80

„Marmury” w £omie Karmelitów

w Dêbniku

5560

Przeginia

4404

Lokalizacja:

województwo ma³opolskie

powiat krakowski

gmina Krzeszowice

miejscowoœæ Dêbnik

Rejon geograficzny:

Wy¿yna Œl¹sko-Krakowska

Wy¿yna Krakowsko-Czêstochowska

Wy¿yna Olkuska

Jednostka geologiczna:

monoklina œl¹sko-krakowska

antyklina Dêbnika.

We wsi Dêbnik, w jej pó³nocno-wschodniej czêœci znajduje

siê nieczynny ³om nale¿¹cy w przesz³oœci do zakonu oo. Kar-

melitów. Obszar tego wyrobiska od wschodu ogranicza stok

doliny Rac³awki, zaœ od zachodu szeroka dolina Krzeszówki.

W tym starym kamienio³omie od XV wieku wydobywa-

no jeden z najbardziej znanych polskich kamieni dekoracyj-

nych, zwany marmurem dêbnickim, choæ w rzeczywistoœci

s¹ to wapienie – a wiêc ska³y osadowe, a nie metamorficzne.

Kamieñ ten posiada piêkn¹ po wypolerowaniu, prawie

czarn¹ barwê i jest poprzecinany bia³ymi ¿y³kami kalcytu.

Ciemna barwa pochodzi od domieszki pirytu (FeS

2

). Wie-

kowo wapieñ ten nale¿y do najstarszych ska³, jakie zobaczyæ

mo¿emy w rejonie Krakowa. Reprezentuje dewon i powsta³

ok. 385-390 mln lat temu. Fragment profilu marmurów

dêbnickich widoczny w nieczynnym wyrobisku osi¹ga

mi¹¿szoœæ 27 metrów, a warstwy maj¹ ró¿n¹ gruboœæ od 20

do 200 cm. Generalnie warstwy zapadaj¹ pod k¹tem 18° w

kierunku na pó³nocny zachód. Cechami charakterystycznymi

wapieni dêbnickich s¹ faliste u³awicenie i – mniej lub bardziej

wyraŸne – struktury gruz³owe.

W kamienio³omie widoczne s¹ dwa najstarsze spoœród

czterech kompleksów, na jakie podzielono marmury dêbnickie.

Kompleks dolny – to wapienie pelityczne, czêsto równolegle

laminowane, z izolowanymi biostromami z faun¹ amfipor

i stromatopor. W dolnej czêœci tego kompleksu zobaczyæ

mo¿na stromatolit (laminowan¹ strukturê biosedymenta-

cyjn¹). W kompleksie zalegaj¹cym powy¿ej, zbudowanym z

prze³awicaj¹cych siê wapieni pelitycznych i ziarnistych, szcze-

gólnie interesuj¹ce s¹ te ostatnie. S¹ to mianowicie tempesty-

ty, czyli osady sztormowe, powsta³e podczas epizodycznych

wzrostów energii œrodowiska sedymentacyjnego.

W trzecim (nieods³aniaj¹cym siê na powierzchni)

wyró¿nieniu wapieni dêbnickich – kompleksie gruz³owatych

wapieni pelitycznych wystêpuj¹ osady silnie zbioturbowane,

z du¿ym nagromadzeniem ichnofauny. Najwy¿sza czêœæ tego

wydzielenia - kompleks wapieni gruz³owych, poza struktur¹

gruz³ow¹ i falistym u³awiceniem zawiera wapienie ziarnowe

i muszlowce. Sporadycznie stwierdzono w nich obecnoϾ

amfipor, krynoidów i stromatopr, nieco liczniej s¹ reprezen-

towane brachiopody i ma³¿e.

W œcianie zachodniej kamienio³omu obserwowaæ mo¿na

pionowe, o nieregularnych kszta³tach studnie, szczeliny, kie-

szenie i pêkniêcia, tn¹ce warstwy wapienia. Wype³nione s¹ one

czerwono-rdzawym materia³em typu terra rossa (z³o¿onym

g³ównie z minera³ów ilastych oraz wodorotlenków i tlenków

¿elaza). Jest to przyk³ad paleokrasu, produktu wietrzenia ska³

wêglanowych, jakie mia³o miejsce w permie, triasie i jurze

dolnej (254-175 mln lat temu). Ponad tymi utworami, na

szczycie wierzchowiny wystêpuj¹ piaszczysto-¿wirowe osa-

dy jurajskie (jury œrodkowej i sporadycznie jury górnej).

W sp¹gu po³udniowo-wschodniej œciany kamienio³omu

barwa wapienia miejscami zmienia siê z czarnej na be¿owo-zie-

lonkaw¹, czasami ró¿ow¹. S¹ to tzw. wapienie lochowe. Nazwa

ich pochodzi od lochów - p³ytkich szybików, którymi je wydo-

bywano. S³u¿y³y one do wyrobu niewielkich elementów zdob-

niczych (figurek). W g³êbi kamienio³omu, na œcianie wschodniej,

widoczna jest dajka neptuniczna (szczelina o rozmiarach 1,8 na

0,6 m), wype³niona ostrokrawêdzistymi okruchami wapienia,

spojonymi materia³em ilasto-piaszczystym.

„Marmury” dêbnickie le¿¹ na du¿ej intruzji magmowej

(lakkolicie), która spowodowa³a wypietrzenie warstw

znajduj¹cych siê nad ni¹ i utworzy³a formê fa³dow¹ zwan¹

antyklin¹ Dêbnika. Z lakkolitu, w trakcie jego krzepniêcia,

odprowadzane by³y wody charakteryzuj¹ce siê wysok¹

temperatur¹ i mineralizacj¹, które oddzia³uj¹c na ska³y

otaczaj¹ce spowodowa³y ich przeobra¿enie. Efektem tego

przeobra¿enia s¹ w³aœnie wapienie lochowe.

Wapienie dêbnickie nosz¹ techniczn¹ nazwê marmurów,

ze wzglêdu na swoje walory dekoracyjne. Ju¿ od XV wieku by³y

eksploatowane przez w³oskich kamieniarzy sprowadzonych

4406

Krzeszowice

Rudawa

Olkusz

1

2

3

4

81

Wybrana literatura: 35, 52, 271, 304,

358, 475, 476

Dêbnik

przez w³aœcicieli kamienio³omu – Karmelitów. W rejonie

tym do dziœ jest ¿ywa tradycja kamieniarstwa, a produkty

zdobnicze, g³ównie sakralne, zobaczyæ mo¿na w koœcio³ach

i budynkach monumentalnych Krakowa, Warszawy, Gnie-

zna, Gdañska, Wroc³awia, G³ogowa czy Wiednia. Obecnie

zasoby kamieniarskie tego obiektu zosta³y zdewastowane.

Wskutek g³êbokich odstrza³ów z³o¿e straci³o sw¹ blocznoœæ

i nie prowadzi siê ju¿ eksploatacji tego piêknego kamienia.

Zagospodarowanie obiektu jest dobre. Z centrum Dêbnika

drog¹ asfaltow¹ w kierunku pó³nocnym dochodzimy po 5

minutach do wejœcia do kamienio³omu. W pobli¿u obiektu

biegnie œcie¿ka dydaktyczna po stoku Doliny Rac³awki. Przez

Dêbnik przebiega szlak rowerowy (prowadzony z Krzeszowic

przez Siedlec do Krzeszowic) i ¿ó³ty szlak turystyczny.

Sam obiekt jest du¿y i dobrze utrzymany. Swobodnie

mo¿na zwiedzaæ go grupami zorganizowanymi, jak i indy-

widualnie. Wszystkie œciany s¹ dobrze widoczne. Jest to

doskona³e miejsce na ca³odniow¹ wycieczkê.

The “Carmel” quarry in Dêbnik

In the abandoned quarry in Dêbnik village owned by the

Carmel monaster (known as “the Carmel quarry”) the bot-

tom part of Dêbnik Limestones sequence is exposed. These

are dark-grey, bedded, flat-laminated, micritic limestones

with common clotts, wavy laminae and numerous calcite ve-

inlets. Thickness of layers vary from 20 to 200 cm. The beds

dip towards the north west under 18°. In the southeastern

part of the pit the hydrothermally altered, light green-bluish-

beuge limestones appear whereas in the western wall the

paleokarst features can be observed. The age of sediments

was determined as the Givetian (Devonian). The limestone

sequence belongs to the western limb of Dêbnik Anticline.

It rests upon the Zbrza Dolomites and is unconformably

covered by Middle and Upper Jurassic strata, which form

the top part of plateau. The limestones have been known

since XV century as the “Dêbnik Marbles” and intensively

extracted as valuable decorative stone.

Autor karty stanowiska dokumentacyjnego i fotografii:

M. Gradziñski (2005)

1

2

3

4