1) Dokumentacja medyczna w analizie epidemiologicznej

Podstawowe źródła informacji wykorzystywane w analizie epidemiologicznej w zakresie
zdrowia

- dane o stanie sanitarno-epidemiologicznym, ekonomicznym populacji, liczbie bezrobotnych
- dane o strukturze demograficznej populacji
- dane z masowych badań przesiewowych i poprzesiewowych
- dane pozyskiwane z badań opisowych i analitycznych
- dane z rejestrów chorób ze szczególnym uwzględnieniem chorób stanowiących istotne
zagrożenia zdrowotne (rejestry ch. ukł. krażenia; nowotworów złośliwych; urazów i
wypadków; chorób przenoszonych drogą płciową; ch. Zakaźnych wieku dziecięcego; ch
zawodowych z uwzględnieniem narażenia na stanowisku pracy)
- dane o absencji chorobowej z analizą przyczyn
- dane z kart zgonów
- dane ze statystyki szpitalnej i lecznictwa otwartego
- dane z realizacji szczepien ochronnych zgodnie z PSO w odniesieniu do szczepień
ochronnych obowiązkowych jak i zalecanych
- dane pozyskiwane z monitoringu zakażeń szpitalnych
- dane o liczbie hospitalizowanych z analizą przyczyn hospitalizacji
- dane o liczbie chorób szczególnie niebezpiecznych i wysoce niebezpiecznych szerzących się
droga pandemii
- dane o zachorowaniach szerzących się droga pandemii
- dane pozyskiwane z GUS i WUS
- dane o współczynnikach przyrostu naturalnego
- dane o negatywnych i pozytywnych miernikach zdrowia
- dane o liczbie otwartych/zamkniętych zakładów zdrowotnych, liczbie osób przygotowanych
do prowadzenia zajęć z promocji zdrowia
- dane o liczbie lekarzy; stomatologów; farmaceutów i innego persolnelu medycznego
ś

redniego i podstawowego

- dane pozyskiwane z krajowych ośrodków referencyjnych do spraw określonych jednostek
chorobowych
- dane z wykonawstwa badań do celów sanitarno-epidemiologicznych

2) Mierniki oceny stanu zdrowia ludności
3) Metody badań epidemiologicznych

Badania opisowe – określają częstość występowania i rozmiary danych zdarzeń zdrowotnych
w badaniach tych dokonujemy analizy cech dotyczących:

- osób KTO? - czyli jednostek wchodzących w skład badanej populacji (kto uległ zjawisku
zdrowotnemu)
- miejsca GDZIE? - miejsce występowania danych zdarzeń zdrowotnych
- czasu KIEDY? - czasu trwania spostrzeganych zjawisk
- stopień oddziaływań czynników środowiskowych W JAKIM STOPNIU? - czy te czynniki
mają wpływ

W badaniach tych wysuwamy hipotezy etiologiczne dotyczące występowania określonych
zjawisk zdrowotnych a domniemanych czynników narażenia zdrowia lub życia.
Badania analityczne – podstawowa czynność- weryfikacja hipotez etiologicznych wysuniętych
w badaniu opisowym. Istotą badań analitycznych jest obecność 2 grup oraz 2 kierunków badań.

Dwie grupy:

- grupa badana – jest to grupa osób poddanych działaniu danej cechy lub narażonych na
działanie danego czynnika bądz czynników
- grupa kontrolna – grupa osób nie poddana działaniu danej cechy bądż nie narażonych na
działanie danego czynnika bądz czynników

Dwa kierunki:

- retrospektywne – dotyczące przeszłości gdyż analizę prowadzimy od skutku do przyczyny
- prospektywne – dotyczą przyszłości od przyczyny do skutku

4) Badania przesiewowe:
Warunki uzasadniające wykonywanie badań przesiewowych:

- naturalna historia choroby jest dokładnie poznana
- choroba stanowi istotny problem zdrowotny w społeczeństwie
- występują wczesne objawy chorobowe
- wykrywanie wczesnych stadiów chorobowych przy pomocy prostych testów diagnostycznych
jest rzetelne i powtarzalne
- istnieje możliwość weryfikacji wczesnych metod diagnostycznych i wyników badań
diagnostycznych wczesnych stadiów chorobowych
- wykonywanie badań przesiewowych jest akceptowane przez badanych i pozbawione ryzyka
powikłań
- ustalono zasady kogo należy zaliczyć do grupy chorych spośród badanych
- istnieją skuteczne metody leczenia wczesnych stadiów chorobowych
- wykorzystywanie badan przesiewowych jest ekonomicznie uzasadnione i możliwe do
pokrycia z budżetu służby zdrowia

Badania przesiewowe są to masowe, celowane badania w danej populacji na obecność
określonej cechy np. nowotwory, choroby niedokrwienne serca. Badania te wykorzystujemy
przy pomocy prostych testów diagnostycznych, dzielących daną populację na 2 gr.:
1) Grupy z ujemnym wynikiem testu, która w miarę potrzeb po określonym czasie może być
poddana badaniu tym samym testem
2) Grupy z pozytywnym wynikiem testu która poddana jest dalszej specjalistycznej
diagnostyce, konsultacją lekarskim w celu potwierdzenia/wykluczenia wyniku pierwotnego
testu diagnostycznego.

Celem wykonania badań przesiewowych jest wykrycie choroby w jak najwcześniejszym
stadium tzn. stadium przedklinicznym aby nie dopuścić do pełnoobjawowej postaci choroby,
która jest trudniejsza do leczenia lub na granicy ratowania życia. Oczekiwanym efektem jest
zmniejszenie wymieralności bądź chorobowości wśród osób poddanych tym badaniom.
Parametrami testu diagnostycznego jest:

- czułość jest to zdolność testu do wykrywania jak największego procentu wyników
prawdziwie dodatnich przy jak najmniejszym odsetku wyników fałszywie ujemnych.
Zdolność testu do sklasyfikowania osób chorych.
- swoistość- zdolność testu do wykazania jak największego odsetka wyników prawdziwie
ujemnych przy jak najmniejszym odsetku wyników fałszywie dodatnich. Zdolność testu do
wykluczenia choroby czyli wykluczenia osób zdrowych.

Dlaczego broń biologiczna jest tak niezwykle atrakcyjna dla światowego terroryzmu?
Użycie BB to:

•

najtańszy sposób uśmiercenia tysięcy osób

. Koszt wywołania porównywalnych strat wśród

ludności cywilnej na 1 km

2

przy użyciu

- broni konwencjonalnej wynosi

2000 USD

,

- broni jądrowej –

800 USD

,

- BB zaledwie

1USD !!

•

Zaś

niezwykłą skuteczność

BB obrazuje wyliczenie ekspertów WHO, że użycie 50 kg

przetrwalników wąglika w postaci aerozolu, na wysokości 2 km, w ataku na pół milionowe
miasto spowoduje śmierć 95 000 ludzi oraz 125 000 zachorowań z szansami przeżycia.

•

BB jest bardzo łatwa w produkcji

. Można do tego celu wykorzystać urządzenia przemysłu

farmaceutycznego, fermentacyjnego, a także bazę drobnych laboratoriów. Niezwykle cenną
dla terrorystów właściwością BB jest to, że

można ją łatwo ukryć i przenosić i że jest

niewidzialna w czasie ataku.

•

Dla terrorystów posługujących się BSMR

nie ma też problemu obosieczności:

rozpylenie

aerozolu w zamkniętych przestrzeniach (np. metro, port lotniczy, supermarket) lub skażenie
ż

ywności

pozwala im pozostać poza strefa zagrożenia.

Z chwila ujawnienia się skutków

ataku ich sprawcy mogą być już daleko od strefy rażenia, gdyż wystąpienie pierwszych
objawów zawsze poprzedzone jest okresem wylęgania choroby.

•

Zaś

szybkie rozpoznanie przyczyny wywołanych atakiem zachorowań i zgonów jest

niezwykle trudne.

W pierwszej fazie objawy choroby mogą być często nietypowe i mylące.

Np. przypadki wąglika płucnego mogą naśladować wybuch ogniska epidemicznego grypy

Najbardziej prawdopodobnym sposobem użycia czynników biologicznych w ataku BT jest

rozpylenie aerozolu albo skażenie żywności lub wody pitnej.
AEROZOLE

określa się jako przenoszone drogą powietrzną substancje stałe lub płynne,

klasyfikowane jako pyły, dymy, mgły i opary, zależnie od ich natury fizycznej, rozmiaru cząstek i
sposobu wytwarzania. Wielkość cząstek może się wahać od 0,01 do 100 µm średnicy.

Przetrwalniki w

ą

gliki i wirus ospy spełniaj

ą

kryteria idealnej broni biologicznej:

•

wysokiej

ś

miertelno

ś

ci zaka

ż

onych osób,

•

mo

ż

liwo

ś

ci jednoczesnego zaka

ż

enia du

ż

ej liczy ludzi (w

ą

glik)

•

lub łatwo

ś

ci rozprzestrzeniania si

ę

mi

ę

dzy lud

ź

mi (ospa),

•

wymagaj

ą

wzgl

ę

dnie łatwych metod produkcji na du

żą

skal

ę

oraz

•

maj

ą

stabiln

ą

zjadliwo

ść

w formie aerozolu, zwłaszcza w przypadku form

przetrwalnikowych w

ą

glika i liofilizowanej formy wirusa ospy.

•

ograniczonej mo

ż

liwo

ś

ci profilaktycznych. Ponad 25 lat od uroczystej deklaracji

WHO o eradykacji ospy i od zawieszenia szczepie

ń

przeciw tej chorobie.

CZYNNIKI BIOLOGICZNE, KTÓRE MOG

Ą

BY

Ć

U

Ż

YTE W ATAKU

BIOTERRORYSTYCZNYM:
Kat. A – najwi

ę

ksze zagro

ż

enie

- łatwo si

ę

rozsiewaj

ą

lub przenosz

ą

z człowieka na człowieka

- wysoka umieralno

ść

, najwi

ę

kszy wpływ na zdrowie publiczne

- panika, zaburzenia społeczne
- wymagaj

ą

specjalnych działa

ń

w zakresie przygotowania zdrowia publicznego

- np. wirus ospy prawdziwej, B.anthracis, Y.pestis, toksyna C.botulinum, F.tularensis,
Filowirusy (gor

ą

czki krwotoczne Ebola i Marburg), adenowirusy, gor

ą

czka Lassa,

argenty

ń

ska gor

ą

czka krwotoczna i wirusy pokrewne

Kat. B – mniejsze zagro

ż

enie ni

ż

A

- umiarkowana mo

ż

liwo

ść

rozsiania

- umiarkowane nasilenie ska

ż

e

ń

, niska umieralno

ść

- wymagaj

ą

wzmo

ż

onej zdolno

ś

ci diagnostycznej i zwi

ę

kszonego systemu surveillance

- np. C.burnetti (gor. Q), Brucella spp., B.mallei (nosacizna), Alfawirusy (wenezuelske
zapalenie mózgu i rdzenia, wschodnie i zachodnie ko

ń

skie zapalenie mózgu i rdzenia),

rycyna (toksyna Ricinus communis), toksyna

ε

C.perfringens, enterotoksyna B.

Staphylococcus
- dodatek – patogeny pochodzenia pokarmowego lub zwierz

ę

cego (Salmonella spp,

Shigella dysenteriae, E.coli O157:H7, V.cholerae, C.parvum)
Kat.C – pojawiaj

ą

ce si

ę

patogeny, które mog

ą

by

ć

skonstruowane do masowego

ra

ż

enia w przyszło

ś

ci, ze wzgl

ę

du na:

- dost

ę

pno

ść

- łatwo

ść

produkcji i rozsiewu

- moc wysokiej zachorowalno

ś

ci i wielkiego wpływu na zdrowie

- np. Nipah virus, Hantawirusy, wirusy odkleszczowych gor

ą

czek krwotocznych, wirusy

odkleszczowego zapalenia mózgu,

ż

ółta gor

ą

czka, gru

ź

lica multilekooporna

- gotowo

ść

do reagowania wymaga dalszych bada

ń

w kierunku skuteczniejszego

wykrywania, diagnozowania, leczenia i zapobiegania chorobom przez nie wywołanym
- nie mo

ż

na przewidzie

ć

które pojawiaj

ą

ce si

ę

patogeny zostan

ą

u

ż

yte – konieczne jest

ł

ą

czenie gotowo

ś

ci antyterrorystycznej z dalszym surveillancem chorób infekcyjnych i

opracowywaniem ognisk epipdemicznych

CHOROBY ZAKAŹNE STANOWIŁY, STANOWIĄ I BĘDĄ STANOWIŁY JEDNO Z
NAJWIĘKSZYCH ZAGROŻEŃ ZDROWIA PUBLICZNEGO.

1. Zagrożenie dla zdrowia publicznego, jakie stwarzają choroby zakaźne

występujące

endemicznie

( w Polsce są to choroby o bardzo małej, z wyjątkiem gruźlicy i wzw B i C,

ś

miertelności) polega na:

1.1.

Wysokiej zapadalności

i chorobowości pomimo niskiej umieralności i w rezultacie

wyłączeniu, chociaż na krótko, z aktywności zawodowej i publicznej rodziców i
opiekunów chorych dzieci (stanowiących główną grupę populacji zapadającą na choroby
endemiczne), oraz samych chorych osób dorosłych.

1.2.

Potencjale epidemicznym

chorób endemicznych, tj. możliwości wybuchu epidemii

okresowej lub wyrównawczej.

2.

Zagrożenie dla zdrowia publicznego stwarzane przez

epidemie

wynikają z faktu

jednoczesnego (tj. w bardzo krótkim czasie) zachorowania dużej liczby ludzi na określonym
obszarze

i

szybkie rozprzestrzenianie się zachorowań na inne obszary.

W następstwie dojść

może do znacznego utrudnienia, a nawet sparaliżowania, funkcjonowania różnych ważnych
dziedzin życia publicznego (służby zdrowia i innych służb publicznych, policji, transportu,
handlu, zwłaszcza zaopatrzenia w żywność, wodę.

(N.B. Wysokiej zapadalności towarzyszy

duża liczba zgonów

, nawet przy niedużej

ś

miertelności!)

Trzy główne przyczyny

obecnego wzrostu zagrożenia chorobami zakaźnymi,

obserwowanego

od ostatniego ćwierćwiecza dwudziestego stulecia:
1.

Pojawianie się

nowych, dotąd nieznanych

chorób zakaźnych (Emerging Infectious

Diseases);

2.

Nawrót starych

, jak się wydawało, opanowanych już chorób zakaźnych (Reemerging

Infectious Diseases);

3.

Zagrożenie

bioterroryzmem

.

NOWOPOJAWIAJ

Ą

CE SI

Ę

I NAWRACAJ

Ą

CE CHOROBY ZAKA

Ź

NE (EMERGING

AND REEMERGING INFECTIOUS DISEAESES) JAKO JEDNO Z NAJWI

Ę

KSZYCH

ZAGRO

Ż

E

Ń

ZDROWIA PUBLICZNEGO

.

50 lat temu sytuacja epidemiologiczna chorób zakaźnych w Polsce była zła. Dla jej
zobrazowania wystarczy wymienić kilka najbardziej znamiennych przykładów, jak

•

epidemia błonicy panująca wtedy w kraju, największa w Europie,;

•

poliomyelitis - wysoka zapadalność, największą z notowanych kiedykolwiek w Polsce
(epidemia tej choroby w roku 1958)

•

dur brzuszny - endemiczne występowanie, z roczną zapadalnością rzędu 20 kilku na
100 000 i liczbą zachorowań 5 000 do 6 000.

•

tyfus plamisty - echa wojennej epidemii - rocznie jeszcze kilkaset zachorowań w postaci
nawrotowej, stwarzających zagrożenie w razie nasilenia się wszawicy.

•

Nie wygasła także jeszcze epidemia malarii z lat 1946 – 49, chociaż wkrótce nastąpiło
wykorzenienie rodzimej zimnicy.

•

Wirusowe zapalenie wątroby typu A było w fazie endemiczności wysokiej, z wzrastającą
zapadalnością, która osiągnęła szczyt w 1964 roku.(W tym czasie 97% dwudziestolatków

było uodpornionych przeciw WZW typu A. Z tego tylko niespełna 10% w wyniku
klinicznego przechorowania. Reszta zaś w następstwie zakażenia bezobjawowego, (co
ś

wiadczy o bardzo dużym rozpowszechnieniu wirusa w populacji).

•

odra - liczba zgonów sięgała kilkuset rocznie.

Niedobra była również sytuacja epidemiologiczna szeregu innych groźnych chorób zakaźnych
takich jak na przykład płonica, tężec, zatrucie jadem kiełbasianym, czy inwazyjnych, jak np.
włośnica

Obecnie, choroby zakaźne stanowią zaledwie 0,7 do 0,8% ogółu zgonów w kraju i w tym aż
40% stanowią zgony z powodu gruźlicy.

•

Polska uzyskała certyfikat WHO o eliminacji polio. Ostatnie pojedyncze zachorowania
wywołane dzikim wirusem wystąpiły w 1982 i 84 roku.

•

Błonica, po odpryskach epidemii na terenie byłego Związku Sowieckiego w połowie lat
90-tych i jednym przypadku importowanym w roku 2000, nie występuje w Polsce już od
kilkunastu lat, w naszym województwie zaś od ponad 30 (tj. od 1972 roku).

•

Od szeregu lat rejestruje się w naszym kraju tylko kilka, wyjątkowo kilkanaście
zachorowań na dur brzuszny. Na obszarze dzisiejszego województwa kujawsko-
pomorskiego ostatnie dwa przypadki zarejestrowano w 11 lat temu.

Uzyskane osiągnięcia można wiązać z działaniami takimi jak

•

epidemiologiczne opracowanie ognisk epidemicznych i ich likwidacja,

•

nadzór nad nosicielami zarazków;

•

szczepienia ochronne wykonywane od lat w wysokich, budzących podziw odsetkach,
zarówno w ramach stałego programu szczepień, jak i podczas akcji szczepień
podejmowanych w przypadkach szczególnych zagrożeń epidemicznych.

•

Wiązać je należy także z poprawą stanu sanitarnego, zwłaszcza w zakresie zaopatrzenia
ludności w bezpieczną pod względem sanitarnym wodę i żywność, usuwania i
unieszkodliwiania nieczystości i odpadków,

•

jak również z leczeniem etiotropowym chorych i nosicieli,

•

zastosowaniem insektycydów

•

i nadzorem weterynaryjnym nad zwierzętami.

Nawracaj

ą

ce choroby:

Jeszcze niedawno - powszechna opinia,

ż

e

choroby zaka

ź

ne zostały w zasadzie ju

ż

zwalczone

(nowoczesne bariery higieniczne i sanitarne, szczepienia, antybiotyki). W

wielu krajach

zaniedbano podejmowanie i stosowanie

ś

rodków bezpiecze

ń

stwa

w

stosunku do innych chorób zaka

ź

nych

– dot

ą

d nieopanowanych lub nowo

pojawiaj

ą

cych si

ę

. Wiele takich chorób jak malaria i gru

ź

lica, których sytuacja

epidemiologiczna w przeszło

ś

ci ulegała poprawie,

znów zacz

ę

ło szerzy

ć

si

ę

bardziej

intensywnie w wielu cz

ęś

ciach

ś

wiata.

Znaczenie innych chorób (jak d

ż

uma, błonica,

gor

ą

czka denga, meningokokowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,

ż

ółta

gor

ą

czka, cholera),

po wielu latach zacisza epidemiologicznego, wzrosło w niektórych

krajach do jednego z wa

ż

niejszych problemów zdrowia publicznego.

Współczesne warunki demograficzne i ekologiczne, które sprzyjają szerzeniu się chorób
zakaźnych obejmują:

•

Gwałtowny wzrost populacji

•

Zwiększające się ubóstwo ludności i jej migrację do miast, (zmiana niszy ekologicznej,
przeludnienie, slumsy);

•

Coraz częstsze przekraczanie granic przez turystów, robotników sezonowych,
imigrantów i uchodźców;

•

Zmiany siedlisk zwierząt i stawonogów przenoszących choroby;

•

Zwiększającą się liczbę osób z upośledzoną odpornością;

•

Zmiany w sposobach produkcji i dystrybucji żywności;

•

Potencjalne zagrożenie bioterroryzmem.

Pojawiły się i zaczęły intensywnie szerzyć się choroby dotychczas nieznane.

W

OSTATNICH 20 LATACH ZOSTAŁO ZIDENTYFIKOWANYCH PONAD 30
NOWYCH, WYSOCE ZAKAŹNYCH CHORÓB!! (Emerging Infectios Diseases)

Wśród

nich tak groźne jak HIV/AIDS, gorączka krwotoczna Ebola czy WZW typ C.

POJAWIAJACE SIĘ CHOROBY ZAKAŹNE (EMERGING INFECTIOUS DISEASES)

=

nowo zidentyfikowane zakażenia stwarzające problemy w dziedzinie zdrowia publicznego w
skali lokalnej lub międzynarodowej. Należą do nich obecnie m.in.

-

wirusowe choroby układu oddechowego o wysokiej śmiertelności;

-

wariant choroby Creutzfelda-Jacoba, będący chorobą centralnego układu nerwowego o
podejrzanym związku z encefalopatią gąbczastą bydła (BSE);

-

zakażenia HIV, będące m. i. przyczyną AIDS, z wszelkimi następstwami zdrowotnymi,
socjalnymi i ekonomicznymi;

-

gorączki krwotoczne, jak np. Ebola, z potencjalną możliwością międzynarodowego
szerzenia się;

-

nowe odmiany cholery;

-

hemolityczny zespół nerkowy;

-

wirusowe zapalenie wątroby typ C;

-

legioneloza;

-

borelioza (choroba z Lyme);

-

SARS;

NAWRACAJACE CHOROBY ZAKAŹNE (REEMERGING INFECTIOUS DISEASES)

=

choroby, które po okresie zacisza epidemicznego, kiedy przestały być problemem zdrowia
publicznego, nasilają się ponownie, stanowiąc narastające zagrożenie zdrowia publicznego.
Należą do nich m. i. :
- cholera;
- dżuma;
- błonica (diphteria);
- gruźlica;
- żółta gorączka;
- meningokokowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych;

W ostatnich 20 latach poważnym i narastającym problemem stała się

oporność drobnoustrojów

na antybiotyki

, obniżająca skuteczność leczenia. Jednocześnie coraz bardziej zmniejsza się

poszukiwanie i produkcja nowych antybiotyków z powodu rosnących kosztów tej procedury.
Ś

rodki przeznaczone na zdrowie publiczne są, tak w krajach bogatych jak i biednych,

zmniejszane, ograniczane i przeznaczane na inne priorytetowe cele. W REZULTACIE

NASTĄPIŁ WZROST ZNACZENIA CHORÓB ZAKAŹNYCH,

A INFRASTRUKTURA

POTRZEBNA DO ZAPOBIEGANIA I ZWALCZANIA TYCH CHORÓB ULEGŁA
OSŁABIENIU.

SURVEILLANCE (inwigilacja, czuwanie, stały dozór, „warta”, epidemiologiczny nadzór)

–

gromadzenie, analizowanie, opracowywanie i rozpowszechnianie informacji dotyczącej
występowania chorób oraz czynników warunkujących szerzenie się chorób.

MONITOROWANIE (MONITORING)

– rutynowe, stałe zbieranie materiału, jego badanie,

obserwacja i analiza wyników i zjawisk określających np. sytuację zdrowotną, stan środowiska,
dla wczesnego uchwycenia niekorzystnych zmian, w celu podjęcia odpowiednich kroków;
monitorowanie oznaczać może także stałą obserwację wdrażania określonego programu i jego
skuteczności.

ZWALCZANIE CHORÓB ZAKAŹNYCH (trzy kierunki działania).

Likwidacja źródeł zakażenia:

-

leczenie etiotropowe chorych (hospitalizacja, leczenie obowiązkowe poza szpitalem),

-

izolacja chorych (hospitalizacja obowiązkowa, izolacja domowa),

-

kwarantanna osób z kontaktu

-

nadzór epidemiologiczny (lekarski) nad osobami podejrzanymi o zakażenie,

-

nadzór nad nosicielami,

-

badania ludzi i zwierząt mające na celu wykrycie zakażenia (m. i. osób podejmujących lub
wykonujących niektóre zajęcia zarobkowe, osób z kontaktu z chorymi lub zakażonymi,
ozdrowieńców po niektórych chorobach zakaźnych),

-

odsunięcie od pracy osób zakażonych, zatrudnionych przy wykonywaniu niektórych zajęć
zarobkowych,

-

nadzór weterynaryjny nad zwierzętami i ubój sanitarny.

Przecinanie dróg zakażenia:

-

bariera sanitarna:

o

minimum sanitarne dla każdej zbiorowości ludzi

zapewnienie zaopatrzenia w bezpieczną wodę i bezpieczną żywność,

usuwanie i unieszkodliwianie nieczystości i odpadków,

ochrona przed ekstremalnymi warunkami atmosferycznymi t.j. "dach nad
głową"

o

sterylizacja i dezynfekcja

o

dezynsekcja i deratyzacja

-

bariera higieniczna:

o

mycie, czyszczenie i sprzątanie,

o

higiena osobista, zwł. mycie rąk,

o

wysoki standard w zakresie higieny żywności i żywienia,

o

wysoki standard w zakresie czystości i porządku miast i osiedli, higienicznych
warunków mieszkania, nauki i pracy, łącznie z higienicznym stylem życia,

o

wysoki poziom higieny szpitalnej

-

oświata zdrowotna

Podnoszenie odporności osób wrażliwych na zakażenie:

-

szczepienia zapobiegawcze całej populacji docelowej (kalendarz szczepień),

-

szczepienia poekspozycyjne,

-

szczepienia osób narażonych w sposób szczególny na zakażenie (tzw. grup wysokiego
ryzyka),

-

chemioprofilaktyka.

Obok w/w, do podstawowych warunków bezpieczeństwa epidemiologicznego należy istnienie i
sprawne funkcjonowanie systemu wykrywania i zwalczania epidemii:

-

wysoce profesjonalne i dobrze wyposażone i sprawnie działające służby
przeciwepidemiczne;

-

monitorowanie sytuacji epidemiologicznej;

-

surveillance szczególnie niebezpiecznych chorób zakaźnych;

-

opracowywanie ognisk epidemicznych (pojedynczych i zbiorowych);

-

stała gotowość do podjęcia działań w momencie powstania zagrożenia epidemicznego i
wybuchu epidemii;

-

nadzór sanitarny nad potencjalnymi źródłami zagrożeń epidemicznych zwłaszcza
wodą, żywnością i żywieniem;

-

baza logistyczna (szpitale zakaźne, lekarze specjaliści, zapas środków dezynfekcyjnych
itp.).

Podstawę prawną zwalczania chorób zakaźnych w Polsce stanowi

USTAWA z dn. 6

września 2001 r. o chorobach zakaźnych i zakażeniach

(Dz. U. nr 126, poz. 1384).

Trzy składniki

kontroli chorób zakaźnych

:

-

powstrzymywanie

(utrzymywanie zapadalności na możliwym do przyjęcia poziomie –

bez epidemii, tylko endemiczne występowanie choroby);

-

eliminacja

(tylko sporadyczne, izolowane ogniska choroby);

-

eradykacja

(całkowita likwidacja zachorowań na daną chorobę);

ZASADY SZCZEPIEŃ OCHRONNYCH.
ODPORNOŚĆ CZYNNA = ochrona przed chorobą zakaźną, wytworzona przez własny układ
odpornościowy organizmu, zwykle trwała, powstająca pod wpływem działających nań
antygenów i polegająca na wytwarzaniu swoistych przeciwciał (odporność humoralna) i
specyficznych komórek odpornościowych (odporność komórkowa) oraz indukowaniu pamięci
immmunologicznej.
ODPORNOŚĆ BIERNA = ochrona przed chorobą zakaźną poprzez przeniesienie gotowych
przeciwciał z organizmu innego człowieka lub zwierzęcia.
ANTYGEN = żywa lub inaktywowana substancja ( np. białko, wielocukier) pobudzająca układ
odpornościowy do odpowiedzi odpornościowej.
PRZECIWCIAŁO = cząsteczka białka (immunoglobulina), produkowana przez limfocyty B,
w celu eliminacji antygenu.
UODPORNIENIE NATURALNE = wytworzenie odporności czynnej w następstwie
przebycia choroby zakaźnej lub zakażenia bezobjawowego.

UODPORNIENIE SZTUCZNE (IMMUNOPROFILAKTYKA) = wytworzenie odporności
czynnej lub biernej w następstwie wprowadzenia do organizmu preparatu biologicznego w
postaci szczepionki lub surowicy odpornościowej albo immunoglobuliny.
UODPORNIENIE CZYNNE.
Stymulacja układu odpornościowego do produkcji swoistych przeciwciał (tj. wytwarzanie
odporności humoralnej) i specyficznych komórek odpornościowych (tj. wytwarzanie
odporności komórkowej) i indukcja pamięci immmunologicznej.

SZCZEPIENIE = uodpornienie sztuczne, czynne, poprzez wprowadzenie do organizmu
szczepionki. Odporność poszczepienna i pamięć immunologiczna poszczepienna jest podobna
do odporności naturalnej ale pozbawiona ryzyka choroby.

SZCZEPIONKI = PREPARATY BIOLOGICZNE STOSOWANE
W UODPORNIANIU CZYNNYM, ZAWIERAJĄCE ANTYGENY,KTÓRE
WPROWADZONE DO ORGANIZMU POBUDZAJĄ GO DO WYTWORZENIA
SWOISTEJ ODPORNOŚCI KOMÓRKOWEJ I HUMORALNEJ.
Ze względu na postać antygenu wchodzącego w skład preparatu rozróżnia się szczepionki
zawierające:
-żywe drobnoustroje szczepów atenuowanych ( odzjadliwionych )

bakteryjnych (np. szczepionka BCG), lub wirusowych
(np. szczepionka przeciw odrze, polio, różyczce, śwince)

-

zabite albo rozbite drobnoustroje lub ich fragmenty
( Zabite komórki bakterii zawierają preparaty takie jak np. szczepionka
przeciw cholerze, durowi brzusznemu, krztuścowi. Zabite wirusy – szczepionka przeciw
wściekliźnie i polio wg Salka. Rozbite bakterie zawiera np. szczepionka przeciw durowi
brzusznemu wg Grasseta. Wybrane fragmenty bakterii – acelularna szczepionka przeciw
krztuścowi.

-

produkty metabolizmu drobnoustrojów
Szczepionki zawierające odpowiednio przetworzone metabolity drobnoustrojów noszą
nazwę anatoksyn (synonim = toksoidy ). Należą do nich m. i. szczepionki przeciw tężcowi i
przeciw błonicy.

Ze względu na swoistość szczepionek rozróżnia się preparaty:

-

monowalentne, zawierające jeden rodzaj drobnoustroju lub antygenu

-

poliwalentne ( wieloważne ) zwane też szczepionkami skojarzonymi,
w skład których wchodzi więcej niż jeden drobnoustrój lub substancje pochodzące z kilku
drobnoustrojów, lub też drobnoustrój i substancja pochodząca z innego drobnoustroju.
Takie szczepionki uodporniają równocześnie przeciw kilku chorobom.

EFEKTY SZCZEPIEŃ:
OCHRONA INDYWIDUALNA OSOBY ZASZCZEPIONEJ
zależy od:

•

wystarczalności odpowiedzi układu odpornościowego (miana przeciwciał);

•

czasu utrzymywania się ochronnego poziomu przeciwciał (częstość ekspozycji na
zakażenie bezobjawowe lub dawki przypominające szczepionki);

•

pamięci immunologicznej indukowanej przez antygen;

OCHRONA POPULACJI = ODPORNOŚĆ ZBIOROWISKOWA lub „GROMADNA”
(HERD IMMUNITY) przed chorobami, których rezerwuarem zarazka jest człowiek.
Powstaje po uodpornieniu masowymi szczepieniami wysokiego odsetka osób wrażliwych w
populacji narażonej na zakażenie (zwykle > 80%, zależnie od szczepionki nawet > 90% i 95%)
= wysokiego pokrycia (coverage) szczepieniami populacji docelowej. Prowadzi to do:

•

zmniejszenia źródeł zakażenia;

•

zmniejszenia krążenia zarazka w populacji narażonej;

•

ochrony osób nie objętych szczepieniami.

Może doprowadzić do eliminacji i eradykacji określonej choroby zakaźnej (vide polio).
WARUNKI SKUTECZNOŚCI SZCZEPIEŃ

•

zdolność organizmu do odpowiedzi immunologicznej;

•

odpowiednia immunogenność szczepionki (skład antygenowy, stan w momencie
podania, znaczenia „łańcucha chłodniczego – cold channel” dla stanu szczepionek
ż

ywych);

•

właściwa (wystarczająca) dawka szczepionki;

•

prawidłowa technika szczepienia.

BARIERY SKUTECZNOŚCI SZCZEPIEŃ

•

niedostatek wiedzy i fałszywe oceny i poglądy lekarzy i pielęgniarek (m. i. obawa o
„przeładowanie układu odpornościowego”, niedokładna znajomość oraz przecenianie
przeciwwskazań do szczepień i stosowanie ich „large manum”, traktowanie
przeciwwskazań czasowych jako stałe, przypisywanie szczepionkom odległych
skutków ubocznych, przesadna ocena reaktywności szczepionek);

•

niewiedza i przesądy społeczeństwa; wiara w mity będące, przynajmniej częściowo,
ekspresją w/w błędnych poglądów lekarzy i w dużej mierze efektem wyolbrzymiania
przez media niepożądanych odczynów poszczepiennych – NOP (paradoksalnie, im
większe są efekty szczepień i – co za tym idzie – im mniejsze zagrożenie chorobami
którym zapobiegają, tym większą uwagę przywiązuje się do NOP);

•

działalność ruchów anty szczepionkowych zniechęcających do poddawania się
szczepieniom.

BEZPIECZEŃSTWO SZCZEPIEŃ
Priorytet bezpieczeństwa szczepień wynika z zasady: „primum non nocere” i faktu, że temu
zabiegowi poddawane są osoby zdrowe.
Bezpieczeństwo szczepień jest stanem równowagi pomiędzy ryzykiem wystąpienia choroby,
jej powikłań i zgonu a ryzykiem NOP. W ocenie tej równowagi należy brać pod uwagę takie
czynniki jak:

•

stopień narażenia na zachorowanie (sytuacja epidemiologiczna choroby na danym
obszarze, przynależność do grupy wysokiego ryzyka zakażenia);

•

ciężkość choroby i jej następstw;

•

częstość poważnych NOP.

PRZECIWWSKAZANIA DO SZCZEPIEŃ
Przeciwwskazania do szczepień stosowanych w programie EPI – wg ustaleń GRUPY
EUROPEJSKIEJ WHO).
PRZECIWWSKAZANIA DO SZCZEPIEŃ SĄ NIELICZNE, A LICZBA OSÓB, DO
KTÓRYCH ONE SIĘ STOSUJĄ, JEST JESZCZE MNIEJSZA!
Przeciwwskazania do szczepień są następujące:
1. OSTRE CHOROBY.
Szczepienia należy odkładać ostrych stanach chorobowych, które przebiegają z gorączką lub
zaburzeniami układowymi o istotnym znaczeniu klinicznym. W takich przypadkach należy
szczepić dzieci natychmiast po wyzdrowieniu.
Jeżeli istnieje duże ryzyko zachorowania wynikające z sytuacji epidemiologicznej, szczepienie
można odkładać tylko w przypadkach ostrych chorób Z ZAGROŻENIEM ŻYCIA. Mało
istotne choroby (minor illnesses), takie jak zapalenie dróg oddechowych lub biegunka, z
temperaturą do 38,5

o

, NIE STANOWIĄ PRZECIWWSKAZAŃ DO SZCZEPIENIA!

2. ZABURZENIA ODPORNOŚCI.
Żywe szczepionki wirusowe nie powinny być stosowane w przypadkach:
a/. chorób z niedoborami immunologicznymi, jak hypo- lub agammaglobulinemia;
b/. immunosupresji związanej z chorobami nowotworowymi;
c/. immunosupresji związanej z leczeniem sterydami w wysokich dawkach, środkami
antymetabolicznymi, napromieniowaniem itp.
Natomiast w przypadkach objawowych i bezobjawowych zakażeń HIV można stosować żywe
szczepionki wirusowe.
3. CIĄŻA.
Żywych szczepionek wirusowych nie należy podawać kobietom ciężarnym.
4. UCZULENIE NA SKŁADNIKI SZCZEPIONKI.
Osoby podające w wywiadzie anafilaktyczne odczyny na białko (uogólniona wysypka, obrzęki
ust i gardła, spadek ciśnienia tętniczego, wstrząs) nie powinny otrzymywać niektórych
szczepionek produkowanych na tkankach kurzych jaj, jak szczepionka p/o grypie czy żółtej
febrze.
Stwierdzona nadwrażliwość na określone antybiotyki stanowi przeciwwskazanie do stosowania
szczepionek, które zawierają te substancje.
NIEPOŻĄDANE ODCZYNY POSZCZEPIENNE
Niepożądany odczyn poszczepienny – NOP (Adverse Event Following Immunization –
AEFI) jest to medyczny objaw, czasowo związany ze szczepieniem, który może być
spowodowany różnymi przyczynami.
W/w definicja zastąpiła przedtem używane określenia: odczyn poszczepienny (= przejściowa
ogólna lub miejscowa reakcja na wprowadzoną szczepionkę) i powikłanie (reakcja nadmierna
lub patologiczna o cechach choroby poszczepiennej).
NOP może być wynikiem:

1. działania szczepionki (vaccine induced AEFI)
Są to objawy i choroby będące wynikiem indywidualnej reakcji organizmu człowieka na
zastosowanie szczepionki.
2. Błędu szczepienia (programmatic error AEFI)
Są to objawy i choroby będące wynikiem błędu w przeprowadzeniu szczepienia, a także
wynikiem błędów w produkcji szczepionki (np. szczepionka zakażona), a także błędów w
sposobie jej dystrybucji i magazynowania (np. przerwanie „łańcucha chłodniczego”
szczepionek żywych).
3. Współistnienia objawów lub chorób (coincydental AEFI)
Są to objawy choroby czasowo, lecz przypadkowo, związane z ze szczepieniem,
spowodowane przyczynami nie związanymi ze szczepieniem.
PROGRAMY I POLITYKA SZCZEPIEŃ

•

Rozszerzony Program Szczepień WHO (EPI – Expanded Programm of Immunisation)
obejmujący szczepienia p/o błonicy, tężcowi, krztuścowi, polio, odrze i gruźlicy.

•

Program Szczepień Ochronnych (PSO) obowiązujący w Polsce obejmuje I. Kalendarz
szczepień

A. Szczepienia dzieci i młodzieży wg wieku
B. Szczepienia osób narażonych w sposób szczególny
na zakażenie
II. Szczepienia zalecane – nie finansowane ze środków
publicznych

•

Ocena ekonomiczna szczepień.

POSTĘPY I PERSPEKTYWY WAKCYNOLOGII.
PROGRAMY I POLITYKA SZCZEPIEŃ

•

Rozszerzony Program Szczepień WHO (EPI – Expanded Programm of Immunisation)
obejmujący szczepienia p/o błonicy, tężcowi, krztuścowi, polio, odrze i gruźlicy.

•

Program Szczepień Ochronnych (PSO) obowiązujący w Polsce obejmuje

I. Kalendarz szczepień

A. Szczepienia dzieci i młodzieży wg wieku
B. Szczepienia osób narażonych w sposób
szczególny na zakażenie
II. Szczepienia zalecane – nie finansowane ze środków
publicznych

•

Ocena ekonomiczna szczepień.

POSTĘPY I PERSPEKTYWY WAKCYNOLOGII.
MIERNIKI NEGATYWNE ZDROWIA LUDNOŚCI.
ZAPADALNOŚĆ: liczba nowych zachorowań na daną chorobę, w stosunku do liczby
ludności narażonej na zachorowanie, w określonym przedziale czasu.
CHOROBOWOŚĆ: liczba chorych na daną chorobę, w stosunku do liczby ludności narażonej
na tę chorobę, w określonym przedziale czasu.
UMIERALNOŚĆ: liczba zgonów (wszystkich, niezależnie od przyczyny = umieralność
ogólna; na daną chorobę = umieralność szczegółowa; w określonych grupach wiekowych, np.
umieralność niemowląt) w stosunku do liczby ludności narażonej na zgon, w określonym
przedziale czasu.
ŚMIERTELNOŚĆ: liczba zgonów w stosunku do liczby chorych na daną chorobę (odsetek
zgonów spośród chorych na daną chorobę).
ZAKAŻENIE JATROGENNE: każde zakażenie związane z interwencją medyczną.
Specyficzną formą zakażenia jatrogennego jest ZAKAŻENE SZPITALNE: zakażenie, które
nastąpiło w szpitalu, ujawniło się podczas hospitalizacji (minimum 48 godzin po przyjęciu) lub
po wypisaniu pacjenta i zostało spowodowane przez udokumentowany epidemiologicznie
czynnik chorobotwórczy pochodzący od innego chorego lub pracowników szpitala, ze
ś

rodowiska szpitalnego, albo przez endogenny czynnik mikrobiologiczny.

Zakażenia jatrogenne, zwłaszcza zakażenia szpitalne, należą do najpoważniejszych problemów
współczesnej medycyny i zdrowia publicznego, stanowiąc

•

problem etyczny (łamiąc zasadę „primum non nocere” tj. „w pierwszym rzędzie nie
szkodzić”);

•

problem medyczny (niwecząc sukces terapeutyczny i osiągnięcia postępu medycyny);

•

problem prawny (będąc przyczyną wnoszenia roszczeń o odszkodowanie);

•

problem ekonomiczny (narażając na straty zarówno świadczeniobiorców jak
ś

wiadczeniodawców usług medycznych).

W procesach o odszkodowanie za utratę zdrowia lub życia w następstwie zakażenia
jatrogennego sąd coraz częściej ustala osobistą odpowiedzialność pracownika medycznego i
jego obciąża kosztami odszkodowania. Zapobieganie zakażeniom jatrogennym jest więc, nie
tylko obowiązkiem zawodowym i etycznym, ale także leży w najlepiej pojętym interesie
każdego fachowego pracownika medycznego. Jednym z podstawowych warunków skutecznego
działania w tym zakresie jest, obok dobrej znajomości i starannego przestrzegania procedur
medycznych, rzetelna wiedza o procesie epidemicznym.

Higiena pracy jest działem higieny, który zajmuje się:
- Badaniem wpływu czynników środowiska pracy na zdrowie pracowników
- Ustalaniem sposobów ochrony tego zdrowia w miejscu i czasie pracy
Celem higieny pracy jest:
- Opracowywanie i określanie wskazań i normatywów zdrowotno-higienicznych
zapewniających optymalizację warunków środowiska pracy dla zapobiegania powstawania
chorób zawodowych i innych chorób związanych z warunkami pracy
Normatywy higieniczne – zostały one ustalone na takim poziomie, aby ich przestrzeganie
zabezpieczało pracowników przed zmianami w stanie zdrowia przy założeniu, że przy
wieloletniej pracy zawodowej dzienne narażenie nie będzie przekraczało 8 h. Są to:

•

Najwyższe dopuszczalne stężenia (NDS)

•

Najwyższe dopuszczalne natężenia (NDN)

•

Dopuszczalne stężenia w materiale biologicznym (DSB)

Choroba zawodowa:

•

Definicja medyczna – każde schorzenie przyczynowo związane z czynnikami środowiska

pracy czy też warunkami wykonywania pracy; każde zaburzenie czynności ustroju

występujące częściej w populacji pracowniczej niż u ogółu społeczeństwa

•

Definicja formalnoprawna – powiązana na ogół z przepisami odszkodowawczymi, zawęża

pojęcie chorób zawodowych do jednostek chorobowych wyliczonych w aktualnie

obowiązującym wykazie

Obowiązki zakładu pracy użytkującego źródła promieniowania jonizującego:
Zezwolenie na działalność związaną ze źródłami promieniowania jonizującego wydaje prezes
PAA.
Zezwolenie na uruchamianie i stosowanie preparatów rentgenowskich o energii do 300 keV
wydaje Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny
Szczegółowe wymagania i warunki bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej (np.
zezwolenia na źródła, wymagania techniczne dotyczące pracy ze źródłami, wymagania
dotyczące ochronności i pomieszczeń, postępowania z odpadami promieniotwórczymi,
transportem materiałów promieniotwórczych itp.) określa prezes Państwowej Agencji
Atomistyki.
Zakład zatrudniający pracowników w warunkach narażenia na promieniowanie jonizujące jest
zobowiązany do:

•

Zapewnienia takim pracownikom stałej opieki lekarskich, niezbędnych środków ochrony

osobistej i sprzętu dozymetrycznego

•

Prowadzenia ewidencji indywidualnych dawek promieniowania jonizującego oraz

systematycznej kontroli środowiska pracy

•

Zatrudnienia lub wyznaczenia odpowiednio przeszkolonej osoby odpowiedzialnej za stan

ochrony przed promieniowaniem jonizującym

Higiena pracy - jest działem higieny który zajmuje się badaniem wpływu czynników
ś

rodowiska pracy na zdrowie pracowników oraz ustaleniem sposobów ochrony tego zdrowia w

miejscu i w czasie pracy. Celem higieny pracy jest opracowanie i określenie wskazań i
normatywów zdrowotno-higienicznych zapewniających optymalizację warunków środowiska
pracy dla zapobiegania powstaniu chorób zawodowych i innych chorób związanych z
warunkami pracy.
Rodzaje czynników środowiska:

- chemiczne - najlepiej poznane, rodzaje działania czynników: działanie ostre np zatrucia
wysokim stężeniem H2S (jeden oddech = śmierć), działanie przewlekłe np ekspozycja na
metale ciężkie przewlekle i nagminnie (ołowica najstarsza choroba zawodowa). Czas i stężenie
odgrywa rolę.
- fizyczne - różnorodne o dużej gamie właściwości np hałas, wibracje, mikroklimat, pole
elektromagnetyczne, zapylenie, promieniowanie
- biologiczne - powodują 1/3 wszystkich chorób zawodowych, niemożliwe są do usunięcia ich
stężenia czy natężenia w przeciwieństwie do czynników chemicznych czy fizycznych np
bakterie, wirusy,grzyby (rózny czas wylęgania, objawów choroby)
Inne podziały czynników w zależności od dróg wchłaniania (drogi oddechowe najcześciej,
rzadziej droga pokarmowa), od skutków oddziaływanie (np grupa rakotwórcza, chemiczne,
fizyczne czy natury biologicznej) i wiele innych.
Metody usuwające czynniki szkodliwości: ochrona narządu słuchu, wietrzenia, osłony, kaski,
rękawice, maski, szczepienia (idealna to WZWB)
Metody pracy przeprowadzają wstępne, a później okresowe badania lekarskie, obowiązek
badania każdego kto ma podjąć się pracy.
Każda praca stwarza pewne obciążenie organizmu człowieka. Obciążenie to znacznie wzrasta w
przypadku wykonywania pracy w niekorzystnych warunkach środowiskowych. Fizyczne i
chemiczne elementy materialnego środowiska pracy rzutują ujemnie na komfort pracy i mogą
oddziaływać szkodliwie na zdrowie pracowników zwłaszcza wówczas gdy przekraczają
normatywy higieniczne tzw NDS (Najwyższe Dopuszczalne Stężenie), NDN (Najniższe
Dopuszczalne Natężenie) lub DSB (Dopuszczalne Stężenie Biologiczne w materiale -
wartości diagnostyczne dla lekarzy). Wartości te zostały ustalone na takim poziomie aby ich
przestrzeganie zabezpieczało zdrowie pracowników przed zmianami w stanie zdrowia przy
założeniu, że przy wieloletniej pracy zawodowej dzienne narażenie nie będzie przekraczało 8
godzin.

Czynniki szkodliwe i uciążliwe związane z higieną procesu nauczania oraz środowiskiem
fizycznym szkoły:

1 – niewłaściwy mikroklimat pomieszczeń do nauki w zakresie

a) Temperatury i wilgotności powietrza – optymalna temp. ok. 18 stopni
b) Cech organoleptycznych powietrza (tzw. powietrze zepsute)
c) Stanu zjonizowania
d) Ruchu powietrza (0,1 – 0,2 m/s)

2 – niewłaściwe natężenie oświetlenia sztucznego w pomieszczeniach do nauki i ogólnie przy
jednoczesnym dużym obciążeniu narządu wzroku (min 300 luxów)
3 – hałas w warunkach intensywnego wykorzystania narządu słuchu dzieci i młodzieży
4 – niewłaściwy stan techniczny oraz sanitarny bloku żywienia oraz zaplecza sanitarnego i
higienicznego
5 – zbyt mała przestrzeń przy intensywnej fizjologicznej potrzebie ruchu dzieci w salach
klasowych i gimnastycznych = duża masowość i wypadkowość głównie w szkołach
podstawowych
6 – duża możliwość zakażeń, związana ze skupieniem większej liczby uczniów na małej
przestrzeni
7 – niehigieniczny rozkład zajęć lekcyjnych
8 - niewłaściwa pozycja ciała w meblach przedszkolnych/szkolnych niedostosowanych
organicznie do wzrostu wychowanków/uczniów
9 – niewłaściwe proporcje między czasem nauki i wypoczynku

Zaburzenia zdrowotne (od najczęstszych)

1 – zaburzenia postawy i statyki ciała
2 – Wady i choroby narządu wzroku
3 – Zaburzenia w rozwoju somatycznym
4 – Przewlekłe choroby jamy nosowo-gardłowej, zaburzeń słuchu i mowy
5 – Przewlekłe choroby układu moczowego
6 – Przewlekłe choroby układu oddechowego
7 – Przewlekłe choroby i zaburzenia układu krążenia, choroby reumatyczne i tkanki łącznej

Zakres profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą szkolną:

1 – wykonywanie badań przesiewowych w celu wykrycia chorób, zaburzeń, wad rozwojowych,
a więc wszelkich odchyleń od fizjologicznej normy w odniesieniu do poszczególnych grup
wiekowych
2 – wykonywanie testów przesiewowych w celu potwierdzenia lub wykluczenia dodatniego
wyniku pierwotnego testu przesiewowego
3 – prowadzenie opieki stomatologicznej, ortodontycznej, profilaktycznej w zakresie próchnicy
zębów i chorób przyzebia
4 – bilanse zdrowia
5 – edukacja i promocja zdrowia
6 – orzecznictwo ma rzecz ucznia (kierowanie do grup specjalistycznych) w zakresie
określonych jednostek chorobowych
7 – orzecznictwo w zakresie możliwości realizacji zajęć wychowania fizycznego oraz sportu
szkolnego
8 – orzecznictwo do praktycznej nauki zawodowej
9 – sprawozdawczość na rzecz dyrektora szkoły
10 – współpraca personelu medycznego z dyrektorem szkoły w zakresie warunków sanitarno-
higienicznych placówki, dożywiania dzieci i młodzieży
11 – udział w spotkaniach z rodzicami w celu przedstawienia problematyki zdrowotnej w
zakresie stanu zdrowotnego dzieci, problemów zdrowotnych

Zachowania anty zdrowotne w środowisku dzieci i młodzieży:

1 – niewłaściwe odżywianie jakościowe i ilościowe
2 – stosowanie narkotyków i substancji psychoaktywnych
3 – palenie tytoniu
4 – picie alkoholu
5 – niska aktywność fizyczna
6 – niewłaściwe zagospodarowanie wolnego czasu
7 – niewłaściwe zachowanie drogowe i komunikacyjne
8 – wczesna inicjacja seksualna (ciąża uczniowska) i związane z tym choroby dróg płciowych
9 – niska dbałość o higienę ogólną i higienę jamy ustnej

Czynniki szkodliwe i uci

ąż

liwe zwi

ą

zane ze

ś

rodowiskiem fizycznym ucznia:

1 – niewła

ś

ciwy mikroklimat pomieszcze

ń

do nauki w zakresie

a. Temperatury i wilgotno

ś

ci powietrza – optymalna temp. ok. 18 stopni

b. Cech organoleptycznych powietrza (tzw. powietrze zepsute)
c. Stanu zjonizowania
d. Ruchu powietrza (0,1 – 0,2 m/s)

2 – niewła

ś

ciwe nat

ęż

enie o

ś

wietlenia sztucznego w pomieszczeniach do nauki i

ogólnie przy jednoczesnym du

ż

ym obci

ąż

eniu narz

ą

du wzroku

3 – hałas w warunkach intensywnego wykorzystania narz

ą

du słuchu

4 – niewła

ś

ciwy stan techniczny oraz sanitarny bloku

ż

ywienia oraz zaplecza

sanitarnego i higienicznego
5 – zbyt mała przestrze

ń

przy intensywnej fizjologicznej potrzebie ruchu dzieci w

salach klasowych i gimnastycznych
6 – du

ż

a mo

ż

liwo

ść

zaka

ż

e

ń

, zwi

ą

zana ze skupieniem wi

ę

kszej liczby uczniów na

małej przestrzeni
Czynniki szkodliwe i uci

ąż

liwe zwi

ą

zane z higien

ą

procesów nauczania:

1 – niewła

ś

ciwa pozycja ciała w meblach ergonomicznie niedostosowanych do wzrostu

przedszkolaków/uczniów
2 – niehigieniczny rozkład zaj

ęć

lekcyjnych

3 – niewła

ś

ciwe proporcje mi

ę

dzy czasem nauki a wypoczynkiem

Zachowania zdrowotne jednostek (pojedynczych ludzi) i okre

ś

lonych społecze

ń

stw

s

ą

zale

ż

ne od szeregu warunków historycznych (tradycja), ekonomicznych (inne u

biednych, inne u bogatych), religijnych (wskazania co do spo

ż

ywania mi

ę

sa

okre

ś

lonych gatunków zwierz

ą

t, posty, umartwienia itp.), wykształcenia i wychowania

(

ś

wiadomo

ść

zdrowotna), a tak

ż

e aktualnych, najcz

ęś

ciej sterowanych (horda)

sposobów post

ę

powania w

ż

yciu osobistym i zbiorowym. Współczesna polityka

zdrowotna w krajach o wysokim rozwoju cywilizacji jest ukierunkowana na poznawanie
zachowa

ń

i potrzeb ludzkich w zakresie własnego zdrowia i w zakresie zdrowia

zbiorowo

ś

ci. Nale

żą

tu:

- higiena osobista
- higiena jamy ustnej
- aktywno

ść

fizyczna

- umiej

ę

tno

ść

współ

ż

ycia w grupie

- prawidłowe

ż

ywienie i wychowanie konsumenta

- u

ż

ywanie i nadu

ż

ywanie leków i u

ż

ywek

- umiej

ę

tno

ść

zachowania bezpiecze

ń

stwa, udzielania pierwszej pomocy

- higienizacja

ś

rodowiska domowego, szkolnego

- umiej

ę

tno

ść

korzystania z opieki zdrowotnej

- zapobieganie chorobom
Zachowania antyzdrowotne w populacji szkolnej:
- zachowania ryzykowne, zwłaszcza w ruchu drogowym – wypadki drogowe s

ą

główn

ą

przyczyn

ą

zgonów młodzie

ż

y

- zbyt rzadkie zapinanie pasów bezpiecze

ń

stwa w czasie jazdy samochodem

- palenie tytoniu – wi

ę

kszo

ść

dorosłych rozpoczyna palenie mi

ę

dzy 13 a 15 rokiem

ż

ycia

- picie alkoholu – które jest cz

ę

sto przyczyn

ą

urazów głowy w nast

ę

pstwie wypadków

drogowych i zachowa

ń

agresywnych, a tak

ż

e ryzykownych zachowa

ń

seksualnych

- u

ż

ywanie innych substancji psychoaktywnych – uzale

ż

nienie od niektórych z nich

staje si

ę

przyczyn

ą

dramatu

ż

yciowego młodego człowieka i jego rodziny (marihuana)

- stosowanie sterydów anabolicznych przez młodych chłopców
- przedwczesna inicjacja i ryzykowne zachowania seksualne, których skutkiem mog

ą

by

ć

: choroby przenoszone drog

ą

płciow

ą

, w tym HIV, ci

ąż

a nieletnia, zaburzenia

zdrowia seksualnego w wieku dojrzałym
- kompromituj

ą

co niski na tle porówna

ń

mi

ę

dzynarodowych wska

ź

nik u

ż

ywania kasków

rowerowych
- stosowanie diet odchudzaj

ą

cych, eliminacyjnych, powoduj

ą

cych niedobory

pokarmowe, szczególnie niekorzystne dla zdrowia reprodukcyjnego młodych kobiet i
m

ęż

czyzn oraz zwi

ę

kszaj

ą

ce ryzyko osteoporozy

- zbyt cz

ę

ste niespo

ż

ywanie pierwszego

ś

niadania przed wyj

ś

ciem do szkoły oraz

posiłku w szkole
- niedostatek produktów sprzyjaj

ą

cych zdrowiu w diecie przeci

ę

tnego nastolatka,

szczególnie warzyw, mleka, ciemnego pieczywa
- nadmierne spo

ż

ywanie produktów niesprzyjaj

ą

cych zdrowiu, głównie słodyczy i

słodkich napojów gazowanych
- dysproporcja mi

ę

dzy czasem przeznaczonym na intensywne

ć

wiczenia fizyczne i

bierne formy sp

ę

dzania wolnego czasu

- niedostateczna higiena osobista i higiena jamy ustnej

Zaburzenia zdrowotne (od najcz

ę

stszych)

I. Trwałe uszkodzenia narz

ą

du ruchu i statyki ciała

II. Wady i choroby narz

ą

du wzroku

III.

Zaburzenia w rozwoju somatycznym

IV.

Przewlekłe choroby jamy nosowo-gardłowej, zaburze

ń

słuchu i mowy

V. Przewlekłe choroby układu oddechowego
VI.

Przewlekłe choroby układu moczowego

VII.

Przewlekłe choroby i zaburzenia układu kr

ąż

enia, choroby reumatyczne i tkanki

ł

ą

cznej

Szkoła promuj

ą

ca zdrowie – siedlisko (czyli miejsce, w którym

ż

yje, pracuje, uczy si

ę

i bawi wielu ludzi, obowi

ą

zuj

ą

w nim specyficzne normy, prawa i obowi

ą

zki), w którym

społeczno

ść

szkolna – pracownicy i uczniowie:

1 – podejmuj

ą

wspólne działania dla poprawy swego zdrowia i samopoczucia poprzez

zmian

ę

zachowa

ń

zdrowotnych i tworzenie zdrowego

ś

rodowiska fizycznego i

społecznego
2 – ucz

ą

si

ę

jak zdrowiej i lepiej

ż

y

ć

przez edukacj

ę

zdrowotn

ą

i rozwój osobisty,

społeczny i zawodowy
3 – zach

ę

caj

ą

innych w swym otoczeniu, zwłaszcza rodziców do podobnych działa

ń

przez otwarto

ść

i dialog, partnerstwo i współdziałanie

Zakres profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dzie

ć

mi i młodzie

żą

szkoln

ą

:

1 – wykonywanie testów przesiewowych polegaj

ą

cych na wst

ę

pnej identyfikacji

odchyle

ń

od normy rozwojowej, nie zdiagnozowanych zaburze

ń

, chorób lub wad

2 – wykonywanie post

ę

powania diagnostycznego w przypadku uzyskania dodatniego

wyniku testu przesiewowego w celu potwierdzenia lub wykluczenia zaburze

ń

– test

poprzesiewowy

3 – indywidualna ocena stanu zdrowia i rozwoju uczniów poprzez profilaktyczne
badania lekarskie (bilanse zdrowia)
4 – kwalifikacja do zaj

ęć

wychowania fizycznego i sportu szkolnego

5 – kwalifikacja zdrowotna do gotowo

ś

ci szkolnej uczniów

6 – kwalifikacja do programów rehabilitacyjnych i orzecznictwo na rzecz ucznia
7 – ograniczenia dotycz

ą

ce programów rehabilitacyjnych i orzecznictwo na rzecz

ucznia
8 – profilaktyczne badania stomatologiczne, profilaktyka próchnicy, ortodontyczna
9 – udzielanie pierwszej pomocy w przypadku nagłych zachorowa

ń

, urazów i zatru

ć

10 – edukacja zdrowotna i promocja zdrowia
11 – współpraca personelu medycznego z dyrektorem szkoły w zakresie warunków
sanitarno-higienicznych placówki, do

ż

ywiania dzieci i młodzie

ż

y

12 – udział w spotkaniach z rodzicami w celu przedstawienia problematyki zdrowotnej
w zakresie stanu zdrowotnego dzieci, problemów zdrowotnych
Choroby infekcyjne, które nie s

ą

chorobami zaka

ź

nymi:

1 – ropne zapalenie ucha

ś

rodkowego, p

ę

cherzyka

ż

ółciowego, wyrostka

robaczkowego
2 – ropnie skóry i ró

ż

nych narz

ą

dów

3 – bakteryjne zapalenie dróg moczowych (miedniczek nerkowych, p

ę

cherza

moczowego)
4 – bakteryjne zapalenie wsierdzia
5 – bakteryjne zapalenie płuc i opłucnej (gronkowce, paciorkowce)
6 – bakteryjne zapalenie otrzewnej
7 – infekcyjne zapalenie stawów
8 – zapalenie zatok obocznych nosa
9 – ropie

ń

okołowierzchołkowy nosa

10 – zaka

ż

enia szpitalne

METODY BADAŃ EPIDEMIOLOGICZNYCH
Epidemiologia - Nauka o częstości i rozpowszechnieniu zgonów, chorób i inwalidztwa lub innych
zjawisk mających związek ze zdrowiem oraz o czynnikach wpływających na ich występowanie.
Cele:
- wykrywanie i ustalanie związków przyczynowych pomiędzy czynnikami środowiskowymi a
zdrowiem i chorobą.
- szukanie czynników etiologicznych, dróg szerzenia i sposobów zwalczania chorób zakaźnych.
- wnioskowanie o profilaktykę chorób
Epidemia- wyraźny wzrost zachorowań na dana chorobę w określonym czasie i na określonym
terenie.
Endemia- występowanie w danej populacji zachorowań na dana chorobę na stałym poziomie.
Pandemia- epidemia obejmująca swym zasięgiem kilka krajów lub kontynentów.
W badaniach dotyczących dużych grup ludności ( pacjentów), ważne są informacje dotyczące:
- cech demograficznych danego środowiska,
-struktury wieku populacji,
- płci
- migracji ludności.
Badania naukowe można podzielić – w zależności od rodzaju zastosowanej metody badawczej na:
a) badania eksperymentalne,
b) badania nieeksperymentalne
(tzw. opisowe)
– ze względu na czas prowadzenia obserwacji, badania mogą być określane jako:
a) badania przekrojowe,

b) badania długofalowe
Metody badań epidemiologicznych:
I. Badania przekrojowe.
II. Badania długofalowe np. bad. monitorowane
III. Badania obserwacyjne:
1. bad. opisowe
2. bad. analityczne:
a) prospektywne,
b) retrospektywne.

IV. Badania eksperymentalne.
V. Badania przesiewowe.
I . Badania przekrojowe.
Na ich podstawie określa się stan zdrowia reprezentatywnej grupy ludności w ściśle ustalonym
czasie.
Często nazywane są badaniami – „ chorobowości punktowej”
Można w ten sposób określić jaka jest zależność między analizowanymi zmiennymi populacji a
wybranymi czynnikami środowiska.
II. Badania długofalowe.
Pozwalają śledzić zmiany stanu zdrowia ludności w zależności od zmian w środowisku człowieka.
Wymagają one systematycznego przeprowadzania pomiarów czynników środowiskowych oraz
jednoczasowego zbierania danych dotyczących stanu zdrowia ludności.
Długofalowe badania środowiskowe-
mają na celu ustalenie związków między zmianami w stanie zdrowia ludności, obserwowanymi na
różnych terenach i zachodzącymi w czasie, a występowaniem rożnych czynników środowiskowych o
niejednakowym ich natężeniu.
Mogą one mieć charakter opisowy lub analityczny.
Długofalowe środowiskowe badania opisowe =badania monitorowane.
Celem tych badań jest zabezpieczenie ludności przed szkodliwym działaniem czynników
ś

rodowiskowych.

Prowadzone są jednocześnie w dwóch kierunkach;
1- prowadzenie pomiarów i zbieranie danych dotyczących stanu
zdrowia ludności.
2- obserwacja i mierzenie zmian, jakie zachodzą w wyniku występowania i zmian natężenia
czynników szkodliwych w środowisku.
Wykonuje się je na potrzeby nadzoru epidemiologicznego a także w celu ustalenia zależności między
szkodliwymi działaniami czynników środowiskowych a stanem zdrowia ludności.
Dostarczają one informacji o zmianach zachodzących w środowisku na potrzeby nadzoru medycznego
i epidemiologicznego
( survillance) w celu podejmowania środków zaradczych.
Survillance- polega na zestawianiu, porównywaniu wyników badań monitorowanych z danymi
pochodzącymi z innych źródeł
( dane demograficzne, wyniki badań klinicznych, laboratoryjnych, epidemiologicznych badań
przyczynowych).
Wszystko to w celu podejmowania konkretnych decyzji, zmierzających do zabezpieczenia stanu
zdrowia ludności.
Decyzje te powinny przyczyniać się do:
1. Zmniejszenia narażenia ludności na działanie znanych czynników szkodliwych.
2. Ustalenia i przestrzegania najwyższych dopuszczalnych stężeń
poszczególnych czynników szkodliwych w wodzie, żywności i powietrzu.
3. Objęcia nadzorem tych czynników szkodliwych, które nie
podlegały uprzednio kontroli.
4. Zabezpieczenia ludności przed niedoborami czynników
niezbędnych i korzystnych dla prawidłowego funkcjonowania organizmu.
Jeżeli skutki zdrowotne działania poszczególnych czynników są znane, prowadzi się tylko monitoring
samych stężeń czynników środowiskowych
Długofalowe badania przyczynowe = analityczne.
Cel: sprawdzenie hipotez (wysuniętych często na podstawie opisu epidemiologicznego), dotyczących
związków miedzy czynnikami szkodliwymi(przyczynami) a zmianami w stanie zdrowia ludności
(skutkami).
Mogą być prowadzone jako badania:
- prospektywne- wielomiesięczna / wieloletnia obserwacja skutków przy równoczesnym
systematycznym pomiarze przyczyn
- retrospektywne- poszukuje się w przeszłości przyczyn podejrzanych o wywołanie zaobserwowanych
już skutków
- interwencyjne- polegają na sprawdzeniu, czy nie doszło do
wystąpienia skutków ubocznych, po uprzednio usuniętym domniemanym czynniku sprawczym
Badań tych nie wykonujemy – gdy czynniki środowiskowe powodują szybkie i oczywiste zmiany w
stanie zdrowia ludności
(np masowe zatrucia awaryjne)
Badania te wykonujemy gdy;
1- skutki zdrowotne działania czynnika nie są dokładnie znane,

2- zachodzi podejrzenie, ze dany czynnik powoduje występowanie
odległych następstw zdrowotnych,
3- zmiany zdrowotne w populacji są częstsze, niż należałoby się tego spodziewać, a nieznane są
czynniki powodujące wystąpienie tych zmian.
III. Badania obserwacyjne
Charakteryzuje je brak wpływu badacza na środowisko w którym doświadczenie jest wykonywane,
tzn. badacz nie zmienia naturalnego biegu zdarzeń, nie wprowadza żadnych dodatkowych czynników
ani modyfikatorów zdarzeń.
Badania opisowe.
Badania te stanowią najbardziej podstawowy poziom badań epidemiologicznych.
Zawierają opis częstości występowania choroby w populacji w zależności od cech demograficznych
populacji oraz cech środowiska, bez analizowania, czy ewentualne powiązania pomiędzy nimi mają
charakter przyczynowo- skutkowy czy też nie.Wśród cech demograficznych populacji przedmiotem
zainteresowania jest najczęściej wiek i płeć.
Opis rozmieszczenia choroby w populacji może mieć bezpośrednie zastosowania nie tylko dla
formułowania wstępnych hipotez o szczególnych warunkach determinujących rozprzestrzenianie się
choroby, ale również np. do rozdziału środków inwestycyjnych lub materiałów zaopatrzenia
medycznegoCel badań opisowych:
określenie częstości i rozmiarów zjawiska zdrowotnego w populacji na podstawie analizy cech
opisujących miejsce i czas w którym badane zjawisko wystąpiło, oraz cech osoby u której to zjawisko
wystąpiło ( wiek, pleć, zawód, st.cywilny, wyznanie, miejsce pracy)
Dokładny i prawidłowo przeprowadzony opis jest podstawą dochodzenia epidemiologicznego w
epidemiologii choroby zakaźnej i oceny przebiegu epidemii chorób przewlekłych.
Zebrane dane i informacje są niezbędne w planowaniu, organizacji i ocenie opieki zdrowotnej.
Wyniki tych badań stanowią również podstawę formowania hipotez etiologicznych, prowadzących do
ustalenia związków przyczynowych między badanym zjawiskiem zdrowotnym a środowiskiem
Ocena sytuacji zdrowotnej całej populacji lub wybranej grupy przy pomocy badań opisowych,
dokonywana jest na podstawie sondażu epidemiologicznego, który polega na zbadaniu próby
pobranej od całej populacji metodą losową.
Ocena rozkładu badanej cechy w próbie daje wyobrażenie o tym jaki jest rozkład cechy w całej
populacji.

Badania analityczne.
a) prospektywne
b) retrospektywne
Zmierzają do interpretacji obserwowanych zależności w kategoriach przyczynowo-skutkowych.
Interpretacja etiologiczna potwierdzonych współzależności ma duże praktyczne znaczenie dla
medycyny zapobiegawczej.
Sposób uzyskiwania wyników zależy od tego, czy punktem wyjścia badania jest choroba, czy czynnik
ś

rodowiskowy o domniemanym szkodliwym oddziaływaniu na zdrowie człowieka.

Celem jest: określenie związku przyczynowego między czynnikami ryzyka i chorobą. Są one
wykonywane w celu weryfikacji hipotezy epidemiologicznej wysuniętej na podstawie badań
opisowych
W badaniach retrospektywnych punktem wyjściowym badania jest określona jednostka chorobowa,
dla której poszukuje się w przeszłości ( retrospektywnie) przyczyn wyjaśniających jej etiologię.
W badaniach prospektywnych punktem wyjściowym jest dany zespół uwarunkowań
ś

rodowiskowych i poszukiwanie w obserwacji długofalowej ( prospektywnej) odpowiednich dla niego

skutków zdrowotnych.
Istotą analizy epidemiologicznej jest porównanie 2 grup badanych: grupy kontrolnej i grupy badanej.
W grupie kontrolnej- uczestnicy analizy nie wykazują obecności danej cechy lub nie są poddawani
działaniu badanego czynnika.
W grupie badanej- obserwuje się obecność badanej cechy lub obecność badanego czynnika.
Badania retrospektywne.
Analizujemy występowanie czynnika ryzyka w grupie chorych na daną chorobę i w grupie
porównawczej osób u których dana choroba nie występuje.
Porównujemy częstość występowania cz.ryzyka wśród chorych
a /a +c z częstością występowania tego czynnika w grupie
porównawczej – nie chorych b /b + d.
WNIOSEK:
Narażenie na działanie czynnika ryzyka jest istotnie częstsze w grupie chorych, niż w grupie nie-
chorych.Przemawia to za istnieniem związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy chorobą i
czynnikiem ryzyka

Badania prospektywne.
Porównujemy częstość zachorowań ( zapadalność na daną chorobę)
wśród narażonych a /a+b z częstością zachorowań w grupie osób
nie narażonych na działanie czynnika ryzyka c/ c+ d.
WNIOSEK:
Jeżeli zapadalność jest w sposób statystycznie istotny wyższa w grupie
narażonych w stosunku do badanych nie narażonych na działanie
czynnika ryzyka to wskazuje to na związek przyczynowo-skutkowy
tego czynnika z chorobą.
IV Badania eksperymentalne = doświadczalne.
Celem badania jest- sprawdzenie, czy eliminacja lub włączenie domniemanego czynnika
etiologicznego zwiększy lub zmniejszy zapadalność na daną jednostkę chorobowa.
Istota tego typu badań polega na tym, iż badacz świadomie i celowo kształtuje podstawowe zmienne,
będące przedmiotem badania oraz sam wydziela obiekty badania ( osoby, zwierzęta, kolonie
bakteryjne) do poszczególnych grup.
W określonym czasie obserwuje się grupę badaną oraz grupę kontrolną ( która nie jest poddawana
działaniu czynnika eksperymentalnego).
Dobór jednostek do badań powinien zapewnić ich porównywalność, oznacza to, że obie grupy muszą
mieć podobny skład i strukturę, a poszczególne jednostki powinny być poddane działaniu takich
samych czynników dodatkowych, zwłaszcza tych, które mogą zmniejszyć bądź nasilić działanie
czynnika eksperymentalnego.
Porównywalność grup- zapewnia losowy dobór jednostek do każdej grupy.
W epidemiologii dosyć rzadko wykorzystywane z uwagi na szereg problemów natury etycznej.
-zgodnie z zasadami etyki lekarskiej,
- po uzyskaniu zgody komisji bioetycznej.
- zachowanie tajemnicy lekarskiej,
- świadoma zgoda pacjenta po szczegółowej informacji.
- podwójnie ślepa próba
Rozwinięciem idei eksperymentu w epidemiologii są tzw. losowe badania kontrolowane
- ściśle zaplanowane badania ludności, zmierzające do oceny skuteczności i bezpieczeństwa danej
metody lub środka zapobiegawczego, którego wpływ ocenia się przez porównanie grupy poddanej
działaniu badanego czynnika z grupą kontrolną.
V. Badania skriningowe = przesiewowe = przeglądowe
Dostarczają również informacji o częstości i rozpowszechnieniu chorób, zgonów i zjawisk
zdrowotnych w populacji.
Cel: wczesne rozpoznawanie chorób, tj. wykrycie choroby w najwcześniejszym okresie jej przebiegu
w celu niedopuszczeni do pełnego jej rozwoju.
Badania tego typu są to masowe badania selekcyjne całej populacji na obecność danej cechy,
wykonywane przy pomocy prostego testu diagnostycznego.
Cechy testu skriningowego;
- powtarzalność, mierzona stopniem zgodności wyników kolejnych badań wykonywanych w tej
samej populacji,
- łatwość stosowania i bezpieczeństwo,
- możliwie niski koszt,
- czułość i swoistość testu
Wartość testu wyraża się dwoma parametrami: czułość i swoistość.
Czułość testu- jest to jego zdolność wykazywania możliwie dużego odsetka wyników prawdziwie
dodatnich, czyli małej liczby wyników fałszywie uje mych.
Liczbową miarę czułości stanowi wyrażony w odsetkach stosunek liczby postawionych przy jego
pomocy trafnych
( tzn. potwierdzonych testem odwoławczym), rozpoznań choroby, do liczby wszystkich osób
naprawdę chorych ,
czyli iloraz a/ a+b x 100
Swoistość testu- wyraża się jego zdolnością do wykazywania
względnie małego odsetka wyników fałszywie dodatnich
Mierzona jest procentowym stosunkiem liczby potwierdzonych
przez kryterium odwoławcze, ujemnych wyników badanych testem
diagnostycznym do liczby wszystkich rzeczywiście zdrowych, czyli
d / c + d x 100
Zastosowanie badań skriningowych:
- choroby występujące często i powodujące wysoką chorobowość i
umieralność w danej populacji,

- choroby o stosunkowo długim okresie przedklinicznym,
- choroby, które w okresie przedklinicznym można wyraźnie
zróżnicować ze stanem zdrowia,
- choroby, które maja odwracalny przebieg,
- choroby, które poddają się leczeniu bardziej skutecznie w okresie bezobjawowym, niż po
wystąpieniu objawów
Badania populacyjne, powinny być ograniczone do osób narażonych na ryzyko zachorowania.
Wyniki tych badań wykorzystywane są w epidemiologii opisowej
- dają dobry pogląd sytuacji epidemiologicznej w badanej populacji,
- pozwalają najdokładniej ocenić częstość i rozpowszechnienie danej
choroby.
Wyróżnia się kilka form badań przesiewowych;
1. Przesiew masowy = powszechny
- czynność diagnostyczna zmierzająca do ujawniania określonej choroby, obejmująca całą populację
na danym terenie lub w określonym przedziale wiekowym.
2. Przesiew wybiórczy- obejmuje wybrane grupy ludności o szczegółowym stopniu narażenia(np.
oznaczanie poziomu cukru we krwi u osób obarczonych rodzinnie cukrzycą)
3. Przesiew wielokierunkowy i wielofazowy- polega na kombinacji kilku testów przesiewowych a
wielofazowość polega tutaj na 2 lub kilku bezpośrednio po sobie następujących etapach selekcji, z
których ostatni doprowadza do
diagnozy, np.;
I - badanie ogólne moczu
II - posiew moczu
III - pełne badanie kliniczne i inne diagnostyczne w kierunku ZUM

Specjalnym rodzajem badań, które opierają się na wynikach wykonywanych przez rożne ośrodki, ale
z zastosowaniem takiej samej metody, są badania, które wykorzystują META- ANALIZĘ
Meta-analiza – polega na
1. Zestawieniu wielu wykonanych przez różnych autorów badań
klinicznych, dotyczących tego samego tematu,
2. Przeanalizowaniu, często sprzecznych, różnych wyników badań
w celu określenia jednego ogólniejszego wniosku,
3. Określeniu nowych kierunków badań,
4. Zastosowaniu specjalnych metod statystycznych, ze szczegółowo
określoną metodyką badań.

NEGATYWNE:

NIEMOWL

Ę

TA -

W.um.now=(l.zg.niem/l.ur.

ż

yw)*1000;

W.um.okołopor=(l.ur.mar+l.zg.now.0-6d

ż

/l.ur.mar+l.ur.

ż

yw)*1000;

W.ur.mar=(l.ur.mar/l.ur.mar+

ż

yw)*1000;

W.um.wczes.niem=(l.zg.niem.0-27d

ż

/l.ur.

ż

yw)*1000;

W.um.pó

ż

.niem.=(l.zg.niem 28d

ż

-11m

ż

/l.ur.

ż

yw)*1000;

OGÓLNE

W.um.ogól=(ogól.l.zgon/l.lud.nara

ż

.zgon)*1000

W.um.prop(szczeg)=(l.zg.z.pow.danej.ch/l.zg.wszyst)*100%;

W.um.swoisty.wg.przycz.=(l.zg.z.pow.X/l.lud.nara

ż

ona.zg.z.pow.X)*K

W.swois.wg.płci=(l.zg.K/l.K.nara

ż

.na.zg)*K

W.um.sw.wg.wiek=(l.zg.lud.w.wiekX//l.lud.nara

ż

.zg.w.wiekX)*K

W.

ś

miertel=(l.zg.z.pow.ch.X/l.ch.na.X)*100%

ROZPOWSZECHNIENIA CHORÓB -
W.zapad=(l.now.zach/l.lud.nara

ż

.na.ryz.zach.)*K

W.zachor=l.zach/l.lud.podleg.zach)*K

W.chorob=(l.chorób/chorych..w.danym.czas-w.danym.momenc

/l.lud.wtym.czasie)*1000

POZYTYWNE:

RODNO

Ś

CI POPULACJI:

W.urodz=l.ur.

ż

yw/l.lud)*1000;

W.płodnosci=l.ur.wszyst/l.kobiet.rozrod(15-49r.

ż

.))*1000

W.do.oceny.natur.ruch.demogr=W.ur-W.umieralno

ś

ci

W.przyr.nat=(współ.urodz - wzpół.umier.ogól)/licz.mieszka

ń

.

Dozwolone substancje dodatkowe w żywności - substancje niespożywane odrębnie jako
ż

ywność, nie będące typowymi składnikami żywności, posiadające wartość odżywczą lub jej

nieposiadające, których celowe użycie technologiczne w procesie produkcji, przetwarzania,
przygotowania, pakowania, przewozu i przechowywania spowoduje zamierzone lub

spodziewane rezultaty w środku spożywczym albo w półproduktach będących jego
komponentami.

A) Barwniki:

- naturalne: flawonoidowe, porfirynowe, keratonoidowe
- syntetyczne: azowe sulfonolowe i niesulfolonowe (obecnie nie ma w Polsce, tylko w wodach
gazowanych czy lizakach)
- toksyczne działanie barwników sztucznych: powiększenie nerek, uszkodzenie mięśni,
niedokrwistość, uczulenie

B) Substancje konserwujące

- kwas benzoesowy: hamuje rozwój drożdży i pleśni, mała toksyczność, reakcje uczuleniowe u
astmatyków i alergików
- azotyn/azotan sodu i potasu: w celu poprawienia cech organoleptycznych, w mięsie zapobiega
namażaniu Clostridium botulinum, w serach zapobiega reakcji jełczeniu. Azotany są mało
toksyczne dla ludzi (wydalane z moczem), Azotyny powstają z azotanów i w nadmiarze są
szkodliwe dla człowieka (do 6 m.ż. utleniają hemoglobinę do methemoglobiny --> sinica,
przejście mioglobiny w nitrozomioglobinę, w wyniku reakcji azotynów a
nitrozoaminami/amidami powodują raka wątroby, przełyku czy nerek))

C) Przeciwulteniacze

- zabezpieczają produkt przed rozkładem spowodowanym jełczeniem,
- zapobiegają powstawaniu wolnych rodników, aldehydów i ketonów
- kwas askorbinowy, tokoferole, związki flawinowe
- zastosowanie przy produkcji tłuszczów, owoców, warzyw

D) Substancje wzbogające: węglan wapnia, żelazo, witaminy z grupy B (mąka), karoten
(margaryna), jod (sól), witamina C (soki), kwas foliowy (pieczywo)
E) Substancje słodzące

- intensywne środki słodzące - acesulfam K, aspartan (produkty dietetyczne, zupy o obniżonej
wartości energetycznej)
- półsyntetyczne wypełniacze - sorbitol, manitol (desery, wyroby cukiernicze, gumy do żucia)

F) Substancje aromatyczne oraz wzbogacające smaki i zapach: glutaminian sodu - tzw
"syndrom kuchni chińskiej" --> biegunka, zawroty głowy

Zanieczyszczenia żywności - substancja, która nie jest celowo dodawana do żywności, a jest w
niej obecna w następstwie procesu produkcji, w tym czynności wykonywanych w procesie
produkcji roślinnej i zwierzęcej oraz zabiegach weterynaryjnych lub nieprawidłowości
występujących w obrocie albo jest następstwem zanieczyszczenia środowiska.

Pb - niedokrwistość, zmiany neurologiczne, kumulacja w układzie kostnym
Cd - hamowanie aktywności enzymów i wchłanianie żelaza, osteoporoza, uszkodzenie nerek i
wątroby głównie
As - hamowanie aktywności enzymów m. in. oksydazy kwasu pirogronowego, porażenie
ośrodka oddechowego i naczynioruchowego (produkty z Azji zawierają je dużo)
Hg - związki alkilortęciowe uszkadzają OUN, kumulują się w narządach miąższowych
(najwięcej w rybach). Kobiety w ciąży nie powinny jeść śledzi i łososi

Dioksyny - wpływają na organizm człowieka kancerogennie, mutagennie, teratogennie,
wywołują zmiany w układzie immunologicznym, działanie alergizujące. Największa kumulacja
dioksyn jest w mlekach i rybach. Dioksyny powstają podczas spalania odpadów komunalnych,
przemysłowych, olejów napędowych i produkcji celulozy.




Ochrona radiologiczna - całokształt zagadnień związanych z bezpiecznym stosowaniem
promieniowania jonizującego.
Środki ochronne przed promieniowaniem:

- techniczne - wynikające z właściwości czynnika szkodliwego wymagające ich znajomości
- organizacyjne - w tym akty prawne wymuszające stosowanie środków zarówno technicznych
jak i innych organizacyjnych
Promieniowanie jonizujące - różne pod względem fizycznym rodzaje promieniowanie, które
mają jedną wspólną właściwość - zdolność jonizacji materii. Nie zalicza się tu promieniowanie
UV.
Pod względem natury fizycznej może to być:

- promieniowanie korpuskularne - promieniowanie alfa, beta, neutronowe, protonowe
- promieniowanie elektromagnetyczne - gamma (powstaje w jądrze), rentgenowskie (powstaje
poza jądrem)
Podstawowym warunkiem jest dostatecznie duża energia cząstek lub kwantów promieniowania
Izotopy promieniotwórcze - to izotop (odmiana pierwiastka), którego jądro atomowe jest
nietrwałe i ulega samorzutnemu rozpadowi najczęściej rozpad jądra atomowego polega na:
- wyrzuceniu z jądra atomowego cząstki alfa lub beta
- w wyniku czego powstaje jądro innego pierwiastka
- jądro to często ma nadmiar energii usuwanej z kwantem promieniowania gamma
Przebieg rozpadu promieniotwórczego zależy praktycznie tylko od budowy jądra:

- to czy zajdzie rozpad czy nie
- sposób rozpadu (alfa, beta - i +, emisja gamma)
- energia emitowanego promieniowania
- szybkość rozpadu
Ma to konsekwencje praktyczne - ponieważ rozpad promieniowania nie zależy od czynników
zewnętrznych, nie mamy żadnych narzędzi, żeby na ten rozpad wpłynąć.
Dla bezpiecznego posługiwania się izotopami promieniotwórczymi lub ochroną przez
skażeniem promieniotwórczym musimy znać właściwości danego izotopu.

Właściwości izotopu promieniotwórczymi są:

- rodzaj emitowanego promieniowania
- energia tego promieniowania
- okres półrozpadu - miara szybkości zanikania izotopu
Okres półrozpadu - czas po którym pierwotna ilość jąder atomowych zmniejsza się o połowę,
a więc i aktywność zmniejsza się o połowę.
Okres półrozpadu danego radionukleoidu jest jego cechą charakterystyczną niezależną
praktycznie od żadnych warunków zewnętrznych.
Okres półrozpadu różnych radionukleoidów waha się od ułamków sekund do miliardów lat.
Aktywność promieniotwórcza - jest miarą ilości emitowanego przez izotop promieniotwórczy
promieniowania (jest to ilość promieniotwórczych przemian jądrowych w jednostce czasu).
Aktywność promieniotwórcza dla danego izotopu jest proporcjonalna do ilości izotopu. Przy
takiej samej wyjściowej ilości jąder dwóch różnych izotopów aktywność promieniotwórcza jest
wyższa dla izotopu o krótszym okresie półrozpadu. Jednostką aktywności promieniotwórczej
jest BEKEREL. Jednostką aktywności promieniowania poza układowego jest KIUR.
Aktywność właściwa - aktywność promieniowania odniesiona do jednostki wagi lub objętości
substancji
Promieniowanie jonizujące charakterystyka:

- energia promieniowania - energia pojedynczej cząstki lub kwantu promieniowania wyrażona
w eV
- zasięg promieniowania - długość drogi jaką przebywa cząstka lub kwant promieniowania
zanim zniknie
- liniowe przenoszenie energii - LET - ilość energii jaką cząstka lub kwant traci na jednostkę jej
drogi w keV/mikro metr
- gęstość jonizacji - ilość aktów jonizacji powodowanych przez cząstkę na jednostkę jej drogi
(cm)
Zasięg ↑ i gęstość jonizacji ↓ lub LET ↓

- rodzaj promieniowania
- energię początkową cząsteczek lub kwantów↑
- rodzaj materii i jej gęstość i masa atomowa składników

Duż

X000 razy l

Większa ni

Mniejsza ni

4 razy l

Źródła promieniowania jonizującego:

- źródło promieniowania w sposób ciągły
- urządzenie wytwarzające promieniowanie jonizujące: aparaty RTG, akceleratory. Przestają
one być fizycznie źródłem promieniowania po wyłączeniu zasilania w akceleratorach i
terapeutycznych aparatach RTG może pozostać prawo radioaktywności wzbudzonej
Źródła promieniotwórczości:

- otwarte - możliwość rozproszenia w otoczeniu i spowodowania skażeń promieniotwórczych
- zamknięte - substancje promieniotwórcze szczelnie i trwale zamknięte w pojemniku, na
zewnątrz wychodzi tylko promieniowanie
Narażenie na promieniowanie może być:

- zewnętrzne: źródła promieniowania pozostaje poza organizmem, do organizmu wnika tylko
promieniowanie
- wewnętrzne: zostaje promieniowanie wniknięte do wnętrza organizmu, został wbudowany w
jego struktury, powoduje ciągłe napromieniowanie tkanek
Ze względu na różnice we właściwościach różnych rodzajów promieniowania jonizującego
stwarzają one różne zagrożenia:

- cząstka alfa - niegroźne przy narażeniu zewnętrznym, duże narażenie wewnętrzne
- kwanty X i gamma - poważne narażenie zewnętrzne, mniejsze przy wewnętrznym
- cząstki beta - pośrednie właściwości silnie zależne od energii, niskoenergetyczne
promieniowanie, właściwości zbliżone do promieniowania alfa, wysokoenergetyczne
promieniowanie beta minus właściwościami bliższe promieniowaniu X
- neutrony - praktycznie brak możliwości narażenia wewnętrznego narażenie zewnętrzne bardzo
niebezpieczne w wyniku reakcji jądrowych w organiźmie powstaje wbudzona
promieniotwórczość
Sposoby ochrony przez narażeniem zewnętrznym:

- oddalenie od źródła promieniowania
- skrócenie czasu narażenia
- osłony przed promieniowaniem
Osłony przed promieniowaniem - twarda, materialna przeszkoda na drodze promieniowania
pochłaniająca przynajmniej część promieniowania.
Materiał osłony musi być dostosowany do rodzaju promieniowania:

- promieniowanie alfa - nie wymaga osłony ale wystarczyłoby kartka papieru
- promieniowanie beta - materiały o małej gęstości - tworzywa sztuczne, aluminium, stosowanie
materiałów o dużej liczbie atomowej powoduje, że osłona staje się źródłem promieniowania -
hamowanie rentgenowskie
- promieniowanie neutronowe - neutrony termiczne - kadm, bar. Neutrony prędkie - osłona
kilku warstwowa, ołów nie stanowi osłony przed tym promieniowaniem.
- promieniowanie X i gamma - materiał o dużej gęstości i dużej liczbie atomowej. Z pośród nich
najczęściej jest stosowany ołów.
Ołów stosowany jest zarówno:

- w postaci czystego pierwiastka - blacha ołowiowa, osłony ścian drzwi i sąsiednich
pomieszczeń
- jako dodatek do innych materiałów - zachowuje swoje pierwotne własności a jednocześnie
nabierają właściwości osłonowych.
Szkło ołowiowe - szyba podglądowa między sterownią a gabinetem RTG, okulary, osłony
Guma ołowiowa:
- osłona osobista - fartuchy, kamizelki, spódniczki, rękawice osłonne, chirurgiczne rękawice
osłonne
- osłony dla pacjentów - kołnierze, osłony na gonady płatki na oczy
Tworzywa sztuczne z dodatkiem ołowiu - osłony przenośne, parawany
Równoważnik ołowiu w mm Pb - grubość blachy ołowiowej w mm dająca takie samo
osłabienie promieniowania jak dana osłona np szyba ze szkła ołowiowego o równoważniku 2
mm Pb, ściana z cegły pełnej może mieć równoważnik 1,5 cm Pb
Naturalne źródła promieniowania jonizującego:

- wtórne promieniowanie kosmiczne
- naturalne izotopy promieniotwórcze
Naturalne izotopy promieniotwórcze:

- homogenne - izotopy tworzące się w wyniku oddziaływania promieniowania kosmicznego z
atmosferą i powierzchnią warstwy litosfery (C14, H3 i kilkanaście innych izotopów)
- litosferyczne - izotopy których źródłem jest litosfera, o okresie półrozpadu porównywalnym z
wiekiem ziemi, izotopy uranu i toru wraz z produktami ich rozpadu K40
Wdychanie radonu uznaje się za drugą po paleniu tytoniu najważniejszą przyczyną
nowotworów płuc.
Promieniowanie kosmiczne i promieniowanie gamma naturalnych radionuklidów stanowią
naturalne tło promieniowania.

Dawka ekspozycyjna X - wartość bezwzględna sumy ładunków jonów jednego znaku dQ
wytworzonych przez promieniowanie w jednostce czasu powietrza dm
Dawka pochłonięta D - ilość energii dE promieniowania jonizującego pochłonięta przez
jednostkę masy dm materii.
Dawka równoważna H - dawka pochłonięta w tkance lub narządzie, wyznaczona z
uwzględnieniem rodzaju energii i promieniowania jonizującego

Ht = Dt * wr

Sens dawki równoważnej - przy rozpatrywaniu skutków stochastycznych różna szkodliwość
różnych rodzajów promieniowania powoduje, ze suma dawek pochłoniętych różnych rodzajów
promieniowania nie oddaje właściwie ryzyka zdrowotnego. Dawki równoważne różnych
rodzajów promieniowania są sobie równoważne - mogą być sumowane i porównywane a ich
suma lepiej odpowiada ryzyku zdrowotnemu niż suma dawek pochłoniętych.
Dawka skuteczna (efektywna) Eh - suma dawek równoważnych pochodzących od
zewnętrznego i wewnątrznego narażenia wyznaczone z uwzględnieniem odpowiednich
współczynników wagowych narządów lub tkanek, obrazująca narażenie całego ciała.

Eh = SUMA T (wt*Ht) = SUMA T*wt*SUMA R*wr*Dtr

Dawkę równoważną i skuteczną oraz odpowiadające im czynniki wagowe stosuje się przy
rozpatrywaniu skutków stochastycznych promieniowania.




HIGIENA KOMUNALNA
Zw. Azotowe w wodzie; azotany III i V, zw amonowe, w zalezności od warunków przechodzą
jedno w drugie , do wody dostaja się z gleby z nawozów azotowych, sztucznych oraz skażenie
bakteryjne gleby ściekami zanieczyszczonymi bakteriami, których produkty uboczne SA
zw.azotowymi. jeżeli jest duże stężenie zw.azotowych to nie ejst skazona mikrobiologicznie.
10mg N No3/ dm3 zw.azotowe tworza metHb-sinica, niemowle o wiele wiecej wody pobiera,
bak enzymów przeprowadzających metHb w Hb, duzo HbF szczególnie wrazliwej na
zw.azotowe,po związaniu 5% metHb-widoczna sinica. Dla dorosłych0reaguja z białkami i
tworzą N-nitrozamidy, zw.N-nitrozowe. w 8 0% maja właściwości rakotwórcze. Żelazo-
zanieczyszczenie, widać, smakuje, woda żółta, ma żelazisty smak,po dłuższym czasie stania,
zanieczyszczenie opada na dno, żelazo utlenia się i tworzy zawiesine, aby uzdatnic y=taka wode
trzeba poczekać i zdekantować, 0,5 mg/dm3, w wodzie wytrąca się w postaci mikrocząstek,
które podrażniają przewód pokarmowy. Do celów sanitarnych w ogole się nie nadaje,osad
porowaty-siedlisko bakterii. Twardośc wody- jest to zawartośc w wodzie głównie soli wapnia
i magnezu, woda H2O czysta jest nie zdrowa i niesmaczna, musi zawierac mikro- i makroelem.
Twarda realizuje 20% zapotrzebowania na magnez przy piciu 2,5l dziennie.woda jest
smaczniejsza. Mg łatwiej przyswajalny. Do celów sanitarnych się nie nadaje.
OCHRONA RADIOLOGICZNA- prom.jonizujące- rózne promieniowania, maja one
zdolność jonizowania materii,mające wspólne właściwoci. Dzielimy je na korpuskularne-alfa
beta, neutronowe, fala

Strategia badań epidemiologicznych.
Głównym i podstawowym zadaniem epidemiologii jest stworzenie naukowych podstaw
zwalczania chorób , przez określone programy ochrony zdrowia publicznego.
Dyscyplina ta posługuje się właściwymi dla niej metodami w celu rozwiązywania problemów
teoretycznych i praktycznych.
Badania naukowe można podzielić – w zależności od rodzaju zastosowanej metody badawczej
na:

a) badania eksperymentalne,

b) badania nieeksperymentalne ( tzw. opisowe)

– ze względu na czas prowadzenia obserwacji, badania mogą
być określane jako:

a) badania przekrojowe,

b) badania długofalowe

Istotna różnica pomiędzy tymi dwoma rodzajami badań polega na tym iż w eksperymencie
badacz świadomie i celowo kontroluje określone czynniki ( np. szczepionki, met.badań), które
są przedmiotem oceny oraz „sam”przydziela obiekty badania (np. osoby) do poszczególnych
grup badawczych.

W badaniach nieeksperymentalnych- badacz nie ma takiej możliwości, ponieważ prowadzi
obserwacje w takich grupach, w jakich występują one samorzutnie w populacji( dobór losowy
grupy)
Metody badań epidemiologicznych:

I. Badania przekrojowe.
II. Badania długofalowe np. bad. monitorowane
III. Badania obserwacyjne:

1. bad. opisowe

2. bad. analityczne:

a) prospektywne,

b) retrospektywne.

IV. Badania eksperymentalne.
V. Badania przesiewowe.
I . Badania przekrojowe.

Na ich podstawie określa się stan zdrowia reprezentatywnej grupy ludności w ściśle ustalonym
czasie.

Często nazywane są badaniami – „ chorobowości punktowej”

Można w ten sposób określić jaka jest zależność między analizowanymi zmiennymi populacji a
wybranymi czynnikami środowiska. II. Badania długofalowe.

Pozwalają śledzić zmiany stanu zdrowia ludności w zależności od zmian w środowisku
człowieka.

Wymagają one systematycznego przeprowadzania pomiarów czynników środowiskowych oraz
jednoczasowego zbierania danych dotyczących stanu zdrowia ludności.

Długofalowe badania środowiskowe-
mają na celu ustalenie związków między zmianami w stanie zdrowia ludności, obserwowanymi
na różnych terenach i zachodzącymi w czasie, a występowaniem rożnych czynników
ś

rodowiskowych o niejednakowym ich natężeniu.

Mogą one mieć charakter opisowy lub analityczny.
Długofalowe środowiskowe badania opisowe =badania monitorowane.
Celem tych badań jest zabezpieczenie ludności przed szkodliwym działaniem czynników
ś

rodowiskowych.

Prowadzone są jednocześnie w dwóch kierunkach;
1- prowadzenie pomiarów i zbieranie danych dotyczących stanu
zdrowia ludności.
2- obserwacja i mierzenie zmian, jakie zachodzą w

wyniku występowania i zmian natężenia czynników
szkodliwych w środowisku.

Wykonuje się je na potrzeby nadzoru epidemiologicznego a także w celu ustalenia zależności
między szkodliwymi działaniami czynników środowiskowych a stanem zdrowia ludności.
Dostarczają one informacji o zmianach zachodzących w środowisku na potrzeby nadzoru
medycznego i epidemiologicznego
( survillance) w celu podejmowania środków zaradczych.

Survillance- polega na zestawianiu, porównywaniu wyników badań monitorowanych z danymi
pochodzącymi z innych źródeł
( dane demograficzne, wyniki badań klinicznych, laboratoryjnych, epidemiologicznych badań
przyczynowych).

Wszystko to w celu podejmowania konkretnych decyzji, zmierzających do zabezpieczenia stanu
zdrowia ludności.
Decyzje te powinny przyczyniać się do:
1. Zmniejszenia narażenia ludności na działanie znanych
czynników szkodliwych.
2. Ustalenia i przestrzegania najwyższych dopuszczalnych stężeń
poszczególnych czynników szkodliwych w wodzie, żywności i
powietrzu.
3. Objęcia nadzorem tych czynników szkodliwych, które nie
podlegały uprzednio kontroli.
4. Zabezpieczenia ludności przed niedoborami czynników
niezbędnych i korzystnych dla prawidłowego funkcjonowania organizmu.

Jeżeli skutki zdrowotne działania poszczególnych czynników są znane, prowadzi się tylko
monitoring samych stężeń czynników środowiskowych
Przykłady:
1) badania oceny rozwoju fizycznego dzieci i młodzieży
miasta Poznania, które są powtarzane co 10 lat, a ich celem
jest ustalenie tendencji rozwojowej tej populacji.

2) badania mające na celu ocenę stanu zdrowia dzieci i
młodzieży na podstawie pogłębionych badań bilansowych.

3) badania dotyczące przewlekłych, nieswoistych chorób
układu oddechowego mieszkańców Krakowa, które
zmierzały do ustalenia nieznanej poprzednio częstości
występowania tych chorób w populacji wielkomiejskiej
oraz zbadania związków między ich występowaniem a
działaniem czynników środowiskowych
Długofalowe badania przyczynowe = analityczne.

Cel:

sprawdzenie hipotez ( wysuniętych często na podstawie

opisu

epidemiologicznego), dotyczących związków miedzy czynnikami szkodliwymi(
przyczynami) a zmianami w

stanie zdrowia ludności ( skutkami).

Mogą być prowadzone jako badania:
- prospektywne- wielomiesięczna / wieloletnia obserwacja skutków
przy równoczesnym systematycznym pomiarze przyczyn
- retrospektywne- poszukuje się w przeszłości przyczyn
podejrzanych o wywołanie zaobserwowanych już skutków
- interwencyjne- polegają na sprawdzeniu, czy nie doszło do
wystąpienia skutków ubocznych, po uprzednio usuniętym
domniemanym czynniku sprawczym
Badań tych nie wykonujemy – gdy czynniki środowiskowe powodują szybkie i oczywiste
zmiany w stanie zdrowia ludności
( np. masowe zatrucia awaryjne)

Badania te wykonujemy gdy;
1- skutki zdrowotne działania czynnika nie są dokładnie znane,
2- zachodzi podejrzenie, ze dany czynnik powoduje występowanie
odległych następstw zdrowotnych,
3- zmiany zdrowotne w populacji są częstsze, niż należałoby się
tego spodziewać, a nieznane są czynniki powodujące wystąpienie
tych zmian.
III. Badania obserwacyjne badania opisowe badania analityczne
prospektywne retrospektywne
Badania obserwacyjne:

Charakteryzuje je brak wpływu badacza na środowisko w którym doświadczenie jest
wykonywane, tzn. badacz nie zmienia naturalnego biegu zdarzeń, nie wprowadza żadnych
dodatkowych czynników ani modyfikatorów zdarzeń.
Badania opisowe.
Badania te stanowią najbardziej podstawowy poziom badań epidemiologicznych.
Zawierają opis częstości występowania choroby w populacji w zależności od cech
demograficznych populacji oraz cech środowiska, bez analizowania, czy ewentualne
powiązania pomiędzy nimi mają charakter przyczynowo- skutkowy czy też nie.
Wśaród cech demograficznych populacji przedmiotem zainteresowania jest najczęściej wiek i
płeć.
Opis rozmieszczenia choroby w populacji może mieć bezpośrednie zastosowania nie tylko dla
formułowania wstępnych hipotez o szczególnych warunkach determinujących
rozprzestrzenianie się choroby, ale również np. do rozdziału środków inwestycyjnych lub
materiałów zaopatrzenia medycznego Cel badań opisowych:
określenie częstości i rozmiarów zjawiska zdrowotnego w populacji na podstawie analizy cech
opisujących miejsce i czas w którym badane zjawisko wystąpiło, oraz cech osoby u której to
zjawisko wystąpiło ( wiek, pleć, zawód, st.cywilny, wyznanie, miejsce pracy)
Dokładny i prawidłowo przeprowadzony opis jest podstawą dochodzenia epidemiologicznego w
epidemiologii choroby zakaźnej i oceny przebiegu epidemii chorób przewlekłych.
Zebrane dane i informacje są niezbędne w planowaniu, organizacji i ocenie opieki zdrowotnej.
Wyniki tych badań stanowią również podstawę formowania hipotez etiologicznych,
prowadzących do ustalenia związków przyczynowych między badanym zjawiskiem
zdrowotnym a środowiskiemOcena sytuacji zdrowotnej całej populacji lub wybranej grupy przy
pomocy badań opisowych, dokonywana jest na podstawie sondażu epidemiologicznego, który
polega na zbadaniu próby pobranej od całej populacji metodą losową.
Ocena rozkładu badanej cechy w próbie daje wyobrażenie o tym jaki jest rozkład cechy w całej
populacji.
Badania opisowe, wskazujące np. na to, że w jakimś regionie jest wysoka umieralność
niemowląt, powinno postawić przed organizatorem służby zdrowia wdrożenie odpowiednich
sposobów ochrony zdrowia niemowląt. Badania analityczne.

a) prospektywne

b) retrospektywne

Zmierzają do interpretacji obserwowanych zależności w kategoriach przyczynowo-skutkowych.
Interpretacja etiologiczna potwierdzonych współzależności ma duże praktyczne znaczenie dla
medycyny zapobiegawczej.

Sposób uzyskiwania wyników zależy od tego, czy punktem wyjścia badania jest choroba, czy
czynnik środowiskowy o domniemanym szkodliwym oddziaływaniu na zdrowie człowieka.

Celem jest: określenie związku przyczynowego między czynnikami ryzyka i chorobą. Są one
wykonywane w celu weryfikacji hipotezy epidemiologicznej wysuniętej na podstawie badań
opisowych
W badaniach retrospektywnych punktem wyjściowym badania jest określona jednostka
chorobowa, dla której poszukuje się w przeszłości ( retrospektywnie) przyczyn wyjaśniających
jej etiologię.

W badaniach prospektywnych punktem wyjściowym jest dany zespół uwarunkowań
ś

rodowiskowych i poszukiwanie w obserwacji długofalowej ( prospektywnej) odpowiednich dla

niego skutków zdrowotnych.

Istotą analizy epidemiologicznej jest porównanie 2 grup badanych: grupy kontrolnej i grupy

badanej.
W grupie kontrolnej- uczestnicy analizy nie wykazują obecności danej cechy lub nie są
poddawani działaniu badanego czynnika.
W grupie badanej- obserwuje się obecność badanej cechy lub obecność badanego czynnika.
Badania retrospektywne.
Analizujemy występowanie czynnika ryzyka w grupie chorych na daną chorobę i w grupie
porównawczej osób u których dana choroba nie występuje.
Badania prospektywne.
IV Badania eksperymentalne = doświadczalne.

Celem badania jest- sprawdzenie, czy eliminacja lub włączenie domniemanego czynnika
etiologicznego zwiększy lub zmniejszy zapadalność na daną jednostkę chorobowa.

Istota tego typu badań polega na tym, iż badacz świadomie i celowo kształtuje podstawowe
zmienne, będące przedmiotem badania oraz sam wydziela obiekty badania ( osoby, zwierzęta,
kolonie bakteryjne) do poszczególnych grup.

W określonym czasie obserwuje się grupę badaną oraz grupę kontrolną ( która nie jest
poddawana działaniu czynnika eksperymentalnego).
Dobór jednostek do badań powinien zapewnić ich porównywalność, oznacza to, że obie grupy
muszą mieć podobny skład i strukturę, a poszczególne jednostki powinny być poddane
działaniu takich samych czynników dodatkowych, zwłaszcza tych, które mogą zmniejszyć bądź
nasilić działanie czynnika eksperymentalnego.

Porównywalność grup- zapewnia losowy dobór jednostek do każdej grupy.

W epidemiologii dosyć rzadko wykorzystywane z uwagi na szereg problemów natury etycznej.

-zgodnie z zasadami etyki lekarskiej,

- po uzyskaniu zgody komisji bioetycznej.

- zachowanie tajemnicy lekarskiej,

- świadoma zgoda pacjenta po szczegółowej informacji.

- podwójnie ślepa próba

Rozwinięciem idei eksperymentu w epidemiologii są tzw. losowe badania kontrolowane
- ściśle zaplanowane badania ludności, zmierzające do oceny skuteczności i bezpieczeństwa
danej metody lub środka zapobiegawczego, którego wpływ ocenia się przez porównanie grupy
poddanej działaniu badanego czynnika z grupą kontrolną.

Badania takie przeprowadzono w Polsce dwukrotnie:

-lata 60-te, ocena skuteczności szczepień przeciwko

durowi brzusznemu, rożnymi szczepionkami.

- 1967r- badania kontrolne odczynowości i skuteczności

trzech żywych szczepionek p/ odrze.
V. Badania skriningowe = przesiewowe = przeglądowe

Dostarczają również informacji o częstości i rozpowszechnieniu chorób, zgonów i zjawisk
zdrowotnych w populacji.

Cel: wczesne rozpoznawanie chorób, tj. wykrycie choroby w najwcześniejszym okresie jej
przebiegu w celu niedopuszczeni do pełnego jej rozwoju.

Badania tego typu są to masowe badania selekcyjne całej populacji na obecność danej cechy,
wykonywane przy pomocy prostego testu diagnostycznego.
Cechy testu skriningowego;
- powtarzalność, mierzona stopniem zgodności wyników kolejnych badań wykonywanych w tej
samej populacji,
- łatwość stosowania i bezpieczeństwo,
- możliwie niski koszt,
- czułość i swoistość testu

Wartość testu wyraża się dwoma parametrami: czułość i swoistość.
Czułość testu- jest to jego zdolność wykazywania możliwie dużego odsetka wyników

prawdziwie dodatnich, czyli małej liczby wyników fałszywie uje mych.
Liczbową miarę czułości stanowi wyrażony w odsetkach stosunek liczby postawionych przy
jego pomocy trafnych
( tzn. potwierdzonych testem odwoławczym), rozpoznań choroby, do liczby wszystkich osób
naprawdę chorych ,
czyli iloraz a/ a+b x 100Różne kombinacje wyników testu diagnostycznego
Zastosowanie badań skriningowych:
- choroby występujące często i powodujące wysoką chorobowość i
umieralność w danej populacji,
- choroby o stosunkowo długim okresie przedklinicznym,
- choroby, które w okresie przedklinicznym można wyraźnie
zróżnicować ze stanem zdrowia,
- choroby, które maja odwracalny przebieg,
- choroby, które poddają się leczeniu bardziej skutecznie w okresie
bezobjawowym, niż po wystąpieniu objawów

Badania populacyjne, powinny być ograniczone do osób narażonych na ryzyko zachorowania.

Wyniki tych badań wykorzystywane są w epidemiologii opisowej
- dają dobry pogląd sytuacji epidemiologicznej w badanej populacji,
- pozwalają najdokładniej ocenić częstość i rozpowszechnienie danej
choroby.
Wyróżnia się kilka form badań przesiewowych;
1. Przesiew masowy = powszechny
- czynność diagnostyczna zmierzająca do ujawniania określonej
choroby, obejmująca całą populację na danym terenie lub w
określonym przedziale wiekowym.
2. Przesiew wybiórczy
- obejmuje wybrane grupy ludności o szczegółowym stopniu
narażenia( np. oznaczanie poziomu cukru we krwi u osób
obarczonych rodzinnie cukrzycą)
3. Przesiew wielokierunkowy i wielofazowy
- polega na kombinacji kilku testów przesiewowych a
wielofazowość polega tutaj na 2 lub kilku bezpośrednio po sobie
następujących etapach selekcji, z których ostatni doprowadza do
diagnozy, np.;
I - badanie ogólne moczu
II - posiew moczu
III - pełne badanie kliniczne i inne diagnostyczne w kierunku ZUM
Specjalnym rodzajem badań, które opierają się na wynikach wykonywanych przez rożne
ośrodki, ale z zastosowaniem takiej samej metody, są badania, które wykorzystują META-
ANALIZĘ

Meta-analiza – polega na
1. Zestawieniu wielu wykonanych przez różnych autorów badań
klinicznych, dotyczących tego samego tematu,
2. Przeanalizowaniu, często sprzecznych, różnych wyników badań
w celu określenia jednego ogólniejszego wniosku,
3. Określeniu nowych kierunków badań,
4. Zastosowaniu specjalnych metod statystycznych, ze szczegółowo
określoną metodyką badań.

Przykład: Ocena leczenia fibrynolitycznego w zawale serca
( opracowana przez wielu autorów)
Przedstawione metody badań mają bardzo rożne zastosowanie w epidemiologii.

Wybór metody badania będzie zależał od;
1. Ustalonego czasu
2. Rodzaju badanej jednostki chorobowej ( charakter przewlekły/ ostry,
prowadzi do zgonu/ nie)
Prawo żywnościowe
Ustawa o bezpieczeństwie żywności i żywienia (25.85.2006r.)

q warunki produkcji środków spożywczych, używek, substancji pomagających w
przetwarzaniu, dozwolonych substancji dodatkowych oraz innych dodatków do środków
spożywczych i używek
q wymagania dotyczące przestrzegania zasad higieny w procesie produkcji i w obrocie
artykułami
q wymagania zdrowotne wobec osób biorących udział w procesie produkcji i w obrocie
artykułami
q wymagania dotyczące materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością
q zasady przeprowadzania urzędowej kontroli żywności
Komisja Kodeksu Żywnościowego (WHO/FAO)
ZASADY SZCZEPIEŃ OCHRONNYCH.
ODPORNOŚĆ CZYNNA = ochrona przed chorobą zakaźną, wytworzona przez własny układ
odpornościowy organizmu, zwykle trwała, powstająca pod wpływem działających nań
antygenów i polegająca na wytwarzaniu swoistych przeciwciał (odporność humoralna) i
specyficznych komórek odpornościowych (odporność komórkowa) oraz indukowaniu pamięci
immmunologicznej. ODPORNOŚĆ BIERNA = ochrona przed chorobą zakaźną poprzez
przeniesienie gotowych przeciwciał z organizmu innego człowieka lub zwierzęcia. ANTYGEN
= żywa lub inaktywowana substancja ( np. białko, wielocukier) pobudzająca układ
odpornościowy do odpowiedzi odpornościowej. PRZECIWCIAŁO = cząsteczka białka
(immunoglobulina),

produkowana

przez

limfocyty

B,

w

celu

eliminacji

antygenu.UODPORNIENIE NATURALNE = wytworzenie odporności czynnej w następstwie
przebycia choroby zakaźnej lub zakażenia bezobjawowego. UODPORNIENIE SZTUCZNE
(IMMUNOPROFILAKTYKA) = wytworzenie odporności czynnej lub biernej w następstwie
wprowadzenia do organizmu preparatu biologicznego w postaci szczepionki lub surowicy
odpornościowej albo immunoglobuliny.
UODPORNIENIE CZYNNE.
Stymulacja układu odpornościowego do produkcji swoistych przeciwciał (tj. wytwarzanie
odporności humoralnej) i specyficznych komórek odpornościowych (tj. wytwarzanie
odporności komórkowej) i indukcja pamięci immmunologicznej.

SZCZEPIENIE = uodpornienie sztuczne, czynne, poprzez wprowadzenie do organizmu
szczepionki. Odporność poszczepienna i pamięć immunologiczna poszczepienna jest podobna
do odporności naturalnej ale pozbawiona ryzyka choroby.

SZCZEPIONKI = PREPARATY BIOLOGICZNE STOSOWANE
W UODPORNIANIU CZYNNYM, ZAWIERAJĄCE ANTYGENY,KTÓRE
WPROWADZONE DO ORGANIZMU POBUDZAJĄ GO DO WYTWORZENIA
SWOISTEJ ODPORNOŚCI KOMÓRKOWEJ I HUMORALNEJ. Ze względu na
postać antygenu wchodzącego w skład preparatu rozróżnia się szczepionki zawierające:
ż

ywe drobnoustroje szczepów atenuowanych ( odzjadliwionych )

bakteryjnych (np. szczepionka BCG), lub wirusowych (np. szczepionka przeciw odrze, polio,
różyczce, śwince)
zabite albo rozbite drobnoustroje lub ich fragmenty
( Zabite komórki bakterii zawierają preparaty takie jak np. szczepionka
przeciw cholerze, durowi brzusznemu, krztuścowi. Zabite wirusy – szczepionka przeciw
wściekliźnie i polio wg Salka. Rozbite bakterie zawiera np. szczepionka przeciw durowi
brzusznemu wg Grasseta. Wybrane fragmenty bakterii – acelularna szczepionka przeciw
krztuścowi
produkty metabolizmu drobnoustrojów
Szczepionki zawierające odpowiednio przetworzone metabolity drobnoustrojów noszą nazwę
anatoksyn (synonim = toksoidy ). Należą do nich m. i. szczepionki przeciw tężcowi i przeciw
błonicy.
Ze względu na swoistość szczepionek rozróżnia się preparaty: monowalentne, zawierające
jeden rodzaj drobnoustroju lub antygenupoliwalentne ( wieloważne ) zwane też szczepionkami
skojarzonymi,w skład których wchodzi więcej niż jeden drobnoustrój lub substancje
pochodzące z kilku drobnoustrojów, lub też drobnoustrój i substancja pochodząca z innego
drobnoustroju. Takie szczepionki uodporniają równocześnie przeciw kilku chorobom.SZEŚĆ
SZEROKO

ROZPOWSZECHNIONYCH

PRZEKONAŃ

NA

TEMAT

SZCZEPIEŃ

OCHRONNYCH.
1. Choroby zakaźne zaczęły zanikać zanim wprowadzono szczepienia – wskutek poprawy
higieny i stany sanitarnego.

2. Większość osób które zachorowały na daną chorobę była wcześniej zaszczepiona p/o tej
chorobie .
3.Niektore partie danej szczepionki są związane z większą częstością niepożądanych odczynów
poszczepiennych (tzw. „powikłań”) i zgonów niż inne partie tej samej szczepionki.
4. Szczepionki powodują wiele szkodliwych działań ubocznych, chorób a nawet zgonów, nie
wspominając o możliwości późnych następstw, których nie jesteśmy w stanie przewidzieć(np.
działanie rakotwórcze, przenoszenie choroby szalonych krów itp.).
5. Choroby, którym można zapobiec przez szczepienia zostaly właściwie i tak już prawie
wyeliminowane w takich krajach jak np. USA.
6. Podanie dziecku szczepionki skojarzonej p/o różnym chorobom zwiększa ryzyko szkodliwych
odczynów poszczepiennych(efektów ubocznych) i może przeładować układ odpornościowy.
EFEKTY SZCZEPIEŃ: OCHRONA INDYWIDUALNA OSOBY ZASZCZEPIONEJ
zależy od: wystarczalności odpowiedzi układu odpornościowego (miana przeciwciał);
czasu utrzymywania się ochronnego poziomu przeciwciał (częstość ekspozycji na zakażenie
bezobjawowe lub dawki przypominające szczepionki);
pamięci immunologicznej indukowanej przez antygen;

OCHRONA POPULACJI = ODPORNOŚĆ ZBIOROWISKOWA lub „GROMADNA”
(HERD IMMUNITY) przed chorobami, których rezerwuarem zarazka jest człowiek.
Powstaje po uodpornieniu masowymi szczepieniami wysokiego odsetka osób wrażliwych w
populacji narażonej na zakażenie (zwykle > 80%, zależnie od szczepionki nawet > 90% i 95%)
= wysokiego pokrycia (coverage) szczepieniami populacji docelowej. Prowadzi to do:

•

zmniejszenia źródeł zakażenia;

•

zmniejszenia krążenia zarazka w populacji narażonej;

•

ochrony osób nie objętych szczepieniami.

Może doprowadzić do eliminacji i eradykacji określonej choroby zakaźnej (vide polio).
WARUNKI SKUTECZNOŚCI SZCZEPIEŃ
zdolność organizmu do odpowiedzi immunologicznej;
odpowiednia immunogenność szczepionki (skład antygenowy, stan w momencie podania,
znaczenia „łańcucha chłodniczego – cold channel” dla stanu szczepionek żywych);
właściwa (wystarczająca) dawka szczepionki;
prawidłowa technika szczepienia.
BARIERY SKUTECZNOŚCI SZCZEPIEŃ niedostatek wiedzy i fałszywe oceny i poglądy
lekarzy i pielęgniarek (m. i. obawa o „przeładowanie układu odpornościowego”, niedokładna
znajomość oraz przecenianie przeciwwskazań do szczepień i stosowanie ich „large manum”,
traktowanie przeciwwskazań czasowych jako stałe, przypisywanie szczepionkom odległych
skutków ubocznych, przesadna ocena reaktywności szczepionek);
niewiedza i przesądy społeczeństwa; wiara w mity będące, przynajmniej częściowo, ekspresją
w/w błędnych poglądów lekarzy i w dużej mierze efektem wyolbrzymiania przez media
niepożądanych odczynów poszczepiennych – NOP (paradoksalnie, im większe są efekty
szczepień i – co za tym idzie – im mniejsze zagrożenie chorobami którym zapobiegają, tym
większą uwagę przywiązuje się do NOP);
działalność ruchów anty szczepionkowych zniechęcających do poddawania się szczepieniom.
BEZPIECZEŃSTWO SZCZEPIEŃ
Priorytet bezpieczeństwa szczepień wynika z zasady: „primum non nocere” i faktu, że temu
zabiegowi poddawane są osoby zdrowe.
Bezpieczeństwo szczepień jest stanem równowagi pomiędzy ryzykiem wystąpienia choroby,
jej powikłań i zgonu a ryzykiem NOP. W ocenie tej równowagi należy brać pod uwagę takie
czynniki jak:
stopień narażenia na zachorowanie (sytuacja epidemiologiczna choroby na danym obszarze,
przynależność do grupy wysokiego ryzyka zakażenia);
ciężkość choroby i jej następstw;
częstość poważnych NOP.

PRZECIWWSKAZANIA DO SZCZEPIEŃ
TEST:
KTÓRE Z PONIŻEJ WYMIENIONYCH STANÓW SĄ PRZECIWWSKAZANIAMI DO
SZCZEPIEŃ? zapalenie dróg oddechowych i biegunka z temperaturą do 38,5

o

C; alergia,

astma, gorączka sienna; drgawki w rodzinnym wywiadzie;
leczenie antybiotykami, kortykosteroidami w małych dawkach, i miejscowo stosowanymi
sterydami;
dermatozy, egzema i miejscowe zapalenie skóry;

przewlekle schorzenia serca, płuc, nerek i wątroby;

•

ustabilizowane zaburzenia neurologiczne i zespół Downa;

•

ż

ółtaczka po urodzeniu w anamnezie;

•

wcześniactwo;

•

niedożywienie;

•

karmienie piersią;

•

ciąża u matki;

•

przebycie odry, świnki, różyczki;

•

inkubacja choroby zakaźnej.

Przeciwwskazania do szczepień stosowanych w programie EPI – wg ustaleń GRUPY
EUROPEJSKIEJ WHO). Przeciwwskazania do szczepień są następujące: 1. OSTRE
CHOROBY.
Szczepienia należy odkładać ostrych stanach chorobowych, które przebiegają z gorączką lub
zaburzeniami układowymi o istotnym znaczeniu klinicznym. W takich przypadkach należy
szczepić dzieci natychmiast po wyzdrowieniu.
Jeżeli istnieje duże ryzyko zachorowania wynikające z sytuacji epidemiologicznej, szczepienie
można odkładać tylko w przypadkach ostrych chorób Z ZAGROŻENIEM ŻYCIA. Mało
istotne choroby (minor illnesses), takie jak zapalenie dróg oddechowych lub biegunka, z
temperaturą do 38,5

o

, NIE STANOWIĄ PRZECIWWSKAZAŃ DO SZCZEPIENIA!

2. ZABURZENIA ODPORNOŚCI.
Żywe szczepionki wirusowe nie powinny być stosowane w przypadkach:
a/. chorób z niedoborami immunologicznymi, jak hypo- lub agammaglobulinemia;
b/. immunosupresji związanej z chorobami nowotworowymi;
c/. immunosupresji związanej z leczeniem sterydami w wysokich dawkach, środkami
antymetabolicznymi, napromieniowaniem itp.
Natomiast w przypadkach objawowych i bezobjawowych zakażeń HIV można stosować żywe
szczepionki wirusowe. 3. CIĄŻA.
Żywych szczepionek wirusowych nie należy podawać kobietom ciężarnym. 4. UCZULENIE
NA SKŁADNIKI SZCZEPIONKI.
Osoby podające w wywiadzie anafilaktyczne odczyny na białko (uogólniona wysypka, obrzęki
ust i gardła, spadek ciśnienia tętniczego, wstrząs) nie powinny otrzymywać niektórych
szczepionek produkowanych na tkankach kurzych jaj, jak szczepionka p/o grypie czy żółtej
febrze.
Stwierdzona nadwrażliwość na określone antybiotyki stanowi przeciwwskazanie do stosowania
szczepionek, które zawierają te substancje.
NIEPOŻĄDANE ODCZYNY POSZCZEPIENNE
Niepożądany odczyn poszczepienny – NOP (Adverse Event Following Immunization –
AEFI) jest to medyczny objaw, czasowo związany ze szczepieniem, który może być
spowodowany różnymi przyczynami. W/w definicja zastąpiła przedtem używane określenia:
odczyn poszczepienny (= przejściowa ogólna lub miejscowa reakcja na wprowadzoną
szczepionkę) i powikłanie (reakcja nadmierna lub patologiczna o cechach choroby
poszczepiennej). NOP może być wynikiem:
1. Działania szczepionki (vaccine induced AEFI)
Są to objawy i choroby będące wynikiem indywidualnej reakcji organizmu człowieka na
zastosowanie szczepionki. 2. Błędu szczepienia (programmatic error AEFI)
Są to objawy i choroby będące wynikiem błędu w przeprowadzeniu szczepienia, a także
wynikiem błędów w produkcji szczepionki (np. szczepionka zakażona), a także błędów w
sposobie jej dystrybucji i magazynowania (np. przerwanie „łańcucha chłodniczego”
szczepionek żywych). 3. Współistnienia objawów lub chorób (coincydental AEFI)
Są to objawy choroby czasowo, lecz przypadkowo, związane z ze szczepieniem,
spowodowane przyczynami nie związanymi ze szczepieniem..

NIE STANOWI

Ą

PRZECIWWSKAZA

Ń

DO SZCZEPIE

Ń

następujące stany chorobowe:- ZAPALENIE DRÓGODDECHOWYCH I BIEGUNKA Z
TEMPERATURĄ DO 38,5°C- ALERGIA,ASTMA, GORĄCZKA SIENNA itp.- DRGAWKI
W RODZINNYM WYWIADZIE- LECZENIE
ANTYBIOTYKAMI,KORTYKOSTEROIDAMI W MAŁYCH DAWKACH I MIEJSCOWO
STOSOWANYMI STERYDAMI,- DERMATOZY, EGZEMA I MIEJSOWE ZAPALENIA
SKÓRY- PRZEWLEKŁE SCHORZENIA SERCA, PŁUC, NEREK I WĄTROBY,-
USTABILIZOWANE ZABURZENIA NUEROLOGICZNE I ZESPÓŁ DOWNA, -
Ż

ÓŁTACZKA PO URODZENIU W ANAMNEZIE,- WCZEŚNIACTWO,-

NIEDOŻYWIENIE,- KARMIENIE PIERSIĄ,- CIĄŻA U MATKI,- PRZEBYCIE
KRZTUŚCA, ODRY, ŚWINKI I RÓŻYCZKI,INKUBACJA CHOROBY ZAKAŹNEJ
Należy mieć na uwadze, że niektóre stany chorobowe ZWIĘKSZAJĄ RYZYKO CHOROBY
ZAKAŹNEJ i wtakich przypadkach szczepienie dzieci ma PRIORYTETOWE ZNACZENIE.
Do takich stanów chorobowych należą:
-

ASTMA,

-

COELIAKIA,

-

CYSTIS FIBROSIS,

-

WADY SERCA,

-

PRZEWLEKŁE CHOROBY PŁUC,

-

ZESPÓŁ DOWNA,

-

USTABILIZOWANE ZMIANY NEUROLOGICZNE,

-

NIEDOŻYWIENIE,

-

WCZEŚNIACTWO (Wcześniaki powinny być szczepione zgodnie z kalen-
darzem szczepień, bez względu na stopień wcześniactwa.

PROGRAMY I POLITYKA SZCZEPIEŃ

•

Rozszerzony Program Szczepień WHO (EPI – Expanded Programm of Immunisation)
obejmujący szczepienia p/o błonicy, tężcowi, krztuścowi, polio, odrze i gruźlicy.

•

Program Szczepień Ochronnych (PSO) obowiązujący w Polsce obejmuje

I. Kalendarz szczepień A. Szczepienia dzieci i młodzieży wg wieku B. Szczepienia
osób narażonych w sposób szczególny na zakażenieII. Szczepienia zalecane – nie
finansowane ze środków publicznych

•

Ocena ekonomiczna szczepień.

WŁAŚCIWOŚCI FIZYCZNE
Temperatura – wpływa na smak i właściwości orzeźwiające wody ze względu na
rozpuszczone w niej gazy, głównie CO2. Wody podziemne o głębokości ponad 35 m – temp. 8-
12st.C
Mętność – cecha optyczna występujących w wodzie drobnych zawiesin, które powodują
rozproszenie światła. Jednostka mętności – mętność, która powstaje przy dodaniu 1dm3 wody
dest. 1 mg zawiesiny krzemionki. N = 5 mg/dm3
Metoda wizualna przez porównanie próbki wody z wzorcem.
Barwa – wywołana obecnością barwnych związków chemicznych pochodzących ze ścieków
lub przez czynniki naturalne. wWody naturalne – zielonożółtawe. Jednostka barwy –
zabarwienie jakie powstaje po dodaniu do 1 dm3 wody dest. 1 mg chloroplatynianu potasowego
i 0,5 mg chlorku kobaltu. N = mniej niż 20 mg Pt/dm3
Zapach –
a) poch. Naturalnego – R – roślinne, G-gnilne
b) poch. Specyficznego – S(fenol, nafty, smoły)
Oznaczamy na zimno (20st.C) i na gorąco (60st.C)
0-brak, 1-bardzo słaby, 2-słąby, 3-wyraźny, 4-silny, 5-bardzo silny.
N=3R

WŁAŚCIWOŚCI CHEMICZNE
Amoniak – poch.mineralnego lub organicznego jako produkt biochemicznego rozkładu
organicznych zw. azotowych(białka, mocznik)
N=0,5mg azotu amonowego w litrze wody.
METODA – nessleryzacji, r-cja z odczynnikiem Nesslera (K2HgI4)-zw. o żółtym zabarwieniu
Azotyny – przejściowy produkt mikrobiologicznego utleniania amoniaku. Związki bardzo
nietrwałe, brak normy (kilka-kilkanaście mg w litrze)

METODA – polega na ich zdolności do tworzenia z kwasem sulfanilowym w roztworze
kwaśnym dwuazozwiązku, który w połączeniu z alfanaftyloaminą daje azobarwnik o
zabarwieniu czerwonofioletowym.
Azotany – klońcowy produkt rozkładu i utleniania organicznych związków azotowych, z gleby
nawożonej sztucznymi nawozami, z naturalnych pokładów soli i ścieków przemysłowych.
Mogą być szkodliwe dla zdrowia-sinica, metHb.
N=10mg NNO3 w 1 dm3
METODA – reakcja z salicylanem sodowym w środowisku stężonego H2SO4 w wyniku której
powstaje kwas nitrosalicylowy, po zalkalizowaniu daje on intensywne żółte zabarwienie.
Utlenialność – właściwość wody polegająca na redukowaniu nadmanganianu potasowego
wskutek utleniania się obecnych w wodzie zw. organicznych. Wartość utlenialności oznacza
ilość tlenu w mg dostarczonego przez KMnO4 na utlenienie subst. Organicznych obecnych w 1
dm3 wody badanej.
N=3-5 mg O2 na dm3
METODA – polega na reakcji KMnO4 ze związkami organicznymi; w roztworze kwaśnym w
temp. wrzenia utlenia je do zw. prostych.
Chlorki – mogą pochodzić z gleby, z pokładów naturalnych soli, z zanieczyszczenia ściekami
lub różnymi odpadkami pochodzenia zwierzęcego, człowiek defekuje ok. 12 g NaCl na dobę.
N=300mg Cl/ dm3
METODA - miareczkowanie chlorków azotanem srebra wobec chromianu potasowego jako
wskaźnika przy pH 6,5-10.
Po wytrąceniu wszystkich chlorków w postaci chlorków srebra jony srebrowe reagują z
chromianem i wytrąca się chromian srebra. Zmiana zabarwienia z zielonkawożółtego na
ż

ółtawoczerwony.

Żelazo – zw. żelaza w wodach podziemnych są najbardziej uciążliwymi naturalnymi
składnikami i powodują duże trudności w zaopatrywaniu w wodę, ponieważ wpływają na jej
mętność, brunatnienie i smak.
N=0,5 mg Fe /dm3.
METODA –
a) rodankowa- Fe3+ w śr. Kwaśnym dają z roztworem rodanku krwistoczerwone zabarwienie.
b) z fenantroliną – redukcja Fe2+ do Fe3+ za pomocą hydroksylaminy i jego reakcji z 1,10-
fenantroliną.
Przy pH 2,9-3,5 powstaje różowopomarańczowy związek.
Mangan – łącznie z Fe.
Najczęściej spotyka się Mn w ilościach 0,15-0,3 mg Mn/dm3.
N=0,1 mg Mn/ dm3.
METODA – kolorymetryczna z nadsiarczanem polegająca na utlenieniu zw. manganawych do
nadmanganianu wobec azotanu srebrowego jako katalizatora i siarczanu rtęciowego jako
czynnika usuwającego wpływ chlorków przeszkadzających w otoczeniu.
Twardość – właściwość polegająca na zużywaniu pewnych ilości mydła bez wytwarzania
piany. Właściwość tą nadają wodzie głównie sole wapnia i magnezu. Higieniczne znaczenie
wartości wody ma charakter drugorzędowy. Wody twarde są niepożądane ze względów
gospodarczych (zbędne zużycie mydła, tworzenie kamienia kotłowego). Jednostka twardości
tzw. miligramorównoważniki (milivale) jonów Ca i Mg zawartych w 1 dm3 wody.
N=10mval/dm3 lub 500 mg/dm3 CaCO3.
METODA – tworzenie przez wersenian sodu zw. kompleksowych z kationami wapnia i
magnezu w obecności wskaźnika – czerni eriochromowej. W śr. Zasadowym. Koniec reakcji
objawia się zmianą barwy z czerwonej na niebieską.
Zasadowość ogólna – właściwość wody polegająca na zobojętnianu silnych kwasów
mineralnych. Z higienicznego punktu – znaczenie drugorzędowe, w wodach do celów gosp. i
przemysł. odgrywa istotną rolę.
METODA – do wody 0,1 % roztwór oranżu metylowego i miareczkować 0,1 n HCl do zmiany
zabarwienia z żółtego na żółtoróżowe.
ZOW w mval na dm3 odpowiada ilości cm3 HCl użytej do miareczkowania próbki.
Odczyn pH – większość wód naturalnych pH 6,5-8,5. Zmiana pH – zmiana smaku wody i
wpływ na korozyjność, znaczenie dla procesów oczyszczanai wody, np. przy pH wyższym niż
8,5 – Cl wykazuje słabsze właściwości bakteriobójcze.
METODA – do wody roztwór błękitu bromotymolowego i porównać ze wzorcem.

Epidemiologia - Nauka o częstości i rozpowszechnieniu zgonów, chorób i inwalidztwa lub
innych zjawisk mających związek ze zdrowiem oraz o czynnikach wpływających na ich

występowanie.
Cele:
- wykrywanie i ustalanie związków przyczynowych pomiędzy
czynnikami środowiskowymi a zdrowiem i chorobą.
- szukanie czynników etiologicznych, dróg szerzenia i sposobów
zwalczania chorób zakaźnych.
- wnioskowanie o profilaktykę chorób

Podstawowym zadaniem epidemiologii jest ocena stanu zdrowia populacji oraz profilaktyka.

Epidemiologia z jednej strony bada częstość występowania zjawisk zdrowotnych, a z drugiej
strony poszukuje czynników, które będą warunkowały tę częstość.Epidemia- wyraźny wzrost
zachorowań na dana chorobę w określonym czasie i na określonym terenie.
Endemia- występowanie w danej populacji zachorowań na dana chorobę na stałym poziomie.
Pandemia- epidemia obejmująca swym zasięgiem kilka krajów lub kontynentów.Powiązania
między czynnikami środowiskowymi a stanem zdrowia ludności mogą być oceniane na
podstawie różnych rodzajów badań.

Podstawową zasada ich prowadzenia jest konieczność opracowania możliwie szczegółowego
planu przed rozpoczęciem badań, ponieważ powtórzenie eksperymentu jest bardzo trudne.
W badaniach dotyczących dużych grup ludności ( pacjentów), ważne są informacje dotyczące:
- cech demograficznych danego środowiska,
-struktury wieku populacji,
- płci
- migracji ludności. żywność (środek spożywczy) - każdą
substancję lub produkt przetworzony, częściowo przetworzony lub nieprzetworzony,
przeznaczony do spożycia przez ludzi, w tym napoje, gumy do żucia, wodę oraz składniki
ż

ywności celowo dodawane do żywności w procesie produkcji; żywność nie obejmuje środków

ż

ywienia zwierząt, żywych zwierząt, jeżeli nie są wprowadzone do obrotu jako żywność

przeznaczona bezpośrednio dla konsumenta, roślin przed zbiorem, produktów leczniczych,
kosmetyków, tytoniu i wyrobów tytoniowych, środków odurzających i substancji
psychotropowych oraz zanieczyszczeń
dozwolone substancje dodatkowe - substancje niespożywane odrębnie jako żywność,
niebędące typowymi składnikami żywności, posiadające wartość odżywczą lub jej
nieposiadające, których celowe użycie technologiczne w procesie produkcji, przetwarzania,
przygotowywania, pakowania, przewozu i przechowywania spowoduje zamierzone lub
spodziewane rezultaty w środku spożywczym albo w półproduktach będących jego
komponentami;
Substancje dodatkowe w żywności: 1. Barwnikia) flawonoidowe, porfirynowe,
karotenoidoweb) barwniki zawierające grupy azowec) nie wolno stosować w przypadku
mleka, sera, mięsa, jaj2. Substancje konserwujące:a) kwas benzoesowy, ester etylowy i
propylowyb) azotany i azotyny3. Przeciwutleniaczea) kwas askorbinowy, tokoferoleb)
zastosowanie przy produkcji tłuszczów, owoców warzywc) zapobiegają powstawaniu wolnych
rodników, aldehydów i ketonów 4. Substancje wzbogacające:a) węglan wapnia, żelazo,
witaminy z grupy B (mąka)b) karoten (margaryny)c) jod (sól)d) witamina B (soki)5.
Substancje słodzące:) sorbitol, aspartam6. Substancje aromatyczne, oraz wzbogacające
smak i zapacha) wanilina i etylowanilinab) glutaminian sodu7. Substancje dodawane ze
względów technologicznych:a) zagęszczające, klarujące, emulgujące, rozpuszczalnikib)
ż

elatyna, guma arabska, agar

Substancje dodatkowe służące do fałszowania żywności: 1. 1. Pektyna i guma guar
dodawane do konfitur2. 2.Skrobia – w napojach mlecznych fermentowanych, serach
topionych, wędlinach, koncentracie pomidorowym, konserwach mięsnych (mączka
ziemniaczana, preparaty białka sojowego)3. 3.Barwniki – w wyrobach winiarskich, napojach
bezalkoholowych, napojach gazowanych, w osłonkach wędlin (czerwień koszenilowa, żółcień
chinolinowa), w rybach 4. 4. Fosforany – w wędlinach, konserwach5. 5. Benzoesan sodu –
w napojach, jogurtach (z importu)6. 6. Aspartam i acesulfam – w jogurtach (bez informacji o
tych substancjach słodzący zawierających fenyloalaninę na opakowaniu)7. 7. Jodek potasu w
soli – brak lub przekroczenie dopuszczalnego stężenia 8. 8. Substancja antyzbrylająca –
ż

elazocyjanek potasu – kilkukrotne przekroczenie normy Zanieczyszczenia

ż

ywnościzanieczyszczenie (zagrożenie) - każdą substancję, która nie jest celowo dodawana do

ż

ywności, a jest w niej obecna w następstwie procesu produkcji, w tym czynności

wykonywanych w procesie produkcji roślinnej i zwierzęcej oraz w zabiegach

weterynaryjnych, lub nieprawidłowości występujących w obrocie albo jest następstwem
zanieczyszczenia środowiska; termin ten obejmuje obecne w żywności szkodniki,
mikroorganizmy, toksyny, substancje chemiczne lub inne substancje obce, które mogą stanowić
zagrożenie dla zdrowia człowieka lub powodować nieprzydatność do spożycia Azotany i
azotyny
Pochodzenie:A. - dodawane specjalnie do żywności w celu poprawienia cech
organoleptycznych (substancje konserwujące np. azotyn sodowy dodawany do mięsa i
serów)B. - wnikające do żywności jako zanieczyszczenia (nawozy sztuczne, odchody
zwierzęce, odpady przemysłowe, spalanie paliw) Azotany są mało toksyczne dla ludzi
(wydalane z moczem).Azotyny powstają z azotanów i w nadmiarze są szkodliwe dla
człowieka:A. - utlenianie hemoglobiny do methemoglobiny (zakłócenia w transporcie tlenu, u
niemowląt i dzieci – sinica)B. - przejście mioglobiny w nitrozomioglobinęC. - w wyniku
reakcji azotynów z aminami i amidami powstają związki nitrozoaminy nitrozoamidy –
rakotwórcze - głównie nowotwór wątroby, przełyku, nerek, mutagenne, embriotoksyczne
Nitrozoaminy występują :w produktach wędzonych, przetworzonym mięsie wieprzowym,
przetworach rybnych, mięsie konserwowanymDioksyny – działanie na organizm człowieka:-
kancerogenne- mutagenne- teratogenne

- zmiany w układzie immunologicznym

- działanie alergizujące

Największa kumulacja dioksyn w mleku i rybach.Dioksyny powstają podczas spalania odpadów
komunalnych, przemysłowych, olejów napędowych i produkcji celulozy.produkt genetycznie
zmodyfikowany - produkt składający się z organizmów genetycznie zmodyfikowanych lub ich
fragmentów lub kombinacji, zawierający DNA lub białka z organizmów genetycznie
zmodyfikowanychsystem analizy zagrożeń i krytycznych punktów kontroli (Hazard
Analysis and Critical Control Point), zwany systemem HACCP
- postępowanie mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa żywności poprzez identyfikację i
oszacowanie skali zagrożeń z punktu widzenia jakości zdrowotnej żywności oraz ryzyka
wystąpienia zagrożeń podczas przebiegu wszystkich etapów procesu produkcji i obrotu
ż

ywnością; system ten ma również na celu określenie metod ograniczania zagrożeń oraz

ustalenie działań naprawczychddobra praktyka higieniczna (GHP) - działania, które muszą
być podjęte i warunki higieniczne, które muszą być spełniane i kontrolowane na wszystkich
etapach produkcji lub obrotu, aby zapewnić bezpieczeństwo żywności dobra praktyka
produkcyjna (GMP) - działania, które muszą być podjęte i warunki, które muszą być
spełniane, aby produkcja żywności oraz materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z
ż

ywnością odbywały się w sposób zapewniający właściwą jakość zdrowotną żywności, zgodnie

z przeznaczeniem
system wczesnego ostrzegania o niebezpiecznych produktach żywnościowych i środkach
żywienia zwierząt, zwany "systemem RASFF" - postępowanie organów urzędowej kontroli
ż

ywności i innych podmiotów realizujących zadania z zakresu bezpieczeństwa żywności,

dotyczące powiadamiania organów administracji rządowej oraz Komisji Europejskiej i
Europejskiego Urzędu do Spraw Bezpieczeństwa Żywności o bezpośrednim lub pośrednim
niebezpieczeństwie grożącym życiu lub zdrowiu ludzi ze strony żywności lub środków
ż

ywienia zwierząt. Główny Inspektor Sanitarny kieruje siecią systemu RASFF !!!!!!!!!!!!

ZAKAZ 1. Zakazuje się wykorzystywania do żywienia ludzi produktów pochodzących od
zwierząt lub ze zwierząt, którym podawano substancje o działaniu hormonalnym,
tyreostatycznym i beta-agonistycznym
2. Zakazuje się wykorzystywania do żywienia ludzi oraz do produkcji środków spożywczych,
produktów pochodzących z roślin, ze zwierząt lub od zwierząt, które zawierają pozostałości
zanieczyszczeń chemicznych, biologicznych, leków lub innych środków farmaceutycznych, a
także skażeń promieniotwórczych w ilościach przekraczających najwyższe dopuszczalne
poziomy
3. Napromienianie promieniowaniem jonizującym środków spożywczych jest dopuszczalne,
jeżeli nie stanowi zagrożenia dla zdrowia lub życia człowieka i jest uzasadnione technologicznie
4. Napromienianie nie może być stosowane do żywności zawierającej substancje chemiczne
służące do konserwacji i stabilizacji żywności p
5. Reklama i promocja mleka początkowego i przedmiotów służących do karmienia
niemowląt nie mogą przekazywać informacji, że karmienie mlekiem początkowym jest
równoważne lub lepsze od karmienia naturalnego, oraz nie mogą być prowadzone w zakładach
opieki zdrowotnej, w obrocie tymi artykułami, a także w środkach masowego przekazu, z
wyjątkiem publikacji naukowych lub popularnonaukowych upowszechniających wiedzę z
zakresu opieki nad dzieckiem.

6. W procesie produkcji i w obrocie żywnością nie można stosować procesów
technologicznych lub metod postępowania, które mogą spowodować powstanie w żywności
lub na jej powierzchni substancji szkodliwych dla zdrowia lub życia człowieka.MIERNIKI
NEGATYWNE ZDROWIA LUDNOŚCI. ZAPADALNOŚĆ: liczba nowych zachorowań na
daną chorobę, w stosunku do liczby ludności narażonej na zachorowanie, w określonym
przedziale czasu. CHOROBOWOŚĆ: liczba chorych na daną chorobę, w stosunku do liczby
ludności narażonej na tę chorobę, w określonym przedziale czasu. UMIERALNOŚĆ: liczba
zgonów (wszystkich, niezależnie od przyczyny = umieralność ogólna; na daną chorobę =
umieralność szczegółowa; w określonych grupach wiekowych, np. umieralność niemowląt) w
stosunku do liczby ludności narażonej na zgon, w określonym przedziale czasu.
ŚMIERTELNOŚĆ: liczba zgonów w stosunku do liczby chorych na daną chorobę (odsetek
zgonów spośród chorych na daną chorobę). Epidemia
wystąpienie, na danym obszarze, zachorowań na chorobę zakaźną w liczbie wyraźnie większej
niż w poprzedzającym okresie, lub nagłe wystąpienie choroby zakaźnej wcześniej nie
występującej. (w skrócie: nadmierna zapadalność)Przebieg epidemii (fazy): narastanie, szczyt,
rzuty, zanikanie (ogon epidemii). Zasięg czasowy epidemii: epidemia sezonowa; epidemia
okresowa (wyrównawcza); epidemia punktowa;
Zasięg terytorialny epidemii: epidemia lokalna (jednostka administracyjna, miasto, dzielnica,
wieś, osiedle, zakład, instytucja, przedsiębiorstwo, posesja); epidemia (ogólno)krajowa (na
większym obszarze danego kraju); pandemia (występowanie w określonym czasie epidemii,
wywołanej przez ten sam zarazek, na terenie wielu krajów, a nawet kontynentów). Endemia
występowanie zachorowań na daną chorobę wśród ludności na danym terenie w liczbie
utrzymującej się przez wiele lat na podobnym poziomie (niewielkimi wahaniami rocznymi).
Okresowość endemii: naprzemienny wzrost i spadek zapadalności w poszczególnych latach.
Sezonowość zachorowań: wzrost zapadalności w określonej porze roku. Przypadek
zawleczony (importowany) choroby zakaźnej: zachorowanie do którego doszło w wyniku
zakażenia poza danym obszarem (kraju, regionu, itp.) Przypadek rodzimy choroby zakaźnej:
zachorowanie które nastąpiło w wyniku zakażenia na danym obszarze ( np. wewnątrz kraju ).
Nosiciel: osoba bez objawów chorobowych, w której organizmie bytują i rozmnażają się
drobnoustroje chorobotwórcze, stanowiąca potencjalne źródło zakażenia innych osób.
Podejrzany o chorobę zakaźną: osoba, u której występują objawy kliniczne wskazujące na
chorobę zakaźną lub która pozostawała w bezpośredniej lub pośredniej styczności ze źródłem
zakażenia. Podejrzany o zakażenie: osoba bez objawów choroby zakaźnej, która pozostawała
w bezpośredniej lub pośredniej styczności ze źródłem zakażenia, jeżeli rodzaj styczności
zagrażał przeniesieniem drobnoustrojów.Zagrożenie epidemiczne: prawdopodobieństwo
narastania liczby zachorowań występujących dotąd sporadycznie lub nie występujących
wcześniej na danym terenie.
Stan zagrożenia epidemicznego: stan wysokiego prawdopodobieństwa powstania epidemii lub
zawleczenia choroby zakaźnej wymagający podjęcia określonych działań w celu zapobieżenia
epidemii lub zminimalizowania jej skutków. Dezynfekcja: niszczenie form wegetatywnych
drobnoustrojów za pomocą metod fizycznych, chemicznych, lub biologicznych. Sterylizacja:
zniszczenie wszystkich drobnoustrojów oraz ich form przetrwalnikowych przez zastosowanie
czynników fizycznych lub chemicznych. Skażenie (kontaminacja): zanieczyszczenie
drobnoustrojami lub ich toksynami powierzchni, przedmiotów, żywności, gleby, wody i
powietrza. Epidemiologiczne opracowanie ogniska: zespół czynności zmierzających do
powstrzymania procesu epidemicznego; obejmuje najczęściej dochodzenie epidemiologiczne
oraz unieszkodliwienie źródła zakażenia, przecięcie dróg szerzenia się zakażenia, wzmocnienie
odporności osób wrażliwych na zakażenie.
PODSTAWOWE DEFINICJE: ZAKAŻENIE = INFEKCJA (infection) = wniknięcie i rozwój
w organizmie żywym biologicznego czynnika chorobotwórczego = obecność i namnażanie się
mikroorganizmu (zarazka) w tkankach gospodarza. CHOROBA INFEKCYJNA (infectious
disease) = choroba będąca następstwem zakażenia (infekcji) = kliniczna ekspresja zakażenia.
CHOROBA ZAKAŹNA (contagious disease) = choroba infekcyjna szerząca się z osobnika na
osobnika. CHOROBA ZARAŹLIWA = choroba zakaźna szerząca się z osobnika na osobnika
tego samego gatunku. ZAKAŻENIE BEZOBJAWOWE = zakażenie, w którym nie dochodzi
do wystąpienia objawów chorobowych (tj. ekspresji klinicznej), a jego następstwem jest
wytworzenie odporności lub stanu nosicielstwa.
Proces epidemiczny w chorobach zakaźnych i zakażeniach jest to szerzenie się zakażenia
ze źródła zakażenia, drogami zakażenia, na osobniki wrażliwe na zakażenieZWALCZANIE
CHORÓB ZAKAŹNYCH:likwidacja źródeł przecinanie dróg podnoszenie
odpornościŹRÓDŁO ZAKAŻENIA: człowiek, zwierzę, roślina lub materia nieożywiona, z
której zarazek lub inny biologiczny czynnik chorobotwórczy został przeniesiony na osobę

wrażliwą.Człowiek chory na pełnoobjawową lub poronną postać chorobyCzłowiek zakażony w
końcowej fazie okresu wylęgania chorobyNosiciel – człowiek lub zwierzę w którego
organizmie bytuje i rozmnaża się zarazek nie wywołując u niego objawów
chorobowychZwierzę chore na pełnoobjawową lub poronną postać chorobyŻywność, gleba, lub
inna materia nieożywiona, w której zarazki mogą się namnażać, czy też, która stanowi ich
naturalny rezerwuar REZERWUAR ZARAZKA = naturalne, biologiczne środowisko dla
danego zarazka; człowiek, zwierzę, roślina lub wyjątkowo inne środowisko, np. gleba, w
której latami żyje, w formie przetrwalnikowej lub wegetatywnej i rozmnaża się zarazek)
DROGI ZAKAŻENIA (przenoszenia, szerzenia się zarazka): sposób i mechanizmy
przenoszenia zarazków ze źródła zakażenia na osobniki wrażliwe, za pośrednictwem nośnika
zarazków. KONTAKT BEZPOŚREDNI (nie ma nośnika):
KONTAKT SEKSUALNY;
DROGA WERTYKALNA;
KONTAKT POŚREDNI: INOKULACJA (ekspozycja na zakażoną krew lub inny materiał
zakaźny poprzez naruszenie ciągłości tkanek; nośnikiem jest przedmiot powodujący naruszenie
ciągłości tkanek): celowe naruszenie ciągłości tkanek z zaniedbaniem , zasad
sterylności , (niesterylne narzędzia, nie przestrzeganie właściwych procedur): a/. medyczne
zabiegi inwazyjne: przetoczenie zakażonej krwi; iniekcje (w celach terapeutycznych czy
diagnostycznych); inne zabiegi inwazyjne, w tym operacje; b/. nie medyczne techniki
inwazyjne z zaniedbaniem zasad sterylności:paramedyczne (np. akupunktura); kosmetyczne
(np. przekłuwanie uszu); tatuaż; zażywanie narkotyków dożylnie; 2.2.2 przypadkowe
naruszenie ciągłości tkanek niesterylnym przedmiotem:
a/. wypadkowe; b/. w czasie nieinwazyjnego zabiegu medycznego (np. wlew
doodbytniczy, cewnikowanie pęcherza moczowego, kolposkopia, endoskopia, badanie
otolaryngolologiczne itp.);
c/. w czasie nieinwazyjnego zabiegu kosmetycznego (np. golenie, czy tzw.
"cieniowanie" owłos brzytwa czy żyletką, manicure, pedicure); poprzez wspólne używanie
przyborów toaletowych łatwo kaleczących skórę czy błonę śluzową (przybory do golenia,
szczoteczki do zębów, do rąk itp.);
1.

KONTAKT BŁONY ŚLUZOWEJ LUB USZKODZONEJ

SKÓRY (niekiedy nawet tylko z mikrouszkodzeniem)Z PRZEDMIOTAMI LUB
POWIERZCHNIAMI ZANIECZYSZCZONYMI MATERIAŁEM ZAKAŹNYM (krew,
wydzieliny, wydaliny) PRZENIESIENIE RĘKOMA MATERIAŁU ZAKAŹNEGO Z
PRZEDMIOTÓW CODZIENNEGO UŻYTKU, LUB
3.DROGA KROPELKOWA (materiałem zakaźnym jest śluz z dróg oddechowych i jamy
ustnej rozpylony w powietrzu w postaci drobnych kropelek – tj. aerozolu): 3.1 DROGA
KROPELKOWO-POWIETRZNA (nośnikiem jest powietrze) 3.2 DROGA KROPELKOWO-
PYŁOWA (nośnikiem jest kolejno powietrze, pył, powietrze). \
DROGA POKARMOWA ( nośnikiem jest spożytypokarm lub wypita woda) Produkty
spożywcze, napoje i potrawy mogą zostać zakażone w czasie pozyskiwania, przetwarzania,
przechowywania, dystrybucji, przygotowywania potraw (tj. obróbki kulinarnej), czy ich
podawania (np. za pośrednictwem brudnych naczyń kuchennych czy stołowych, brudnych rąk).

2.

WEKTORY = ŻYWI PRZENOSICIELE

STAWONOGI (transmisja zakażenia w sposób biologiczny lub mechaniczny): wszy, pchły,
komary,kleszcze, muchy i in. GRYZONIE (wektory i często rezerwuary zarazków): szczury,
myszy i inne drobne gryzonie.ZWALCZANIE CHORÓB ZAKAŹNYCH (trzy kierunki
działania). Likwidacja źródeł zakażenia: \
leczenie etiotropowe chorych ( hospitalizacja, leczenie

obowiązkowe poza szpitalem ),

izolacja chorych ( hospitalizacja obowiązkowa, izolacja

domowa ),

kwarantanna osób z kontaktu
nadzór epidemiologiczny ( lekarski ) nad osobami podejrzanymi o zakażenie,
nadzór nad nosicielami,
badania ludzi i zwierząt mające na celu wykrycie zakażenia ( m. i. osób podejmujących lub
wykonujących niektóre zajęcia zarobkowe, osób z kontaktu z chorymi lub zakażonymi,
ozdrowieńców po niektórych chorobach zakaźnych ),
odsunięcie od pracy osób zakażonych, zatrudnionych przy wykonywaniu niektórych zajęć
zarobkowych,
nadzór weterynaryjny nad zwierzętami i ubój sanitarny.

\Przecinanie dróg zakażenia: bariera sanitarna:
- minimum sanitarne dla każdej zbiorowości ludzi ( = zapewnieni zaopatrzenia w bezpieczną
wodę i bezpieczną żywność, usuwanie i unieszkodliwianie nieczystości i odpadków, ochrona
przed ekstremalnymi warunkami atmosferycznymi t.j. "dach nad głową" ).
- sterylizacja i dezynfekcja
- dezynsekcja i deratyzacja
bariera higieniczna ( mycie, czyszczenie i sprzątanie, higiena osobista, zwł. mycie rąk, wysoki
standard w zakresie higieny żywności i żywienia, czystości i porządku miast i osiedli,
higienicznych warunków mieszkania, nauki i pracy, łącznie z higienicznym stylem życia,
wysoki poziom higieny szpitalnej
oświata zdrowotna
Podnoszenie odporności osób wrażliwych na zakażenie:
szczepienia zapobiegawcze całej populacji docelowej
( kalendarz szczepień ), szczepienia poekspozycyjne, szczepienia osób narażonych w sposób
szczególny na zakażenie ( tzw. grup wysokiego ryzyka ), chemioprofilaktyka.

Obok

w/w, do podstawowych warunków bezpiecze

ń

stwa epidemiologicznego nale

ż

y istnienie

i sprawne funkcjonowanie systemu wykrywania i zwalczania epidemii:

wysoce profesjonalne i dobrze wyposa

ż

one i sprawnie działaj

ą

ce słu

ż

by przeciw

epidemiczne;

monitorowanie sytuacji epidemiologicznej;

surveillance szczególnie niebezpiecznych chorób zaka

ź

nych;

opracowywanie ognisk epidemicznych (pojedynczych i zbiorowych );

stała gotowo

ść

do podj

ę

cia działa

ń

w momencie powstania zagro

ż

enia

epidemicznego i wybuchu epidemii;

nadzór sanitarny nad potencjalnymi

ź

ródłami zagro

ż

e

ń

epidemicznych zwłaszcza

wod

ą

,

ż

ywno

ś

ci

ą

i

ż

ywieniem;

baza logistyczna ( szpitale zaka

ź

ne, lekarze specjali

ś

ci, zapas

ś

rodków

dezynfekcyjnych itp. ).

Podstaw

ę

prawn

ą

zwalczania chorób zaka

ź

nych w Polsce stanowi USTAWA z dn.

6 wrze

ś

nia 2001 r. o chorobach zaka

ź

nych i zaka

ż

eniach (Dz. U. nr 126, poz. 1384).

Trzy składniki kontroli chorób zakaźnych: - powstrzymywanie (utrzymywanie zapadalności
na możliwym do przyjęcia poziomie – bez epidemii, tylko endemiczne występowanie
choroby); eliminacja (tylko sporadyczne, izolowane ogniska choroby); - eradykacja
(całkowita likwidacja zachorowań na daną chorobę);
Zdrowie zbiorowości-
to stan dynamicznej równowagi między populacją a otoczeniem, zapewniający jej możliwość
przetrwania i rozwoju dzięki korzystnemu kształtowaniu cech biologicznych jednostek oraz
pomyślnym zmianom w środowisku.

Rodzaje zmienności zjawisk zdrowotnych w czasie:
sekularna - zmiany w następstwie chorób, zgonów lub innych zjawisk zdrowotnych na
przestrzeni długiego okresu czasu
(wielu dziesiątków lat), np. zmienność poziomu umieralności
okresowa - zmiany zwykle regularne cykliczne w występowaniu choroby (przedziały kilku lub
kilkunastoletnie), np. choroby zakaźne jak płonica (5-10 lat) sezonowa - dotyczy głównie
chorób zakaźnych, zmiany występują w różnych porach roku, także obserwuje się sezonowe
zaostrzenia chorób przewlekłych
gwałtowne zmiany w częstości występowania choroby w krótkich okresach czasu,
charakterystyczne zwykle dla pojedynczego czynnika chorobowego (nagła zwyżka zapadalności
= epidemia) Mierniki zdrowia populacji:
negatywne - oparte są one na określeniu rozpowszechniania zgonów, chorób i inwalidztwa.
- Mierniki oparte na zgonach mają postać współczynników
wyrażających liczbę zgonów zanotowanych w pewnym okresie
czasu .
- Mierniki oparte na rozpowszechnianiu chorób, mają postać
współczynników wyrażających liczbę przypadków zachorowań
pozytywne - dostarczają informacji o stopniu adaptacji organizmu lub łączą się ze

zmniejszonym ryzykiem zachorowania
ryzyka choroby - dostarczają informacji o takich właściwościach lub poziomie cechy, których
obecność zwiększa szansę wystąpienia danej choroby Pozytywne mierniki zdrowia -
Są to miary zdrowia, które informują o stopniu adaptacji organizmu lub łączą się ze
zmniejszonym ryzykiem zachorowania.
Wyróżnia się mierniki rozwoju i sprawności.
mierniki sprawności czynnościowej- dostarczają informacji o stanie przystosowania ustroju do
ś

rodowiska zewnętrznego.

mierniki rozwoju –to zmienne opisujące rozmiary ciała, bądź jego ciężar (pomiary długości
ciała, poszczególnych jego odcinków, ciężar, powierzchnia, objętość)
mierniki ryzyka zachorowania lub zgonu- to zarówno cechy genetyczne jak
i wpływ środowiska, które u danej osoby mogą zwiększyć prawdopodobieństwo wystąpienia
choroby
Pozytywne mierniki zdrowia:
1) długi przeciętny okres życia człowieka,
2) dobry stan odżywienia- wyrażony korzystnym stosunkiem ciężaru
ciała do wzrostu w określonej grupie wiekowej,
3) dobry stan: wzroku, słuchu, rozwoju umysłowego, prawidłowa
budowa i postawa ciała,
4) dobry stan uodpornienia przeciw chorobom zakaźnym,
5) dobre warunki środowiskowe i mieszkaniowe,
6) dobre warunki nauki i pracy- eliminujące wpływ czynników
szkodliwych dla zdrowia,
7) należyty stosunek czasu pracy do czasu odpoczynku,
odpowiednie warunki rekreacji,
8) niskie wskaźniki spożycia alkoholu, tytoniu i innych używek,
9) niski wskaźnik wypadków komunikacyjnych, domowych,
wypadków przy pracy
Negatywne mierniki zdrowia
Współczynniki:

- zgonów

- śmiertelności

- zapadalności

- chorobowości

Są to najpowszechniej stosowane mierniki oparte na określeniu rozpowszechnienia zgonów,
chorób i inwalidztwa.
Umożliwiają one określenie bieżącej sytuacji zdrowotnej .

Umieralność- liczba zgonów w badanej populacji w danym okresie czasu
ś

miertelność- odsetek zgonów wśród osób chorych na ściśle określoną chorobę

Badanie umieralności.
Cel badania: - określenie prawdopodobieństwa zgonu w danej populacji w wybranym okresie
czasu.
Umieralność wyrażamy współczynnikiem podającym liczbę zgonów na jednostkę ludności w
określonym czasie.
Jednostką ludności ( K) w stosunku do której przelicza się zwykle liczbę zgonów, jest 1 tys., 10
tys., 100 tys. lub 1 mln.
W celu poprawnego obliczenia wsp. umieralności, konieczne jest zdefiniowanie jednostek
czasu, ludności, przyczyn zgonów oraz ustalenie rodzaju populacji ( pop. generalna, lub jej
część wg wieku, płci, zawodu)
Potrzeba analizy wsp. umieralności w odniesieniu do poszczególnych grup populacji, wynika z
tego,iż ryzyko zgonu zależy od wielu czynników jak: wiek, płeć, budowa fizyczna, czynniki
ś

rodowiskowe.

Umieralność nie jest zbyt dobrym i pełnym wskaźnikiem oceny stanu zdrowia ludności,
ponieważ prawdopodobieństwo wystąpienia zgonu jest niejednakowe w rożnych schorzeniach a
szereg chorób nie kończy się śmiercią.
Umieralność jest wartościową miarą tylko w odniesieniu do chorób o wysokim współczynniku
ś

miertelności ( np. nowotwory złośliwe) Stan zdrowia ludności Polski na podstawie

danych o umieralności.Współczynniki zgonu : - ogólne

- cząstkowe ( swoiste)

1) współczynnik umieralności ogólnej:
a / b x 1000
a- liczba zgonów ogółem w danym czasieb – liczba ludności narażonej na ryzyko zgonu w
danym czasie.

W um.og. > 12 promili wysoki
W um.og.< 10 promili niski
W um.og. > 55 promili niebezpieczeństwo wymarcia populacji
2) Współczynnik umieralności proporcjonalnej

c / d x 100 %

c – liczba zgonów z powodu danej choroby
d – liczba chorych na tę chorobę
Swoiste współczynniki umieralności ( wiek, płeć, przyczyna choroby):

3) swoisty współczynnik umieralności dla grupy wieku 30-40 lat

liczba zgonów osób w wieku 30-40 lat

liczba ludności w wieku 30-40 lat narażonej na ryzyko zgonu


4) swoisty współczynnik umieralności dla kobiet

liczba zgonów kobiet

liczba kobiet narażonej na ryzyko zgonu
5) swoisty współczynnik umieralności z powodu choroby

liczba zgonów z powodu choroby

liczba ludności narażonej na ryzyko zgonu


Prawdopodobieństwo zgonu, które w 1 rż jest duże i w 2 rż niewiele mniejsze w dalszych
latach stopniowo maleje i osiąga poziom najniższy w wieku szkolnym.
Od tej granicy wieku prawdopodobieństwo zgonu wykazuje tendencję wzrostową i wraz ze
zbliżaniem się okresu starości dochodzi do wartości takich samych jak u niemowląt
a następnie znacznie wyższych.

Należy się spodziewać, że w Polsce w związku ze starzeniem się ludności współczynnik
umieralności ludności będzie wzrastał.UMIERLNOŚĆ NIEMOWLĄT:

1) wsp.umieralności ogólnej niemowląt:

liczba zgonów niemowląt 0-11 m-ca w roku badanym (X)

liczba urodzeń żywych ( ¼ roku X –1 + ¾ w roku X)


2) wsp.umieralności wczesnej niemowląt:

liczba zgonów niemowląt 0-27 doby życia w roku badanym (X)

liczba urodzeń żywych ( ¼ roku X –1 + ¾ w roku X)
3) wsp.umieralności późnej niemowląt:

liczba zgonów niemowląt od 28 doby do 11 mc w roku badanym X

liczba urodzeń żywych ( ¼ roku X –1 + ¾ w roku X)

4) współczynnik umieralności okołoporodowej:

l.urodzeń martwych + l. zgonów niemowląt w wieku 0- 6 doby w roku X

liczb urodzeń żywych i martwych w roku X

5) współczynnik martwo urodzonych płodów:

liczb urodzeń martwych

liczba urodzeń żywych + liczba urodzeń martwych
Umieralność okołoporodowa a także umieralność wczesna niemowląt :
- następstwa wcześniactwa,
- urazy porodowe,
- wady wrodzone.

Umieralność późna niemowląt;
- choroby ukł. oddechowego,
- choroby ukl. pokarmowego,
- choroby zakaźne
Pierwszy rok życia jest niebezpiecznym okresem w życiu człowieka
Ryzyko zgonu w pierwszych 12 miesiącach po urodzeniu jest znacznie większe niż w
jakimkolwiek inny, okresie z wyjątkiem wieku starczego.
Zgony niemowląt związane są nie zawsze i nie tylko z przyczynami zdrowotnymi lecz także w
ogromnym stopniu zalezą od warunków ekonomicznych i kulturowych środowiska.
Umieralność niemowląt to nie tylko zagadnienie medyczne, ale także jeden z problemów
demograficznych społeczeństwa.
Dla celów epidemiologicznych przydatne są również mierniki urodzeń i przyrostu
naturalnego:

1) wsp. urodzeń

liczba urodzeń żywych

liczba ludności
2) wsp. płodności:

liczba urodzeń

liczba kobiet w wieku rozrodczym ( 15-49 rż)

3) wsp. przyrostu naturalnego:

liczba urodzeń żywych – liczb zgonów

liczby ludności

Badania rozpowszechnienia chorób.

Statystyki chorobowości dostarczają informacji o chorobach, które choć nie powodują zgonów,
mogą przynieść cierpienie i straty materialne.
Na ich podstawie można wnosić, czy spadek umieralności łączy się ze zmniejszeniem częstości
choroby, czy jest tylko następstwem pomyślniejszego jej przebiegu.
Dane o chorobach powinny być rozpatrywane w powiązaniu z czynnikami środowiskowymi,
chemicznymi i fizycznymi- mogącymi wywrzeć swój wpływ na długo przed wystąpieniem
choroby.W przeciwieństwie do zgonu, który jest wydarzeniem jednoznacznie określonym,
pojęcie choroby nie jest jednoznaczne.
Choroba:
- może pojawiać się i cofać,
- jej objawy bywają nieokreślone a nawet wyłącznie subiektywne,
- używamy dla niej rożnych określeń:

choroba, niedomoga, zaburzenie, wada, upośledzenie, uraz

Częstość występowania choroby można określić za pomocą dwóch mierników:
1) chorobowości,
2) zapadalności
CHOROBOWOŚĆ I ZAPADALNOŚĆ;
chorobowość - liczba wszystkich przypadków zachorowań w określonym czasie.

zapadalność ( zachorowalność)- liczba nowych przypadków zachorowań w badanej populacji
w określonym przedziale czasu.Pomiar chorobowości:
1) wsp. chorobowości okresowej ( całkowitej)-

jest to suma chorób lub chorych na przestrzeni określonego

czasu

2) wsp. chorobowości punktowej:

liczba chorych dana chorobę w danym czasie

liczba ludności w tym czasie
Pomiar zapadalności;
Dotyczy przypadków nowych zachorowań.

1) wyrażony w formie mierzącej liczbę nowych chorych
liczba nowych chorych

liczba ludności narażonej na ryzyko zachorowania

2) wyrażony w formie mierzącej liczbę nowych zachorowań

liczba nowych zachorowań

liczba ludności narażonej na ryzyko zachorowania


Chorobowość (ch) = zapadalność (z) x czas trwania choroby (t
GRZYBY
90% woda,3-5% zw.azotowe-60białka,40chityna, 4-6%weglowodany, 0,3% tłuszcze. Grzyb
ulega strawieniu w 60%. 4-5rz unikac spozywania grzybów, do14 z lasu.
Najczęsciej zatrucia woj. Slaskim i podkarpackim. Przyczyny zatruc:
-duza zmienność gatunkowa grzybów,
- grzyby trojace podobne do jadalnych,-zatrucia nieswoiste grzybami jadalnymi zle
przechowywanymi, - mala znajomość ggrzybow społeczeństwie
nie zbierac grzybow w worki foliowe-zaparzeniei przekształcenie choliny w toksyczna neuryne,
grzywby z lasow zjesc ciagu24h, należy suszyc marynowac i obgotowywac,
Najczęściej zatrucia powoduja: muchomor sromotnikowy, krowiak podwinięty, muchomor
plamisty, muchomor czerwony, strzępak, piestrzenica kasztanowata, zasłonak rudy, gatunki
jadalne,
Zatrucia cytotropowe- uszkadzaja komorki watroby- muchomor sromotnikowy, wiosenny,
jadowity, , piestrzenica kasztanowata , zasłonak rudy
Zatrucia neurotropowe- a) z objawami muskarynowymi : krowiak podwinięty, strzępia
ceglasty b) z o.psychotropowymi(atropinowymi) ; muchomor plamisty, czerwony, czernidlak
pospolity(trujacy przy alkoholu)
Zatrucia gastryczne- draznia przewód pokarmowy: gąska tygrysowata , rózgowata , siarkowa,
maslanka wiązkowa, wieruszka zatokowa, mleczaj wełnianka, goryczak żółciowy, borowik
szatański. Muchomor sromotnikowy- cytotropowy, zielonkawo oliwkowa barwa
kapelusza –hymenofor blaszkowy, -nóżka rozszerzona i otoczona porozrywana pochwą, -
pierścień nieprzesuwalny, na trzonie zygzakowaty deseń -mylony z czubajka kanią(przesuwalny
pierścien), pieczrka polną, gołąbkiem zielonym, gąską żółtą - zielona - posiada 2toksyny:
AMATOTOKSYNY: działaja wolno ale bardzo toksycznie, pierwsze objawy po15h, rozkładane
w temperaturze w temp 269C, iim dłuższy okre utajony tym większe objawy narządowe.
FALLOTOKSYNA: działają szybciej, pierwsze objawy po 1-2h, ulegają rozkładowi podczas
gotowania, zatrucia masowe: lipiec –wrzesień. PRZEBIEG: objay po 8-12-24h po spożyciu,
indyidulana wrażliwość, zalezy od wieku, I okres-utajenia, II okres-zespół sromotnikowy, ostry
nieżyt żołądkowo jelitowy(uporczywe wymioty, biegunka, zaburzenia wodno-elektrolitowe,
enzymatyczne, krzepnięcia krwi, termoregulacji, hipoglikemia), objawy trwaja 3-4 dni, pożniej
okres poprawy, uszkodzenie wątroby, żółtaczka, serca, śledziony, zatrzymani układu
oddechowo-krążeniowego, kurcze mięsni, ból głowy, rozlgła martwica wątroby są przyczyna
zgonu. ZESPÓŁ SROMOTNIKOWY. zaburzenia mogą doprowadzic do wstrząsu a u dzieci i
starych do śmierci. III okres- pozorna poprawa(cisza przed burza) IV okres- uszkodzenie
kom.mięśni, powiekszenie w., śpiączka wątrobowa, .postępowanie terapeutyczne:usunięcie

resztek grzbow z przew.pokarm., uzupełnianie płynow i elektrolitów, zobojętnienie toksyn,
leczenie następstw uszkodzenia wątroby, Piestrzenica kasztanowata- cytotropowe mózowato
pofałdowana główka, barwa rudawa lub czarna , marzec-kwiecień, sierpień- wrzesień, w borach
tucholskich, okolice Włocławka. Toksyna: GYROMYTRYNA: podrażnienei spojówek i
górnych dróg oddechowych, substancja bardzo lotna o niskim stopniu wrzenia- +5C, ulatnia się
podczas suszenia, objawy 8-12h po spozyciu grzybów, zaburzenia żołądkowo-jelitowe
(wymioty, bóle brzucha ogólne os łąbienie, stan przedżółtaczkowy, bolesne powiększenie
wątroby i jej uszkodzenie, zatrucia gdy słabo ugotowane grzyby). ZASŁONIAK RUDY:
cytotropowy, hymenofor blaszkowy, wszystko w kolorze rudym nawet zarodnik, na pograniczu
woj. Kujawsko-pom. I wielkopolskiego, toksyna ORELANINA: oporna na działanie enzymów
przew. Pokarm., wrzesien- październik, objawy zatrucia 3-4dni po spozyciu grzyba, nudności
wyioty, rozległe bóle brzycha,, uporczywe zaparcia, dreszcze bez temp., skapowmocz, uszkadza
kanaliki nerkowe, p.n.n. śmierc, bezmocz, silne pragnienie, śmierć 2miesiące po spozyciu
grzybów. Krowiak podwinięty= olszówka- neurotropowe,barwa brązowo-oliwkowa,
kapelusz podwinięty, posiada BETAINA, ACETYLOCHOLINA, MUSKARYNĘ- działa
pobudzająco na ukł. Przywspólczóny, tylko30%ludzi może wymagac hospitalizacji, objawy:
bóle głowy, zawroty, wzmożona działalność gruczołów potowych, ślinowych, łzowych,
zaburzenia wzroku, przejściowa ślepota, muskaryna rozpuszcza się w gotującej wodzie(grzyby
SA jadalne gdy je ugotujemy i wylejemy wod e kilka razy), objawy zatrucia 4-5h po spozyciu,
zaburzenia żołądkowo jelitowe, temo 40C. muchomor plamisty- brązowy kapelusz z biało-
brązowymi plamkami, posiada KWAS IBOTENOWY, MUSCYMOL, MUSKARYNA ,
obajwy ztrucia po1-2h, wymioty, omamy słuchowe i wzrokowe, suchośc błon śluzowych,
zaburzenia równowagi, agresywnośc, zaczerwienienie i obrzęk twarzy, zatrzymanie oddechu i
sinica, zbierane przez narkomanów(właściwości halucynogenne.) czernidlak posp.:
psychotropowy „psie grzyby” , trujący warunkowo przy jednoczesnym spożyciu alkoholu
między 3-72h po spożyciu, KOPRYNA- blokuje deh.aldehydu octowego, po spozyciu alkoholu
natychmiastowa reakcja, po 20-30min, zaburzenia żoł-jelit, zaczerwienie twarzy, przysp. Tętno
i oddech, niekontrolowane skurcze mięsni, zaburzenia równowagi, omamy słuchowe i
wzrokowe, metaliczny smak w ustach lęk przed śmiercią, objawy utrzymują się 3-4dni, toksyna
utrzymuje się 7dni. Mleczaj wełnianka- na obrzeżach wloski, mylony z mleczajem ryczem.
Borowik sztanski- hymenofor rurkowy, rosnie na wapiennym podłożu w jasnych alsach.
Goryczak żółciowy- bardzo gorzki, zatrucia najłagodniejsze, zw. Żywicowe rozpuszczają się
w jelitach, objawy po 1-3h po spozyciu bóle brzycha,wymioty, biegunki kilkudniowe,
uszkodzenie wątroby ale tlyko w cięzkich przypadkach. Strzepiak ceglasty- maj-lipiec,
MUSKARYNA, nudności wymioty, zaczerwienie twarzy, poty, ślinotok, zaburzenia widzenia,
bóle brzucha, bradykardia


ZAKTRESY BADAŃ FIZYCZNO-CHEMICZNYCH WODY:

- badanie sanitarne podstawowe wykonywane przy rutynowej kontroli wody: mętność, barwę,
zapach, odczyn twardość, zasadowość, żelazo, mangan, chlorki, amoniak, azotyny, azotany i
utlenialność
- badania sanitarne rozszerzone, które poza wyżej wymienionymi oznaczeniami obejmują
również suchą pozostałość: siarczany, metale ciężkie, fluor, magnez, detergenty oraz inne
charakterystyczne substancje, które oznacza sie stosownie do lokalnych potrzeb i badań
REPERKUUSJE ZDROWOTNE PO SPOŻYCIU WODY ZE ZWIĄZKAMI:

- związki azotowe - spożycie przez niemowlęta i małe dzieci powoduje utlenieni hemoglobiny
do methemoglobiny (karmienie sztuczne tą wodą--> sinica --> zgon), u dorosłych nie ma
zagrożenia z powodu obecności enzymów redukujących methemoglobinę do hemoglobiny.
Związki azotowe reagują z aminami lub amidami tworząc związki N-nitrozoaminowe i N-
nitrozoamidowe, które w 80% są związkami rakotwórczymi. Woda bogata w związki azotowe
nie nadaję się do spożycia jedynie do celów sanitarnych,
- żelazo w wodzie - 4 krotny wzrost wartości Fe widać w wodzie, smak żelazisty, utlenia się z
FeCl2 do Fe3+ i w wodzie widoczne jako żółta woda, po 24 h opada i tworzy osad. Fe
podrażnia przewód pokarmowy u niemowląt i osób po 40rż. Nie chcemy żelaza w wodzie bo na
osadach rozwijają się bakterie, NIZ warunkowo dopuszcza spożycie wody bogatej w Fe, w
celach sanitarnych Fe w wodzie powoduje żółte zacieki, porowate obszary Fe(OH)3 - nie nadaje
się do celów sanitarnych
- twardość wody - zawartość soli Ca i Mg, jako woda sanitarna powoduje zużycie więcej mydła
(sole sodowe i potasowe długich kwasów tłuszczowych --> twarda woda sole palmitynianu i
stearynianu Ca i Mg --> oasd brunatny i szary na ciuchach i sanitariatach ciężko sie usuwa -->
częstsze pranie/płukanie). U małych dzieci powoduje alergie. ciuchy są szare. W wodzie
spożywczej jest to wartość pozytywna, woda taka jest smaczna i jest zdrowa bo jest bogata w
Ca i Mg (20% zapotrzebowanie na te pierwiastki), te pierwiastki w wodzie są lepiej
przyswajalne
WŁAŚCIWOŚCI FIZYCZNE

Temperatura – wpływa na smak i właściwości orzeźwiające wody ze względu na
rozpuszczone w niej gazy, głównie CO2. Wody podziemne o głębokości ponad 35 m – temp. 8-
12st.C
Mętność – cecha optyczna występujących w wodzie drobnych zawiesin, które powodują
rozproszenie światła. Jednostka mętności – mętność, która powstaje przy dodaniu 1dm3 wody
dest. 1 mg zawiesiny krzemionki. N = 5 mg/dm3
Metoda wizualna przez porównanie próbki wody z wzorcem.
Barwa – wywołana obecnością barwnych związków chemicznych pochodzących ze ścieków
lub przez czynniki naturalne. Wody naturalne – zielonożółtawe. Jednostka barwy – zabarwienie
jakie powstaje po dodaniu do 1 dm3 wody dest. 1 mg chloroplatynianu potasowego i 0,5 mg
chlorku kobaltu. N = mniej niż 20 mg Pt/dm3
Zapach –
a) poch. Naturalnego – R – roślinne, G-gnilne
b) poch. Specyficznego – S(fenol, nafty, smoły)
Oznaczamy na zimno (20st.C) i na gorąco (60st.C)
0-brak, 1-bardzo słaby, 2-słąby, 3-wyraźny, 4-silny, 5-bardzo silny.
N=3R
WŁAŚCIWOŚCI CHEMICZNE

Amoniak – poch.mineralnego lub organicznego jako produkt biochemicznego rozkładu
organicznych zw. azotowych(białka, mocznik)
N=0,5mg azotu amonowego w litrze wody.
METODA – nessleryzacji, r-cja z odczynnikiem Nesslera (K2HgI4)-zw. o żółtym zabarwieniu
Azotyny – przejściowy produkt mikrobiologicznego utleniania amoniaku. Związki bardzo
nietrwałe, brak normy (kilka-kilkanaście mg w litrze)
METODA – polega na ich zdolności do tworzenia z kwasem sulfanilowym w roztworze
kwaśnym dwuazozwiązku, który w połączeniu z alfanaftyloaminą daje azobarwnik o
zabarwieniu czerwonofioletowym.
Azotany – końcowy produkt rozkładu i utleniania organicznych związków azotowych, z gleby
nawożonej sztucznymi nawozami, z naturalnych pokładów soli i ścieków przemysłowych.
Mogą być szkodliwe dla zdrowia-sinica, metHb.
N=10mg NNO3 w 1 dm3
METODA – reakcja z salicylanem sodowym w środowisku stężonego H2SO4 w wyniku której
powstaje kwas nitrosalicylowy, po zalkalizowaniu daje on intensywne żółte zabarwienie.
Utlenialność – właściwość wody polegająca na redukowaniu nadmanganianu potasowego
wskutek utleniania się obecnych w wodzie zw. organicznych. Wartość utlenialności oznacza
ilość tlenu w mg dostarczonego przez KMnO4 na utlenienie subst. Organicznych obecnych w 1
dm3 wody badanej.
N=3-5 mg O2 na dm3
METODA – polega na reakcji KMnO4 ze związkami organicznymi; w roztworze kwaśnym w
temp. wrzenia utlenia je do zw. prostych.
Chlorki – mogą pochodzić z gleby, z pokładów naturalnych soli, z zanieczyszczenia ściekami
lub różnymi odpadkami pochodzenia zwierzęcego, człowiek defekuje ok. 12 g NaCl na dobę.
N=300mg Cl/ dm3
METODA - miareczkowanie chlorków azotanem srebra wobec chromianu potasowego jako
wskaźnika przy pH 6,5-10.
Po wytrąceniu wszystkich chlorków w postaci chlorków srebra jony srebrowe reagują z
chromianem i wytrąca się chromian srebra. Zmiana zabarwienia z zielonkawożółtego na
ż

ółtawoczerwony.

Żelazo – zw. żelaza w wodach podziemnych są najbardziej uciążliwymi naturalnymi
składnikami i powodują duże trudności w zaopatrywaniu w wodę, ponieważ wpływają na jej
mętność, brunatnienie i smak.
N=0,5 mg Fe /dm3.
METODA –
a) rodankowa- Fe3+ w śr. Kwaśnym dają z roztworem rodanku krwistoczerwone zabarwienie.
b) z fenantroliną – redukcja Fe2+ do Fe3+ za pomocą hydroksylaminy i jego reakcji z 1,10-
fenantroliną.
Przy pH 2,9-3,5 powstaje różowopomarańczowy związek.
Mangan – łącznie z Fe.
Najczęściej spotyka się Mn w ilościach 0,15-0,3 mg Mn/dm3.
N=0,1 mg Mn/ dm3.
METODA – kolorymetryczna z nadsiarczanem polegająca na utlenieniu zw. manganawych do
nadmanganianu wobec azotanu srebrowego jako katalizatora i siarczanu rtęciowego jako
czynnika usuwającego wpływ chlorków przeszkadzających w otoczeniu.
Twardość – właściwość polegająca na zużywaniu pewnych ilości mydła bez wytwarzania
piany. Właściwość tą nadają wodzie głównie sole wapnia i magnezu. Higieniczne znaczenie
wartości wody ma charakter drugorzędowy. Wody twarde są niepożądane ze względów
gospodarczych (zbędne zużycie mydła, tworzenie kamienia kotłowego). Jednostka twardości
tzw. miligramorównoważniki (milivale) jonów Ca i Mg zawartych w 1 dm3 wody.
N=10mval/dm3 lub 500 mg/dm3 CaCO3.
METODA – tworzenie przez wersenian sodu zw. kompleksowych z kationami wapnia i
magnezu w obecności wskaźnika – czerni eriochromowej. W śr. Zasadowym. Koniec reakcji
objawia się zmianą barwy z czerwonej na niebieską.
Zasadowość ogólna – właściwość wody polegająca na zobojętnianu silnych kwasów
mineralnych. Z higienicznego punktu – znaczenie drugorzędowe, w wodach do celów gosp. i
przemysł. odgrywa istotną rolę.
METODA – do wody 0,1 % roztwór oranżu metylowego i miareczkować 0,1 n HCl do zmiany
zabarwienia z żółtego na żółtoróżowe.

ZOW w mval na dm3 odpowiada ilości cm3 HCl użytej do miareczkowania próbki.
Odczyn pH – większość wód naturalnych pH 6,5-8,5. Zmiana pH – zmiana smaku wody i
wpływ na korozyjność, znaczenie dla procesów oczyszczanai wody, np. przy pH wyższym niż
8,5 – Cl wykazuje słabsze właściwości bakteriobójcze.
METODA – do wody roztwór błękitu bromotymolowego i porównać ze wzorcem.

Skład chemiczny grzybów:

- 87% - woda
- 3-5% - zw. azotowe
- 4-6% - węglowodany
- 0,3% - tłuszcze
- Metale: Ca, Fe, Mg, P, K. Co, Zn, Cu, F, Se, J,
- 60% masy grzyba ulega strawieniu.
- Witaminy: B1, B2, B3, B6, PP, C, kw foliowy, (B-karoten -> kurka)
Najczęstszymi sprawczmi zatruć są:

- m. sromotnikowy 20-30% (zgony 73-94%)
- krowiak podwinięty 26,8 (zgony 3,2%)
- muchomor plamisty 2,9%
- muchomor czerwony 1,1%
- strzępniaki 1%
- p.kasztanowata 0,7%
- zasłoniak rudy 0,3%
- zatrucie grzybami jadalnymi 13-20%
Przyczyny zatruć:

- zmienność gatunkowa grzybów
- podobieństwo grzybów jadalnych i trujących
- mała znajomość grzybów w społeczeństwie i błędne kryteria rozpoznawania grzybów
trujacych
- zwyczaj obcinania tuż powyżej kapelusza
- zbieranie osobników młodych z niepełnymi cechami morfologicznymi
- grzybobranie przez dzieci
- złe przygotowanie i przechowywanie
Podział toksykologiczny grzybów:
1) Zatrucie wywołuje uszkodzenie narządów miąższowych (cytotropowe):

a) Muchomor sromotnikowy i jego odmiany wiosenny i jadowity

- W lasach liściastych lub mieszanych, zwłaszcza w pobliżu dębów lub brzóz. Dostępny od
lipca do połowy października.
- Kapelusz początkowo wypukły, później spłaszczony o barwie zielonkawo-oliwkowej a
niekiedy w odcieniach brązu, na brzegach jaśniejszy, blaszki białe, czasami z zielonkawą
poświatą
- Trzon na długim prostym trzonie u góry występuje duży zwisający pierścień, trzon na
podstawie bulwiasto rozszerzony, otoczony odstającą pochwą
- Miąższ biały, nie zmienia barwy po przełamaniu, smak łagodny, słodkawy
- Toksyny: amanitotoksyny (działają 10-20 razy silniej niż fallotoksyna), odporne na wysokie
temperatury, kwasy i enzymy, uszkadzają błonę śluzową przewodu pokarmowego, powodują
martwicę komórek wątroby i kanalików nerkowych, uszkodzenie trzustki, jąder, serca, mózgu,
neutrofili, erytrocytów, fallotoksyna (skrajny hepatotropizm, wysoka temperatura rozkładu)
- Obraz kliniczny zatrucia zależy od: wchłoniętej dawki toksyn, indywidualnej wrażliwości,
wieku chorego, stanu zdrowia przed zatruciem, rodzajem potrawy grzybowej
- Przebieg zatrucia:

1.Faza intensywnych zaburzeń żołądkowo-jelitowych: 8 – 24 h od momentu spożycia,
nudności, stale nawracające wymioty, bóle brzucha, gwałtowne, uporczywe i bardzo częste
wypróżnienia. Konsekwencje - odwodnienie, uczucie wzmożonego pragnienia, pogorszenie
ogólnego stanu i wyglądu chorego, występuje sinica, bolesne kurcze mięśni łydek, bóle
głowy, ogólne osłabienie. Zaburzenia te mogą doprowadzić do wstrząsu, a u ludzi w wieku
podeszłym i u dzieci może dojść nawet do zejścia śmiertelnego. Objawy żołądkowo-jelitowe
utrzymują się przeważnie od 1-3 dni.
2.Faza względnego wyciszenia (okres pozornej poprawy): trwa kilkanaście godzin,
ustępują bóle brzucha, nudności, wymioty, spadek liczby oddawanych stolców
3.Okres z dominującym uszkodzeniem narządów miąższowych: uszkodzenie komórek
wątrobowych w ciągu 3-4 dni od zatrucia, bóle brzucha, smoliste, cuchnące stolce, narastanie
biochemiczne wykładników uszkodzenia hepatocytów (INR, aminotransferaz, bilirubiny), -
stopniowo narastające i pogłębiające się zaburzenia świadomości, śpiączka watrobowa,
głęboka śpiączka, zaburzenia oddychania, krażenia i ośrodka termoregulacji oraz krzepnięcia,
zgon między 4-16 dniem zatrucia

- Diagnostyka zatruć muchomorem sromotnikowym: dokładny wywiad chorobowy (rodzaj
i ilość spożytych grzybów, objawy kliniczne i czas ich wystąpienia od spożycia grzybów),
zabezpieczyć resztki grzybów i potrawy grzybowej, treści żołądkowej, wymiocin, kału,
popłuczyn jelitowych, badanie mykologiczne popłuczyn żołądkowych, stolca i ewentualnie
resztek potrawy grzybowej (zarodniki m sromotnikowego można znaleźć po 5-7 dniach od
zatrucia)
- Postępowanie terapeutyczne polega na: usunięciu resztek grzybów z przewodu
pokarmowego, eliminacji toksyn grzyba z krwi i tkanek, uzupełnienie niedoborów płynów i

elektrolitów, zobojętnienie toksyn wchłoniętych do krwiobiegu oraz ochronie wątroby i innych
narządów przed działaniem toksyn i ich metabolitów, leczeniu następstw uszkodzenia wątroby
- Przyczyny zatruć muchomorem sromotnikowym: najczęściej mylony z gołąbkami
zielonymi, gąską żółtą lub czubajką kanią. Muchomor jadowity i wiosennny mylone bywają z
pieczarkami

b) Piestrzenica kasztanowata

- w lasach sosnowych od kwietnia do końca maja. Często mylona ze smardzem stożkowym lub
jadalnym
- Toksyny: gyromytryna, objawy występują po stosunkowo długim okresie utajenia (6 – 15 h).
- Pierwszymi objawami są: nudności, wymioty, bóle brzucha, głowy, biegunka o różnym
stopniu nasilenia, stan pod żółtaczkowy z bolesnym uszkodzeniem wątroby i powiększeniem
wątroby, ostra niewydolność nerek, najczęstszą przyczyną śmierci jest niewydolność
wątrobowa

c) Zasłonak rudy

- w niektórych regionach polski w lasach mieszanych, od sierpnia do października.
- Toksyny: zespół toksyn – orellanina,
- Objawami są: orellaninaa selektywnie uszkadza kanaliki nerkowe, powoduje rozległe
zmiany zwyrodnieniowe i martwicze, uszkadza wątrobę, śledzionę, żołądek i węzły chłonne.
Objawy chorobowe po bardzo długim okresie utajenia(2-4 dni a nawet 14 – 21 dni).
Początkowy przebieg zatrucia może być lekki, dominują bóle brzucha i wymioty. W ciągu 2 –
3 tygodni może rozwinąć się pełny obraz niewydolności nerek. Przy spożyciu dużej ilości
grzybów objawy mogą wystąpić już po 2 – 3 dniach. Śmiertelność sięga 15%. -Bardzo trudna
diagnostyka ze względu na długo okres utajenia.

2) Zatrucie grzybami wywołującymi zaburzenia psychoneurologiczne (neurotropowe):

1. Objawy muskrynowe:

- strzępiak ceglasty - W lasach liściastych od końca maja do lipca. Toksyna to głównie
muskaryna. Objawy występują szybko (0,5 – 1h). Objawy: nudności, wymioty,
zaczerwienienie twarzy, poty, bóle brzucha, ślinotok, zaburzenia widzenia i oddychania,
objawy gastryczne i bradykardia.

2. Objawy muskarynowe maskowane innymi toksynami

- krowiak podwinięty (olszówka) - W wilgotnych lasach iglastych i liściastych w okresie od
lipca do października. Toksyny: muskaryna, betaina, acetylocholina. W większości
przypadków zatrucia o charakterze lekkim, 30% wymaga hospitalizacji, opisywano jednak
pojedyncze zatrucia zakończone zgonem. Objawy występują 4h po spożyciu, są to: wzrost
wydzielania gruczołów potowych, łzowych i ślinowych, nudności, wymioty, biegunka, bóle
brzucha i głowy, podwyższona temperatura, w zatruciach ciężkich zaburzenia gosp. wodno –
elektrolitowej i RKZ, cechy uszkodzenia wątroby, zwężenie źrenic i hipotonia, spadek
ciśnienia tętniczego
- muchomor czerwony - najczęściej w młodnikach brzozowych, lasach liściastych, iglastych i
mieszanych. Owocuje od lipca do początku listopada. Toksyna – muskaryna (o silnym
działaniu na przywspółczulny układ wegetatywny), muskaradyna, kwas ibotenowy i muscymol
(mają działanie psychotropowe podobne do atropiny), bufetamina (odpowiada za objawy
halucynogenne). Objawy: po 30-60 minutach od spożycia, zwężenie źrenic, zaburzenia
wzroku, zaburzenia równowagi, wzmożone wydzielanie gruczołów potowych, ślinowych i
łzowych, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, nudności i wymioty, zwolnienie tętna, zaczerwienie
twarzy, niepokój, szum w uszach, zawroty i bóle głowy. pobudzenie psychoruchowe, głęboka
ś

piączka, spadek ciśnienia i zaburzenia oddychania

3. Objawy atropinowe

- muchomor plamisty - występuje prawie w każdym lecie, szczególnie przy drogach i
brzegach lasu, owocują od lipca do października. Toksyny: kwas ibotenowy i muscymol,
muskazon, nieznaczne ilości muskaryny. Objawy zatrucia: po 1-4h od spożycia muchomora
mogą wystąpić nieznaczne objawy żołądkowo-jelitowe, takie jak nudności, wymioty oraz
biegunka. Chory skarży się na niepokój, szum w uszach, uczucie lęku, zawroty głowy.
Występuje pobudzenie psychomotoryczne, aż do napadu szału, halucynacje wzrokowo-
słuchowe, przyspieszenie czynności serca, zaczerwienienie skóry twarzy, podwyższenie
temperatury ciała do 40 stopni, rozszerzenie źrenic, wzmożenie napięcia mięśni. W
przypadkach ciężkich - głęboka śpiączka ze spadkiem ciśnienia tętniczego, zaburzenia
oddychania. W stadium śpiączki może dojść do śmierci na skutek zaburzeń oddychania i
zapaści krążeniowej.

4. Zatrucia uwarunkowane spożyciem alkoholu

- czernidlak pospolity - często rośnie w ogrodach, łąkach, nieużytkach. Występuje od maja do
listopada. Spożyty z alkoholem powoduje zatrucie (trujący warunkowo). Toksyna: kopryna
blokuje dehydrogenazę aldehydu octowego. Objawy zatrucia po 20min – 2 h od wypicia
alkoholu. Nawet po 24 – 48h a nawet 72 h od wypicia może wystąpić zatrucie.(Koryna
utrzymuje się 3-4 dni) hospitalizacji wymagają tylko chorzy z nasiloną objawami zatrucia.
Objawy: metaliczny smak w ustach, nudności, wymioty, pobudzenie, lęk, zaczerwienienie
twarzy, tachykardia (niemiarowości nadkomorowe), zaburzenia rytmu serca, hipotonia,
uczucie drętwienia rąk, zaburzenia świadomości(śpiączka) i drgawki

3) Grzyby wywołujące ostry nieżyt żołądkowo-jelitowy (gastryczne)

- w Polsce spotyka się ok 80 gatunków grzybów, których spożycie może wywołać objawy
ostrego nieżytu żołądkowo-jelitowego (gąska rózgowata i siarkowata, gołąbek wymiotny,
maślanka ceglasta, mleczaj wełnianka, goryczak żółciowy). Toksyny nie są poznane.
Najprawdopodobniej są to substancje żywicowe (rozpuszczają się w środowisku zasadowym
jelit). Objawy: 3-5 h po spożyciu nudności, wymioty, bóle brzucha, biegunka, przebieg
łagodny, -u dzieci i osób starszych może doprowadzić do zaburzeń gosp. wodno-elektrolitowej,
spadku ciśnienia, bolesnych kurczów łydek oraz tachykardii

4) Zachorowania spowodowane grzybami jadalnymi (zatrucia nieswoiste)

- grzyby to potrawy ciężkostrawne
- maślaki i kurki zalegają w p. pokarmowym i mogą być przyczyną zaburzeń u osób starszych,
dzieci i chorych.
- grzyby zaparzają się przy nieprawidłowym przechowywaniu i wówczas cholina przechodzi w
neurynę – toksyna podobna do muskaryny (musi być wolny dostęp powietrza).
- Owocniki stare, przejrzałe nawet jeśli rosną w środowisku naturalnym także mogą ulec
zaparzeniu
- niewłaściwe przechowywanie powoduje autolityczny rozpad, stanowiąc wówczas doskonałą
pożywkę dla pleśni i bakterii

GRZYBY
Budowa chemiczna:
-87% - woda
-3-5% - zw. Azotowe
-4-6% - węglowodany
-0,3% - tłuszcze
-Metale: Ca, Fe, Mg, P, K. Co, Zn, Cu, F, Se, J,
-60% masy grzyba ulega strawieniu.
-Witaminy: B1, B2, B3, B6, PP, C, kw foliowy
-B-karoten -> kurka
Najczęstszymi sprawczmi zatruć są:
-m. sromotnikowy 29%
-Krowiak podwinięty 26,8
- muchomor plamisty 2,9%
-muchomor czerwony 1,1%
- strzępniaki 1%
- p.kasztanowata 0,7%
- zasłoniak rudy 0,3%
- zatrucie grzybami jadalnymi 13-20%
Przyczyny zatruć
- zmienność gatunkowa grzybów
- podobieństwo grzybów jadalnych i trujących
- mała znajomość grzybów w społeczeństwie i błędne kryteria rozpoznawania
- zwyczaj obcinania tuż powyżej kapelusza
- zbieranie osobników młodych z niepełnymi cechami morfologicznymi
- grzybobranie przez dzieci
- złe przygotowanie i przechowywanie
Podział ze względu na patomechanizm zatrucia
a)Zatrucie wywołuje uszkodzenie narządów miąższowych – cytytropizm
b)Zatrucie neurotropowe
c)Zatrucie gastryczne
d)Zatrucie nieswoiste – grzybami jadalnymi
Zatrucia cytotropowe
a)Muchomor sromotnikowy i jego odmiany wiosenny i jadowity
b)Piestrzenica kasztanowata
c)Zasłoniak rudy
M.SROMOTNIKOWY
w lasach liściastych lub mieszanych, zwłaszcza w pobliżu dębów lub brzóz. Dostępny od lipca
do połowy pażdziernika.
-kapelusz początkowo wypukły, później spłaszczony o barwie zielonkawo-oliwkowej a
niekiedy w odcieniach brązu
- blaszki białe, czasami z zielonkawą poświatą

- na długim prostym trzonie u góry występuje duży zwisający pierścień
- trzon na podstawie bulwiasto rozszerzony
- na trzonie delikatny zygzakowaty deseń
Toksyny:
1.Oktapeptydy – amanitotoksyny
- działają 10 – 20x silniej od fallotoksyn
- odporne na wysokie temperatury, kwasy i enzymy
- uszkadzają błonę śluzową przewodu pokarmowego
- powodują martwicę komórek wątroby i kanalików nerkowych
- uszkodzenie trzustki, jąder, serca, mózgu, neutrofili, erytrocytów
2.Fallotoksyny
-heptapeptyd
-skrajny hepatotropizm
- mała odporność na temperaturę
Obraz kliniczny zatrucia zależy od:
- wchłoniętej dawki toksyn,
- indywidualnej wrażliwości,
- wieku chorego,
- stanu zdrowia przed zatruciem,
- rodzajem potrawy grzybowej
Przebieg zatrucia
1.Okres utajenia
- 8 – 24 h
- brak jakichkolwiek oznak zatrucia
2.Zespół sromotnikowy
- nudności i nawracające wymioty
- bóle brzucha
- gwałtowne i bardzo częste wypróżnienia
- odwodnienie
- sinica i zaostrzenie rysów twarzy
- bolesne kurcze mięśni łydek
- bóle głowy i ogólne osłabienie
- szybkie i słabo napięte tętno, spadek diurezy
- wstrząs
- objawy gastryczne utrzymują się 1-3 dni
3. Okres pozornej poprawy
- trwa kilkanaście godzin
- ustępują bóle brzucha, nudności, wymioty
- spadek liczby oddawanych stolców
4. Okres z dominującym uszkodzeniem narządów miąższowych
- hepatomegalia
- narastająca żółtaczka
- biochemiczne cechy uszkodzenia wątroby
- śpiączka wątrobowa (przeciętnie 3-5 dzień)
- stopniowo narastające i pogłębiające się zaburzenia świadomości
- głęboka śpiączka, zaburzenia oddychania i ośrodka termoregulacji oraz krzepnięcia
Diagnostyka
W każdym podejrzeniu zatrucia:
- b. dokładny wywiad
- badanie mykologiczne popłuczyn żołądka, kału i potrawy
- pomocnicze badania pracowniane
Terapia
- płukanie żołądka
- usunięcie toksyn z krwo
- uzupełnienie elektrolitów
- zobojętnienie toksyn wchłoniętych do krwi
- terapia hepatoprotekcyjna
- terapia uszkodzenia wątroby

Możliwość pomylenia:
- czubajka kania – nie zawiera zielonych elementów
- gołąbek zielony

- pieczarka
P.KASZTANOWATA
w lasach sosnowych od kwietnia do końca maja. Często mylona ze smardzem stożkowym lub
jadalnym. Toksyna – gyromytryna. Objawy występują po stosunkowo długim okresie utajenia
(6 – 15 h). Objawy to :
- nudności, wymioty,
- bóle brzucha, głowy
- biegunka
- stan podżółtaczkowy z bolesnym uszkodzeniem wątroby i powiekszeniem wątroby
- hemolityczne działanie gyromytryny
- czasem ciężkie zatrucia z niewydolnością nerek i wątroby
Z.RUDY
-w niektórych regionach polski w lasach mieszanych -od sierpnia do października.
-Zawiera zespół toksyn – orellanina, która selektywnie uszkadza kanaliki nerkowe - powoduje
rozległe zmiany zwyrodnieniowe i martwicę -Uszkadza wątrobę, śledzionę, żołądek i węzły
chłonne.
-Objawy chorobowe po bardzo długim okresie utajenia( 2-4 dni a nawet 14 – 21 dni).
-Początkowy przebieg zatrucia może być lekki, dominują bóle brzucha i wymioty.
-W ciągu 2 – 3 tygodni może rozwinąć się pełny obraz niewydolności nerek. -Przy spożyciu
dużej ilości grzybów objawy mogą wystąpić już po 2 – 3 dniach.
-Śmiertelność sięga 15%. -Bardzo trudna diagnostyka ze względu na długo okres utajenia.
Zatrucia neurotropowe
1.Objawy muskarynowe
a)Krowiak podwinięty
b)Strzępiak ceglasty
2.Objawy psychotropowe:
a)Muchomor czerwony
b)Muchomor plamisty
K.PODWINIĘTY
W wilgotnych lasach iglastych i liściastyh w okresie od lipca do października. Toksyny:
- muskaryna
- betaina
- acetylocholina
W większości przypadków zatrucia o charakterze lekkim, 30% hospitalizacji. Objawy
występują 1-2 dniach po spożyciu.
- wzrost wydzielania gruczołów potowych, łzowych i ślinowych
- nudności, wymioty, biegunka
- bóle brzucha i głowy
- podwyższona temperatura
- w zatruciach ciężkich zaburzenia gosp. wodno – elektrolitowej i RKZ, cechy uszkodzenia
wątroby, zwężenie źrenic i hipotonia.


S.CEGLASTY
W lasach liściastych od końca maja do lipca. Toksyna to głównie muskaryna. Objawy
występują szybko (0,5 – 1h). Nudności, wymioty, zaczerwienienie twarzy, poty, ślinotok,
zaburzenia widzenia i oddychania, objawy gastryczne i bradykardia.
M.PLAMISTY
-W każdym lesie, szczególnie na skraju i przy drogach.
-Od lipca do początku listopada.
M.CZERWONY
-Najczęściej w młodnikach brzozowych, lasach liściastych, iglastych i mieszanych.
- Od lipca do początku listopada.
Toksyna – muskaryna. -Silne pobudzenie układu przywspółczulnego.
-Kw. Ibotenowy i muscymol mają działanie psychotropowe podobne do atropiny.
-Bujetamina odpowiada za objawy halucynogenne.
-Objawy po 2 godzinach-niewielkie zaburzenia gastryczne, niepokój, szum w uszach, uczucie
lęku i zawroty głowy.
-Pobudzenie psychoruchowe z napadami szału włącznie. Halucynacje wzrokowo – słuchowe.
Tachykardia i zaczerwienienie twarzy, podwyższenie temperatury. Wzmożone napięcie
mięśniowe.
-W cięższych przypadkach śpiączka z hipotonią i zaburzeniami oddychania,zapaść krążeniowa

-nie wolno podawać atropiny
CZERNIDLAK POSP.
-Często rośnie w ogrodach, łąkach, nieużytkach. Występuje od maja do listopada.
-Spożyty z alkoholem powoduje zatrucie (trujący warunkowo).
-Kopryna blokuje dehydrogenazę aldehydu octowego, efekt disulfiramowy
-Toksyna – kopryna.
-Objawy po 20min – 2 h od wypicia alkoholu. Nawet po 24 – 48 a nawet 72 h od wypicia może
wystąpić zatrucie.(Koryna utrzymuje się 3-4 dni). Objawy:
- metaliczny smak w ustach,
- nudności, wymioty,
- pobudzenie,lęk
- zaczerwienienie twarzy
- niemiarowości nadkomorowe, zaburzenia rytmu serca
- hipotonia,
-uczucie drętwienia rąk
-zaburzenia świadomości(śpiączka) i dragwki
Zatrucia gastryczne
Bardzo wiele gatunków:
- gąska rózgowata i siarkowata,
- gołąbek wymiotny,
- maślanka ceglasta,
- mleczaj wełnianka
- goryczak żółciowy
- borowik szatański
Toksyny nie są poznane. Napprawdopodobniej są to substancje żywicowe.
-3-5 h po spożyciu – nudności wymioty, biegunka, przebig łagodny
-u dzieci i osób starszych może doprowadzić do zaburzeń gosp. wodno-elektrolitowej, spadku
ciśnienia, bolesnych kurczów łydek oraz tachykardii
Zatrucia nieswoiste.
-Grzyby to potrawy ciężkostrawne.
-Maślaki i kurki zalegają w p. pokarmowym i mogą być przyczyną zaburzeń u osób starszych,
dzieci i chorych. -Grzyby zaparzają się przy nieprawidłowym przechowywaniu i wówczas
cholina przechodzi w neurynę – toksyna podobna do muskaryny (muci być wolny dostęp
powietrza).
-owocniki stare mogą ulegać zaparzeniu
-niewłaściwe przechowywanie – rozwój pleśni i bakterii