztow , nie podlega obrotowi i nie jest papierem warto ciowym

193

.

4.4 Dokumenty ubezpieczeniowe

Dokumentem potwierdzaj cym zawarcie umowy ubezpieczenia jest najcz ciej

polisa

ubezpieczeniowa

194

. Zawiera ona najistotniejsze postanowienia umowy ubezpieczeniowej

tj.: okre lenie stron – nazw ubezpieczyciela i ubezpieczonego, przedmiot i sum
ubezpieczenia, okres ubezpieczenia, wysoko składki oraz zdarzenie losowe obj te
ubezpieczeniem. Zawiera ona równie opis towaru, który jest przedmiotem
ubezpieczenia, umo liwiaj cy jego identyfikacj .
Zale nie od przyj tego kryterium mo na wyró ni polisy:

• ze wzgl du na sposób przenoszenia praw wynikaj cych z umowy ubezpieczenia -

imienne

(wystawione na nazwisko i imi okre lonej osoby fizycznej lub prawnej, która ma wszelkie

prawa i obowi zki wynikaj ce z umowy ubezpieczenia),

na okaziciela (uprawnionym jest

aktualny posiadacz polisy)

oraz na zlecenie (uprawnienia z polisy przenoszone s za

pomoc indosu),

• ze wzgl du na liczb podmiotów obj tych ochron ubezpieczeniow -

indywidualne

(przedmiotem ubezpieczenia s zobowi zania finansowe jednego dłu nika – jedna transakcja)

zbiorowe – okre lane równie mianem umowy portfelowej (ubezpieczeniu podlegaj

transakcje z kilkoma kontrahentami),

• ze wzgl du na liczb ubezpieczonych przedmiotów -

jednostkowe (dotycz pojedynczego

ryzyka np. ubezpieczenia towaru na czas okre lonej podró y b d na dany czas) i

generalne (polisa generalna zwykła obejmuj ce ubezpieczenie grupy okre lonych

przedmiotów lub transakcji - ryzyk) -.

Polisy generalne dotycz ochrony wielu transakcji, zarówno tych istniej cych w momencie
zawierania umowy ubezpieczenia jak i tych, które powstan w przyszło ci, w okresie
obowi zywania umowy

195

. Szczególnymi odmianami polisy generalnej s polisy

obrotowe

i odpisowe. Polisa obrotowa obejmuje cało transakcji realizowanych przez ubezpieczony
podmiot w czasie obowi zywania umowy. Ubezpieczaj cy zgłasza do ubezpieczenia
wcze niej okre lon - stosownie do przewidywanych obrotów w danym okresie - warto
towarów, które chce ubezpieczy

196

. Szczegółowe warunki ubezpieczenia tj. warto

ubezpieczeniow i wysoko składki ustala si w przypadku polisy obrotowej po
zako czeniu bie cego okresu ubezpieczenia i uiszcza cyklicznie. W przypadku

polisy

odpisowej umowa ubezpieczenia zawierana jest na z góry zadeklarowan przez
ubezpieczaj cego sum ubezpieczenia obejmuj c okre lon ilo przedmiotów czy ryzyk.
Kolejne realizowane operacje (np. wysyłanie przesyłek) odpisywane s od sumy
ubezpieczenia, a do jej wyczerpania.
Dokumentami ubezpieczeniowymi – oprócz polisy ubezpieczeniowej - s równie
certyfikat ubezpieczeniowy oraz nota pokrycia

197

.

Certyfikat ubezpieczeniowy

wystawiany jest na podstawie

polisy generalnej i stwierdza, e wszystkie towary

wymienione w certyfikacje obj te s polis generaln . Certyfikat okre la warunki
ubezpieczenia tj. tras podró y (w ubezpieczeniach transportowych, gdzie znajduj one
powszechne wykorzystanie), rodzaj towaru i warto ubezpieczeniowa. wiadectwo
ubezpieczeniowe stanowi równie dowód wywi zania si przez sprzedawc z obowi zku
ubezpieczenia towaru zgodnie z zawartym kontraktem

198

.

Nota pokrycia lub te

maklerska nota pokrycia wystawiana jest zamiast certyfikatu

ubezpieczeniowego

199

. Noty wykorzystywane s w transporcie morskim i stanowi dowód

ubezpieczenia towaru b d te fakt samego jego zgłoszenia do ubezpieczenia. Nota
pokrycia mo e zast pi certyfikat tylko w sytuacji, kiedy strony wyra na to zgod .

4.5 Inne dokument handlowe

Obok faktur, dokumentów składowych, ubezpieczeniowych i transportowych w handlu
zagranicznym wykorzystuje si szereg innych dokumentów, zwanych niekiedy
pomocniczymi. Oto niektóre z nich.

1)

wiadectwo pochodzenia – jest to dokument wymagany przez niektóre pa stwa podczas

odprawy celnej, a maj cy potwierdza pochodzenie towaru. Jego funkcja, jest zatem

zbli ona do funkcji faktury konsularnej.

2)

Certyfikat jako ci – jest dokumentem potwierdzaj cym jako danej partii towaru.

Zazwyczaj wydawany jest przez inspekcje handlowe, izby handlowe i specjalistyczne

laboratoria. Dokument taki mo e by na przykład wymagany do płatno ci w formie

akredytywy.

3)

wiadectwo antydumpingowe – dokument ten zawiera stwierdzenie, e fakturowana

warto towaru odpowiada jego warto ci rynkowej z kraju pochodzenia. (porównaj

z faktur konsularn )

4)

wiadectwo analizy – jest to dokument wykorzystywany w obrocie towarami, których

analiza jako ciowa jest niezb dna do ustalenia zgodno ci jako ci towaru z warunkami

kontraktu (dotyczy to mo e np. zwi zków chemicznych, rud metali, zbó ).

5)

wiadectwo próbobrania – dokument ten mo e by niezb dny w czasie odprawy celnej,

gdy warto pobieranego cła zale y od rodzaju składników i ich procentowego udziału

w towarze.

6)

wiadectwo standaryzacyjne – niezb dne, gdy importowany towar podlega w kraju

importera okre lonym urz dowo standardom. Je eli towar nie b dzie tych standardów

spełniał, nie uzyska omawianego wiadectwa i tym samym nie b dzie dopuszczony na

rynek.

7)

wiadectwo weterynaryjne – dokument potwierdzaj cy, e przewo one przez granic

zwierz ta pochodz z rejonów, w których nie stwierdzono wyst powania chorób

zwierz cych i potwierdza, e zwierz ta te znajdowały si pod nadzorem weterynaryjnym.

8)

wiadectwo fitopatologiczne – wiadectwo zdrowia i pochodzenia ro lin.

9)

wiadectwo dezynfekcji – dokument wystawiany w kraju eksportera, stwierdzaj cy, e

eksportowany towar został poddany dezynfekcji (odka eniu).

10)

wiadectwo fumigacji – po wiadczenie, e towar, opakowanie lub rodek transportu

został odka ony dymem w celu zniszczenia ywych paso ytów.

11)

wiadectwo kwalifikacyjne – dokument stosowany w handlu ro linami i stwierdzaj cy, e

wymieniony w nim towar ro linny nadaje si do okre lonego celu (np. w celach

spo ywczych, na pasze, jako ro liny siewne).

12)

wiadectwo liczenia (mierzenia, wa enia) – dokument stwierdzaj cy przeliczenie towaru,

jego zmierzenie lub zwa enie i potwierdzaj cy te dane. Dokumenty tego rodzaju wystawiane

s zazwyczaj przez wyspecjalizowane firmy.

13)

wiadectwo siły wy szej – znajduje zastosowanie wówczas, gdy w kontrakcie zawarto

klauzul siły wy szej i faktycznie zaistniały okoliczno ci siły wy szej. Dokument taki

wystawiany jest zazwyczaj przez izby handlowe i przedkładany przez dostawców, gdy nie

mog oni wywi za si ze swoich zobowi za .

200

Istnieje jeszcze szereg innych tego typu dokumentów stosowanych w handlu
a zwi zanych np. z okre lonymi bran ami: z handlem drogocennymi kruszcami, ko mi
wy cigowymi, rasowymi psami, alkoholem, bawełn itp.

Przykładowe pytania sprawdzaj ce:

1. Faktura handlowa i jej rodzaje?

2. Funkcje faktur handlowych.

3. Dokumenty składowe i ich funkcja gospodarcza.

4. Dom składowy i jego funkcje.

5. Towarowe papiery warto ciowe, rodzaje i funkcje gospodarcze.

6. Jakie znasz rodzaje dokumentów w transporcie l dowym?

7. Jakie znasz rodzaje dokumentów w transporcie lotniczym?

8. Jakie znasz rodzaje dokumentów w transporcie morskim?

9. Konosament i jego funkcje.

10.

Dokumenty ubezpieczeniowe i ich funkcje.

150

Zob. Penc J., 1997, Leksykon Biznesu, Warszawa, s. 119

151

Zob. Kaczmarek T.T., 1998, Poradnik Eksportera do krajów Unii Europejskiej, ODDK Gda sk, s. 110

152

Zob. Kaczmarek T.T., op cit, s. 114

153

Zob. Białecki K.P., op cit, s. 96 – 98, Zboi ska B., 1985, Formy zapłat w obrotach mi dzynarodowych, SGPiS

Warszawa, s. 14 – 18

154

Mojak J., 1999, Prawo papierów warto ciowych. Wprowadzenie,. Zbiór przepisów, Lubelskie Wydawnictwa

Prawnicze, Lublin, s. 25.

155

Zobacz: Ustawa z 20 listopada 2000r. o domach składowych

156

Zobacz: tam e

157

Kaczmarek T.T., 1998, Poradnik eksportera do krajów Unii Europejskiej, ODDiK, Gda sk, s. 122, Zboi ska B.,

1985, Formy zapłat w obrotach mi dzynarodowych, SGPiS, Warszawa, s. 18

158

Mojak J., op cit, s. 25

159

tam e

160

Kaczmarek T.T., op cit, s. 122; zobacz: Ustawa o domach składowych z 20 listopada 2000r.

161

Zboi ska B., op cit, s. 19

162

Ustawa …

163

Mojak J., op cit, s. 25

164

Mojak J., op cit, s. 25

165

Ustawa…

166

tam e

167

tam e

168

tam e

169

Clark L.S., Kinder P.D., 1991, Law and Business. The Regulatory Environment, McGraw-Hill Inc., New York, s.

787 i kolejne

170

Białecki K.P., op cit, s. 101 i kolejne, Rymarczyk J., /red/, op cit, s. 215 i kolejne, Kruczalak K., 2001, Zarys

mi dzynarodowego prawa prywatnego. Cz

ogólna, Wyd. Uniwersytetu Gda skiego, Gda sk, s. 229

171

Przepisy ujednolicone o umowie mi dzynarodowego przewozu towarów kolejami (CIM), art. 11.3, w: Kruczalak K.,

op cit, s. 262

172

zobacz: Rymaczyk J., /red/, op cit, s. 215

173

Rymarczyk J., /red/, op cit, s. 215 – 216, Zboi ska B., op cit, s. 21

174

Białecki K.P., op cit, s. 101-102, Zboi ska B., op cit, s. 21

175

Zboi ska B., op cit, s. 20

176

Przepisy… w: Kruczalak K., op cit, s. 262 - 263

177

Przepisy …w: Kruczalak K., op cit, s. 270

178

Przepisy…, art. 26.1., w: Kruczalak K., op cit, s. 273

179

szerzej: Białecki K.P., op cit, s. 102

180

Rymarczyk J., /red/, op cit, s. 217 - 218

181

Rymarczyk J., /red/, op cit, s. 217

182

je li jest ich kilku – przyp. autora

183

szerzej: Rymarczyk J., /red/, op cit, s. 218 - 219

184

Białecki K.P., op cit, s. 100

185

Zboi ska B., op cit, s. 30 - 31

186

Białecki K.P., op cit, s. 97 i kolejne

187

Mojak J., op cit, s. 24

188

Mojak J., op cit, s. 23, Zboi ska B., op cit, s. 24

189

wynika to z art. 126§1 i §2 kodeksu morskiego z 1 grudnia 1961r. – Dz.U. Dz 186r. nr 22, poz. 122 z pó niejszymi

zmianami, niektórzy autorzy np. B. Zboi ska zaznaczaj , e forma prawna „on board”

i „received for shipment” nie ró ni , wydaje si jednak, e konosamenty typu „received for shipment” jako

dokumenty odwołalne i wymagaj ce uzupełnie ju po wydaniu, budz zbyt wiele w tpliwo ci, aby móc stanowi

pewny papier warto ciowy, (co prawda czek te mo na odwoła , ale jego charakter nie jest okresowy – do wydania

dokumentu ostatecznego). O istniej cych ró nicach mo e wiadczy art. 125, okre laj cy konosament na towary

przyj te do załadunku, przewiduje wydanie wła ciwego dokumentu podró y po załadowaniu towaru na statek, lub

istotne uzupełnienie konosamentu „received for shipment”, tym bardziej, e zgodnie z wskazanym wcze niej art.

126§1 konosament to dowód przyj cia towaru na statek („on board”). Podobnie mo na mie w tpliwo ci, co do

charakteru konosamentu „brudnego”, czy jest on papierem warto ciowym (tym bardziej, e odbiorca mo e dzi ki

pojawieniu si klauzul dotycz cych jako ci odmówi przyj cia towaru). W praktyce rzadko jest on honorowany

przez m.in. banki (unikaj one przyjmowania go jako zabezpieczenia kredytu, a realizacja akredytywy na podstawie

konosamentu zaklauzulowanego jest niemo liwa bez istotnej zmiany jej tre ci), a wi c mo na mu zarzuci istotne

ograniczenia w obrocie gospodarczym. Oczywi cie zaklauzulowanie nie ogranicza prawa własno ci do towaru,

który dokument ten reprezentuje, co powoduje, e mo e by konosament brudny traktowany jako tytuł własno ci.

Zgodnie wi c z definicj przytoczon przez J. Mojaka, mógłby by traktowany jako papier warto ciowy, jednak ze

wskazaniem na przedstawione powy ej w tpliwo ci. Celem pracy nie jest wyja nianie zawiło ci prawnych, a

omówienie instrumentów wyst puj cych w praktyce handlu zagranicznego. A z tego punktu widzenia najmniejsze

w tpliwo ci, jako papier warto ciowy, budzi konosament „czysty” na towary „załadowane”. Zobacz te : Rymarczyk

J., /red/, op cit, s. 221

190

szerzej: Kaczmarek T.T., op cit, s. 115 – 119 oraz Zboi ska B., op cit, s. 23 - 30

191

Zboi ska B., op cit, s. 27 - 28

192

Zboi ska B., op cit, s. 23 - 24

193

Białecki K.P., op cit, s. 100

194

Sangowski T., 2001, /red./, Ubezpieczenia Gospodarcze, Poltext, Warszawa, s. 68

195

Bednarczyk T.H., 2000, Instrumenty wspierania eksportu, PWN, Warszawa, s. 55

196

Białecki K. P., op cit, s. 104

197

Białecki K. P., op cit, s. 104

198

Rymarczyk J., op cit, s. 247

199

Białecki K. P., op cit, s. 105

200

Wi cej na temat tego typu wiadectw zob.: Białecki K.P., op cit, s. 105-109, Białecki K.P., Dorosz A.,

Januszkiewicz W., op cit, s. 266-269, Kaczmarek T.T., 1998, op cit, s. 124-125