Sposoby postępowania podczas pożaru lasu

Opracowanie planu ratowniczego na obszarze powiatu należy do ustawowych zadań własnych
komendanta powiatowego (miejskiego) PSP. Jego integralną częścią jest szczegółowy plan
działań ratowniczych na obszarach leśnych...

Właściciel, zarządca lub użytkownik budynku, obiektu lub terenu jest obowiązany opracować
sposoby postępowania na wypadek powstania pożaru, klęski żywiołowej lub innego
miejscowego zagrożenia dla zakładów pracy (zakładowe plany ratownicze). Nadleśniczowie i
dyrektorzy parków narodowych opracowują sposoby postępowania na wypadek powstania
pożaru lasu w trybie i na zasadach określonych w załączniku nr 17 do instrukcji ochrony
przeciwpożarowej obszarów leśnych z 27 lutego 1996 r. Sposoby postępowania uzgadnia
komendant powiatowy (miejski) Państwowej Straży Pożarnej. Ze względów
formalnoprawnych, a także wobec roli, zadań i kompetencji zarówno nadleśniczego, jak i
komendanta powiatowego PSP, sposoby postępowania nie mogą spełniać jednocześnie
funkcji powiatowego planu ratowniczego, który w odniesieniu do zakładowych planów ra-
towniczych jest planem o charakterze zewnętrznym. Należy pamiętać o tym, że sposoby
postępowania są przedmiotem badań podczas czynności kontrolno-rozpoznawczych, tak jak
instrukcje bezpieczeństwa pożarowego czy też instrukcje technologiczno-ruchowe.
Komendanci powiatowi (miejscy) PSP powinni uściślić zakres opracowania sposobów
postępowania w tych elementach, gdzie może istnieć dowolność interpretacji lub opracowanie
powinno zaprezentować wyczerpujące dane pozwalające na uzgodnienie sposobów i
stanowiące bazę planu działań ratowniczych na obszarach leśnych.
Komendanci poligonów opracowują plany ochrony przeciwpożarowej obszarów leśnych
zawierające elementy sposobów postępowania na wypadek powstania pożaru lasu
wymaganych instrukcją ochrony przeciwpożarowej obszarów leśnych oraz zasady organizacji
i prowadzenia akcji ratowniczej z użyciem sił własnych i współdziałania z siłami i środkami
krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego na poziomie powiatu, województwa i kraju. Plan
ochrony przeciwpożarowej poligonu stanowi załącznik do powiatowego (wojewódzkiego)
planu ratowniczego i podlega w części dotyczącej krajowego systemu ratowniczego
uzgodnieniu z komendantem powiatowym i wojewódzkim Państwowej Straży Pożarnej.
Natomiast inni właściciele, zarządcy i użytkownicy lasów o powierzchni powyżej 100 ha
powinni opracować sposoby postępowania na wypadek powstania pożaru lasu i uzgodnić je z
komendantami powiatowymi (miejskimi) Państwowej Straży Pożarnej. Do zakresu
opracowania sposobów postępowania na wypadek powstania pożaru lasu stosuje się wytyczne
załącznika nr 17 instrukcji ochrony przeciwpożarowej obszarów leśnych.

Nowe plany działań ratowniczych

Opracowanie planu ratowniczego na obszarze powiatu należy do ustawowych zadań
własnych komendanta powiatowego i (miejskiego) Państwowej Straży Pożarnej. Powstanie
planu ratowniczego dla obszaru leśnego poprzedzają analizy zagrożeń i zabezpieczenia
operacyjnego, następnie sporządza się dla powiatu szczegółowe plany działań ratowniczych
na obszarach leśnych, stanowiące załącznik (integralną część) powiatowego planu
ratowniczego. Zatwierdza go wraz ze wszystkimi załącznikami (planem działań ratowniczych
na obszarach leśnych) starosta (prezydent miasta na prawach powiatu), po zasięgnięciu opinii
powiatowego zespołu do spraw ochrony przeciwpożarowej i ratownictwa.

To niezmiernie ważna procedura. Obrazuje bowiem władzom rządowym i samorządowym,
instytucjom, inspekcjom i strażom, że problematyka obrony lasów przed pożarem nie jest
tylko sprawą strażakowi leśników. Jest ona również wypadkową zespolonego działania
komendanta powiatowego (miejskiego) PSP pod zwierzchnictwem starosty, przejawiającego
się m.in. ustalaniem przez niego zadań dla krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego na
szczeblu powiatu oraz kierowaniem nim w sytuacjach nadzwyczajnych zagrożeń środowiska
lub zdarzeń o charakterze kryzysowym.
Przed przystąpieniem do opracowywania planu działań ratowniczych na obszarach leśnych
powiatu należy odpowiedzieć na pytanie: na jakim etapie organizacji akcji i przez kogo
będzie on wykorzystywany? Trzeba przy tym zważyć, że podstawą opracowania planu
działań ratowniczych na obszarach leśnych będą informacje, wykazy, zasady i procedury
ujęte w sposobach postępowania na wypadek powstania pożaru lasu oraz planie ochrony prze-
ciwpożarowej poligonu, wykazy, procedury i zasady przyjęte w powiatowym planie
ratowniczym oraz analizy zagrożeń i operacyjnego zabezpieczenia powiatu.
Z wieloletniej praktyki wynika, że plan działań ratowniczych na obszarach leśnych w
większości przypadków wykorzystywany był przez dyżurnych operacyjnych stanowisk
kierowania w procesie alarmowania oraz dysponowania sił i środków, służył także przy
udzielaniu dojeżdżającym jednostkom informacji o drogach leśnych wiodących do punktu po-
wstania pożaru i najbliższych punktach czerpania wody.
Na miejscu pożaru podstawowym dokumentem potrzebnym do organizacji i dowodzenia
akcją przez kierującego działaniem ratowniczym (KDR) są czyste arkusze map
przeglądowych (leśnych) i topograficznych, będące zawartością sposobów postępowania. W
razie konieczności wykorzystania większej liczby map trzeba sięgać do utworzonych w
nadleśnictwach tzw. kancelarii map. Nanosi się na nie aktualną sytuację pożarową oraz naj-
istotniejsze elementy organizacji akcji (m.in. punkty przyjęcia sił i środków, granice
odcinków bojowych, przydział sił i środków itp.). Jednolity materiał mapo-
wy jest warunkiem koniecznym sprawnego kierowania, współdziałania i koordynacji dla
KDR, sztabu akcji, dowódców i służb współdziałających.
Uwzględniając te kwestie należy założyć, że plan działań ratowniczych na obszarach leśnych
powinien gwarantować sprawną i skuteczną realizację procedury alarmowania oraz
dysponowania sił i środków według kryterium najkrótszego czasu dotarcia, a także zawierać
taki zbiór dokumentów i informacji, których nie ma w sposobach postępowania, planach
ochrony przeciwpożarowej poligonu oraz powiatowym planie ratowniczym, bądź takie
dokumenty, które ze względu na specyfikę organizacji akcji oraz lesistość powiatu są
potrzebne komendantowi powiatowemu (miejskiemu) PSP do kierowania działaniem na
poziomie taktycznym. Zamiarem tego przedsięwzięcia jest więc opracowanie dodatkowego -
jednego dokumentu na szczeblu każdego powiatu, będącego syntezą jednego (kilku) sposo-
bów postępowania na wypadek powstania pożaru lasu, zawierającego dodatkowo takie
informacje, które umożliwiają sprawną i skuteczną realizację procedury alarmowania oraz
dysponowania sił i środków krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego według kryterium
najkrótszego czasu dotarcia, jak również taki zbiór dokumentów i informacji, których nie ma
w sposobach postępowania, planach ochrony przeciwpożarowej poligonu oraz powiatowym
planie ratowniczym. Ponadto plan działań ratowniczych na obszarach leśnych powinien
zawierać dokumenty, które ze względu na specyfikę organizacji akcji oraz lesistość powiatu
mogą okazać się potrzebne komendantowi powiatowemu (miejskiemu) PSP do sprawnego
kierowania działaniem na tzw. poziomie taktycznym oraz stanowić bazę do rozwinięcia
kierowania strategicznego (komendanta wojewódzkiego PSP).
Wydaje się zatem uzasadnione, aby komendanci powiatowi (miejscy) PSP opracowali plan
działań ratowniczych na obszarach leśnych składający się z mapy topograficznej powiatu z
siatką koordynatów opartą na długości i szerokości geograficznej w skali 1: 25 000 lub 1: 50

000, z naniesionymi m.in.:
• granicami podziału administracyjnego i specjalnego lasów według własności,
• nazwami nadleśnictw, parków i poligonów oraz ich siedzibami,
• oznaczeniami i numerami dróg leśnych stanowiących dojazdy pożarowe,
• stałymi i operacyjnymi lotniskami i lądowiskami,
• oznaczeniami specjalnymi, numerami lub nazwami i kilometrami: dróg publicznych,
szlaków kolejowych, linii energetycznych,
• punktami pomiaru parametrów zagrożenia pożarowego obszarów leśnych oraz parametrów
meteorologicznych,
• rozmieszczeniem sił i środków.

Dodatkowo na mapę można nanieść własne umowne numery podziału, składające się z dużej
litery i cyfry rzymskiej identyfikującej kolejną własność lasu oraz jego kategorię zagrożenia
pożarowego, a także występującą na innych dokumentach planu - w tym w sposobach postę-
powania na wypadek powstania pożaru lasu, usprawniającą identyfikację obszaru leśnego, np.
A I, gdzie A jest literą identyfikującą własność, a I oznacza pierwszą kategorię zagrożenia
pożarowego lasu. Na mapę można również nanieść inne elementy operacyjnego
zabezpieczenia obszarów leśnych, jak np. punkty (miejsca) oraz obszary (trasy) wystawienia
czasowych (ruchomych) posterunków straży pożarnej.

Kryterium najkrótszego czasu

W oparciu o dostępne oprogramowanie (model pożaru lasu, ryzyko powstania pożaru),
informacje na temat warunków pogody pożarowej, w zależności od zagrożenia pożarowego
lasu, dla dyżurnego operacyjnego powiatu powinny zostać opracowane procedury
dysponowania minimalnej ilości sił i środków natychmiast po przyjęciu zgłoszenia o pożar/e.
Na przykład:
Przedstawione w tych przykładach:
Strefy operacyjne - oznaczają umowne strefy pożarowe wydzielone w ramach kompleksu
leśnego, np. nadleśnictwa, zakwalifikowane do ustalonych wewnętrznych kategorii
zagrożenia (małego, średniego, dużego).
Stopień ryzyka powstania pożaru - ryzyko powstania pożaru Rp określane według metody
Szczygła w czterostopniowej skali:
• brak zagrożenia
• stopień ryzyka l (pierwszy) ryzyko małe
•
ryzyko średnie
• stopień ryzyka 3 (trzeci) ryzyko duże
Jak ważny jest czas przybycia na miejsce pożaru pierwszej jednostki (minimalnego zestawu
pierwszych jednostek), ilustrują wykresy.
Znajomość (zestawienie) ilości sił i środków własnych oraz wyposażenia baz sprzętu daje
możliwość dysponowania nimi na obszarze całego powiatu - bez względu na własność
obszaru leśnego

• na podstawie procedur systemu lub na żądanie kierującego działaniem ratowniczym.

Specyfika leśnej łączności
Organizacja łączności, którą z góry można zaplanować, wynika z przyjętej struktury
kierowania. Należy ją rozrysować na etapie opracowywania planów ratowniczych.
Opracowane schematy łączności dostosowuje się do budowy struktury organizacyjnej
kierowania akcją. Powinny one uwzględniać nie tylko łączność pomiędzy jednostkami

krajowego systemu, ale również ze wszystkimi służbami i podmiotami przewidzianymi
planem ratowniczym do wspólnej akcji gaśniczej. Pożary lasów na rozległych obszarach,
gdzie występuje ograniczony zasięg widoczności i słyszalności, potrzebują dość precyzyjnej i
skrupulatnej budowy łączności dostosowanej do tej właśnie specyfiki. Wymagają również
przestrzegania ustalonych reżimów pracy w sieciach i kierunkach radiowych. Budowanie
systemu łączności na potrzeby akcji gaszenia pożarów lasów opiera się na obowiązujących
zasadach organizacji łączności dla krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego.
W zależności od przeznaczenia, na terenie powiatu powinniśmy mieć opracowane schematy:
• łączności wykrywania - organizowanej w celu przekazania informacji o zauważonym
pożarze lasu do punktu alarmowo-dyspozycyjnego nadleśnictwa przez obserwatora
dostrzegalni, pilota-obserwatora, patrol leśnictwa,
• łączności alarmowania (dysponowania) - organizowanej przez Państwową Straż Pożarną i
nadleśnictwa, której zadaniem jest zaalarmowanie i zadysponowanie sił i środków zgodnie z
planem ratowniczym,
• łączności organizowania akcji - jest to wyjściowa (podstawowa) po zadysponowaniu
jednostek faza organizacji akcji i łączności, polegająca na synchronizacji łączności Lasów
Państwowych, jednostek PSP, jednostek OSP i innych podmiotów oraz samolotów i
śmigłowców, organizowana w czasie dojazdu do pożaru,
• łączności dowodzenia i współdziałania -organizowanej na miejscu akcji przez kierującego
działaniem ratowniczym, zapewniającej realizację decyzji, rozkazów i poleceń,
współdziałania różnych podmiotów na terenie akcji oraz współdziałania KDR ze
stanowiskami kierowania PSP.
Na karcie alarmowania (również w sposobach postępowania) powinna znaleźć się informacja,
kto jest uprawniony do kierowania interwencyjnego, jeśli na miejscu zdarzenia są tylko siły
systemu nie będące jednostkami ochrony przeciwpożarowej. Jeśli nie ustala tego plan
ratowniczy, na kartę należy nanieść informacje o tym, że kierującego działaniem ratowniczym
w tym przypadku wyznacza dyżurny operacyjny powiatu. Trzeba bowiem wziąć pod uwagę,
że w Lasach Państwowych pracują doświadczeni strażacy, którzy w pierwszej kolejności
przybywają na miejsce pożaru i czasami kierują działaniem aż do zakończenia akcji bez
udziału innych jednostek lub do chwili przybycia jednostek ochrony przeciwpożarowej.
W powiatach (województwach), w których problematyka ochrony przeciwpożarowej lasów
stanowi jedno z najważniejszych zagadnień warto opracować procedury osiągania wyższych
stanów gotowości bojowej systemu ratowniczo-gaśniczego. Przedsięwzięcia te w sumie
muszą wpływać na znaczne przyspieszenie natychmiastowego podjęcia działań

bryg- mgr inż. Wiktor Wiśniewsk