1

Janusz Gierszewski

PWSH Pomerania

Pozamilitarne ogniwa ochronne państwa i ich miejsce w systemie obronnym.

Abstrakt.

Działalność instytucji

państwa ma na celu ochronę

interesów narodowych oraz zapewnienie

bezpieczeństwa Polski. Szczegółowe zadania ogniw ochronnych zostały określone w
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz ustawach i innych aktach prawnych. Idea systemu
obronności Rzeczypospolitej Polskiej jest realizowana na podstawie wprowadzonych w życie
„Strategii bezpieczeństwa RP” oraz „Strategii obronności RP”, które zakładają
funkcjonowanie w jego ramach podsystemów: kierowania obronnością, militarnego i
pozamilitarnego. Ten ostatni obejmuje z kolei ogniwa: informacyjne, gospodarcze oraz
ochronne. Ogniwa ochrony państwa odgrywają

istotną

rolę

zarówno w okresie pokoju,

kryzysu, jak i wojny. Przypisane im prawem zadania posiadają

taką samą

rang

ę

jak zadania

realizowane przez inne ogniwa podsystemu pozamilitarnego oraz pozostałe podsystemy
systemu obronności RP. Z uwagi na obszerność

problematyki ograniczono się

do

przedstawienia organizacji i zadań pozamilitarnych ogniw ochronnych w systemie obronnym
państwa oraz podstawowych zagrożeń pozamilitarnych.

Słowa kluczowe: bezpieczeństwo państwa, ogniwa ochronne państwa, pozamilitarny system
obronny, zagrożenia niemilitarne.

1.

System bezpieczeństwa państwa.

Według R. Kulczyckiego system bezpieczeństwa jest to zbiór względnie odosobnionych,

organizacyjnie, funkcjonalnie oraz merytorycznie i prawnie powiązanych we wspólną całość

podsystemów dysponujących potencjałami zdolnymi do przeciwstawienia się potencjalnym

zagrożeniom, zapewniając trwały, zrównoważony, bezpieczny rozwój

1

. Podstawą jego

działania są zbiory koncepcji, założeń, zasad i ustaleń oraz uregulowania prawne. Elementem

składowym jest pojęcie systemu obronnego państwa (SOP), które nazywane jest też

systemem bezpieczeństwa powszechnego czy bezpieczeństwa narodowego uważanego za

nadsystem

2

. Narodowy system bezpieczeństwa państwa to skoordynowany wewnętrznie zbiór

elementów organizacyjnych, ludzkich i materiałowych wzajemnie powiązanych i działających

na rzecz zachowania bezpieczeństwa państwa. Bezpieczeństwo narodowe rozumiane jest

1

Wykład dla studentów uzupełniających studiów magisterskich – bezpieczeństwo narodowe, [w]

J. Wojnarowski, J. Babula, Bezpieczeństwo militarne Rzeczpospolitej Polskiej, Warszawa 2004, s.14.

2

W. Kitler, Obrona cywilna (niemilitarna) w obronie narodowej III RP, Warszawa 2002, s.114

szeroko jako stan uzyskany w

wszelkimi zagrożeniami militarnymi i

z różnych dziedzin działalności pa

System ten winien funkcjonować

się na bieżąco zagrożeniom dla interesów pa

gotowość do przeciwstawienia się

W Polsce System Bezpieczeństwa Pa

Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej;

problematykę obrony i dopełniaj

Bezpieczeństwa

Narodowego

Rzecz

Rzeczypospolitej Polskiej

6

.

Schemat 1. Podstawowe dokumenty normuj
Państwa

Ź

ródło: Opracowanie własne.

3

Słownik terminów z zakresu bezpiecze

4

S. Koziej, System bezpieczeństwa Rzeczypospolitej, Tom II, Polityka i strategia bezpiecze

wieku, Warszawa 2004, s.75.

5

Np. Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. o mianie ustawy o ochronie granicy pa

255), Ustawa z dnia 29 października 2010 r. o zmianie ustawy o zarz
poz. 1600), Ustawa z dnia 29 października 2010 r. o rezerwach strategicznych
Ustawa z dnia 9 czerwca 2006 r. o Słu
(Dz. U. 2006 nr 104, poz. 709).

6

Strategia Obronności RP. Strategia sektorowa do Strategii BN RP oraz Polityczno

Obronna RP.

Postanowienie Prezydenta z 16.07.2009r (M.P.09.48.705)

Konstytucja

(art 5, 26, 74, 85)

Ustawy (o organach władzy, narzędziach, prawach)

Rozporządzenia (dot. np. stanów nadzwyczajnych i
kryzysowych)

Strategia Bezpieczeństwa Narodowego (2007)

Strategia Obronności RP (2009)

rezultacie odpowiednio zorganizowanej obrony i

i militarnymi i niemilitarnymi przy użyciu sił i środków pochodz

ś

ci państwa

3

.

System ten winien funkcjonować permanentnie, przeciwstawiając się wszelk

ż

eniom dla interesów państwa oraz utrzymując potrzebn

do przeciwstawienia się wzmożonym zagrożeniom w sytuacjach nadzwyczajnych

ń

stwa Państwa funkcjonuje w oparciu o następ

pospolitej Polskiej; Ustawy kompetencyjne regulują

obrony i dopełniające

5

; Rozporządzenia rządowe i resortowe;

stwa

Narodowego

Rzeczypospolitej

Polskiej;

Strategi

Schemat 1. Podstawowe dokumenty normujące funkcjonowanie Systemu

zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002 s. 93.

ń

stwa Rzeczypospolitej, Tom II, Polityka i strategia bezpiecze

Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. o mianie ustawy o ochronie granicy państwowej (Dz. U. 2011nr 50, poz.

ź

dziernika 2010 r. o zmianie ustawy o zarządzaniu kryzysowym

ź

dziernika 2010 r. o rezerwach strategicznych (Dz. U. 210 nr 229, poz. 1469,

Ustawa z dnia 9 czerwca 2006 r. o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego

ci RP. Strategia sektorowa do Strategii BN RP oraz Polityczno-Strategiczn

Postanowienie Prezydenta z 16.07.2009r (M.P.09.48.705)

(art 5, 26, 74, 85)

Ustawy (o organach władzy, narzędziach, prawach)

Rozporządzenia (dot. np. stanów nadzwyczajnych i

Strategia Bezpieczeństwa Narodowego (2007)

Strategia Obronności RP (2009)

2

odpowiednio zorganizowanej obrony i ochrony przed

ś

rodków pochodzących

ę

wszelkim pojawiającym

ą

c potrzebną zdolność i

eniom w sytuacjach nadzwyczajnych

4

.

stwa funkcjonuje w oparciu o następujące akty prawne:

regulujące bezpośrednio

dowe i resortowe; Strategię

Strategię

obronności

ce funkcjonowanie Systemu Bezpieczeństwa

stwa Rzeczypospolitej, Tom II, Polityka i strategia bezpieczeństwa państwa XXI

(Dz. U. 2011nr 50, poz.

dzaniu kryzysowym (Dz. U. 2010 nr 240

(Dz. U. 210 nr 229, poz. 1469,

ż

bie Wywiadu Wojskowego

Strategiczna Dyrektywa

Dla osiągnięcia celów w dziedzinie bezpiecze

potrzebom i zgodny z możliwoś

bezpieczeństwa państwa stanowią

organy kierowania

siły zbrojne

siły i elementy pozamilitarne

Schemat 1. Podstawowe elementy Systemu Bezpiecze

Ż

ródło: Opracowanie własne na podstawie Strategii Obronno

Pozamilitarne struktury obronne tworz

inne podmioty i instytucje pa

obowiązek realizacji zadań na rzecz obronno

obejmujące: zapewnienie sprawnego

zasobami ludzkimi i materiałowymi Sił Zbrojnych RP oraz jednostek organizacyjnych

odpowiedzialnych za bezpieczeń

obowiązków państwa-gospodarza, zapewnienie ochrony

potrzeb bytowych ludności oraz tworzenie warunków do jej przetrwania.

W Strategii Bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej

jest dziedziną bezpieczeństwa obejmuj

7

System bezpieczeństwa państwa to

materiałowych, ukierunkowanych na przeciwdziałanie wszelkim zagro
a w szczególności politycznym, gospodarczym, psychospołecznym, e
wyd. cyt., Warszawa 2002.

cia celów w dziedzinie bezpieczeństwa Polska utrzymuje odpowiadaj

ż

liwościami państwa system bezpieczeństwa

7

. Aktualne systemy

stwa stanowią:

kierowania – podsystem kierowania obronnoś ą

siły zbrojne – podsystem militarny;

siły i elementy pozamilitarne – podsystem pozamilitarny.

. Podstawowe elementy Systemu Bezpieczeństwa Państwa

ródło: Opracowanie własne na podstawie Strategii Obronności RP.

Pozamilitarne struktury obronne tworzą: administracja rządowa, samorzą

podmioty i instytucje państwowe, a także przedsiębiorcy, na któ

ń

na rzecz obronności państwa. Podsystem ten realizuje zadania

ce: zapewnienie sprawnego i bezpiecznego funkcjonowania pa

i materiałowymi Sił Zbrojnych RP oraz jednostek organizacyjnych

odpowiedzialnych za bezpieczeństwo wewnętrzne państwa, a także zadania wynikaj

gospodarza, zapewnienie ochrony i zabezpieczenie podstawowych

ś

ci oraz tworzenie warunków do jej przetrwania.

stwa Rzeczypospolitej Polskiej stwierdza się, że obronno

stwa obejmującą wykorzystanie całego potencjału pa

ń

stwa to - skoordynowany wewnętrznie zbiór elementów organizacyjnych, ludzkich

materiałowych, ukierunkowanych na przeciwdziałanie wszelkim zagrożeniom bezpiecze

ci politycznym, gospodarczym, psychospołecznym, ekologicznym i militarnym. Słownik

System Obrony

Państwa

Podsystem kierowania

obronnością

utworzony z

organów władzy

i administracji publicznej wraz z

niezbędną infrastrukturą oraz

organamid owodzenia Sił

Zbrojnych RP;

Podsystemy wykonawcze

:

1) militarny (Siły zbrojne)

2) niemilitarny

3

stwa Polska utrzymuje odpowiadający

. Aktualne systemy

podsystem kierowania obronnością;

podsystem pozamilitarny.

dowa, samorząd terytorialny oraz

biorcy, na których nałożono

stwa. Podsystem ten realizuje zadania

i bezpiecznego funkcjonowania państwa, zasilanie

i materiałowymi Sił Zbrojnych RP oraz jednostek organizacyjnych

ż

e zadania wynikające z

i zabezpieczenie podstawowych

obronność państwa

potencjału państwa (tak

trznie zbiór elementów organizacyjnych, ludzkich

eniom bezpieczeństwa państwa,

kologicznym i militarnym. Słownik …,

militarnego, jak i niemilitarnego) do przeciwdziałania szczególnym

zewnętrzne zagrożenia polityczno

określenie obronności państwa pozwa

nadrzędnego systemu, jakim jest system bezpiecze

Schemat 3. Zadania obronne.

Ź

ródło: Opracowanie własne.

Definicje terminu obronność

odnoszą się do przeciwdziałania (przeciwstawiania si

tylko wojennym)

9

. System bezpiecze

wykorzystania potencjału militarnego i niemilitarnego pa

specyficznym zagrożeniom, jakimi s

ż

ywiołowa, stan wyjątkowy, stan wojenny)

funkcjonować.

2.

Zagrożenia niemilitarne.

Zagrożenia

to

istnienie

niebezpieczeństwa. W zależnoś

zagrożenia militarne i niemilitarne

8

W. Kitler, Obrona narodowa w wybranych pa

9

Zob. S. Koziej, F. Wołkowicz, Podstawowe zało

Obrony Narodowej – Departament Systemu Obronnego MON, Warszawa 1995, A. Skrabacz,
obrona narodowa i obronność w: Współczesne postrzeganie bezpiecze
Wojtuszek (red.), Bielsko-Biała 2007, s. 46

10

Słownik terminów z zakresu bezpiecze

ogólne

niemilitarnego) do przeciwdziałania szczególnym zagro

enia polityczno-militarne, w tym zagrożenia kryzysowe i wojenne

stwa pozwala na traktowanie systemu obronno

jest system bezpieczeństwa państwa.

ść

pomimo pewnych różnic posiadają wspólne cechy,

do przeciwdziałania (przeciwstawiania się) zagrożeniom nadzwyczajnym (nie

bezpieczeństwa narodowego wyraża się zdolno

potencjału militarnego i niemilitarnego państwa, który moż

eniom, jakimi są w szczególności stany nadzwyczajne

ą

tkowy, stan wojenny), a w których państwu

enia niemilitarne.

to

istnienie

zwiększonego

prawdopodobieństwa

zaistnienia

stanu

W zależności od dziedziny, w której może wystą ć

enia militarne i niemilitarne

10

. To pewien stan psychiczny lub ś

Obrona narodowa w wybranych państwach demokratycznych, AON Warszawa 2001, s. 156.

, Podstawowe założenia obronności Rzeczypospolitej Polskiej,

Departament Systemu Obronnego MON, Warszawa 1995, A. Skrabacz,

w: Współczesne postrzeganie bezpieczeństwa, K. Jałoszyński, B. Wi

Biała 2007, s. 46-47.

Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002

Zadania

obronne

dyplomatyczne

informacyjne

ochronne

ogólne

4

zagrożeniom, jakimi są

enia kryzysowe i wojenne

8

. Takie

systemu obronności jako elementu

wspólne cechy, które

nadzwyczajnym (nie

zdolnością pełnego

stwa, który może przeciwstawić

zwyczajne (klęska

może zdarzyć się

a

zaistnienia

stanu

ż

e wystąpić, wyróżnia się

pewien stan psychiczny lub świadomościowy

, AON Warszawa 2001, s. 156.

ci Rzeczypospolitej Polskiej, Akademia

Departament Systemu Obronnego MON, Warszawa 1995, A. Skrabacz, Bezpieczeństwo,

stwa, K. Jałoszyński, B. Wiśniewski, T.

wywołany postrzeganiem zjawisk, które subiektywnie ocenia si

niebezpieczne lub czynniki obiektywne

Schemat 4. Klasyfikacja zagroż ń

Ź

ródło: Opracowanie własne.

Przyjmując za punkt odniesienia komponenty otoczenia podmiotu rozwa

państwa oraz samego państwa), mo

związane z utratą lub istotnymi zakłóceniami dla bytu i rozwoju

- konflikty społeczne (wewn

społecznościami, wojny, guerrilla, terroryzm,

- siły natury (klęski żywiołowe,

oraz inne);

- katastrofy (komunikacyjne, budowlane, awarie katastrofalne,

krytycznej, skażenie promieniotwórcze,

- czynniki inne (globalne, kryzysy ekonomiczne

Krytyczna infrastruktura jest to zespół sieci i kanałów komunikacyjnych, których naruszenie,

uszkodzenie, lub niepożądane zmodyfikowanie, wpłyn

państwa i jego obywateli. Wedle

wyróżnia się 11 elementów składowych krytycznej infrastruktury (KI):

11

S. Korycki, System bezpieczeństwa Polski

12

Por. Praca zbiorowa, Materiały III Krajowego seminarium Naukowo

bezpieczeństwem i ochroną powiatów, miast i gmin w nowym systemie administracyjnym pa
Kraków 1999 r., K. Zieliński, Bezpiecze
razie katastrof i klęsk żywiołowych, AON, Warszawa

Naturalne

wywołany postrzeganiem zjawisk, które subiektywnie ocenia się jako niekorzystne lub

niebezpieczne lub czynniki obiektywne powodujące stany niepewności i obaw

Schemat 4. Klasyfikacja zagrożeń niemilitarnych.

c za punkt odniesienia komponenty otoczenia podmiotu rozwa

stwa), można stwierdzić, iż czynnikami powoduj

lub istotnymi zakłóceniami dla bytu i rozwoju będą:

(wewnątrz danej społeczności, z innymi otaczaj

guerrilla, terroryzm, przestępczość, bezrobocie, bieda

ywiołowe, trzęsienia ziemi, epidemie chorób zakaźnych ludzi i zwierz

komunikacyjne, budowlane, awarie katastrofalne, urządzeń

enie promieniotwórcze, techniczne, ekologiczne i inne),

kryzysy ekonomiczne, proliferacja BMR, i inne)

jest to zespół sieci i kanałów komunikacyjnych, których naruszenie,

żą

dane zmodyfikowanie, wpłynęłoby na prawidłowe funkcjonowanie

Wedle Europejskiego Programu Ochrony Infrastruktury Krytycznej

11 elementów składowych krytycznej infrastruktury (KI):

ń

stwa Polski, Warszawa 1994, s. 54.

Materiały III Krajowego seminarium Naukowo –Technicznego pt. „Zarz

powiatów, miast i gmin w nowym systemie administracyjnym pa

Bezpieczeństwo obywateli podczas kryzysów niemilitarnych oraz reagowanie w

, AON, Warszawa 2004.

Zagrożenia

niemilitarne

Techniczne

Inne

Społeczne

Naturalne

5

ę

jako niekorzystne lub

ś

ci i obaw

11

.

c za punkt odniesienia komponenty otoczenia podmiotu rozważań (obywateli

kami powodującymi zagrożenia

ci, z innymi otaczającymi ją

, bezrobocie, bieda i inne ),

nych ludzi i zwierząt

ą

dzeń infrastruktury

i inne)

12

.

jest to zespół sieci i kanałów komunikacyjnych, których naruszenie,

prawidłowe funkcjonowanie

Europejskiego Programu Ochrony Infrastruktury Krytycznej

Technicznego pt. „Zarządzanie

powiatów, miast i gmin w nowym systemie administracyjnym państwa” Europex

stwo obywateli podczas kryzysów niemilitarnych oraz reagowanie w

6

1.

transport

2.

instytuty badawcze

3.

energetyka jądrowa i przemysł chemiczny

4.

administracja cywilna

5.

finanse

6.

bezpieczeństwo publiczne

7.

dystrybucja potrzeb pierwszej potrzebny (żywność)

8.

służba zdrowia

9.

przemysł energetyczny

10.

zasoby wodne

11.

systemy informacyjne

13

.

Szczególną uwagę należy zwrócić na rozwój usług (i infrastruktury) telekomunikacyjnej,

który przejawia się poprzez:

•

transfery danych cyfrowych,

•

transmisję przekazów głosowych,

•

transmisję obrazów wideo.

Kryteria klasyfikacji zagrożeń służą tworzeniu odpowiednich instytucji zapewniających

właściwy poziom bezpieczeństwa. Uświadamiają, jakie organa ochrony państwa powinny

funkcjonować w danym państwie i na jakim obszarze. Istotny jest też potencjał tych

instytucji, który jest pochodną zasobności państwa oraz przyjętych strategii i identyfikacji

zagrożeń. Zagrożenia mogą mieć zasięg: ograniczony (miejscowy, lokalny), albo

rozprzestrzeniający się (regionalny), ogólnokrajowy, czyli takie, które od samego początku

ich zaistnienia obejmują znaczną część kraju lub większą część dziedzin jego

funkcjonowania.

Zagrożenia niemilitarne stanowią tło do ukazania istoty funkcjonowania aparatu zarządzania

niemilitarnego oraz ukazania roli, jaką pełnią poszczególne jego szczeble. W czasie

występowania ogólnokrajowych zagrożeń najwyższy szczebel zarządzania niemilitarnego

pełni rolę koordynatora przygotowań całego systemu do reagowania kryzysowego i w

rezultacie kieruje nim. Szczególną dziedziną zarządzania są sytuacje szczególne, w których

wyróżnia się na przykład zarządzanie katastrofami oraz zarządzanie kryzysowe

14

.

13

Por. A. Tyburska, Ochrona infrastruktury technicznej, w: Zarządzanie bezpieczeństwem w sektorze

publicznym i biznesie, T. Białas, M. Grzybowski, J. Tomaszewski (red.), Gdynia 2009, s. 90-91.

14

Zarządzanie kryzysowe obejmuje zarówno identyfikację i zarazem przygotowanie na „przyjęcie” sytuacji

niebezpiecznej mającej znamiona kryzysu, jak również realizacji czynności umożliwiających złagodzenie jej
skutków.

Sytuacja kryzysowa może powsta

efektem działalności człowieka (

obronności państwa funkcjonują

terytorialnych systemu obronnoś

się Ministerstwo Spraw Wewnę

Zadania ochronne związane z zapewnieniem sprawnego funkcjonowania pa

szczególności: ochronę granicy pa

ochronie oraz obiektów i transportu im słu

innych państw; zapewnienie łą

kultury i dziedzictwa narodowego;

ochronę przeciwpożarową oraz nadzór nad przestrzega

wojennego. Ochrona i zapewnienie potrzeb bytowych ludno

zaopatrywanie w produkty spo

podstawowe artykuły przemysłowe powszechnego u

energii elektrycznej i surowców energetycznych; alarmowanie; ewakuacj

budowle ochronne; zapewnienie zaopatrzenia formacji

ś

rodki ochrony; likwidację ska

towarowe; opiekę nad dziećmi i młodzie

Pozamilitarne ogniwa systemu obronno

gospodarcze.

Schemat 5. Pozamilitarne ogniwa systemu obronno

Ź

ródło: Opracowanie własne na podstawie Strategii obronno

15

Por.K. Zieliński, Bezpieczeństwo obywateli podczas kryzysów niemilitarnych oraz reagowanie

katastrof i klęsk żywiołowych, AON, Warszawa 2004.

ochronne

ż

e powstać wskutek działania sił przyrody

15

, ale coraz cz

ci człowieka (lub jej zaniechania). Pozamilitarne ogniwa systemu

stwa funkcjonują w ramach działów administracji rządowej oraz struktur

terytorialnych systemu obronności państwa. Neutralizacją zagrożeń niemilitarnych

Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji przy współudziale innych resortów

ą

zane z zapewnieniem sprawnego funkcjonowania pań

ę

granicy państwowej; ochronę osób podlegają

ochronie oraz obiektów i transportu im służącego; ochronę delegacji i przedstawicielstw

stw; zapewnienie łączności; ochronę szczególnie ważnych obiektów; ochron

i dziedzictwa narodowego; zapewnienie bezpieczeństwa i porzą

ą

oraz nadzór nad przestrzeganiem rygorów prawa w czasie stanu

Ochrona i zapewnienie potrzeb bytowych ludności obejmuje głównie:

zaopatrywanie w produkty spożywcze, wodę, produkty lecznicze i wyroby medyczne,

podstawowe artykuły przemysłowe powszechnego użytku i produkty naftowe; dostawy

energii elektrycznej i surowców energetycznych; alarmowanie; ewakuacj

budowle ochronne; zapewnienie zaopatrzenia formacji obrony cywilnej w sprz

ę

skażeń i zakażeń; ochronę zdrowia; przewozy

ć

mi i młodzieżą oraz osobami niepełnosprawnymi

Pozamilitarne ogniwa systemu obronności dzielą się na trzy grupy: informacyjne, ochronne i

Schemat 5. Pozamilitarne ogniwa systemu obronności.

: Opracowanie własne na podstawie Strategii obronności RP.

ń

stwo obywateli podczas kryzysów niemilitarnych oraz reagowanie

, AON, Warszawa 2004.

Pozamilitarne

ogniwa

gospodarcze

informacyjne

ochronne

7

coraz częściej jest też

Pozamilitarne ogniwa systemu

ą

dowej oraz struktur

niemilitarnych zajmuje

przy współudziale innych resortów.

zane z zapewnieniem sprawnego funkcjonowania państwa obejmują w

osób podlegających szczególnej

delegacji i przedstawicielstw

nych obiektów; ochronę dóbr

stwa i porządku publicznego;

niem rygorów prawa w czasie stanu

ś

ci obejmuje głównie:

produkty lecznicze i wyroby medyczne,

ytku i produkty naftowe; dostawy

energii elektrycznej i surowców energetycznych; alarmowanie; ewakuację; ratownictwo;

obrony cywilnej w sprzęt, materiały i

zdrowia; przewozy pasażerskie i

oraz osobami niepełnosprawnymi

grupy: informacyjne, ochronne i

stwo obywateli podczas kryzysów niemilitarnych oraz reagowanie w razie

8

Podsystem niemilitarny (pozamilitarny) jest częścią struktury obronnej państwa, której

istnienie gwarantuje, że przygotowania i działania obronne stają się obowiązkiem całego

społeczeństwa, a nie tylko sił zbrojnych.

3.

Pozamilitarne ogniwa ochronne.

Ogniwa ochronne mają

na celu zapewnienie warunków bezpiecznego funkcjonowania

struktur państwa, a także ochronę

ludności oraz majątku narodowego przed skutkami

zbrojnych i niezbrojnych oddziaływań

kryzysowych i wojennych. Ogniwa ochronne

przeznaczone są

do realizowania takich zadań, jak:

- ochrona granic,

- ochrona ważnych osób i obiektów,

- zapewnienie bezpieczeństwa i porządku publicznego (w tym zapewnienie przestrzegania

nadzwyczajnych rygorów prawa w warunkach wojny).

Z punktu widzenia semantyki ogniwa ochrony państwa są to wzajemnie powiązane ze sobą

instytucje wypełniające funkcje zabezpieczające przed niebezpieczeństwem związanym ze

skutkami zbrojnych oraz pozazbrojnych oddziaływań kryzysowych i wojennych: ludność,

struktury państwa i majątek narodowy

16

. Ogniwa ochrony państwa w ujęciu podmiotowym

stanowi ogół podmiotów wykonujących określone funkcje (obowiązki) związane z

zapewnieniem warunków bezpiecznego funkcjonowania struktur państwa oraz ochroną

ludności i majątku narodowego przed skutkami oddziaływań

kryzysowych i wojennych.

Natomiast w ujęciu strukturalnym rozpatrywać

należy ogniwa ochrony państwa, jako

podmioty realizujące te funkcje na wszystkich szczeblach organizacyjnych państwa. Można

podjąć próbę pozytywnego określenia pojęcia ogniw ochrony państwa. W tym celu należy

określić cechy charakterystyczne wspólne. Analiza założeń

systemu obronności oraz

publikacji dotyczących przedmiotu rozważań

pozwala stwierdzić, ż

e

cechami

charakterystycznymi łączącymi ogniwa ochrony państwa są: zakres i cel realizowanych

zadań. Konsekwencją

tego określenia pozytywnego jest stwierdzenie, że ogniwa ochronne

stanowią

element podsystemu pozamilitarnego, który jest powiązany z systemem obronności

celami oraz realizowanymi zadaniami. Cele i zadania odnoszą się do ochrony ludności,

struktur państwa, integralności terytorialnej i majątku narodowego. Określenie negatywne,

wskazuje, iż ogniwami ochrony państwa są

elementy systemu obronności nie będące

16

Nowy słownik poprawnej polszczyzny, PWN, Warszawa 1999, mianem „ochrony” określa „zapewnienie

bezpieczeństwa; osłonę

przed zniszczeniem”.

ogniwami informacyjnymi bą

kierowania i podsystemu militarnego.

kierownicy jednostek organizacyjnych

ogniw, ale będą to jednostki organizacyjne (formacje)

do resortu kierowanego przez ministra wła

- Policja,

- Państwowa Straż

Pożarna,

- Straż

Graniczna,

- Biuro Ochrony Rządu,

- oddziały Obrony Cywilnej.

Państwowa Straż Pożarna, służ

ochrony ludności, zakładów pracy, urz

ratowaniem i udzielaniem pomocy osobom poszkodowanym podczas kl

(powodzi, pożarów) oraz w czasie wojny.

Schemat 6. Struktura ogniw ochronnych.

Ź

ródło: Opracowanie własne.

Można równocześnie stwierdzi

Wewnętrznego, Centralne Biuro

organizacyjne resortu spraw wewn

szczeblach organizacyjnych pa

ś

wiadczenie usług między nimi.

• Policja, Państwowa Straż Pożarna,Straż Graniczna, ABW,

Służba Więzienna

Ogniwa ochrony struktur państwa

• Obrona Cywilna, służba zdrowia, służby ratownicze

Ogniwa ochrony ludności

• Przedsiębiorcy o szczególnym znaczeniu gospodarczo

ochronnym

Ogniwa ochrony infrastruktury technicznej

ą

dź

gospodarczymi. Nie należą też do składowy

kierowania i podsystemu militarnego. Ogniwami ochrony państwa nie

kierownicy jednostek organizacyjnych odpowiadający za obszar odpowiedzialno

nostki organizacyjne (formacje) na czele których stoj

do resortu kierowanego przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych s

ż

arna, służba zdrowia oraz obrona cywilna zajmują

ci, zakładów pracy, urządzeń użyteczności publicznej i dóbr kultury oraz

ratowaniem i udzielaniem pomocy osobom poszkodowanym podczas klę

arów) oraz w czasie wojny.

Schemat 6. Struktura ogniw ochronnych.

stwierdzić, że ogniwami ochrony państwa są: Agencja Bezpiecze

iuro Antykorupcyjne, sądy i prokuratura oraz okre

organizacyjne resortu spraw wewnętrznych, które funkcjonują

na wszystkich zasadniczych

rganizacyjnych państwa, a zakres kompetencji tych ogniw powoduje wzajemne

dzy nimi.

Policja, Państwowa Straż Pożarna,Straż Graniczna, ABW,
Służba Więzienna

Ogniwa ochrony struktur państwa

Obrona Cywilna, służba zdrowia, służby ratownicze

Ogniwa ochrony ludności

Przedsiębiorcy o szczególnym znaczeniu gospodarczo

Ogniwa ochrony infrastruktury technicznej

9

składowych podsystemu

stwa nie będą organy i

obszar odpowiedzialności tych

na czele których stoją. W odniesieniu

trznych są

to:

ba zdrowia oraz obrona cywilna zajmują się problematyką

ci publicznej i dóbr kultury oraz

ratowaniem i udzielaniem pomocy osobom poszkodowanym podczas klęsk żywiołowych

Agencja Bezpieczeństwa

dy i prokuratura oraz określone jednostki

na wszystkich zasadniczych

stwa, a zakres kompetencji tych ogniw powoduje wzajemne

Policja, Państwowa Straż Pożarna,Straż Graniczna, ABW,

Przedsiębiorcy o szczególnym znaczeniu gospodarczo-

10

Istotną rolę we wsparciu działań sił wykonujących bezpośrednio zadania na rzecz

bezpieczeństwa państwa odgrywają także:

−

Straż Ochrony Kolei,

−

Straż Łowiecka,

−

Straż Rybacka,

−

Inspekcja Weterynaryjna,

−

Inspekcja Farmaceutyczna,

−

Inspekcja Handlowa,

−

Inspekcja Ochrony Roślin.

Niezależnie od organizacji wchodzących w skład struktur państwowych realizujących zadania

na rzecz bezpieczeństwa, znaczącą rolę odgrywają również podmioty realizujące zadania

wpływające na stan bezpieczeństwa obywateli i ochraniające ich życie, zdrowie oraz mienie.

Zaliczyć do nich można miedzy innymi:

−

Straż Gminną,

−

Straż Miejską,

−

Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe,

−

Górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe.

Ważną rolę odgrywają również agencje świadczące usługi w zakresie ochrony osób i

mienia

17

, które są częścią podsystemu jako funkcjonujące w ich ramach Specjalistyczne

Uzbrojone Formacje Ochronne (SUFO). W skład podsystemu pozamilitarnego wchodzą

wszystkie (poza Siłami Zbrojnymi) ogniwa wykonawcze administracji publicznej, inne

instytucje państwowe i przedsiębiorcy, na które są nakładane lub którym zleca się

wykonywanie zadań obronnych w ramach powszechnie obowiązującego prawa.

Podsystem niemilitarny w istotnym stopniu będzie wpływał na funkcjonowanie

podsystemu militarnego, szczególnie w zakresie wspomagania mobilizacyjnego i

operacyjnego rozwinięcia sił zbrojnych, uruchamiania zaopatrzenia struktur państwa, ochrony

stanowisk kierowania i zapewnienia bezpieczeństwa obywateli.

17

art..7 ustawy z dnia 23 sierpnia 2001 r. o organizowaniu zadań na rzecz obronności państwa realizowanych

przez przedsiębiorców.

(

Dz.U. z 2001 r. Nr 122, poz. 1320 z pózn. zm.).

4.

Zadanie pozamilitarnych ogniw

Ogniwa

obronne

tworzą

resorty,

podporządkowania centralnego, regionalnego

Realizacja zadań obronnych normowana jest m.in. przez ni

1. Ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowi

Polskiej (j.t. Dz. U. z 2004 r. nr 241, poz. 2416 z

2. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 czerwca 2004 r. w sprawie warunków i trybu

planowania i finansowania zadań

przez organy administracji rzą

152, poz. 1599 z póź. zm.).

3. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 21 wrze

państwa (Dz. U. z 2004 r. nr 219, poz. 2218).

4. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 kwietnia 2004 r. w sprawie przygot

systemu kierowania bezpieczeń

5. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 maja 2004 r. w sprawie warunków i sposobu

przygotowania oraz wykorzystywania publicznej i niepublicznej słu

obronne państwa oraz właściwoś

1515).

Schemat 7. Struktura niemilitarna systemu obronno

Ź

ródło: Opracowanie własne.

Zadanie pozamilitarnych ogniw obronnych mo

1.

zapewnienie ochrony ludnoś

państwa i na wypadek wojny,

• ogniwa: ochronne, gospodarczo

informacyjne

Struktura przedmiotowa

• podmioty: ogólnokrajowe i resortowe, terenowe i

inne

Struktura podmiotowa

Zadanie pozamilitarnych ogniw obronnych.

tworzą

resorty,

którym

podlegają

jednostki

organizacyjne

ania centralnego, regionalnego i lokalnego, w tym przedsiębiorstwa prywatne.

obronnych normowana jest m.in. przez niżej wymienione

1. Ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej

Polskiej (j.t. Dz. U. z 2004 r. nr 241, poz. 2416 z póź. zm).

dzenie Rady Ministrów z dnia 15 czerwca 2004 r. w sprawie warunków i trybu

planowania i finansowania zadań wykonywanych w ramach przygotowań obronnych pa

przez organy administracji rządowej i organy samorządu terytorialnego (Dz.

dzenie Rady Ministrów z dnia 21 września 2004 r. w sprawie gotowo

stwa (Dz. U. z 2004 r. nr 219, poz. 2218).

dzenie Rady Ministrów z dnia 27 kwietnia 2004 r. w sprawie przygot

systemu kierowania bezpieczeństwem narodowym (Dz. U. z 2004 r. nr 98, poz. 978).

dzenie Rady Ministrów z dnia 18 maja 2004 r. w sprawie warunków i sposobu

przygotowania oraz wykorzystywania publicznej i niepublicznej służby zdrowia na pot

ś

ciwości organów w tych sprawach (Dz. U. z 2004 r. nr 143, poz.

Schemat 7. Struktura niemilitarna systemu obronności.

Zadanie pozamilitarnych ogniw obronnych można ująć w trzy grupy:

zapewnienie ochrony ludności i struktur państwa w warunkach zagrożenia bezpiecze

ogniwa: ochronne, gospodarczo-obronne,

Struktura przedmiotowa

podmioty: ogólnokrajowe i resortowe, terenowe i

Struktura podmiotowa

11

jednostki

organizacyjne

, w tym przedsiębiorstwa prywatne.

ej wymienione akty prawne:

zku obrony Rzeczypospolitej

dzenie Rady Ministrów z dnia 15 czerwca 2004 r. w sprawie warunków i trybu

ń

obronnych państwa

du terytorialnego (Dz. U. z 2004 r. nr

nia 2004 r. w sprawie gotowości obronnej

dzenie Rady Ministrów z dnia 27 kwietnia 2004 r. w sprawie przygotowania

stwem narodowym (Dz. U. z 2004 r. nr 98, poz. 978).

dzenie Rady Ministrów z dnia 18 maja 2004 r. w sprawie warunków i sposobu

ż

by zdrowia na potrzeby

ci organów w tych sprawach (Dz. U. z 2004 r. nr 143, poz.

ż

enia bezpieczeństwa

podmioty: ogólnokrajowe i resortowe, terenowe i

2.

zasilanie zasobami ludzkimi i materiałowymi Sił Zbrojnych RP oraz wsparcie moralne i

duchowe wojsk własnych i sojuszniczych prowadz

3.

zapewnienie materialnych i duchowych podstaw egzystencji ludno

warunkach zewnętrznego zagroż

Ogniwa ochronne mają na celu zapewnienie warunków bezpiecznego funkcjonowania

organów państwa oraz ochronę

pozazbrojnych oddziaływań w czasie kryzysu i wojny. Ogniwa ochronne s

do realizowania – w ramach kryzysowego i wojennego funkcjonowania systemu

rolę ochronna spełniają ogniwa obrony cywilnej, realizuj

jest ochrona ludności, środowiska i mienia przed zagro

masowe straty. Zgodnie z powinno

zarówno na wszystkich ogniwach systemu obronno

politycznych, gospodarczych, społecznych i religijnych. Podstaw

powinna być świadomość obronna kształtowana w ró

sferach działalności publicznej.

przedsiębiorcę w drodze decyzji administracyjnej wydanej przez organ wła

organizowania oraz sprawowania nadzoru nad realizacj

Schemat 8. Zadania ogniw ochronnych.

Ź

ródło: Opracowanie własne.

Ogniwa obronne w ramach przeciwdziałania zagro

realizowały zadania dotyczą

zapewnienia

bezpieczeństwa

obywateli

i

porz

przestrzeganiem przepisów prawa, równ

zakresie ochrony ludności cywilnej

zasilanie zasobami ludzkimi i materiałowymi Sił Zbrojnych RP oraz wsparcie moralne i

duchowe wojsk własnych i sojuszniczych prowadzących operacje na terytorium RP

zapewnienie materialnych i duchowych podstaw egzystencji ludności i jej przetrwania w

trznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa i wojny.

ą

na celu zapewnienie warunków bezpiecznego funkcjonowania

stwa oraz ochronę ludności i majątku narodowego przed skutkami zbrojnych i

ń

w czasie kryzysu i wojny. Ogniwa ochronne są

w ramach kryzysowego i wojennego funkcjonowania systemu

ą

ogniwa obrony cywilnej, realizujące przedsięwzię

ś

ś

rodowiska i mienia przed zagrożeniami mogącymi spowodowa

Zgodnie z powinnościami konstytucyjnymi zadania obronne

zarówno na wszystkich ogniwach systemu obronności państwa, jak i na organizacjach

politycznych, gospodarczych, społecznych i religijnych. Podstawą siły obronnej kraju

ść

obronna kształtowana w różnych środowiskach i we wszys

ci publicznej.

Zadania na rzecz obronności państwa

w drodze decyzji administracyjnej wydanej przez organ wła

organizowania oraz sprawowania nadzoru nad realizacją takich zadań.

ia ogniw ochronnych.

ródło: Opracowanie własne.

w ramach przeciwdziałania zagrożeniom bezpieczeństwa pa

realizowały zadania dotyczące ochrony granic, ochrony ważnych osób i obiektów,

ń

stwa

obywateli

i

porządku

publicznego,

czuwania

nad

przestrzeganiem przepisów prawa, również w szczególnych — wojennych warunkach.

ś

ci cywilnej chronić będą przed niebezpieczeństwami wynikaj

ogniwa

ochronne

ochrona struktur

państwa

ochrona ludności

ochrona majątku

12

zasilanie zasobami ludzkimi i materiałowymi Sił Zbrojnych RP oraz wsparcie moralne i

cje na terytorium RP,

ś

ci i jej przetrwania w

na celu zapewnienie warunków bezpiecznego funkcjonowania

tku narodowego przed skutkami zbrojnych i

w czasie kryzysu i wojny. Ogniwa ochronne są przygotowywane

w ramach kryzysowego i wojennego funkcjonowania systemu. Szczególną

ę

wzięcia, których celem

eniami mogącymi spowodować

ciami konstytucyjnymi zadania obronne spoczywają

stwa, jak i na organizacjach

ą

siły obronnej kraju

rodowiskach i we wszystkich

ń

stwa nakładane są na

w drodze decyzji administracyjnej wydanej przez organ właściwy do

ń

stwa państwa będą

ż

nych osób i obiektów,

dku

publicznego,

czuwania

nad

wojennych warunkach. W

ń

stwami wynikającymi z

działań zbrojnych klęsk żywiołowych i innych zagro

warunków koniecznych do przetrwania.

dotyczące materialnych podstaw oraz przetrwania ludno

bezpieczeństwa państwa i wojny. Wykonuj

tworzenia i utrzymywania rezerw na potrzeby

obronnej, prowadzenia prac badawczych na rzecz obronno

przedsięwzięciach na rzecz wsparcia sił sojuszniczych w ramach Host Nation Support

na terenie kraju

18

. Ponadto wspieraj

i innych państwach członkowskich NATO. Przemysł obronny zajmuje bardzo wa

w ogniwach gospodarczo-obronnych.

Schemat 9. Zadania ogniw informacyjnych i gospodarczych.

Ź

ródło: Opracowanie własne.

Na administrację samorządowa

następujące (bez podziału na szczeble):

•

znajomość i akceptacja zada

zakresie) realizowanym na terenie administrowanym;

18

HNS – Host Nation Suport – to cywilna i wojskowa pomoc ze strony pa

w czasie pokoju, nadzwyczajnych zdarze
organizacjom, które stacjonują na jego terytorium, działaj
udzielania tego typu pomocy są porozumienia zawarte pomi
a państwami wysyłającymi (lub NATO). Stanowi cz
element prowadzonych operacji. Zintegrowane z planowaniem logistyki obejmuje wsparcie nie tylko
logistyczne. Dostarczane jest w formie sprz
obsługi administracyjnej.

Ogniwa

informacyjne

ochrona interesów

narodowych

tworzenie i utrzymywanie

potencjału informacyjno

obronnego

przygotowanie mass mediów

ę

ż

ywiołowych i innych zagrożeń militarnych, a tak

warunków koniecznych do przetrwania. Ogniwa gospodarczo-obronne

ce materialnych podstaw oraz przetrwania ludności podczas zagro

stwa i wojny. Wykonują one w dziedzinie obronności zadania w zakresie

tworzenia i utrzymywania rezerw na potrzeby obronne, utrzymywania infrastruktury

obronnej, prowadzenia prac badawczych na rzecz obronności państwa, uczestnicz

ciach na rzecz wsparcia sił sojuszniczych w ramach Host Nation Support

. Ponadto wspierają realizację sojuszniczych inwestycji obronnych w Polsce

stwach członkowskich NATO. Przemysł obronny zajmuje bardzo wa

obronnych.

. Zadania ogniw informacyjnych i gospodarczych.

samorządowa nałożono szereg zadań, z których

ce (bez podziału na szczeble):

i akceptacja zadań obronnych przez organ samorządowy (

zakresie) realizowanym na terenie administrowanym;

to cywilna i wojskowa pomoc ze strony państwa goszczą

w czasie pokoju, nadzwyczajnych zdarzeń losowych, kryzysu lub konfliktu sojuszniczym siłom zbrojnym i

ą

na jego terytorium, działają na nim lub przemieszczają się

ą

porozumienia zawarte pomiędzy właściwymi organami pań

cymi (lub NATO). Stanowi część narodowych przygotowań obronnych i integralny

owadzonych operacji. Zintegrowane z planowaniem logistyki obejmuje wsparcie nie tylko

logistyczne. Dostarczane jest w formie sprzętu, materiałów, usług, infrastruktury, zapewnienia bezpiecze

ochrona interesów

narodowych

tworzenie i utrzymywanie

potencjału informacyjno-

obronnego

przygotowanie mass mediów

Ogniwa

gospodarcze

rezerwy państwowe i zapasy paliw

infrastruktura obronna

świadczenia rzeczowe dla SZ

prace badawczo-rozwojowe

planowanie przestrzenne

13

militarnych, a także zapewnienia

obronne realizują zadania

ś

ci podczas zagrożenia

ś

ci zadania w zakresie

ronne, utrzymywania infrastruktury

ś

ń

stwa, uczestniczą w

ciach na rzecz wsparcia sił sojuszniczych w ramach Host Nation Support (HNS)

uszniczych inwestycji obronnych w Polsce

stwach członkowskich NATO. Przemysł obronny zajmuje bardzo ważne miejsce

, z których można wymienić

ą

dowy (w niezbędnym

stwa goszczącego. Świadczona jest

losowych, kryzysu lub konfliktu sojuszniczym siłom zbrojnym i

ą

się tranzytem. Podstawą

ciwymi organami państwa przyjmującego

ń

obronnych i integralny

owadzonych operacji. Zintegrowane z planowaniem logistyki obejmuje wsparcie nie tylko

tu, materiałów, usług, infrastruktury, zapewnienia bezpieczeństwa i

rezerwy państwowe i zapasy paliw

14

•

przygotowanie

stanowisk

umożliwiających

kierowanie

działaniami

na

terenie

administrowanym, w reżimie doraźnym i kryzysowym;

•

wdrożenie jednolitych procedur osiągania gotowości do działania przez organy

samorządowe, zespoły reagowania kryzysowego, podsystem poza militarny, siły zbrojne;

•

organizowanie wykonania zadań na terenie administrowanym, przez podsystem militarny;

•

przygotowywanie do dyspozycji wojska niezbędnych urządzeń wspracia logistycznego

podsystem poza militarny;

•

przygotowanie do dyspozycji wojska:

a.

baz danych dotyczących całokształtu działalności samorządu,

b.

niezbędnej ilości ludności cywilnej do inżynieryjnej rozbudowy terenu,

•

przygotowanie systemu ochrony ważnych obiektów o znaczeniu lokalnym;

•

przygotowanie i utrzymanie do dyspozycji wojska punktów pobierania wody;

•

ustalenie możliwości przekazania do dyspozycji wojska niezbędnych źródeł zaopatrzenia

w artykuły żywnościowe;

•

przygotowanie do dyspozycji wojska niezbędnych nośników energii;

•

udostępnienie organom wojskowym niezbędnych informacji o możliwościach podsystemu

poza militarnego;

•

uwzględnienie w odpowiednim stanie technicznym istniejących budowli obronnych;

•

nadzorowanie opracowania planu świadczeń osobistych i rzeczowych na rzecz wojska i

innych jednostek organizacyjnych (gminy, miasta);

•

wdrożenie

jednolitych

procedur

alarmowania

i

wzajemnego

informowania

19

.

19

Zgodnie z art. 2 ustawy "O powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej" z dnia 21 listopada

1967, umacnianie obronności RP należy m.in. także do organów samorządu terytorialnego. Por. J. Wojnarowski

System obronności państwa, AON, Warszawa 2005, s. 7 i nast.
http://www.msz.gov.pl/files/docs/DPB/polityka_bezpieczenstwa/dokumenty_i_komunikaty/strategia_bezp_nar_
2007.pdf (14.04.2011)

15

Wykonywanie pewnych czynności lub oddanie do użytkowania posiadanych nieruchomości i

rzeczy ruchomych na cele obronne przez poszczególnych obywateli, podmioty

gospodarcze i administrację publiczną - jest istotą świadczeń na rzecz obrony a obejmują one:

ś

wiadczenia osobiste, rzeczowe (doraźne i etatowe) oraz szczególne. I tak:

•

ś

wiadczenia osobiste to wykonywanie prac na rzecz: przygotowania obrony państwa lub

zwalczania klęsk żywiołowych i likwidacji ich skutków a czas wykonywania ich w okresie

pokoju nie może przekraczać12 godzin (dla kurierów lub osób dostarczających przedmioty

ś

wiadczeń osobistych - 48 godzin). Taki rodzaj świadczeń może być nakładany najwyżej 3

razy w roku. W czasie mobilizacji i podczas wojny - świadczenia osobiste obejmują te same

czynności a czas ich wykonywania nie może przekraczać jednorazowo 7 dni

20

.

•

ś

wiadczenia rzeczowe polegają na przekazaniu (przekazanie jest z góry zaplanowane)

posiadanych nieruchomości i rzeczy ruchomych do dyspozycji sił zbrojnych, OC lub

jednostek organizacyjnych wykonujących zadania dla potrzeb obrony państwa. Świadczenia

te dzielimy ze względu na przeznaczenie przedmiotów świadczeń na:

a.

doraźne - obejmujące świadczenia przeznaczone do użytkowania przez siły zbrojne,

formowanie OC i świadczeń nie wchodzą w skład owych struktur organizacyjnych,

b.

etatowych - obejmują przedmioty świadczeń takie jak np.: pojazdy, maszyny, urządzenia,

budynki itp. i są przeznaczone do uzupełnienia etatowego sił zbrojnych i państwowych

jednostek organizacyjnych. Czas wykonywania świadczeń rzeczowych w okresie pokoju nie

może przekraczać jednorazowo: 24 godz. w związku z ćwiczeniami powszechnej

samoobrony; 48 godz. w celu sprawdzenia gotowości mobilizacyjnej oraz 7 dni w związku z

ć

wiczeniami wojskowymi.

20

Zob.Ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U.

2004 Nr 241 poz. 2416 z późn. zm.); Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 11 sierpnia 2004 r. w sprawie
ś

wiadczeń osobistych i rzeczowych na rzecz obrony w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny (Dz.U.

2004 nr 203 poz. 2081); Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2007 r. zmieniające rozporządzenie
w sprawie świadczeń osobistych i rzeczowych na rzecz obrony w razie ogłoszenia mobilizacji w czasie wojny
(Dz.U. 2007 nr 158 poz. 1109); Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 sierpnia 2004 r. w sprawie świadczeń
rzeczowych na rzecz obrony w czasie pokoju. (Dz.U. 2004 nr 181 poz. 1872); Rozporządzenie Rady Ministrów
z dnia 11 września 2007 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie świadczeń rzeczowych na rzecz obrony w
czasie pokoju (Dz.U. 2007 nr 175 poz. 1224); Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 5 października 2004 r. w
sprawie świadczeń osobistych na rzecz obrony w czasie pokoju (Dz.U. 2004 nr 229 poz. 2307); Rozporządzenie
Rady Ministrów z dnia 23 maja 2008 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie świadczeń osobistych na rzecz
obrony w czasie pokoju (Dz.U. 2008 nr 98 poz. 636); Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia 14
czerwca 2004 r. w sprawie ewidencji wojskowej świadczeń na rzecz obrony (Dz.U. 2004 nr 148 poz. 1556);
Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia 21 grudnia 2006 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie
ewidencji wojskowej świadczeń na rzecz obrony (Dz.U. 2006 nr 247 poz. 1809).

16

•

ś

wiadczenia szczególne - to odpłatne zobowiązania realizowane przez administrację

rządową i samorządową (publiczną), instytucje państwowe oraz przedmioty gospodarcze.

Polegają one na:

a.

adaptacji posiadanych nieruchomości i rzeczy ruchomych do potrzeb obrony państwa, przy

czym nie następuje w tym przypadku zmiana ich przeznaczenia i właściwości;

b.

przystosowaniu obiektów będących w budowie i wytwarzanych rzeczy ruchomych do

potrzeb obrony państwa - bez zmiany ich właściwości i przeznaczenia;

c.

gromadzeniu, przechowywaniu i konserwacji przedmiotów niezbędnych do wykonywania

zadań obronnych;

d.

wykonywaniu zadań mobilizacyjnych na rzecz sił zbrojnych.

Obowiązek wykonywania świadczeń nakłada wójt lub burmistrz a także prezydent miasta na

wniosek:

•

w okresie pokoju - komendantów Wojskowych Komend Uzupełnień (WKU), starosty,

organu OC;

•

w czasie mobilizacji - komendantów WKU, organów OC, kierowników jednostek

organizacyjnych wykonujących zadania na rzecz obrony, starosty.

W czasie mobilizacji lub wojny wójt lub burmistrz (prezydent miasta) może nałożyć

obowiązek świadczeń na podstawie wniosków doraźnie zgłoszonych przez dotychczas

uprawnione organy oraz przez dowódców jednostek wojskowych.

W czasie zagrożenia i wojny cały sektor pozamilitarny, podobnie jak siły zbrojne, musi być

przystosowany do działania w warunkach wojennych. Szczególne znaczenie ma

przestawienie na tory wojenne całej gospodarki oraz administracji.

Działalność krajowych struktur cywilnych w czasie pokoju, a także prace planistyczne na

wypadek sytuacji nadzwyczajnych zagrożeń, koordynuje Szef Obrony Cywilnej Kraju.

Ochrona cywilna jest też odpowiedzialna za koordynację działań związanych z zarządzaniem

sytuacjami kryzysowymi w czasie pokoju, prowadzonych zarówno przy udziale środków

cywilnych, a w przypadku takiej potrzeby i wojskowych.

5.

Podsumowanie.

Wyniki przeprowadzonych dociekań pozwalają na stwierdzenie, że bezpieczeństwo państwa

jest obiektywnie pojmowanym wewnętrznym i zewnętrznym stanem niezagrożenia państwa w

określonym czasie. Polska organizuje i utrzymuje swój system obronności, kierując się

17

obowiązującym prawem oraz w zgodzie z potrzebami obronnymi, w tym zwłaszcza z

wymaganiami jakościowymi i możliwościami społeczno-ekonomicznymi kraju. System ten

powinien funkcjonować permanentnie, realizując zadania stawiane systemowi obronnemu, a

w razie potrzeby przeciwdziałać

wzmożonym zagrożeniom w sytuacjach nadzwyczajnych

zagrażających bezpieczeństwa państwa jak kryzysy i wojny

21

. Podsystem pozamilitarny –

obejmuje elementy polityczno – administracyjne, społeczne, ochronne oraz gospodarczo

obronne. W tym podsystemie strefę podmiotową i przedmiotową realizuje administracja

rządowa, samorządowa i przedsiębiorcy

22

. Ich zadaniem jest tworzenia warunków

niezbędnych do działania podsystemu militarnego oraz funkcjonowania pozostałych struktur

państwa, a także materialnych i duchowych podstaw przetrwania narodu w czasie kryzysu i

wojny. Siły i środki będące w ich posiadaniu powinny służyć do ochrony ludności przed

katastrofami, zagrożeniami ekologicznymi, klęskami żywiołowymi i skutkami działań

wojennych. Zadania tych podmiotów polegają głównie na rozpoznaniu, zapobieganiu i

zwalczaniu wszelkich form zagrożeń godzących w bezpieczeństwo państwa oraz jego

mieszkańców. Natomiast elementy gospodarcze podsystemu pozamilitarnego mają na celu

zaspokojenie potrzeb systemu bezpieczeństwa państwa w czasie kryzysu i wojny i są

realizowane przez poszczególne ministerstwa. Podsystem pozamilitarny tworzy warunki

niezbędne do przygotowania oraz działania sił zbrojnych, a także przetrwania ludności w

czasie zagrożenia i wojny. Stan i możliwości działania układu pozamilitarnego zależą od

możliwości gospodarki, od przygotowania przedsiębiorstw państwowych i prywatnych oraz

od przekonania o konieczności świadczeń na rzecz obronności. Miejsce i rolę poszczególnych

ogniw pozamilitarnych w systemie obronności państwa wyznaczają stojące przed nimi

zadania na rzecz sił zbrojnych i obronności kraju. Najważniejsze zadania obronne w czasie

pokoju realizują polityczne, gospodarcze i administracyjne struktury państwa. Ogniwa

ochronne realizują zadania związane z zapewnieniem warunków bezpieczeństwa

funkcjonowania struktur państwa oraz ochroną ludności i majątku narodowego przed

skutkami militarnych i niemilitarnych oddziaływań kryzysowych i wojennych. Ogniwa

ochronne powinny być przygotowane do ochrony granic, ważnych osób i obiektów,

zapewnienia bezpieczeństwa i porządku publicznego, w tym zapewnienia przestrzegania

nadzwyczajnych rygorów prawa w warunkach wojny i kryzysu. W przypadku

21

Zob., J. Pawłowski, System obronności RP, Informator nr 1(4)/2000, Biuro Spraw Obronnych MSWiA,

Warszawa, s. 14.

22

Por. K. Malak, Bezpieczeństwo i obronność państwa, Warszawa 1998., s. 84, a także S. Koziej, Podstawowe

problemy strategii i systemu obronności na przełomie XX i XXI wieku, AON, Warszawa 2001., s. 49-50, szerzej
por. , R. Jakubczak, J. Flis, red. nauk., Bezpieczeństwo narodowe Polski w XXI wieku, Warszawa 2006., s.305.

18

pozamilitarnych zagrożeń kryzysowych zadania przejmnie system ochrony ludności i

cywilnego reagowania kryzysowego w oparciu o struktury administracji publicznej oraz

służby i formacje pozamilitarne.