ZASTOSOWANIE ZNAKÓW BEZPIECZEŃSTWA NA STANOWISKACH PRACY

Ze względu na to, że środki ochrony indywidualnej bardzo często wywołują u użytkowników uczucie dyskomfortu,
konieczność ich noszenia przez cały czas trwania zmiany roboczej może powodować negowanie przez pracowników
przydatności tych środków.

W rzeczywistości narażenie na czynniki niebezpieczne i szkodliwe występuje często jedynie przy wykonywaniu niektórych
czynności zawodowych (np. podczas obsługi maszyn) lub w określonych pomieszczeniach (np. narażenie na hałas lub
pyły przy obsłudze lini technologicznych) i są krótkotrwałe. Rozwiązaniem tego problemu jest wprowadzenie i
oznakowanie stref zagrożenia, w których pracownicy zobowiązani są do stosowania środków ochrony indywidualnej, przy
wykonywaniu określonych czynności zawodowych.

W Unii Europejskiej minimalne wymagania dotyczące stosowania barw i znaków bezpieczeństwa określa Dyrektywa

92/58/EWG [1] w sprawie minimalnych wymagań dla zapewnienia znaków bezpieczeństwa i/lub higieny pracy.
Postanowienia tej dyrektywy zostały przeniesione do prawa polskiego na mocy rozporządzenia w sprawie ogólnych
przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy [2].

Obowiązek stosowania znaków bezpieczeństwa przewidują także inne przepisy z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy,
np.:



rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej w sprawie minimalnych wymagań dotyczących

bezpieczeństwa i higieny pracy pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy, na których może wystąpić
atmosfera wybuchowa [3],



rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 2 kwietnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa pracy i higieny

pracy przy zabezpieczeniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest [4].

Szczegółowe wymagania dotyczące barw, znaków i sygnałów bezpieczeństwa zawarte są w Polskich Normach:



PN-93/N-01256/03 Znaki bezpieczeństwa. Ochrona i higiena pracy.



PN-92/N-01252 Barwy bezpieczeństwa i znaki bezpieczeństwa.



PN-92/N-01256/01 Znaki bezpieczeństwa. Ochrona przeciwpożarowa.



PN-92/N-01256/02 Znaki bezpieczeństwa. Ewakuacja.



PN-N-01256-5:1998 Znaki bezpieczeństwa. Zasady umieszczania znaków bezpieczeństwa na drogach

ewakuacyjnych i drogach przeciwpożarowych.



PN-N-01256-4:1997 Znaki bezpieczeństwa Techniczne środki przeciwpożarowe.



PN-EN-61310-1:2000 Maszyny. Bezpieczeństwo. Wskazywanie, oznaczanie i sterowanie. Wymagania dotyczące

sygnałów wizualnych, akustycznych i dotykowych.



PN-EN-457:1998 Maszyny. Bezpieczeństwo. Dźwiękowe sygnały bezpieczeństwa. Wymagania ogólne,

projektowanie i badania.



PN-88/E-08501 Urządzenia elektryczne. Tablice i znaki bezpieczeństwa.



PN-74/T-06260 Źródła promieniowanie elektromagnetycznego. Znaki ostrzegawcze.



PN-79/J-08002 Źródła promieniowania jonizującego. Znaki ostrzegawcze.

Rola barw, znaków i sygnałów bezpieczeństwa

Głównym zadaniem znaków, barw i sygnałów bezpieczeństwa jest informowanie pracowników o występujących w danym
zakładzie pracy zagrożeniach. Wszystkie miejsca zakładu, w których występują zagrożenia powinny być oznakowane
widocznymi znakami lub barwami bezpieczeństwa.

Przed zastosowaniem znaków i barw bezpieczeństwa w konkretnym miejscu w zakładzie należy:



dokonać analizy oceny ryzyka zawodowego,



zastosować wszystkie możliwe środki eliminujące to ryzyko.

Pracodawca ma obowiązek zastosowania w przedsiębiorstwie barw, znaków lub sygnałów bezpieczeństwa wszędzie tam,
gdzie nie można zlikwidować zagrożenia przez zastosowanie środków ochrony zbiorowej lub innych środków stosowanych
w organizacji pracy. Powinien on również zapewnić pracownikom informacje dotyczące ich stosowania [2] .

W zależności od potrzeb powinno się zastosować:



stałe znaki bezpieczeństwa (np. zakazu, ostrzegawcze, nakazu, ewakuacyjne),



tymczasowe znaki bezpieczeństwa (np. sygnalizowanie niebezpieczeństwa, kierowanie ludźmi wykonującymi

niebezpieczne czynności).

Informacje dotyczące stosowania barw, znaków i sygnałów bezpieczeństwa (np. w formie instrukcji przekazywanych
podczas szkoleń wstępnych i okresowych) powinny obejmować:



wyjaśnienie znaczenia znaków i sygnałów,



zasady zachowania się pracowników, gdy natkną się na dany znak lub sygnał,



konsekwencje nieprzestrzegania ustalonych zasad postępowania.

Pracownicy i ich przedstawiciele powinni uczestniczyć w konsultacjach dotyczących stosowania barw i znaków
bezpieczeństwa w zakładzie pracy. Powinni przede wszystkim otrzymywać:



informacje o wszystkich działaniach dotyczących barw i znaków bezpieczeństwa oraz ochrony zdrowia,



instrukcje dotyczące stosowanych znaków bezpieczeństwa.

Sposób przekazania tego typu instrukcji uzależniony jest m.in. od wielkości przedsiębiorstwa oraz panujących w nim
zwyczajów. Instrukcje mogą np. przybrać formę tablic informacyjnych, ulotek rozdawanych pracownikom podczas
szkoleń okresowych lub mogą zostać przekazane ustnie.

W zależności od potrzeb, znaki bezpieczeństwa powinny być:



czyszczone i konserwowane,



sprawdzane,



naprawiane i wymieniane w regularnych odstępach czasu, tak aby zapewnić zachowanie ich dobrej jakości.

Zasady stosowania znaków i sygnałów bezpieczeństwa

Liczba i umiejscowienie znaków i sygnałów bezpieczeństwa powinno być uzależnione od wielkości terenu, na którym są
one stosowane oraz od rodzajów i poziomu występujących zagrożeń.

Znaki zakazu, ostrzegawcze, nakazu, ewakuacyjne i informacyjne powinny być stosowane jako znaki stałe.

Stosowane w zakładzie pracy znaki i sygnały bezpieczeństwa powinny być odpowiednio czytelne, widoczne i słyszalne.
Ich czytelność, widoczność i słyszalność nie może być zmniejszana przez:



umieszczenie zbyt wielu znaków lub sygnałów blisko siebie,



jednoczesne stosowanie dwóch sygnałów świetlnych, które mogą być łatwo pomylone,



stosowanie sygnału świetlnego blisko innego źródła światła,



używanie jednocześnie dwóch sygnałów dźwiękowych,



stosowanie sygnałów dźwiękowych przy zbyt dużym natężeniu hałasu otoczenia,



zastosowanie nieodpowiedniego wzoru znaku,



niewystarczającą liczbę znaków lub sygnałów oraz ich nieodpowiednie umiejscowienie,



niezadowalający stan techniczny lub nieprawidłowe funkcjonowanie urządzeń sygnalizacyjnych.

Jeśli zdolność słyszenia lub widzenia pracowników jest ograniczona, w szczególności w związku ze stosowaniem środków
ochrony indywidualnej, znaki i sygnały bezpieczeństwa powinny być dostosowane do możliwości percepcyjnych
pracowników.

Przykłady znaków ostrzegawczych oraz znaków nakazu, dotyczących identyfikacji zagrożeń na stanowiskach pracy oraz
stosowania środków ochrony indywidualnej podano w tabelach 1 i 2.

Tabela 1. Wybrane znaki ostrzegawcze (ostrzegające przed czynnikami szkodliwymi i niebezpiecznymi)

stosowane na stanowiskach pracy

Znak

Znaczenie znaku

Grupa czynników szkodliwych i

niebezpiecznych

Ostrzeżenie przed niebezpieczeństwem zatrucia substancjami
toksycznymi

Czynniki chemiczne

Ostrzeżenie przed substancjami żrącymi

Czynniki chemiczne

Ostrzeżenie przed substancjami radioaktywnymi i

promieniowaniem jonizującym

Promieniowanie jonizujące

Ostrzeżenie przed wiszącymi przedmiotami

Czynniki mechaniczne

Ostrzeżenie przed urządzeniami do transportu poziomego

Czynniki mechaniczne

Ostrzeżenie przed porażeniem prądem elektrycznym

Czynniki elektryczne

Ostrzeżenie przed promieniowaniem laserowym

Promieniowanie optyczne

Ostrzeżenie przed niebezpieczeństwem uszkodzenia głowy

Czynniki mechaniczne

Ostrzeżenie przed śliską nawierzchnią

Czynniki mechaniczne

Ostrzeżenie przed silnym polem magnetycznym

Promieniowanie elektromagnetyczne

Ostrzeżenie przed skażeniem biologicznym

Czynniki biologiczne

Tabela 2. Wybrane znaki nakazu, dotyczące stosowania środków ochrony indywidualnej na stanowiskach

pracy

Znak

Znaczenie znaku

Grupa środków ochrony indywidualnej

Nakaz stosowania ochrony oczu

Środki ochrony oczu i twarzy

Nakaz stosowania ochrony głowy

Sprzęt ochrony głowy

Nakaz stosowania ochrony słuchu

Sprzęt ochrony słuchu

Nakaz stosowania ochrony dróg oddechowych

Sprzęt ochrony układu oddechowego

Nakaz stosowania ochrony nóg

Środki ochrony nóg

Nakaz stosowania ochron rąk

Środki ochrony rąk

Nakaz stosowania ochrony twarzy

Środki ochrony oczu i twarzy

Nakaz stosowania sprzętu chroniącego przed upadkiem z
wysokości

Sprzęt chroniący przed upadkiem z
wysokości

Kolory bezpieczeństwa

Kolory odgrywają znaczącą rolę w przekazywaniu informacji dotyczących bezpieczeństwa – każdy
kolor używany na znakach bezpieczeństwa ma specjalne znaczenie.

Kolor znaku bezpieczeństwa określa jego typ:
czerwone są znaki zakazu,
niebieskie – nakazu,
żółte – znaki ostrzegawcze,
zielone- znaki dotyczące pierwszej pomocy oraz warunków bezpieczeństwa.

Podobne reguły stosuje się do kształtu znaków:
okrągłe są znaki zakazu i nakazu,
trójkątne – znaki ostrzegawcze,
prostokątne – znaki pomocnicze i drogowskazy.