Toksykologia weterynaryjna Katedra Biochemii,

Farmakologii i

Toksykologii

UP we Wrocławiu

Ćwiczenie 10

Temat: Charakterystyka i przegląd preparatów
chwastobójczych i grzybobójczych.
Zatrucie metaldehydem, jakościowe oznaczanie
metaldehydu w próbkach biologicznych i przynętach
metodą wskaźnikową.

Autor prezentacji: dr n.wet. Ewa Kucharczak

ŚRODKI GRZYBOBÓJCZE (FUNGICYDY)

Używane są na polach, w szklarniach, sadach jako np. preparaty

opryskowe, zaprawy nasienne, fumiganty, środki do
impregnacji drewna.

Służą do:
• Zwalczania chorób roślin
• Zaprawiania nasion i ziarna pod siew
• Zabezpieczenia przed grzybami zboża, owoców, warzyw,

przechowywanych w magazynach

• Ochrony drewna, skór, obiektów gospodarskich, odkażania

gleby

ŚRODKI GRZYBOBÓJCZE (FUNGICYDY)

Siarka i wielosiarczki
• Dwutlenek siarki
• Siarka koloidalna
• Wielosiarczek wapnia
Preparaty mało toksyczne – IV klasa toksyczności.
Fungicydy miedziowe
• Siarczan miedziowy
• Tlenochlorek miedziowy
Szeroko stosowane w ochronie roślin, o niewielkiej

toksyczności, głównie III klasa toksyczności. Najbardziej

niebezpieczne dla owiec (skażona pasza).

ŚRODKI GRZYBOBÓJCZE (FUNGICYDY)

Organiczne połączenia rtęci
• Octan fenylortęciowy
• Chlorek metoksyetylortęciowy
Praktycznie wycofane z użycia, o wysokiej toksyczności. Były stosowane w

formie zapraw, do ochrony roślin zielonych, dezynfekcji gleby.

Należały do I i II klasy toksyczności.

Stosowane związki to nieorganiczne – sublimat, kalomel oraz organiczne –

pochodne alkilortęciowe, arylortęciowe, aloksyalkilortęciowe.

Działanie toksyczne związane z obecnością jonu rtęci, a w związkach

organicznych dodatkowo oddziaływanie rodników. Ich obecność

powoduje, że związki te łatwiej przenikają do narządów i tkanek

(zwłaszcza tkanki nerwowej), przechodzą przez łożysko (uszkodzenia

płodu) oraz powodują zaburzenia genetyczne.

ŚRODKI GRZYBOBÓJCZE (FUNGICYDY)

Organiczne połączenia cyny
• Octan trójfenylocynowy
• Wodorotlenek trójfenylocynowy
Należą do II, III klasy toksyczności. Obecnie w Polsce nie

stosowane.

Pochodne chlorowe i nitrowe benzenu
• pięciochloronitrobenzen (PCNB)
• sześciochlorobenzen (HCB)
• Dinitrorodanobenzen (DNRB)
Związki mało toksyczne, należą do IV klasy toksyczności.

ŚRODKI GRZYBOBÓJCZE (FUNGICYDY)

Pochodne kwasu ditiokarbaminianowego

• Sole kwasów karbaminianowych i metali (cynku, żelaza,

sodu, manganu)

• Dwusiarczki tiuramu (dwusiarczek czterometylotiuramu)

Pochodne kwasu ditiokarbaminianowego

Oprócz działania grzybobójczego mają właściwości owadobójcze,

przeciwbakteryjne. Stosowane powszechnie (około 1/3 wszystkich
fungicydów). Używane do ochrony zbóż, warzyw, drzew owocowych
(sadownictwo, warzywnictwo, zaprawy nasienne).

Większośd należy do IV klasy toksyczności (wyjątek tiuram - III klasa).

Bardzo niebezpieczne działanie przewlekłe: zmiany wyniszczeniowe,
zwyrodnienia narządów miąższowych, układu nerwowego ( drgawki,
ataksja, aż do porażeo).

Tiuram

wrażliwy drób, zaburzenia w gospodarce wapniowej, spadek

nieśności, masy ciała, jaja o zdeformowanych skorupkach, tzw. lanie jaj,
zahamowanie rozwoju, zmiany martwicze w narządach miąższowych.

ŚRODKI GRZYBOBÓJCZE (FUNGICYDY)

Fungicydy o różnej budowie chemicznej
• Dodyna – stosowane jako składnik past sadowniczych, III

klasa toksyczności

• Kaptan – stosowany w formie zawiesin lub zapraw

nasiennych, IV klasa toksyczności

Środki do impregnacji drewna
• Fluorokrzemiany
• Chromiany
• Związki arsenu
• Destylaty smoły
• Chlorowane fenole

ŚRODKI CHWASTOBÓJCZE

1.

Chlorany



Chloran potasowy



Chloran sodowy

Herbicydy nieselektywne, głównie do oczyszczania torowisk, nieużytków.

Mają przyjemny smak, dlatego chętnie przyjmowane przez

zwierzęta, ich toksyczność jest niewielka – IV klasa toksyczności.

Wywołują głównie methemoglobinemię.

2.

Pochodne dinitroalkilofenoli



Pochodne dinitrofenolu (DNP)



Pochodne dinitro-o-krezolu (DNOC)



Pochodne dinitrobutylofenolu (DNBP)

ŚRODKI CHWASTOBÓJCZE

POCHODNE DINITROALKILOFENOLI

Oprócz działania chwastobójczego działanie:
•

Owadobójcze

•

Roztoczobójcze

•

Grzybobójcze

Preparaty koloru żółtopomaraoczowego, barwią tkanki na kolor żółty.

Przyczyny zatrud:
1.

Przypadkowe zjedzenie rozsypanych preparatów

2.

Wypicie preparatów przygotowanych do oprysku

3.

Zanieczyszczenie skóry przy przechodzeniu przez uprawy po zabiegach

4.

Wypicie zanieczyszczonej wody

5.

Zatrucia złośliwe

ŚRODKI CHWASTOBÓJCZE

POCHODNE DINITROALKILOFENOLI

Mechanizm działania toksycznego:
•

Zaburzenia podstawowej przemiany materii

•

Zahamowanie fosforylacji ADP do ATP.

•

Brak gromadzenia powstającej energii w związkach
wysokoenergetycznych i zamienianie jej na ciepło – silny wzrost
temperatury ciała

•

Wzrost zużycia tlenu, wzrost podstawowych przemian

•

Zanik tkanki tłuszczowej

•

Wywoływanie methemoglobinemii

•

Pobudzenia CSN

•

Uszkodzenia wątroby i nerek

ŚRODKI CHWASTOBÓJCZE

POCHODNE DINITROALKILOFENOLI

Diagnostyka toksykologiczna
1.

Wywiad toksykologiczny

2.

Objawy kliniczne:

•

Ostre- wymioty, gorączka, poty, wzmożone pragnienie, dusznośd, drgawki,
śpiączka, śmierd. Szybkie stężenie pośmiertne po śmierci

•

Przewlekłe- brak przyrostów masy ciała, zaburzenia w płodności, poronienia,
uszkodzenia narządów miąższowych. Żółte zabarwienie skóry, błon śluzowych,
okrywy włosowej .

3.

Zmiany anatomopatologiczne:

•

Zażółcenie warg, błon śluzowych, jamy ustnej, p.pok., treści. Zwyrodnienie
tłuszczowe wątroby, nerek, nieżytowe zapalenie p.pok. Pęcherz moczowy
wypełniony czerwono-brunatnym płynem.

ŚRODKI CHWASTOBÓJCZE

POCHODNE DINITROALKILOFENOLI

Materiał do badao toksykologicznych:


Przyżyciowo- treśd żwacza, mocz.



Pośmiertnie- treśd przewodu pokarmowego



Pasze



Rośliny



Woda



Gleba

ŚRODKI CHWASTOBÓJCZE

3.

Pochodne alifatyczne kwasów karboksylowych



Dalapon – herbicyd selektywny



Sól sodowa kwasu trójchlorooctowego (TCA) – herbicyd

totalny lub do niszczenia chwastów jednoliściennych

Przyczyny zatruć: bezpośredni kontakt z preparatem lub

spożycie preparatu / koncentratu.Silne miejscowe

działanie drażniące, rozkładają się w organizmie, nie

kumulują się. W wyniku kontaktu z preparatem – silne

działanie żrące na skórę lub błony śluzowe, po zjedzeniu
uszkodzenia przewodu pokarmowego.

ŚRODKI CHWASTOBÓJCZE

4.

Pochodne kwasów fenoksykarboksylowych
(chlorofenoksykarboksylowych)

•

Pochodna kwasu dichlorofenoksyoctowego (2,4-D)

•

Metylochlorofenoksyoctowego (MCPA)

•

Trichlorofenoksyoctowego (2,4,5-T)

Stanowią 45 % stosowanych herbicydów. Mało toksyczne dla zwierząt- III

klasa toksyczności. Uszkadzają wątrobę i nerki, zaburzają czynność
tarczycy, wywołują zaburzenia czynności jajników i przebieg cyklu
płciowego.

Objawy zatruć – przeżuwacze: anoreksja, atonia żwacza, depresja z

drżeniem mięśni, przy długotrwałym narażeniu owrzodzenia jamy
ustnej i przewodu pokarmowego, poronienia, zaburzenia cyklu

Zmiany a-p: zmiany zwyrodnieniowe w wątrobie i nerkach, nieżyt p.pok.
W zatruciach przewlekłych owrzodzenia p.pok., powierzchowne martwice

w błonie śluzowej.

ŚRODKI CHWASTOBÓJCZE

4.

Pochodne kwasów fenoksykarboksylowych

Zatrucia u psów –

psy

bardzo wrażliwe na zatrucie pochodną 2,4 – D.

LD 50 to 100 mg/kg m.c.

Przyczyny: zjedzenie trawy po oprysku, bezpośrednie zjedzenie

pestycydu.

Objawy: brak apetytu, bóle brzucha i biegunka (czasami krwawa),

zwiększone pragnienie, senność, depresja, osłabienie kończyn
tylnych. Czasami zapaść, zaburzenia oddychania. Przypadki ciężkie
– śpiączka, konwulsje.

Zmiany a-p: zmiany martwicze i wrzody w śluzówce jamy ustnej,

podrażnienie p.pok., martwica wątroby, zwyrodnienie kanalików
nerkowych.

Diagnostyka zatrucia: badania laboratoryjne – zmiana stężenia fosfatazy

alkalicznej, kinazy kreatyninowej, dehydrogenazy mleczanowej – co
świadczy o uszkodzeniu wątroby, nerek, mięśni.

ŚRODKI CHWASTOBÓJCZE

5.

Pochodne mocznika

•

Diuron

•

Metoksuron

•

Linuron

Herbicydy o działaniu totalnym bądź selektywnym. Należą do III, IV

klasy toksyczności.

6.

Pochodne diazyny

•

Pyrazon

•

Lenacyl

Herbicydy totalne do odchwaszczania szlaków komunikacyjnych, placów.

Zatrucia nie notowane.

ŚRODKI CHWASTOBÓJCZE

7.

Pochodne triazyny

•

Atrazyna

•

Symazyna

Herbicydy totalne, nie notuje się zatruć.
8.

Pochodne kwasu karbaminianowego i tiokarbaminianowego

•

Barban

•

Profam

O dużej skuteczności, selektywności i niskiej toksyczności dla zwierząt. W

dużych dawkach działają podrażniająco, częściej zatrucia

przewlekłe: anoreksja, spadek masy ciała, depresja, wymioty,

niezborność ruchowa, skurcze mięśni.

9.

Pochodne dipirydyli

•

Dikwat

•

Parakwat

ŚRODKI CHWASTOBÓJCZE

Parakwat
Psy -

zatrucia często złośliwe, zjedzenie roślin opryskanych preparatem, spożycie

nie rozcieoczonego preparatu.

Objawy: po 1-3 dniach pojawiają się wymioty, po 7 dniach zaburzenia oddechowe.

Zejście śmiertelne w ciągu 8 dni. Jeśli zwierzę przeżyje dłużej niż 7 dni –
częściowe wyzdrowienie ( zaburzenia oddychania), po czym jednak pada 10-
21 dnia. Okres wyzdrowienia długi ( nawet 7 tygodni intensywnego leczenia).

Na początku wymioty (krwawe), biegunka, ślinotok, sennośd, brak apetytu,

owrzodzenia jamy ustnej i języka, zwiększone pragnienie i odwodnienie.
Ciężkie przypadki – przyspieszony oddech , dusznośd z sinicą błon śluzowych,
odma śródpiersiowa, konwulsje, niewydolnośd nerek.

Zmiany a-p : ciemne, przekrwione z wylewami płuca, zmiany rozedmowe, martwica

nabłonka oskrzelików, kanalików nerkowych, mięśnia sercowego, nadnerczy,
powiększenie śledziony .

Diagnostyka: oznaczanie zawartości parakwatu w moczu i krwi. Przyżyciowe badanie

krwi : leukocytoza neutrofilowa i monocytarna, mocznica, hipokaliemia.

ŚRODKI MIĘCZAKOBÓJCZE - METALDEHYD

Preparaty ślimakobójcze zawierające metaldehyd i metiokarb :

Ślimakol, Ślimax, Anty-ślimak, Glanzit, Ślimak-stop, Snacol,

Mesurol, Puzomor, Limacid, Alimax, Schnekncorn.

Zwykle występują w formie małych niebiesko-zielonych peletek

zawierających od 4 do 6% metaldehydu. Płynne mają do 20 % tej
substancji czynnej.

Przynęty są chętnie zjadane przez psy, LD 50 dla psów to 100 mg/kg m.c.,

młode zwierzęta bardziej wrażliwe.

Zjedzenie 30g preparatu, zawierającego 6% metaldehydu może być

śmiertelne dla 20 kg psa.

Zatrucie metaldehydem występuje najczęściej od wiosny do późnej jesieni,

wyłącznie w postaci ostrej i jest stanem zagrażającym życiu.

Głównym czynnikiem toksycznym jest powstały po hydrolizie aldehyd

octowy.

ŚRODKI MIĘCZAKOBÓJCZE - METALDEHYD

Objawy:
pojawiają się po około 30 minutach do 3 godzin.
Są to zaburzenia koordynacji, rozdrażnienie, niepokój,

przyspieszony oddech, ślinienie, rozszerzenie źrenic,
oczopląs, hipertermia (powyżej 39,5

0

C)

, krwawe wymioty,

biegunki koloru zielonego, nadmierne odgłosy
perystaltyczne, bóle brzucha, ataksja. Ponadto przeczulica,
skurcze mięśni, drgania, ciągłe konwulsje.

W ciężkich przypadkach zapaśd, utrata świadomości, osłabienie

oddychania, sinica.

Śmierd na skutek niewydolności oddechowej. Wtórne

uszkodzenie wątroby, co powoduje padnięcie na 2-3 dzieo po
spożyciu trutki.

Charakterystyczny zapach aldehydu octowego w wydychanym powietrzu

(również wymiociny i płyn po płukaniu żołądka)

ŚRODKI MIĘCZAKOBOJCZE - METALDEHYD

Zmiany a-p:
• Przekrwienie wątroby i nerek
• Zwyrodnienie komórek wątrobowych i komórek zwojowych w mózgu
• Wybroczyny i wylewy krwawe w śluzówce żołądka i jelit
• Przekrwienie i krwotoki śródmiąższowe w płucach
• Rozległe podwsierdziowe i ponadnasierdziowe wylewy krwawe

ŚRODKI MIĘCZAKOBOJCZE - METALDEHYD

Rozpoznanie :
• Wywiad – ekspozycja na moluscocyd zawierający

metaldehyd

• Objawy kliniczne
• Materiał do badań chemicznych

przynęty, wymiociny, popłuczyny z żołądka, treść przewodu

pokarmowego, krew, mocz

• Metoda oznaczania – oparta głównie na chromatografii

gazowej

• Test jakościowy z użyciem morfoliny i nitroprusydku sodu

Materiał przesłany do badań powinien być zamrożony

ŚRODKI MIĘCZAKOBOJCZE - METALDEHYD

Leczenie zatruć :
Głównie postępowanie przeciwobjawowe:
1.

Podtrzymanie wydolności krążeniowo- oddechowej

2.

Kontrola objawów nerwowych

3.

Opanowanie hipertermii

4.

Usunięcie trucizny z organizmu

Przed upływem 2 godzin wywołanie wymiotów:
•

apomorfina w iniekcji (0,03-0,05 mg/kg i.v., i.m.)

•

7% syrop z korzenia wymiotnicy

•

3% woda utleniona

•

Roztwór płynu do ręcznego mycia naczyń

Nie podajemy środków wymiotnych jeśli pacjent nieprzytomny lub

wykazuje konwulsje – wtedy płukanie żołądka w znieczuleniu
ogólnym : woda kranowa ciepła, roztwór soli fizjologicznej , użycie
węgla aktywowanego w dawce 1-4 g/kg w trakcie lub po płukaniu
żołądka, ewentualnie mleka

ŚRODKI MIĘCZAKOBOJCZE - METALDEHYD

Leczenie zatruć :

Jeśli wystąpią objawy nerwowe – wprowadzenie zwierzęcia w

stan znieczulenia ogólnego: diazepam – i.v.

•

psy - 0,5- 5,0 mg/kg

•

koty - 0,5- 1 mg/kg

lub fenobarbital albo równolegle diazepam z fenobarbitalem

Gdy brak efektów leczenia diazepamem wprowadzenie

zwierzęcia w 24 godz. śpiączkę, poprzez ciągły, dożylny
wlew pentobarbitalu w dawce 1-6 mg/kg/ godzinę lub
wyższej

•

podawanie leków miorelaksacyjnych np. gwajfenazyna
lub metokarbamol ( 55-220 mg/kg)

ŚRODKI MIĘCZAKOBOJCZE - METALDEHYD

Leczenie zatruć :
Gdy występują objawy hipertermii (zwykle po opanowaniu objawów

nerwowych) to:

•

Zanurzanie w chłodnej wodzie

•

Chłodzące wlewy doodbytnicze

•

Zimne okłady

•

Dożylne podawanie płynów o odpowiedniej temperaturze,
dostosowanej do stopnia hipertermii

Gdy odwodnienie i kwasica metaboliczna to:
•

Monitoring pH krwi i poziomu dwuwęglanów ( podawanie
dwuwęglanu sodu bądź płynu Ringera z mleczanami)

ŚRODKI MIĘCZAKOBOJCZE - METALDEHYD

Diagnoza różnicowa :
•

Zatrucie związkami fosforoorganicznymi

•

Karbaminianami

•

Pyretroidami

•

Krymidyną

•

Fosforkiem cynku

•

Rzadziej: strychnina, chlorowane węglowodory, fluorooctan sodowy,
toksyny alg, niektóre mikotoksyny

W zatruciu metaldehydem charakterystyczna jest hipertermia

•

Zaburzenia metaboliczne, padaczka idiopatyczna, choroby
niedoborowe, nowotworowe, wirusowe i bakteryjne , zapalenia
mózgu, choroby wrodzone (np. wodogłowie)

ŚRODKI MIĘCZAKOBÓJCZE - METIOKARB

Pestycyd karbaminianowy , w postaci niebieskich peletek, zawierających 4

% metiokarbu.

Zatrucia rzadsze, LD dla psów to 25 mg/kg m.c.
Łączy się z acetylocholinoesterazą i hamuje jej działanie. Nagromadzenie

acetylocholiny.

Objawy zatrud: od 30 min. do 3 godz. Zdrowienie trwa do 2 dni. Obserwuje

się nadmierne ślinienie, wydzielanie śluzu, biegunkę, zwężone źrenice,
drżenie włókienkowe mięśni, drżenia drgania, dreszcze, przeczulicę,
gorączkę, niepokój, nietrzymanie moczu. Ciężkie przypadki to: zapaśd,
osłabienie oddychania, konwulsje, sinica, śpiączka.

Zmiany a-p: zwężenie oskrzeli, zwiększona sekrecja w oskrzelach, obrzęk

płuc, zapalenie trzustki .

Badania laboratoryjne: brak specyficznych wskaźników laboratoryjnych.

Pomocne – zwiększona wartośd hematokrytu, podwyższony poziom
transaminazy asparaginianowej, fosfokinazy kreatyninowej,
podwyższenie stężenia amylazy w surowicy.