ŹRÓDŁA INFORMACJI

2009/10

języki informacyjno-wyszukiwawcze

M. Jaskowska

1

wyszukiwanie (PN-ISO 5127:2005)

aktywny proces selektywnego pozyskiwania zgromadzonych danych

Jeżeli użytkownik otrzymuje informację zgodną ze swoim zapytaniem, to mówi się, że informacja jest
r e l e wa n t n a . Jeżeli nie otrzyma dokumentów, to jest to c i s z a i n fo r ma c y j n a . Jeśli oprócz dokumentów
relewantnych otrzyma też zbędne, to jest to s z u m i n fo r m a c yj n y .
Wyszukiwanie informacji to czynność wyselekcjonowania ze zbioru informacyjnego informacji relewantnych,
(tych, które są w stanie zaspokoić potrzebę informacyjną użytkownika).
T r a f n o ś ć wyszukiwania to zgodność wyszukanych informacji z zapytaniem informacyjnym: im mniejszy szum
informacyjny, tym większy stopień trafności.
Wysoki stopień k o mp l e t n o ś c i wyszukiwania otrzymujemy eliminując ciszę informacyjną, tzn. dążąc do
wyszukania wszystkich dokumentów w zbiorze, odpowiadających pytaniu informacyjnemu.
Podniesienie jednego wskaźnika, powoduje obniżenie drugiego.

Obiekty, o których informacje zawiera źródło, są w nim opisane wg cech formalnych (zewnętrznych,
fizycznych) i rzeczowych (wewnętrznych, treściowych).

Język opisu formalnego
zasady jego konstruowania są szczegółowo określone w odpowiednich normach i przepisach. Przepisy krajowe
dostosowywane są do międzynarodowych

Język opisu rzeczowego
uwzględnia przede wszystkim rzeczowe cechy opisywanych obiektów, lecz także cechy formalne jak forma
(wyd, piśm. i język, które to cechy mają dla użytkownika wpływ na wartość informacji zawartej w dokumencie)
informacje dotyczące treści dokumentów mogą być źródle informacyjnym wyrażone w języku:

−

naturalnym (streszczenie, adnotacja treściowa, analiza dokumentacyjna, abstrakt)

−

sztucznym (specjalnie zbudowany, aby w możliwie najbardziej zwięzły i jednoznaczny sposób
pozwalał opisywać najważniejsze cechy treści lub cechy formalne dokumentów. Nazywa się go
językiem informacyjno-wyszukiwawczym.

Wśród języków informacyjno-wyszukiwawczych wyróżnia się:

−

klasyfikację

o

(stosowano ją już w starożytności, w bibliotece króla Asyrii Assurbanipala w Niwie: VII w
p.n.e. i w Bibliotece Aleksandryjskiej: IV-III w p.n.e.)

o

jest to wielostopniowy podział zbioru obiektów czy dziedziny, spełniający warunki podziału
logicznego

o

musi być

rozłączny tj. każdy element dzielonej dziedziny może należeć tylko i wyłącznie do
jednej z wyróżnionych na mocy podziału klas

wyczerpujący tj. wszystkie elementy tej dziedziny można na podstawie przyjętego
kryterium klasyfikacyjnego umieścić w którejś z klas

o

cała klasyfikacja przedstawiona jest w tablicach klasyfikacyjnych

o

klasyfikacja może być u n i we r s a l n a (obejmująca wszystkie dziedziny wiedzy, np. UKD) i
s p e c j a l i s t y c z n a

o

klasyfikacja może też być mo n o h i e r a r c h i c z n a i p o l i h i e r a r c h i c z n a ( fa s e t o wa ) .
UKD jest monohierarchiczna w obrębie tablic głównych i fasetowa w obrębie pomocniczych.

−

język haseł przedmiotowych (zapoczątkowany w średniowieczu)

o

hasła przedmiotowe są wyrażeniami języka haseł przedmiotowych, złożonymi na ogół z
jednego t e ma t u i o k r e ś l n i k ó w ( u ś c i ś l a j ą c y c h i n fo r ma c j e o s p o s o b i e
p r z e d s t a wi a n i a p r z e d mi o t u t r e ś c i , j e g o wł a s n o ś c i a c h i fo r mi e d o k u me n t u ) ,
które są umieszczane w alfabetycznych wykazach w postaci słowników języka haseł
przedmiotowych

tematem nazywa się wyrażenie oznaczające przede wszystkim przedmiot treści
dokumentu, ale także dziedzinę wiedzy, której wszystkie obiekty omówione są w
dokumencie, lub formę wydawniczą czy piśmienniczą

określnikami są nazwy własności przedmiotów treści, nazwy dziedzin, z punktu
widzenia których przedmioty omówiono, nazwy miejsc i określenia chronologiczne
lokalizujące przedmiot treści w przestrzeni i czasie oraz nazwy formy dokumentu

ŹRÓDŁA INFORMACJI

2009/10

języki informacyjno-wyszukiwawcze

M. Jaskowska

2

o

hasło przedm., w którym występuje sam temat, jest hasłem p r o s t y m; hasło z określnikiem
(ikami) to hasło r o z wi n i ę t e . Opis utworzony z jednego hasła przedm. jest opisem
j e d n o k r o t n y m, a składające się z kilku haseł – opisem wi e l o k r o t n y m

o

jeżeli poszukiwane przez użytkownika hasło, np. nie znajduje się w wykazie, jest on o tym
informowany za pomocą odsyłaczy:

całkowitych, np. kontrreformacja zob. REFORMACJA

uzupełniających np. STAWY zob. też JEZIORA

orientacyjnych np. ENCYKLOPEDIE zob. też nazwy poszcz. dziedzin, np. FIZYKA

o

słownik języka haseł przedmiotowych powinien zawierać terminy znane, prawidłowe,
nieprzestarzałe, niegwarowe, funkcjonujące w piśmiennictwie; język musi być w dużym
stopniu ograniczony w stosunku do naturalnego, (redukcji podlegają synonimy i wyrazy
bliskoznaczne), ale wystarczający do opisywania publikacji wchodzących w skład danego
zbioru; język haseł przedmiotowych jest językiem żywym i musi podlegać zmianom

−

język słów kluczowych (wywodzący się ze średniowiecza)

o

funkcję słowa kluczowego może pełnić zarówno prosty pod względem znaczenia rzeczownik,
jak rzeczowniki o znaczeniu złożonym. Jeśli znaczenie wyrażenia złożonego można
przedstawić przez połączenie znaczenia prostych wyrażeń wchodzących w jego skład, to
właśnie te wyrażenia powinny stać się słowami kluczowymi

o

język słów kluczowych nie pozwala wyeliminować z opisów dokumentów wyrażeń
synonimicznych i bliskoznacznych, ani wyrażeń wieloznacznych (homonimów)

−

język deskryptorowy

o

różni się od języka słów kluczowych kontrolą słownictwa, przez co nie występują w nim
synomimy i homonimy. Grupy wyrażeń synonimicznych i bliskoznacznych mają jednego
reprezentanta zwanego d e s k r y p t o r e m, nie obejmującym znaczeniem wszystkich wyrażeń
zakwalifikowanych do danej grupy, pozostałe elementy są a s k r y p t o r a mi (nie wolno ich
używać do opisu dok. i zapytań)

o

deskryptorami mogą być wyrażenia jedno- i wielowyrazowe

o

słownik języka deskryptorowego nosi nazwę t e z a u r u s

o

artykuł deskryptorowy w tezaurusie składa się z deskryptorów U), askryptorów (Nu),
szerszych deskryptorów (SD), węższych deskryptorów (WD), deskryptorów kojarzeniowych
(KD)