UNIWERSYTET ŁÓDZKI
WYDZIAŁ PRAWA I ADMINISTRACJI
Tomasz Kęska
nr alb. 93720/s
Nieuczciwa reklama jako czyn
nieuczciwej konkurencji
praca magisterska
napisana
w Katedrze Prawa Handlowego
pod kierunkiem
prof. dr hab. U. Promińskiej
Łódź 2003
Spis treści
Wykaz skrótów................................................................................................................3
Wstęp...............................................................................................................................5
Rozdział I. Pojęcie reklamy .........................................................................................6
§ 1.Wokół pojęcia reklamy..................................................................................6
§ 1.1. Pojęcie reklamy...............................................................................6
§ 1.2. Reklama a zjawiska pokrewne......................................................11
§ 2. Ewolucja prawnej regulacji nieuczciwej reklamy.......................................11
§ 2.1. Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji z dnia
2 sierpnia 1926r. ..........................................................................12
§ 2.2. Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji z dnia
16 kwietnia 1993r. (brzmienie pierwotne)...................................13
§ 2.3. Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji z dnia
16 kwietnia 1993r. (po nowelizacji).............................................14
§ 2.4. Prawo Unii Europejskiej dotyczące nieuczciwej reklamy............15
§ 2.5. Wnioski końcowe .........................................................................18
Rozdział II. Stypizowane czyny nieuczciwej konkurencji z zakresu reklamy
objęte dyspozycją art. 16 z.n.k.U. ..................................................................19
§ 1. Reklama uchybiająca godności człowieka (reklama niegodziwa)..............20
§ 2. Reklama wprowadzająca w błąd.................................................................23
§ 3. Reklama nierzeczowa (reklama wykorzystująca uczucia)..........................32
§ 4. Reklama ukryta............................................................................................36
§ 5. Reklama uciążliwa ......................................................................................43
§ 6. Nieuczciwa reklama porównawcza.............................................................49
Rozdział III. Relacje pomiędzy art. 3 a art. 16 z.n.k.U. ..........................................57
§ 1. Ogólna klauzula generalna zawarta art. 3 z.n.k.U. .....................................57
§ 2. Klauzula generalna zawarta art. 16 ust. 1 pkt 1 z.n.k.U. ............................67
§ 3. Wzajemny stosunek klauzul generalnych. ..................................................68
Uwagi końcowe.............................................................................................................74
Bibliografia....................................................................................................................75
Aneks.............................................................................................................................80
2
Wykaz skrótów
Dz. U. - Dziennik ustaw
kc – Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964r. kodeks cywilny Dz.U. 1964, Nr 16 poz.93
z późn. zm.
KPP - "Kwartalnik Prawa Prywatnego"
M.P. - "Monitor Polski"
MoP - "Monitor Prawniczy"
MoPod - "Monitor Podatkowy"
MPPOiP - Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (Dz. U. z
dnia 29 grudnia 1977 r.)
n. zb. - niniejszy zbiór
OG - "Orzecznictwo Gospodarcze"
OSNCP - "Orzecznictwo Sądu Najwyższego - Izba Cywilna oraz Izba Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych"
OSNIC - "Orzecznictwo Sądu Najwyższego - Izba Cywilna"
OSP - "Orzecznictwo Sądów Polskich"
PG - "Prawo Gospodarcze"
PiM - "Prawo i Medycyna"
PiP - "Państwo i Prawo"
poz. – pozycja
PPH - "Przegląd Prawa Handlowego"
PPod - "Przegląd Podatkowy"
Pr.Spółek - " Prawo Spółek"
PRL – Polska Rzeczpospolita Ludowa
PrPras - Ustawa z dnia 26 stycznia 1984r. prawo prasowe, Dz.U. 1984, Nr 5,
poz. 24 z późn. zm.
przyp. - przypis
PS - "Przegląd Sądowy"
PUG - "Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego"
RPEiS - "Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Społeczny"
3
RTvU - Ustawa z dnia 29 grudnia 1992r. o radiofonii i telewizji, tekst jedn.
Dz.U. 2001r., Nr 101, poz. 1114 z późn. zm.
SA - Sąd Apelacyjny
SN - Sąd Najwyższy
sprost. - sprostowanie
tekst jedn. - tekst jednolity
tłum. - tłumaczenie
ustawa – ustawa z 16 kwietnia 1993r.o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji,
Dz.U.1993, Nr 47, poz.211 z późn. zm.
z późn. zm. - z późniejszymi zmianami
z.n.k.U. – ustawa z 16 kwietnia 1993r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji,
Dz.U.1993, Nr 47, poz.211 z późn. zm.
z.n.k.U.1926 – ustawa z 2 sierpnia 1926r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji,
tekst jedn. Dz.U. 1930, Nr 56, poz. 467. z późn. zm.
zm. – zmiana
ZNUJ PWiOWI - "Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego; Prace z
Wynalazczości i Ochrony Własności Intelektualnej"
zob. - zobacz
4
Wstęp
Reklama jest zjawiskiem nierozerwalnie związanym z gospodarką
wolnorynkową. Jest jednym z instrumentów konkurowania przedsiębiorców na
rynku. Jej podstawowym celem jest zwrócenie uwagi potencjalnych klientów na
towary lub usługi oferowane przez danego przedsiębiorcę. Z powyższego wynika
podstawowa funkcja reklamy tj. funkcja informacyjna.
W sytuacji nadprodukcji, z jaką obecnie mamy do czynienia na świecie, u
przedsiębiorców rodzi się pokusa, by za wszelką cenę utrzymać
dotychczasowych klientów oraz zdobyć nowych. Jednym z najlepszych środków
ku temu okazała się reklama. „Bezlitosna wojna” reklamowa doprowadziła do
tego, iż reklama przestała tylko informować o produktach oferowanych przez
przedsiębiorcę, ale, stymulując zbyt towarów i usług, zaczęła naruszać interesy
innych przedsiębiorców i klientów. Reakcją na to zjawisko było wprowadzenie
to systemów normatywnych państw wolnorynkowych przepisów mających za
zadanie zwalczanie i zapobieganie czynom nieuczciwej konkurencji w reklamie.
Przedmiotem niniejszego opracowania jest jedynie nieuczciwa reklama,
stąd problematyka reklamy zakazanej zostanie pominięta w niniejszych
rozważaniach. Pojawią się tylko niezbędne odwołania do tej postaci czynu
nieuczciwej konkurencji.
Treść rozdziału pierwszego stanowi próba definicji pojęcia reklamy oraz
omówienie ewolucji zwalczania nieuczciwej konkurencji.
Lektura rozdziału drugiego ma na celu przedstawienie stypizowanych
czynów nieuczciwej konkurencji zawartych w obecnie obowiązującej ustawie.
W rozdziale trzecim podjęto się próby określenia wzajemnego stosunku
klauzul generalnych zawartych w z.n.k.U.
5
Rozdział I
Pojęcie reklamy
Przystępując do rozważań na temat nieuczciwej konkurencji z zakresu
reklamy należy dokonać zdefiniowania pojęcia reklamy oraz określić jej zakres
przedmiotowy.
Pamiętać należy, iż w literaturze przedmiotu prawo reklamy dzieli się na dwie
grupy:
-
ogólne prawo reklamy, które dotyczy wszystkich wypowiedzi o
charakterze reklamowym
-
szczególne prawo reklamy, którego regulacje odnoszą się tylko i
wyłącznie do wybranych towarów czy usług lub sposobów prowadzenia
Przedmiotem niniejszych rozważań będzie tylko ogólne prawo reklamy.
§ 1. Wokół pojęcia reklamy
§ 1.1. Definicja reklamy
Etymologii słowa reklama należy szukać w źródłosłowie łacińskim, gdzie
czasownik reclamo oznacza 'krzyczeć do kogo, głośno sprzeciwiać się,
odbrzmiewać echem, odbijać się'
Desygnatowi omawianego słowa zdają się bardziej odpowiadać łac. divulgo
'rozgłosić, rozpowszechnić', czy propago 'rozkrzewiać, rozszerzać' niż reclamo,
którego cechy definicyjne bardziej niż w desygnacie słowa reklama odnaleźć
można w desygnacie słowa reklamacja. Bardziej odpowiedni znaczeniowo w
1
R. Sagan, R. Skubisz red., Prawo Reklamy, Lublin 1998, s. 17
2
Słownik wyrazów obcych, red J. Tokarski, Warszawa 1974 s. 636
Rozdział I. Pojęcie reklamy
odniesieniu do omawianego zjawiska wydaje się też być anglojęzyczny termin
advertising oznaczający skierowanie uwagi na określony produkt.
Słownik języka polskiego
definiuje reklamę jako rozpowszechnianie
informacji o towarach, ich zaletach, wartościach i możliwościach nabycia,
chwalenie kogoś, zalecanie czegoś przez prasę, radio, telewizję; środki (np.
plakaty, napisy, ogłoszenia itp.) służące temu celowi.
W polskim systemie prawa nie występuje jednolita ustawowa definicja
pojęcia reklama. Jedynie w poszczególnych ustawach
definicjami tego pojęcia poczynionymi dla potrzeb stosowania danego aktu.
Obserwuje się jednak tendencję do uniwersalnego traktowania definicji zawartej
w ustawie o radiofonii i telewizji.
Z tendencją podobną spotykamy się w
ustawodawstwie Unii Europejskiej.
Polski legislator, podobnie jak unijny,
3
E. Szczęsna, Reklama i Media, Warszawa 2001
4
Słownik wyrazów obcych, red J. Tokarski, Warszawa 1974 s. 636 podobnie Słownik języka polskiego,
red. M. Szymczak, t.1-3, Warszawa 1981
5
Z poszczególnymi definicjami reklamy mamy do czynienia w:
- art. 4 pkt 6 RtvU, (Dz.U. 2001, Nr 101, póz. 1114 z późn. zm.) definiuje pojęcie reklamy na potrzeby
radia i telewizji. Ustawa przez reklamę rozumie „każdy przekaz, niepochodzący od nadawcy,
zmierzający do promocji sprzedaży albo innych form korzystania z towarów lub usług, popierania
określonych spraw lub idei albo osiągnięcia innego efektu pożądanego przez reklamodawcę,
nadawany za opłatą lub inną formą wynagrodzenia”.
- art. 8 ust l ustawy z dnia 29 lipca 1992 r. o grach losowych, zakładach wzajemnych i grach na
automatach (DZ.U. 1998, Nr 102, póz. 650 z późn. zm.) wprowadza na swoje potrzeby pojęcie
reklamy i rozumie przez nią „zachęcanie do udziału w grach i zakładach, przekonywanie o ich
zaletach, informowanie o miejscach, w których są urządzane, i możliwościach uczestnictwa”.
- art. 2 pkt 5 ustawy z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania
tytoniu i wyrobów tytoniowych [Art. 2 pkt 5 dodany przez art. l pkt l lit. c. ustawy z dnia 5
listopada 1999r. (Dz.U. 1999, Nr 96, poz.1107) zmieniającej nin. ustawę z dniem 3 stycznia
2000r.] przez pojęcie reklamy rozumie "publiczne rozpowszechnianie wizerunków marek
wyrobów tytoniowych lub symboli graficznych z nimi związanych, a także nazw i symboli
graficznych firm produkujących wyroby tytoniowe, nie różniących się od nazw i symboli
graficznych wyrobów tytoniowych, służących popularyzowaniu marek wyrobów tytoniowych"
przy czym "za reklamę nie uważa się informacji używanych do celów handlowych pomiędzy
firmami zajmującymi się produkcją, dystrybucją i handlem wyrobami tytoniowymi".
6
M. Chudzik, A. Grzywacz, M. Ktaczyński, Prawo reklamy,
http://www.rzeczpospolita.pl/prawo/doc/reklama
7
Z poszczególnymi definicjami reklamy mamy do czynienia w:
- art. 2 ust l Dyrektywy Rady Nr 84/450/EWG z dnia 10 września 1984r. w sprawie ujednolicenia
przepisów prawnych i administracyjnych Państw członkowskich dotyczących reklamy
wprowadzającej w błąd przyjmuje, iż w „rozumieniu niniejszej dyrektywy "reklamą" jest każda
wypowiedź towarzysząca wykonywaniu działalności handlowej, produkcyjnej, rzemieślniczej albo
wykonaniu wolnego zawodu mająca na celu zwiększenie zbytu towarów albo rozszerzenie
wykonania usług łącznie z nieruchomościami, prawami i zobowiązaniami”.
- art. l lit. b Dyrektywy Rady Nr 89/552/EWG z dnia 3 października 1989r. w sprawie ujednolicenia
przepisów prawnych i administracyjnych Państw członkowskich Wspólnoty Europejskiej
dotyczących przekazu i działalności telewizyjnej stanowi, że „reklamą telewizyjną jest każda
wypowiedź towarzysząca wykonywaniu działalności handlowej, produkcyjnej, rzemieślniczej albo
wykonywaniu wolnego zawodu wyemitowana w telewizji przez publicznego lub prywatnego
7
Rozdział I. Pojęcie reklamy
definiuje reklamę poprzez określenie jej celów lub sposobów. Warto podkreślić,
iż definicja zawarta w RTvU ujmuje reklamę bardzo szeroko, gdyż obok reklamy
gospodarczej występuje tu także odwołanie do reklamy politycznej i społecznej.
Pozostałe ustawy za przedmiot swej regulacji objęły tylko reklamę gospodarczą.
Przedstawiciele nauki prawa dostrzegli brak jednolitej, powszechnej
ustawowej definicji reklamy już dosyć wcześnie. Brak ten był szczególnie istotny
z punktu widzenia zwalczania nieuczciwej konkurencji. Niestety, pomimo
postulatów przedstawicieli nauki prawa,
definicji takiej nie zawarto w ustawie o
zwalczaniu nieuczciwej konkurencji z 1926r., ani z 1993r.
W związku z powyższym przedstawiciele doktryny prawa podjęli wysiłek
zbudowania własnej definicji reklamy. W okresie międzywojennym próby
zdefiniowania tego pojęcia podjęli się A. Kraus i F. Zoll, którzy przez reklamę
rozumieli „wszelkiego rodzaju oddziaływanie przedsiębiorców na potencjalnych
konsumentów, podejmowane w tym celu, aby przez zachwalanie towaru, usługi
wywołać zainteresowanie dla warunków transakcji, z jakimi przedsiębiorstwo
zwraca się do konsumentów”.
Aktualnie podobnie definiują reklamę inni
przedstawiciele nauk prawnych.
W latach 90-tych XX w. B. Jaworska –
Dębska dokonała rozróżnienia pojęcia reklama na ujęcie szerokie i wąskie.
Autorka stwierdziła, że „w szerokim ujęciu przez reklamę rozumieć należy
wszelkie starania zmierzające do upowszechnienia określonych informacji o
ludziach, firmach, ideach, przedsięwzięciach lub rzeczach podejmowane w celu
ich popularyzacji, wzbudzenia zainteresowania nimi”; w wąskim natomiast
nadawcę za odpłatnością lub inną formą wynagrodzenia w celu zbycia towarów, usług łącznie z
nieruchomościami, prawami i zobowiązaniami”.
- art. l ust. 3 Dyrektywy Nr 92/28/EWG z dnia 31 marca 1992r. w sprawie reklamy produktów
medycznych przeznaczonych dla ludzi stanowi , iż „dla celów niniejszej dyrektywy, termin
"reklama produktów medycznych" obejmuje także wszelkie formy bezpośredniego przekazywania
informacji, akwizycji lub stosowania zachęt mających na celu aktywizowanie przepisywania na
receptę, dostarczania, sprzedaży lub wykorzystywania produktów medycznych”.
8
I. Wiszniewska, R. Skubisz: Środki zapobiegania nieuczciwej reklamie w projekcie ustawy o zwalczaniu
nieuczciwej konkurencji, PiP 1992/4 s.53
9
A. Kraus i F. Zoll za R. Skubisz [w:] J. Szwaja red., Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.
Komentarz., Warszawa 2000, s.419
10
zob. E. Drabienko, Wybrane zagadnienia prawne w działalności reklamowej, PUG 1975/6, s.183; E.
Nowińska za: R. Skubisz [w:] J. Szwaja red.: Ustawa..., op. cit. s.419 – 420; A. Tomaszek, Nieuczciwa
reklama. Uregulowania w ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, Palestra 1993/11s.36; P.
Białecki, H.Tuchołka Nieuczciwa lub zakazana reklama, Warszawa 2002, s.6
11
B. Jaworska – Dębska, Wokół pojęcia reklamy, PUG 1993/12, s.21
8
Rozdział I. Pojęcie reklamy
znaczeniu „pojęcie reklamy odnosi się jedynie do sfery gospodarczej i obejmuje
ono wszelkie działania, aby przy użyciu prawdziwych informacji na temat
określonych towarów i usług zwrócić na nie uwagę potencjalnych
zainteresowanych jako odbiorców, a jeśli to możliwe, jako stałych klientów”.
Warto zauważyć, iż większość napotykanych w piśmiennictwie definicji
reklamy jest zbieżna ze sobą. Definicje te sprowadzają się do przedstawienia
reklamy jako działania celowego skierowanego na nakłonienie określonych osób
do zachowania się zgodnego z intencją reklamodawcy.
W związku z tym, iż na gruncie polskiego systemu prawa, ani w dorobku
nauki nie ma powszechnie przyjętej definicji mogącej znaleźć zastosowanie dla
omówienia problematyki nieuczciwej reklamy w dalszej części niniejszej pracy
zaproponowano własną. Należy zaznaczyć, iż podstawą dla skonstruowania
definiensa omawianego pojęcia stały się poglądy B. Jaworskiej – Dębskiej i E.
Nowińskiej. Pierwsza z wymienionych autorek dokonała rozróżnienia pojęcia
reklama na ujęcie szerokie i wąskie. Wypada przy tym zaznaczyć, iż
przedmiotem analizy dokonanej w niniejszej pracy jest reklama sensu stricto,
czyli gospodarcza. Wynika to z analizy art. 1 z.n.k.U., gdzie legislator przesądził,
iż „ustawa reguluje zapobieganie i zwalczanie nieuczciwej konkurencji w
działalności gospodarczej”.
Natomiast E. Nowińska, wskazała elementy
niezbędne do przedstawienia definiowanego pojęcia. Autorka wskazała, iż istotą
reklamy jest „pewien przekaz informacyjny”, przedmiotem - „oferty rynkowe
(wytwory, usługi)”, zaś celem – „kształtowanie zapotrzebowania”. Zadaniem
reklamy są przede wszystkim: nakłonienie do skorzystania z określonej oferty
(perswazja) oraz przekazanie odbiorcom szeroko rozumianej informacji.”
Dla potrzeb niniejszego opracowania przez reklamę rozumieć będziemy
każdą publicznie rozpowszechnianą informację o charakterze perswazyjnym
pochodzącą od reklamodawcy (przedsiębiorcy) skierowaną do potencjalnego
klienta mającą na celu wywołanie u niego zachowania zgodnego z wolą
reklamodawcy.
12
Dz.U. 1993, Nr 47, poz. 211 z późn. zm.
13
E. Nowińska, Zwalczanie nieuczciwej reklamy. Zagadnienia cywilno-prawne, Kraków 2002, s.16
9
Rozdział I. Pojęcie reklamy
Przy czym termin „publiczne rozpowszechnianie informacji” oznacza
skierowanie tej samej informacji do nieoznaczonego, szerokiego kręgu
adresatów, będących jednakże potencjalnymi nabywcami dóbr lub usług
oferowanych przez reklamodawcę
każdą wypowiedź, symbol dźwiękowy lub graficzny itp. pochodzący od
reklamodawcy i związany z jego sferą działalności gospodarczej. Charakter
perswazyjny
informacji oznaczać będzie, iż reklamodawca chce aby adresaci
reklamy zachowali się zgodnie z jego wolą.
Pamiętać należy, że chociaż reklama powszechnie utożsamiana jest z
dotyczącymi towarów lub usług wypowiedziami w środkach masowego
przekazu, to jednak reklamą w rzeczywistości jest każda informacja dotycząca
towaru lub usługi, która nie stanowi odpowiedzi na „pytanie” stawiane przez jej
odbiorcę
Warty odnotowania jest podział reklamy gospodarczej wprowadzony przez
R. Skubisza. Autor w ramach tego podziału rozróżnia reklamę bezpośrednią i
pośrednią.
Przez reklamę bezpośrednią autor rozumie te wszystkie wypowiedzi,
których celem jest nakłonienie odbiorcy do nabycia konkretnych dóbr i usług,
przy czym produkty te mogą być nazwane imiennie lecz nie muszą, jeżeli cały
kontekst reklamy pozwala je jednoznacznie określić. Natomiast z reklamą
pośrednią mamy do czynienia w przypadku, gdy działalność promocyjna
sprowadza się do ekspozycji oznaczeń odróżniających takich jak na przykład
znak towarowy czy firma, ale które to oznaczenie adresaci przekazu
reklamowego kojarzą z określonymi produktami.
14
informacja ta może być zindywidualizowana (druki adresowe, telefon reklamowy), jednakże nie
zmienia to charakteru jej publiczności, gdy w podobnej treści jest przekazywana większej liczbie
potencjalnych klientów.
15
Informacja [łac. informatio] powiadomienie o czymś, zakomunikowanie czegoś; wiadomość. (za:
Słownik wyrazów obcych, J. Tokarski red. Warszawa 1974)
16
Perswazja [łac. persuasio] przekonywanie z przytoczeniem argumentów popierających słuszność
zdania. (za: Słownik wyrazów obcych, J. Tokarski red. Warszawa 1974)
17
zob. R. Sagan, R. Skubisz red., Prawo... op. cit. s. 19
18
R. Skubisz [w:] J. Szwaja, Ustawa... op. cit. s. 425
10
Rozdział I. Pojęcie reklamy
§ 1.2. Reklama a zjawiska pokrewne
Ze skutkiem reklamowym, mającym na celu wywołanie u odbiorców
informacji określonego zachowania (np. w postaci dokonania zakupu
określonego produktu), spotykamy się nie tylko przy reklamie, ale także przy
okazji innych zjawisk reklamie pokrewnych (np. przy sponsoringu czy public
relations). Zjawiska reklamie pokrewne zakwalifikować można w niektórych
przypadkach, stosując ww. podział wg R. Skubisza, jako reklamę pośrednią
(bardzo wyjątkowo jako bezpośrednią)
Wydaje się, iż w celu określenia, czy dana informacja jest reklamą czy nią nie
jest, należy dokonać szczegółowej analizy skutków jakie wywołuje. Jeżeli okaże
się, iż w wypowiedzi dominujące znaczenie ma element wywierający skutek
reklamowy, to należy stosować odpowiednio przepisy tyczące reklamy
§ 2. Ewolucja prawnej regulacji nieuczciwej reklamy
Jak już wspomniano w niniejszej pracy, wypowiedź reklamowa spełnia dwie
funkcje, tj. funkcję informacyjną i funkcję stymulującą. W obu tych warstwach
może dojść do wypaczenia reklamy
. Oznacza to, iż konkurenci zaczynają
posługiwać się przekazem reklamowym w sposób niewłaściwy, co doprowadza
do naruszenia zasad uczciwości konkurowania
Mając na uwadze ochronę uczciwości konkurowania w obrocie
gospodarczym legislatorzy państw wolnorynkowych zaczęli wprowadzać do
systemów normatywnych przepisów mających za zadanie zwalczanie i
zapobieganie czynom nieuczciwej konkurencji w reklamie. Także do polskiego
systemu prawa zostały wprowadzone przepisy mające na celu ochronę uczciwej
konkurencji.
19
R. Skubisz [w:] J. Szwaja, Ustawa... op. cit. s. 426 i n.
20
Ibidem, s. 426
21
C. Kosikowski, T. Lawicki: Ochrona prawna konkurencji i zwalczania praktyk monopolistycznych,
Warszawa 1994r., s. 206
22
Ibidem, s. 206
11
Rozdział I. Pojęcie reklamy
§ 2.1. Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji z dnia 2 sierpnia
1926r.
Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji z dnia 2 sierpnia 1926r. nie
przewidywała expressis verbis czynu nieuczciwej konkurencji w postaci
nieuczciwej reklamy. Jednakże takie formy nieuczciwego konkurowania
poddawane były ocenie z punktu widzenia dwóch jej postanowień o charakterze
klauzul generalnych, tj. art. l i art. 3
Pierwszy z tych przepisów w ust. 1 przewidywał, iż „przedsiębiorca ma
prawo żądania, aby inny przedsiębiorca (konkurent) nie wdzierał się w jego
klientelę przez jakiekolwiek czynności, zdolne do wywołania u osób, którym
ofiarowuje swe wytwory, towary lub świadczenia, mylnego mniemania, że one
pochodzą od przedsiębiorcy pierwszego”. Natomiast art. 3 stanowił, że jeśli ktoś,
poza przypadkami wymienionymi w omawianej ustawie, „szkodzi przedsiębiorcy
przez czyny, sprzeczne z obowiązującemi przepisami albo z dobremi obyczajami
(uczciwością kupiecką), jako to przez podawanie nieprawdziwych wiadomości o
przedsiębiorstwie, przez podmawianie dla celów konkurencyjnych jego organów
do niewypełniania obowiązków służbowych, przez wyjawianie tajemnic
przedsiębiorstwa technicznych lub handlowych i t.p., winien zaniechać tych
czynów, w razie winy wynagrodzić szkodę pokrzywdzonemu i ewentualnie dać
mu zadośćuczynienie”.
W myśl powyższych przepisów reklama mogła stanowić czyn nieuczciwej
konkurencji jeśli charakteryzowała ją:
- zdatność do wywołania u odbiorców błędu co do pochodzenia towaru lub
- gdy jej treść pozostawała w sprzeczności z prawem albo
- gdy jej treść pozostawała w sprzeczności z dobrymi obyczajami
(uczciwością kupiecką).
W literaturze przedmiotu za reklamę sprzeczną z prawem uznawano
naruszenie w niej zakazów zawartych w przepisach powszechnie
23
I. Barańczyk, Dozwolone i zakazane porównania w reklamie, PPH 2000/4 s. 21
12
Rozdział I. Pojęcie reklamy
obowiązujących, a ponadto naruszenie praw podmiotowych w ustawach
W przypadku reklamy sprzecznej z dobrymi obyczajami zauważono, iż nie
można w sposób abstrakcyjny oznaczyć jej przesłanek. Każdy konkretny
przypadek miał być oceniany indywidualnie przez sąd, przy zastosowaniu
zobiektywizowanego kryterium moralno – etycznego odnoszonego do odczuć
przeciętnego człowieka (ewentualnie kupca, gdy naruszono zasady uczciwości
kupieckiej) Podkreślano przy tym, iż z punktu widzenia z.n.k.U.1926 obojętnym
jest, czy naruszający ma świadomość naruszenia tych zasad
§ 2.2. Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji z dnia 16 kwietnia
1993r. (
brzmienie pierwotne
)
Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji z dnia 16 kwietnia 1993r.
opiera się na ogólnym określeniu czynu nieuczciwej konkurencji zawartym w
klauzuli generalnej (art. 3 z.n.k.U.).
W odróżnieniu od z.n.k.U.1926 omawiana ustawa wyraźnie przewiduje, iż
jedną z postaci czynu nieuczciwej konkurencji jest nieuczciwa lub zakazana
reklama (art.3 ust. 2 z.n.k.U.).
W omawianej ustawie problematyce nieuczciwej reklamy poświęcono osobny
artykuł umiejscowiony w jej części szczególnej tj. art. 16.
Brzmienie klauzuli generalnej zawartej w art. 3 z.n.k.U. jest wyraźnie
podobne do brzmienia klauzuli zawartej w art. 3 z.n.k.U.1926. W obu klauzulach
zawarto podobnie przesłanki, które pozwalają uznać dane zachowanie
przedsiębiorcy za czyn nieuczciwej konkurencji. Jak zauważa J. Szwaja pierwsza
z przesłanek „jest w istocie identyczna w obu przepisach ("sprzeczność z
obowiązującymi przepisami – sprzeczność z prawem"), a druga bardzo podobna
24
A. Kraus, F. Zoll, Polska ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, Poznań 1929, s.168
25
Ibidem s.170
26
przedmiotowa ustawa była nowelizowana kilkakrotnie, jednakże dla potrzeb niniejszej pracy jest
istotną jedynie nowelizacja z dnia 16 marca 2000r. dokonana ustawą o zmianie ustawy o zwalczaniu
nieuczciwej konkurencji oraz o zmianie ustawy o radiofonii i telewizji (Dz.U. 2000 Nr 29 poz.356).
Dotyczyła ona wprowadzenia zasad dopuszczalności reklamy porównawczej zgodnych z
ustawodawstwem Unii Europejskiej .
Reklama porównawcza zostanie omówiona w Rozdziale II.
13
Rozdział I. Pojęcie reklamy
["sprzeczność z dobrymi obyczajami (uczciwością kupiecką)" -"sprzeczność z
dobrymi obyczajami"]”
. Jak dalej pisze autor, użyte w obecnej ustawie
określenie drugiej przesłanki jest bardzo ogólne i, w odróżnieniu od
występującego w z.n.k.U.1926., nie wskazuje, do jakiego systemu ocen
pozaprawnych przepis odsyła
§ 2.3. Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji z dnia 16 kwietnia
1993r. (
po nowelizacji
)
Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji z dnia 16 kwietnia 1993r.
została znowelizowana kilkukrotnie
. Jednakże najważniejsze dla omawianej w
niniejszej pracy problematyki miała znaczenie nowelizacja z dnia 16 marca
2000r. Nowelizacja ta zmieniła w przedmiotowej ustawie art. 16 poprzez
skreślenie względnego zakazu reklamy porównawczej (art. 16 ust. 1 pkt 6) oraz
dodała dwa nowe ustępy, tj. ust. 3 i ust. 4, z których pierwszy dopuścił używanie
w reklamie porównań po spełnieniu warunków zawartych w tym przepisie, a
drugi dotyczy warunków jakim winna odpowiadać reklama porównawcza
związana z ofertą specjalną.
Nowelizacja ta jest wynikiem dostosowywania prawa polskiego do wymogów
Unii Europejskiej. W dniu 1 lutego 1994r. wszedł w życie Układ Europejski
ustanawiający stowarzyszenie między Rzeczpospolitą Polską a Wspólnotami
Europejskimi i ich Państwami członkowskimi
Powyższy układ nałożył na Polskę obowiązek „zbliżania istniejącego i
przyszłego ustawodawstwa Polski do ustawodawstwa istniejącego we
Wspólnocie”
. W art. 69 układu stowarzyszeniowego zawarta została lista
dziedzin prawa, w których winno nastąpić dostosowanie w pierwszej kolejności.
Dostosowaniu do standardów europejskich powinny ulec m.in. zasady
konkurencji oraz ochrona konsumenta.
27
J. Szwaja [w:] J. Szwaja, Ustawa... op. cit. s. 107
28
J. Szwaja [w:] J. Szwaja, Ustawa... op. cit. s. 109
29
patrz przypis 26 niniejszego rozdziału.
30
Dz.U. 1994. Nr 11 poz.38
31
Art. 68 Układu Europejskiego ustanawiającego stowarzyszenie między Rzeczpospolitą Polską a
Wspólnotami Europejskimi i ich Państwami Członkowskimi. [Bruksela.1991.12.16.(Dz.U. 1994. Nr
11 poz.38)]
14
Rozdział I. Pojęcie reklamy
Ponadto art. 66 układu nałożył na Polskę obowiązek „doskonalenia ochrony
praw własności intelektualnej, przemysłowej i handlowej aby do końca piątego
roku od wejścia w życie niniejszego Układu, osiągnąć poziom ochrony podobny
do tego istniejącego we Wspólnocie, również w zakresie porównywalnych
środków dochodzenia takich praw”. Jak zauważa R. Skubisz
, powyższy przepis
operuje m.in. pojęciem własności przemysłowej, które jest zdefiniowane w art. 2
ust. 1 Konwencji związkowej paryskiej o ochronie własności przemysłowej
Omawiana konwencja przewiduje, iż przedmiotem ochrony własności
przemysłowej jest m.in. zwalczanie nieuczciwej konkurencji. Jak pisze R.
Skubisz „pojęcie nieuczciwej konkurencji obejmuje również prowadzenie
reklamy w sposób nieuczciwy”.
Omawiana nowelizacja z.n.k.U. była podyktowana właśnie tym obowiązkiem
przyjętym na się przez Polskę. Prawo Unii Europejskiej dotyczące nieuczciwej
reklamy zostanie omówione w paragrafie poniższym.
§ 2.4. Prawo Unii Europejskiej dotyczące nieuczciwej reklamy
Europejskie prawo reklamy jest dość skromne. Jest to jednak najbardziej,
obok prawa znaków towarowych, ujednolicony dział prawa Wspólnot
Europejskich tyczący zwalczania nieuczciwej konkurencji
wspólnotowym nieuczciwej reklamy dotyczą następujące dyrektywy:
- Dyrektywa Rady Nr 84/450/EWG z dnia 10 września 1984r. w sprawie
ujednolicenia przepisów prawnych i administracyjnych Państw
członkowskich dotyczących reklamy wprowadzającej w błąd
- Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 97/55/WE z dnia 6
października 1997r. zmieniająca Dyrektywę Nr 84/450/EWG dotyczącą
reklamy wprowadzającej w błąd w celu uwzględnienia reklamy
porównawczej
32
R. Sagan, R. Skubisz red., Prawo... op. cit. s. 31
33
Dz.U. 1922 Nr 8 poz.58 z póź. zm. W omawianym przypadku chodzi o brzmienie konwencji zawarte w
Dz.U.1975. Nr 9 poz.51
34
R. Sagan, R. Skubisz red., Prawo... op. cit. s. 30
35
Dz. Urz. WE Nr L 250, 19/09/1984, s. 17
36
Dz. Urz. WE Nr L 290, 23/10/1997, s. 18
15
Rozdział I. Pojęcie reklamy
Pierwsza z powyższych dyrektyw miała na celu ujednolicenie przepisów
państw członkowskich tyczących reklamy wprowadzającej w błąd. Artykuł 2 ust.
1 omawianej dyrektywy mówi, iż „"reklamą wprowadzającą w błąd" jest każda
reklama, która w jakikolwiek sposób - łącznie ze sposobem jej przedstawienia -
oszukuje lub może oszukiwać osoby, do których jest skierowana lub do których
dociera i która ze względu na swój oszukańczy charakter może wywierać wpływ
na decyzje ekonomiczne tych osób lub która z tych powodów szkodzi lub może
szkodzić konkurentowi”.
Ponadto art. 3 tej dyrektywy stanowi, iż „przy ocenie, czy reklama
wprowadza w błąd, należy uwzględnić wszystkie jej elementy, w szczególności
dotyczące:
a) cech towaru albo usługi takich jak dostępność, rodzaj, wykonanie, skład,
metoda i data produkcji lub świadczenia, przeznaczenie, możliwość
wykorzystania, ilość, jakość, geograficzne pochodzenie, miejsce produkcji,
wyniki przewidzianego użycia, wyniki lub istotne części testów towarów i
usług;
b) ceny lub sposobu jej obliczania oraz warunków dostarczania towarów oraz
świadczenia usług;
c) rodzaju, właściwości i praw reklamującego takich jak jego tożsamość,
majątek, kwalifikacje oraz prawa własności przemysłowej, handlowej i
intelektualnej, jak również nagrody i wyróżnienia”.
Druga z omawianych dyrektyw miała na celu dopuszczenie stosowania w
reklamie porównań. Ten akt prawny znowelizował pierwszą z wspomnianych
dyrektyw poprzez:
- dodanie do ustawy art. 2a, który zdefiniował pojęcie „reklamy
porównawczej”, mówiąc, iż jest nią „każda reklama, która w sposób
wyraźny lub dorozumiany określa konkurenta lub towary lub usługi
oferowane przez konkurenta”;
- dodanie do ustawy art. 3a, którym w ust. 1 zawarto warunki
dopuszczalności reklamy porównawczej, a w ust. 2 zawarto wymogi
tyczące się porównań odnoszących się do oferty specjalnej.
16
Rozdział I. Pojęcie reklamy
Według standardów europejskich reklama porównawcza jest dopuszczalna,
pod warunkiem, że porównanie zawarte w reklamie:
a) „nie wprowadza w błąd w myśl Artykułów 2 ust. l, 3 oraz 7 ust. 1;
b) porównuje towary i usługi zaspokajające te same potrzeby lub
przeznaczone do tego samego celu;
c) w sposób obiektywny porównuje jedną lub większą liczbę istotnych,
adekwatnych, sprawdzalnych i reprezentatywnych cech tych towarów i
usług, co może także obejmować cenę;
d) nie wprowadza zamieszania na rynku pomiędzy reklamującym się oraz
konkurentem lub pomiędzy znakami towarowymi, nazwami handlowymi,
innymi wyróżniającymi oznaczeniami reklamującego się, towarami lub
usługami reklamującego się i konkurenta;
e) nie dyskredytuje ani nie oczernia znaków towarowych, nazw handlowych,
innych wyróżniających oznaczeń, towarów, usług, działań lub okoliczności
dotyczących konkurenta;
f) dla produktów o oznaczonym miejscu pochodzenia, odnosi się w każdym
przypadku do tego samego miejsca;
g) nie wykorzystuje w sposób nieuczciwy reputacji znaku towarowego,
nazwy handlowej lub innych wyróżniających oznaczeń konkurenta lub
oznaczenia miejsca pochodzenia konkurencyjnych produktów;
h) nie przedstawia towarów lub usług jako imitacji lub kopii towarów lub
usług opatrzonych zastrzeżonym znakiem towarowym lub nazwami
handlowymi”.
Ustęp 2 art. 3a omawianej dyrektywy mówi, iż „wszelkie porównania
odnoszące się do specjalnej oferty będą określać w jasny i jednoznaczny sposób
datę końcową trwania tej oferty oraz ewentualnie fakt, że oferta specjalna
obowiązuje do wyczerpania się asortymentu towarów i usług oraz tam, gdzie
oferta specjalna jeszcze się nie rozpoczęła, datę rozpoczęcia okresu, w ciągu
którego obowiązuje promocyjna cena lub inne szczególne warunki oferty”.
17
Rozdział I. Pojęcie reklamy
§ 2.5. Wnioski końcowe
Reasumując, polskie prawo o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji w zakresie
reklamy przeszło drogę od bardzo ogólnej klauzuli generalnej do coraz bardziej
szczegółowej regulacji. Generalnie rzecz biorąc od samego początku czynem
nieuczciwej konkurencji jest:
- reklama sprzeczna z prawem (reklama zakazana) lub
- reklama sprzeczna z dobrymi obyczajami (reklama nieuczciwa).
O ile rozumienie pojęcia reklamy sprzecznej z prawem jest w zasadzie
bezsporne, o tyle pojęcie reklamy sprzecznej z dobrymi obyczajami budzi szereg
kontrowersji
Stypizowane w art. 16 z.n.k.U. czyny nieuczciwej reklamy są w istocie
czynami sprzecznymi z dobrymi obyczajami. Świadczy o tym egzemplaryczność
wyliczenia, a także fakt, iż klauzula dobrych obyczajów została wyciągnięta
przed „nawias” typizowanych czynów nieuczciwej konkurencji. Trzeba
jednocześnie zwrócić uwagę na okoliczność, iż sprzeczność z dobrymi
obyczajami stanowi konstytutywną przesłankę niektórych szczególnych czynów
nieuczciwej konkurencji, a zwłaszcza nieuczciwej reklamy. Można więc
powiedzieć, że działania reklamowe wskazane w art. 16 ust. 1 z.n.k.U. w istocie
są z natury sprzeczne z dobrymi obyczajami. W przypadku reklamy
porównawczej naruszenie przez nią dobrych obyczajów uzasadniać będzie
postawienie jej zarzutu nieuczciwości.
37
Pojęcie sprzeczności z dobrymi obyczajami zostanie omówione w Rozdziale III
18
Rozdział II
Stypizowane czyny nieuczciwej konkurencji z zakresu
reklamy objęte dyspozycją art. 16 z.n.k.U
Kluczowe znaczenie w dziedzinie zwalczania nieuczciwej konkurencji w
reklamie ma art. 16 z.n.k.U. Zawarty w art. 16 z.n.k.U. katalog czynów
nieuczciwej konkurencji w zakresie reklamy ma charakter otwarty. Ustawodawca
polski nie zdecydował się na pełne wyliczenie przypadków nieuczciwej reklamy,
a ograniczył się do form najczęściej spotykanych. Brak tego wyliczenia wydaje
się uzasadniony, gdyż wielki dynamizm istniejący na rynku reklamowym
powodowałby tylko fragmentaryczną ochronę innych przedsiębiorców i klientów
przed nieuczciwą reklamą
. Wyraz otwartości wyliczenia można odnaleźć w
treści ust. 1 tegoż artykułu, który mówi, iż „czynem nieuczciwej konkurencji w
zakresie reklamy jest w szczególności”, po czym następuje wyliczenie. Ponadto o
otwartości wyliczenia przesądza fakt, iż katalog czynów nieuczciwej konkurencji
z zakresu reklamy otwiera klauzula generalna zawarta w ust 1 pkt. 1 art. 16
ustawy, która mówi, iż „czynem nieuczciwej konkurencji w zakresie reklamy jest
w szczególności reklama sprzeczna z przepisami prawa lub dobrymi
obyczajami
Art. 16 ustawy wymienia, iż czynami nieuczciwej konkurencji w zakresie
reklamy są w szczególności:
- reklama
uchybiająca godności człowieka (ust. 1 pkt 1),
- reklama
wprowadzająca w błąd (ust.1 pkt 2 i ust.2),
- reklama nierzeczowa (ust.1 pkt 3),
- reklama ukryta (ust.1 pkt 4),
- reklama
uciążliwa (ust.1 pkt 5) oraz
1
zob. R. Stefanicki, Dobre obyczaje w prawie polskim. PPH 2002/5, s.26
2
Klauzula ta zostanie omówiona w rozdziale następnym
Rozdział II. Stypizowane czyny nieuczciwej konkurencji z zakresu reklamy objęte dyspozycją art. 16 z.n.k.U.
- niektóre formy reklamy porównawczej (ust.3).
Pamiętać należy, iż często reklama, której można przypisać przymiot
nieuczciwości wypełnia znamiona dwu lub więcej typizowanych czynów
nieuczciwej konkurencji z zakresu reklamy. Także w piśmiennictwie przyjmuje
się, iż podział zawarty w art. 16 z.n.k.U. nie ma charakteru rozłącznego
Pamiętać należy, iż nieuczciwa reklama przez przymiot swojej nieuczciwości
jest czynem sprzecznym z dobrymi obyczajami. Generalizując można
powiedzieć, iż źródło nieuczciwości reklamy można odnaleźć we:
- wprowadzeniu w błąd lub
- w innym sposobie naruszenia dobrego obyczaju.
Dla potrzeb niniejszej pracy możliwym byłoby przedstawienie stypizowanych
czynów nieuczciwej konkurencji w reklamie zgodnie z wyżej wspomnianym
podziałem, jednakże wydaje się, iż zachowanie systematyki zawartej w art. 16
z.n.k.U. pozwoli na czytelniejsze przedstawienie omawianego zagadnienia.
§ 1. Reklama uchybiająca godności człowieka (reklama niegodziwa)
Polska ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji w art. 16 ust. 1 zd. 3
przewiduje, iż formą czynu nieuczciwej konkurencji w zakresie reklamy jest
reklama uchybiająca godności człowieka.
§ 1.1. pojęcie godności człowieka
Jak zauważa R. Stefanicki godność człowieka jest najwyższą wartością
powoływaną w aktach prawa międzynarodowego oraz w ustawach zasadniczych
większości demokratycznych państw prawa
. Pojęcie to najczęściej zawierane
jest preambułach aktów prawnych, rzadziej w części materialnoprawnej.
Żaden z aktów międzynarodowych dotyczących ochrony praw człowieka nie
zawiera legalnej definicji pojęcia „godność człowieka”
. Pomimo tego w nauce
3
R. Skubisz [w:] J. Szwaja, Ustawa... op. cit. s. 429
4
R. Stefanicki, Dobre...op. cit. s. 27
5
J. Zajadło za: R. Stefanicki, Dobre...op. cit. s. 27
20
Rozdział II. Stypizowane czyny nieuczciwej konkurencji z zakresu reklamy objęte dyspozycją art. 16 z.n.k.U.
prawa dominuje pogląd, iż poszanowanie godności człowieka może mieć źródło
w:
-
normie, „czyli posiadać cechy kategorii realnej, której ochronie ma
służyć konkretna norma”
- postulacie,
będącym celem aksjologicznym, który wyznacza inne
podstawowe wartości w postaci chronionych praw
Na gruncie nauki prawa konstytucyjnego podkreśla się, iż pojęcie godności
człowieka musi być rozumiane bardzo szeroko i utożsamiane z poszanowaniem
wszystkich wartości uznawanych i reprezentowanych przez człowieka. Stąd
niemożliwością jest dokonanie zupełnego wyliczenia katalogu zachowań
uchybiających godności człowieka. Wynika to z faktu, iż każdy przypadek
uchybienia godności człowieka należy potraktować indywidualnie ale w sposób
Wydaje się, iż odwołanie się w przepisach prawa do pojęcia „godności
człowieka” stawia porządkowi prawnemu bezwzględny nakaz moralny
poszanowania ludzkiej osoby, jej prawa i obowiązku odpowiedzialnego wyboru
oraz jej wewnętrznej wolności. Sprzeciwia się ona jakimkolwiek formom
ograniczania ludzkiej zdolności do refleksji i dokonywania wyborów.
Warto zauważyć, iż w piśmiennictwie odnoszącym się do zjawiska
nieuczciwej reklamy istnieje tendencja do łącznego traktowania dwóch ostatnich
przesłanek zawartych w art. 16 ust 1 pkt. 1 z.n.k.U.
. Omawiany artykuł, mówi iż
czynem nieuczciwej konkurencji w zakresie reklamy może być reklama:
-
sprzeczna z prawem
-
sprzeczna z dobrymi obyczajami
- uchybiająca godności człowieka
Łączne traktowanie przesłanki „dobrych obyczajów” i przesłanki „uchybiania
godności człowieka” wydaje się nie mieć logicznego uzasadnienia.
6
R. Stefanicki, Dobre...op. cit. s. 27
7
zob. R. Stefanicki, Dobre... op. cit. s. 27
8
K. Woryna, Reklama uchybiająca godności człowieka, MoP 2001/16, s. 826
9
zob. R. Skubisz, [w:] J. Szwaja, Ustawa... op. cit. s. 450 i n.
21
Rozdział II. Stypizowane czyny nieuczciwej konkurencji z zakresu reklamy objęte dyspozycją art. 16 z.n.k.U.
Jakkolwiek słuszny wydaje się pogląd, iż reklama uchybiająca godności
człowieka z reguły narusza jednocześnie dobre obyczaje, poprzestanie na łącznej
kwalifikacji reklamy sprzecznej z dobrymi obyczajami i reklamy uchybiającej
godności człowieka jako reklamy niezgodnej z ogólnie przyjętymi w Polsce
zasadami moralności, sprawia wrażenie, przynajmniej z naukowego punktu
widzenia, interpretacji nazbyt ogólnej
Ustawodawca, przesądzając o treści art. 16 ust 1 pkt. 1, użył do jego budowy
funktora alternatywy nierozłącznej (zwykłej). Jak podkreśla Z. Ziembiński zwrot
„lub” służy do budowy sumy klas składowych, przy czym jest to klasa złożona
z wszystkich tych przedmiotów, które przynależą przynajmniej do jednej z klas
składowych
. Wychodząc z założenia, iż prawodawca w swoich wypowiedziach
jest logiczny, przyjąć należy, że reklama uchybiająca godności człowieka może
zarazem naruszać dobre obyczaje lecz nic nie stoi na przeszkodzie by tak nie
było
§ 1.2. reklama uchybiająca godności człowieka
Z reklamą uchybiającą godności człowieka będziemy mieli do czynienia
wtedy, gdy wypowiedź taka będzie sprzeczna z ogólnie przyjętymi w Polsce
zasadami etyczno - moralnymi. Jak trafnie zauważa E. Nowińska z taką sytuacją
będziemy mieli do czynienia w przypadku, gdy przekaz reklamowy będzie
zawierał treści nieprzyzwoite lub obraźliwe. Przykładowo zaliczyć tu można
eksponowanie nędzy, poniżenia, cierpienia człowieka czy wykorzystywanie
symboli religijnych w sposób, który narusza uczucia religijne osób wierzących
Jak trafnie podkreśla R. Skubisz, dla uznania danej reklamy za uchybiającą
godności człowieka nie wystarczy stwierdzenie, iż narusza ona jakieś kanony
estetyki lub jest w złym guście, gdyż zadaniem normy zawartej w art. 16 ust. 1
pkt. 1 nie jest bowiem kształtowanie poczucia piękna, lecz eliminacja czynów
10
K. Woryna, Reklama ... op. cit. s. 825
11
Z. Ziembiński, Logika praktyczna, Warszawa 1995, s. 87
12
por. K. Woryna, Reklama ... op. cit. s. 825
13
R. Skubisz za: E. Nowińska, Zwalczanie... op. cit. s 78
22
Rozdział II. Stypizowane czyny nieuczciwej konkurencji z zakresu reklamy objęte dyspozycją art. 16 z.n.k.U.
niegodziwych i ochrona podstawowych wartości charakterystycznych dla
danego społeczeństwa
Moim zdaniem za reklamę uchybiającą godność człowieka należy uznawać
nie tylko tą wypowiedź o charakterze reklamowym, która narusza podstawowe
wartości powszechnie przyjęte w danym społeczeństwie poprzez przedstawianie
czynów niegodziwych w stosunkach międzyludzkich, ale także te formy reklamy
które pokazują niegodziwość człowieka w obchodzeniu się ze zwierzętami czy
szeroko pojętym środowiskiem naturalnym.
Warte odnotowania jest także stwierdzenie I. Wiszniewskiej
, która słusznie
zauważyła, iż reklamy tego typu często stanowią kwalifikowany przypadek
Należy ponadto pamiętać, iż ocena godziwości treści reklamowych w dużym
stopniu jest poddana zmienności stosunków społecznych
§ 2. Reklama wprowadzająca w błąd
Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji w wielu przepisach przewiduje
zakaz wprowadzania w błąd. W nauce prawa zwraca się uwagę, iż kryterium
wprowadzania w błąd stanowi jedno z ważniejszych kryteriów oceny uczciwości
działań podejmowanych w procesie konkurowania na rynku
Reklamy wprowadzającej w błąd bezpośrednio lub pośrednio dotyczy kilka
przepisów z.n.k.U. Podstawowe znaczenie dla tej formy nieuczciwej konkurencji
w reklamie ma art. 16 ust. 1 pkt 2 z.n.k.U., który mówi, iż „czynem nieuczciwej
konkurencji w zakresie reklamy jest (...) reklama wprowadzająca klienta w błąd i
mogąca przez to wpłynąć na jego decyzję co do nabycia towaru lub usługi”’.
14
E. Nowińska, Zwalczanie... op. cit. s. 79
15
I. Wiszniewska, Polskie prawo reklamy, Warszawa 1998, s. 44
16
np. casus odzieżowej firmy „Benetton” por. E. Nowińska, Zwalczanie... op. cit. s.115
17
zob. K. Woryna, Reklama ... op. cit. s. 829
18
I. Wiszniewska, Polskie...op. cit. s. 29
23
Rozdział II. Stypizowane czyny nieuczciwej konkurencji z zakresu reklamy objęte dyspozycją art. 16 z.n.k.U.
§ 2.1. wprowadzenie w błąd
Dla zrozumienia terminu „reklamy wprowadzającej w błąd” pomocne
wydaje się sięgnięcie do instytucji zbliżonych, tj. pojęcia „błędu” występującego
na gruncie szeroko rozumianych postanowień prawa cywilnego.
kodeksu cywilnego
przez termin „błąd” powszechnie rozumie się mylne
wyobrażenie o rzeczywistym stanie rzeczy lub brak takiego wyobrażenia.
Stanowi on wprawdzie wadę samego oświadczenia woli, przeważnie jednak
powstaje już na etapie podejmowania decyzji.
W prawi cywilnym wystąpienie
błędu jako wady oświadczenia woli pozwala na uchylenie się od skutków jego
złożenia, o tyle o ile zostaną spełnione prawem przewidziane przesłanki. Kodeks
cywilny w art. 86 przewiduje kwalifikowaną postać błędu, którą określa mianem
podstępu. Podstępnym jest błąd, który wywołała jedna ze stron oświadczenia lub
osoba trzecia przy wiedzy jednej ze stron.
Pamiętać należy, iż nie każda reklama pomimo nieprawdziwej lub niepełnej
treści jest reklamą wprowadzającą w błąd. W polskim systemie prawa reklama
ma charakter wprowadzający w błąd, jeżeli są spełnione łącznie dwie przesłanki:
- po pierwsze reklama musi rodzić ryzyko konfuzji w obrocie, czyli
wywoływać mylne wyobrażenie o rzeczywistym stanie rzeczy lub brak
takiego wyobrażenia;
- a po drugie reklama może wpłynąć na decyzję klienta co do nabycia
towaru lub usługi, czyli musi posiadać zdolność kierowania wyborem
dokonywanym przez klienta, posiadać pewien "ciężar gatunkowy", a więc
nosić znamiona istotności.
Jak wynika z treści wyżej przedstawionych przesłanek z reklamą
wprowadzającą w błąd mamy do czynienia wówczas, gdy powstałe na podstawie
reklamy wyobrażenia nie są zgodne ze stanem rzeczywistym (reklama wywołuje
konfuzje w obrocie). Decydujące znaczenie mają wyobrażenia adresatów
reklamy (kryterium subiektywne), a nie opinie reklamodawców czy agencji
19
zob. E. Nowińska, Zwalczanie... op. cit. s 101
20
ustawa z dnia 23 kwietnia 1964r. kodeks cywilny (Dz. U. 1964, Nr 16 poz. 93)
21
A. Wolter za E. Nowińska, Zwalczanie... op. cit. s. 101
22
zob. E. Nowińska, M. du Vall, Komentarz do ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, Warszawa
2001, s. 158
24
Rozdział II. Stypizowane czyny nieuczciwej konkurencji z zakresu reklamy objęte dyspozycją art. 16 z.n.k.U.
reklamowych.
Przy czym nie ma znaczenia, czy informacje zawarte w reklamie
wprowadzającej w błąd są fałszywe czy prawdziwe, ale czy są mylące
Reklama jest myląca gdy informacje w niej zawarte są nieprawdziwe lub nawet
prawdziwe, ale zarazem dwuznaczne lub niepełne (przemilczenia).
zwalczaniu nieuczciwej konkurencji nie wymaga rzeczywistego wprowadzenia w
błąd. Wystarczy okoliczność wystąpienia takiego zagrożenia, przy czym delikt z
art. 16 ust. 1 pkt. 2 jest spełniony niezależnie od winy sprawcy
stosownych ocen, organ orzekający nie ma więc obowiązku ustalania
faktycznych skutków rynkowych takiej reklamy
Surowość tego rozwiązania jest jednakże złagodzona, ponieważ w myśl art.
16 ust. 1 pkt. 2 nie każda reklama wprowadzająca w błąd jest czynem
nieuczciwej konkurencji. Przedmiotem zainteresowania z.n.k.U. jest tylko taka
reklama wprowadzająca w błąd, która może wpłynąć na decyzję klienta co do
nabycia towaru lub usługi.
Możliwość wprowadzanie w błąd przez reklamę ustala sędzia in casu na
podstawie swojego doświadczenia życiowego stosując jako miernik wzorzec
przeciętnego klienta. Decydujący wpływ na wyrok sądu mają zwykle wyniki
badań opinii konsumentów, przeprowadzone przez kompetentne placówki
badawcze. Nie umniejsza to roli sądu, ale zbliża orzecznictwo do realiów
społecznych
. Rozwiązanie to pozwala relatywizować zjawisko wprowadzenia
w błąd
. Powstanie pytanie jakie kryteria decydują o wystąpieniu ryzyka błędu.
Z jednej strony należy wziąć pod uwagę cechy adresatów przekazu
reklamowego, z drugiej zaś koniecznym wydaje się zastanowienie nad
okolicznością, czy dla oceny tego ryzyka ma znaczenie ilość osób, które
mogłyby być wprowadzone w błąd.
23
zob. I. Wiszniewska, Polskie... op. cit. s. 32; I. Wiszniewska, Ochrona przed reklama wprowadzająca
w błąd, PPH 1996/2, s. 4
24
M. Chudzik, A. Grzywacz, A. Ktaczyński, Prawo... op. cit.
25
E. Nowińska, Zwalczanie... op. cit. s 106
26
zob. I Wiszniewska [w:] J. Szwaja, Ustawa... op. cit. s. 456
27
E. Nowińska, M. du Vall, Komentarz... op. cit. s. 158
28
A. Tomaszek, Nieuczciwa... op. cit. s. 38
29
zob. I. Wiszniewska, [w:] J. Szwaja, Ustawa... op. cit. s. 458
25
Rozdział II. Stypizowane czyny nieuczciwej konkurencji z zakresu reklamy objęte dyspozycją art. 16 z.n.k.U.
Niewątpliwie wzorzec odbiorcy reklamy powinien być zobiektywizowany. W
nauce prawa postuluje się, aby wzorem praktyki państw wysoko rozwiniętych
uznać, iż z przypadkiem reklamy wprowadzającej w błąd mamy do czynienia,
gdy wypowiedź ta może być rozumiana niezgodnie z rzeczywistym stanem
rzeczy przez „nie nieznaczącą” część jej adresatów
. Jednakże według
ustalonego orzecznictwa, o wprowadzeniu w błąd można mówić w odniesieniu
do „przeciętnego” odbiorcy przekazu reklamowego, co oznacza, iż
zdezinformowanie przez daną reklamę przykładowo 10% jej odbiorców nie jest
wystarczające do stwierdzenia przez sąd jej nieuczciwości
doktryny zauważają także, iż wyższe wymagania co do odsetka osób prawidłowo
rozumiejących treść reklamy należy stawiać reklamie skierowanej do odbiorców
szczególnie podatnych na informacje o charakterze perswazyjnym tj. adresowaną
. Mając na uwadze powyższe należy ponadto
pamiętać, o segmentacji
odbiorców przekazu reklamowego, czyli o tym, że
reklama jest kierowana jedynie do pewnej grupy osób (tzn. potencjalnych
klientów). Wynika z tego, iż o tym czy dana reklama wywołuje konfuzje w
obrocie decyduje opinia tych osób, do których reklama jest kierowana
§ 2.2. formy wprowadzenia w błąd
Jak powszechnie się przyjmuje błąd może nastąpić co do:
- podmiotu
- przedmiotu (towar lub usługa)
- a
także innych okoliczności, które mają wpływ na podjęcie przez klienta
W piśmiennictwie przyjmuje się, iż wprowadzenie klienta w błąd może być
rezultatem:
30
zob. E. Nowińska, Zwalczanie... op. cit. s 107
31
R. W. Kaszubski, A. Pietrasik Obchodzenie przepisów o zakazanej i nieuczciwej reklamie, MoP 1996/1
s. 33
32
I. Wiszniewska, Polskie... op. cit. s. 34
33
tzn. podział konsumentów ze względu na cechy demograficzne (np. płeć, wiek, wykształcenie) lub
psychologiczne (np. osobowość, preferowane wartości) za: A. Falkowski, T. Tyszka, Psychologia
zachowań konsumenckich, Gdańsk 2001 s. 265
34
I. Wiszniewska, Ochrona... op. cit. s. 5
35
Ibidem, s. 3
26
Rozdział II. Stypizowane czyny nieuczciwej konkurencji z zakresu reklamy objęte dyspozycją art. 16 z.n.k.U.
- zawarcia
fałszywych informacji w reklamie;
- pominięcia w reklamie informacji o istotnym znaczeniu dla adresata
(reklama niepełna);
- naśladownictwa reklamy pochodzącej od innego przedsiębiorstwa
(reklama naśladowcza);
- używania w reklamie obiektywnie prawdziwych informacji, jeżeli u
adresatów reklamy wywołują mylne wrażenie;
Uzupełnieniem art. 16 ust. 1 pkt 2 z.n.k.U. jest norma ustępu 2 tegoż artykułu.
Przepis ten przy ocenie reklamy wprowadzającej w błąd nakazuje uwzględnić
wszystkie jej elementy, zwłaszcza dotyczące ilości, jakości, składników, sposobu
wykonania, przydatności, możliwości zastosowania, naprawy lub konserwacji
reklamowanych towarów lub usług, a także zachowania się klienta. „Błąd może
bowiem dotyczyć każdego z wymienionych elementów, a także osoby
producenta lub usługodawcy i ceny czy pochodzenia produktu.
Niebezpieczeństwa błędnego odebrania treści reklamy nie można zażegnać
umieszczonym w innym miejscu lub nieproporcjonalnie małym wyjaśnieniem,
szczególnie gdy dla podjęcia decyzji przez odbiorcę liczy się pierwsze wrażenie.
Terminy używane w sloganach reklamowych powinny być zgodne z ich
powszechnym rozumieniem”
Sformułowanie art. 16 ust. 1 pkt 2 wskazuje na egzemplaryczność
wyliczenia. Jak podkreśla E. Nowińska, każdy niewymieniony w omawianym
przepisie sposób wywołujący skutek wprowadzenia w błąd odbiorców reklamy,
jeżeli spełni warunek przewidziany w art. 16 ust 1 pkt 2 ustawy (możliwość
wpływu na decyzję klientów co do nabycia towaru lub usługi), będzie stanowił
czyn nieuczciwej konkurencji w postaci reklamy wprowadzającej w błąd
W literaturze przedmiotu wypracowano podział reklamy wprowadzającej w
błąd. Podział ten oparto na kryterium sposobu wprowadzenia w błąd. Wyróżnia
się następujące formy zjawiskowe reklamy wprowadzającej w błąd:
- reklama przesadna (reklama z superlatywami);
36
A. Tomaszek, Nieuczciwa... op. cit. s. 38
37
E. Nowińska, Zwalczanie... op. cit. s 108
27
Rozdział II. Stypizowane czyny nieuczciwej konkurencji z zakresu reklamy objęte dyspozycją art. 16 z.n.k.U.
- reklama
zawierająca mylące informacje;
- reklama
naśladowcza;
- reklama z oczywistościami.
Za reklamę przesadną uznaje się reklamę w której treści występują
superlatywy (np. najpiękniejszy, najmilszy, numer jeden w Europie). Z reguły
reklama taka jest dopuszczalna., jednakże może być ona „uznana za
wprowadzającą w błąd w przypadku, gdy jest brana poważnie przez jej
adresatów, a zawarte w niej informacje poddają się weryfikacji (najszybszy,
najbardziej niezawodny, największy itp.)”
Reklama zawierająca mylące informacje, jest to reklama, która
„wykorzystując usprawiedliwioną okolicznościami, łatwowierność odbiorcy,
oraz przeciętną nieumiejętność skomplikowanego kojarzenia i wnioskowania na
podstawie tekstu (obrazu) eksponującego treści pożądane przez reklamującego,
wywołuje u przeciętnego odbiorcy przeświadczenie o istnieniu faktów, które w
rzeczywistości nie istnieją” i przez to powoduje, że odbiorca zachowuje się w
sposób zgodny z intencją reklamodawcy
. „Ponadto wiadomościami
wprowadzającymi w błąd są takie informacje, które są dwuznaczne lub gdy nie
zawierają pewnych faktów, które powinny być dla pełnej informacji podane do
wiadomości klienta. Wystarcza przy tym sama możliwość wprowadzenia w
błąd”
Przyjmuje się, iż reklamą naśladowczą jest reklama, która jest na tyle
podobna do reklamy pochodzącej od innego przedsiębiorstwa, że podobieństwo
to może wywoływać konfuzję w obrocie. Wprowadzenie w błąd za pomocą
takiej reklamy polega na tym, że reklama oryginalna jest lub może być przez
odbiorców przypisywana naśladowcy. Jak pisze I. Wiszniewska „warunkiem
uznania reklamy naśladowniczej za wprowadzającą w błąd jest takie wyróżnianie
38
I. Wiszniewska, Ochrona... op. cit. s. 4
39
Wyrok Sądu Wojewódzkiego w Gdańsku z dn. 4 czerwca 1997 I C 1539/96 (nie publikowany);
za: R. Sagan, R. Skubisz, Prawo... op. cit. s. 452
Tak było w cytowanej sprawie, gdzie sąd uznał, iż „treść ulotek kierowanych do wymienionych z
imienia i nazwiska osób mogła u wielu z nich wywołać mylne przeświadczenie, iż wygrali
wartościową nagrodę. Świadczy o tym wiele procesów wytoczonych przez klientów pozwanej spółki
przeciwko niej o wypłatę lub wydanie wygranej”.
40
Wyrok Sądu Wojewódzkiego w Lublinie zd. 6 marca 1997 r., IX Go - 269/96 (nie publikowany);
za: R. Sagan, R. Skubisz, Prawo... op. cit. s. 438
28
Rozdział II. Stypizowane czyny nieuczciwej konkurencji z zakresu reklamy objęte dyspozycją art. 16 z.n.k.U.
się reklamy oryginalnej spośród innych reklam i na tyle duży stopień jej
upowszechnienia, że można już mówić o wykształconym wizerunku określonego
przedsiębiorstwa u odbiorców reklamy”
Szczególnym przypadkiem reklamy wprowadzającej w błąd jest tzw.
„reklama z oczywistościami”. Polega ona na tym, iż reklamujący się wskazuje w
niej na taką cechę przez siebie oferowanego towaru lub usługi, która jest wspólna
wszystkim produktom danej kategorii (np. „olej roślinny bez cholesterolu”) .
Mylący charakter tej reklamy polega na tym, iż zawiera ona w sobie porównanie
systemowe do pozostałych towarów na rynku a ponadto korzystając z niewiedzy
klientów powoduje u nich wywołania przeświadczenia o wyjątkowości
produktów oferowanych przez reklamodawcę
. Wydaje się jednak, iż ta forma
nieuczciwej reklamy winna być oceniana przez pryzmat art. 16 ust. 3, który
zawiera warunki dopuszczalności reklamy porównawczej
§ 2.3. stosunek art. 16 ust. 1 pkt 2 z.n.k.U. do innych przepisów ustawy
Na koniec tej części rozważań należy podkreślić, iż zachowanie
przedsiębiorcy stosującego reklamę wprowadzającą w błąd może wypełnić
przesłanki innego czynu nieuczciwej konkurencji. Reklamy wprowadzającej w
błąd dotyczyć mogą następujące artykuły:
- Art. 5 z.n.k.U. który przewiduje zakaz takiego oznaczenie
przedsiębiorstwa, które może wprowadzić klientów w błąd co do jego
tożsamości , przez używanie firmy, nazwy, godła, skrótu literowego lub
innego charakterystycznego symbolu wcześniej używanego, zgodnie z
prawem, do oznaczenia innego przedsiębiorstwa.
- Art. 8. który mówi, iż czynem nieuczciwej konkurencji jest opatrywanie
towarów lub usług fałszywym lub oszukańczym oznaczeniem
geograficznym wskazującym bezpośrednio albo pośrednio na kraj, region
lub miejscowość ich pochodzenia albo używanie takiego oznaczenia w
41
I. Wiszniewska, Ochrona... op. cit. s. 4
42
U odbiorców takiej reklamy rodzi się (lub może się zrodzić) przekonanie, iż inne produkty tego typu
dostępne na rynku nie posiadają takich cech.
43
zob. Sagan R., Skubisz R. red., Prawo... op. cit. s. 21
29
Rozdział II. Stypizowane czyny nieuczciwej konkurencji z zakresu reklamy objęte dyspozycją art. 16 z.n.k.U.
działalności handlowej, reklamie, listach handlowych, rachunkach lub
innych dokumentach.
- Art. 10 z.n.k.U. który przewiduje zakaz oznaczania towarów i usług
mogący wprowadzający klientów w błąd co do pochodzenia, ilości,
jakości, składników, sposobu wykonania, przydatności, możliwości
zastosowania, naprawy, konserwacji lub innych istotnych cech towarów
albo usług, a także zatajenie ryzyka, jakie wiąże się z korzystaniem z nich.
Tyczy to także wprowadzenia do obrotu towarów w opakowaniu
mogącym wywołać takie skutki, chyba że zastosowanie takiego
opakowania jest uzasadnione względami technicznymi.
- Art. 14 z.n.k.U. mówiący, iż czynem nieuczciwej konkurencji jest
rozpowszechnianie nieprawdziwych lub wprowadzających w błąd
wiadomości o swoim lub innym przedsiębiorcy albo przedsiębiorstwie, w
celu przysporzenia korzyści lub wyrządzenia szkody. Artykuł ten
enumeratywnie wymienia, iż nieprawdziwymi lub wprowadzającymi w
błąd wiadomościami są w szczególności nieprawdziwe lub
wprowadzające w błąd informacje tyczące osób kierujących
przedsiębiorstwem, wytwarzanych towarów lub świadczonych usług,
stosowanych cen, sytuacji gospodarczej lub prawnej, atestów, wyników
badań, wyróżnień lub oznaczeń produktów lub usług, a także
posługiwanie się nie przysługującymi lub nieścisłymi tytułami, stopniami
albo innymi informacjami o kwalifikacjach pracowników.
Dla oceny czynu nieuczciwej konkurencji w postaci reklamy wprowadzającej
w błąd najważniejszym z powyżej przedstawianych artykułów wydaje się być
art. 14 z.n.k.U. Przedstawiciele nauki prawa zauważają, iż przy porównywaniu
art. 16 ust. 1 pkt 2 z art. 14 z.n.k.U. pierwszeństwo winno się przyznać temu
drugiemu przepisowi we wszystkich przypadkach, gdy przedsiębiorca mówi
„sam o sobie” w sposób wprowadzający w błąd
. E. Nowińska pisze, iż powinno
tak być pomimo skutku reklamowego takiej wypowiedzi. Jednakże autorka
zauważa dalej, iż zakaz wynikający z art. 16 jest dalej idący, gdyż do jego
44
E. Nowińska, Zwalczanie... op. cit. s 108
30
Rozdział II. Stypizowane czyny nieuczciwej konkurencji z zakresu reklamy objęte dyspozycją art. 16 z.n.k.U.
stosowania nie wymaga się po stronie reklamującego się przedsiębiorcy
świadomości wprowadzającego w błąd skutku reklamy
§ 2.4. stosunek art. 16 ust. 1 pkt 2 z.n.k.U. do przepisów kodeksu
cywilnego
Warto odnotować, iż w przypadku oświadczeń woli złożonych pod wpływem
reklamy wprowadzającej w błąd mogą niekiedy znaleźć zastosowanie przepisy
kodeksu cywilnego dotyczące wad oświadczeń woli
oświadczenia woli w postaci błędu. Powołanie się na błąd przez osobę, która
dokonała czynności prawnej pod jego wpływem, umożliwia korektę złożonego
przez nią oświadczenia woli, jeżeli spełnione zostaną dwie przesłanki tj. błąd
dotyczy treści czynności prawnej (art. 84 § 1 kc) i jest błędem istotnym (art. 84
kc § 2 kc)
. Pamiętać należy, iż istotność błędu może być oceniana według
dwóch kryteriów:
- subiektywnego (tzn. „błądzący” nie złożyłby danego oświadczenia woli,
gdyby znał rzeczywisty stan rzeczy);
- obiektywnego (tzn. nikt racjonalnie myślący nie złożyłby danego
oświadczenia woli, gdyby znał rzeczywisty stan rzeczy).
W praktyce wymiaru sprawiedliwości większą wagę przywiązuje się do
kryterium obiektywnego. Wymagane jest jednak wykazanie związku
przyczynowego pomiędzy błędem, który wywołał mylne wyobrażenie o
rzeczywistości, a złożeniem określonego oświadczenia woli
. Przykładowo w
jednym z wyroków SN stwierdził, iż „przepis art. 84 § 1 k.c., który w stosunkach
pracy ma odpowiednie zastosowanie na podstawie art. 300 k.p., zezwala na
uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem
błędu, o ile błąd dotyczy treści czynności prawnej. Błąd co do pobudki, a więc
odnoszącej się do sfery psychicznej motywacji składającego oświadczenia woli,
45
Ibidem, s. 108
46
art. 84 kc i n. dotyczący oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu
47
R. Sagan, R. Skubisz red., Prawo... op. cit. s. 21
48
J. Jezioro [w:] U. Kalina - Prasznic red., Encyklopedia prawa, Warszawa 1999, s. 60
31
Rozdział II. Stypizowane czyny nieuczciwej konkurencji z zakresu reklamy objęte dyspozycją art. 16 z.n.k.U.
która wpłynęła na dokonanie czynności prawnej, nie uzasadnia uchylenia się od
skutków złożonego oświadczenia woli na podstawie art. 84 k.c”
Przesłanka istotności błędu nie musi być spełniona w przypadku gdy mamy
do czynienia z podstępem, tj. błędem celowo wywołanym (art. 86 kc). Powód
jednak musi wykazać związek przyczynowy pomiędzy podstępem, który
wywołał mylne wyobrażenie o rzeczywistości, a złożeniem określonego
§ 3. Reklama nierzeczowa (reklama wykorzystująca uczucia)
Art. 16 ust. 1 pkt 3 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji uznaje za
czyn nieuczciwej konkurencji reklamę odwołującą się do uczuć klientów przez
wywoływanie lęku, wykorzystywanie przesądów lub łatwowierności dzieci. W
nauce prawa tę formę nieuczciwej reklamy określa się mianem reklamy
nierzeczowej.
Przyjmuje się, że reklamą nierzeczową są wszystkie wypowiedzi reklamowe,
w których zachęca się odbiorców do nabywania towarów i usług, odwołując się
do okoliczności nieistotnych z punktu widzenia cech towaru lub usługi. Należy
przyjąć, że takimi są te okoliczności, w których przekaz reklamowy zawiera
elementy odwołujące się przede wszystkim do uczuć potencjalnego nabywcy,
natomiast inne składniki przekazu reklamowego, które wskazują cechy rzeczowe
towaru lub usługi, jeżeli w ogóle występują, mają znaczenie podrzędne
W nauce prawa dominuje pogląd, iż reklama odwołująca się do uczuć stanowi
presję psychiczną wywieraną na kliencie i wpływającą na przebieg procesów
decyzyjnych o zakupie towaru lub usługi zachodzących w jego umyśle. Elementy
perswazyjne takiej reklamy cechuje nieweryfikowalność
. „Skutkiem tej presji
jest ograniczenie swobody podejmowania decyzji, co godzi w interesy odbiorców
reklamy oraz innych przedsiębiorców i dlatego stanowi czyn nieuczciwej
49
Wyrok SN z dn. 31 sierpnia 1979r. I PR 51/79 (LEX nr 14504)
50
E. Nowińska, Zwalczanie... op. cit. s. 102
51
R. Skubisz [w:] J. Szwaja, Ustawa... op. cit. s. 468
52
E. Nowińska, M. du Vall, Komentarz... op. cit. s 160
32
Rozdział II. Stypizowane czyny nieuczciwej konkurencji z zakresu reklamy objęte dyspozycją art. 16 z.n.k.U.
reklamy”
. Ograniczenie swobody podejmowania decyzji może zachodzić m.in.
przez wykorzystanie trudnej sytuacji w jakiej znalazł się odbiorca reklamy,
wywołanie lęku, np. o bezpieczeństwo jego najbliższych, czy wręczenie
upominków, które mogą powodować u obdarowanego chęć rewanżu
W doktrynie prawa przyjmuje się, iż wyliczenie z art. 16 ust. 1 pkt 3 ma
jedynie charakter przykładowy, a norma ta obejmuje swoim zakresem wszelkie
przejawy reklamy odwołującej się do jakichkolwiek uczuć odbiorców reklamy, a
nawet do ich łatwowierności
. Przy czym „przepis ten nie ustanawia
generalnego zakazu odwoływania się do uczuć konsumenta, ponieważ byłoby to
w praktyce niewykonalne, ale do ich przesadnego wykorzystywania, do
nadużywania stanów emocjonalnych konsumenta w rywalizacji na rynku i
zakłócaniu harmonii tej rywalizacji wyznaczonej kryteriami uczciwości
przedsiębiorców”
. Jak podkreśla E. Nowińska zadaniem ustawy nie jest
eliminacja możliwości odwoływania się w reklamie do emocji, lecz jedynie
zapobieżenie sytuacjom, w których dochodzi do gry na uczuciach stanowiącej
przekraczanie uczciwych sposobów pozyskiwania i utrzymywania klienteli
Jak już wspomniano wyliczenie przypadków reklamy nierzeczowej zawarte w
art. 16 ust. 1 pkt 3 ma charakter jedynie egzemplaryczny, ograniczający się do
form najczęściej spotykanych w obrocie. Poniżej kolejno omówiono wskazane
prawem przypadki.
reklama lękowa
Norma art. 16 ust. 1 pkt 3 zakazuje reklamy odwołującej się do uczuć
klientów przez wywoływanie lęku. Z psychologicznego punktu widzenia
rozróżnia się pojęcie strachu i leku. Różnica między nimi polega na tym, że
źródło lęku leży w sferze irracjonalnej, natomiast strachu osadzone jest w
rzeczywistości
53
R. Skubisz [w:] J. Szwaja, Ustawa... op. cit. s. 468
54
zob. A Surdacka, Reklama wartościowa, PPH 1996/12 s. 25 i n.
55
zob. I. Wiszniewska, Polskie... op. cit. s. 42
56
R. Skubisz [w:] J. Szwaja, Ustawa... op. cit. s. 468
57
E. Nowińska, M. du Vall Komentarz... op. cit. s 160
58
zob. P. Zimbardo, F. Ruch, Psychologia i Życie, Warszawa 1996 s. 670 i 682
33
Rozdział II. Stypizowane czyny nieuczciwej konkurencji z zakresu reklamy objęte dyspozycją art. 16 z.n.k.U.
Na gruncie nauk psychologicznych przyjmuje się, iż reklama lękowa, jest
rodzajem reklamy emocjonalnej, której celem jest wywołanie u odbiorcy
pewnego poziomu niepokoju. J. F. Tanner jr, J. B. Hunt i D. R. Eppright w
1991r. opracowali schemat reklamy lękowej, który nakazuje taką reklamę
budować z trzech elementów przy zachowaniu porządku prezentowanych
informacji. Jako pierwsze prezentuje się zagrożenie (śmierć pod kołami
samochodu), następnie przyczynę tego zagrożenia (zużyty amortyzator), a na
końcu sposób na uniknięcie tego zagrożenia (nowe amortyzatory Monroe
SensaTrac)
E. Nowińska wskazuje, iż wyraźnie daje się opisać pewna gradacja w
odczuwaniu lęku i ta gradacja ma zasadnicze znaczenie dla stosowania art. 16
ust. 1 pkt 3 z.n.k.U. Autorka pisze, iż jeżeli stopień wywołanego lęku będzie
utrzymany w granicach zwyczajowo dopuszczalnych, norma omawianego
przepisu nie będzie miała zastosowania. Granice te w konkretnym przypadku,
zostaną przekroczone, gdy klient ze względu na zawarty w reklamie środek
przymusu psychicznego, w postaci wywołania uczucia lęku bądź wzmocnienia
już istniejącego będzie pozbawiony możliwości dokonania rzeczowego wyboru.
E. Nowińska wspomina, iż istnieją rodzaje ofert rynkowych, których nie daje się
przedstawić nie odwołując się do immanentnie z nią związanego uczucia strachu.
Trudno bowiem opisać jest zalety tych usług czy produktów bez wskazania
zagrożenia (będą tu należały m.in. reklamy leków przeciwbólowych,
komputerowych programów antywirusowych). Autorka wskazuje, iż takie
reklamy powinny być oceniane przez porównanie sposobu i stopnia
wywoływania strachu u ich odbiorców przy uwzględnieniu jej treści
informacyjnej realizującej potrzeby adresatów wypowiedzi.
wywołane reklamą są wynikiem realności zagrożenia, czy też są irracjonalne.
59
A. Falkowski, T. Tyszka, Psychologia... op. cit. s.76
60
E. Nowińska, Zwalczanie... op. cit. s. 113
34
Rozdział II. Stypizowane czyny nieuczciwej konkurencji z zakresu reklamy objęte dyspozycją art. 16 z.n.k.U.
reklama wykorzystująca przesądy
Zgodnie z art. 16 ust 1 pkt 3 z.n.k.U. wykorzystywanie w reklamie
przesądów stanowi czyn nieuczciwej konkurencji. Przyjmuje się, iż nie każde
odwołanie się w reklamie do przesądu jest niedozwolone. Niedozwolonym jest
tylko takie, w którym można stwierdzić, iż wykorzystywanie przesądów stanowi
nieuczciwe oddziaływanie na adresatów reklamy
. Według E. Nowińskiej
naganne a zarazem niedozwolone jest odwoływanie się w przekazie reklamowym
do tych przesądów, które mogą sterować wyborem rynkowym dokonywanym
przez jego odbiorców
Analizując treść art. 16 ust 1 pkt 3 ustawy, E. Nowińska, dokonuje słusznego
spostrzeżenia, iż wprowadzenie wyraźnego zakazu powoływania się w reklamie
na przesądy nie daje się rzeczowo uzasadnić. Za każdym razem taka reklama
wypełnia także przesłanki innych stypizowanych czynów nieuczciwej
konkurencji w reklamie (tzn. reklamy lękowej bądź sprzeczej z dobrymi
obyczajami lub godnością człowieka)
reklama wykorzystująca łatwowierność dzieci
Powszechnie przyjmuje się, iż dzieci stanowią znaczący odsetek
konsumentów
. Reklama wykorzystująca łatwowierność dzieci jest zabroniona z
tego powodu, iż u jej odbiorcy brak jest obiektywnej możliwości weryfikacji
komunikatu do niego skierowanego
. Brak ten spowodowany jest brakiem
wiedzy i szeroko rozumianego doświadczenia życiowego. Wskazane
unormowanie ma także za zadanie ochronę dzieci przed negatywnym wpływem
reklamy na ich rozwój psychofizyczny
. Przepis nie określa kategorii wiekowej
do jakiej odnosi się termin „dziecko” i z tego powodu „łatwowierność” powinna
być oceniana według średniego wieku odbiorców reklamy, do której jest ona
kierowana ze względu na jej przedmiot
61
J. Masiota, Wolna reklama i jej normatywne ograniczenia, RPEiS 2000/2 s. 76
62
E. Nowińska, Zwalczanie... op. cit. s. 116
63
Ibidem s. 116
64
Ibidem s. 117
65
J. Masiota, Wolna... op. cit. s.76
66
E. Nowińska, Zwalczanie... op. cit. s. 120
67
R. Skubisz [w:] J. Szwaja, Ustawa... op. cit. s. 470
35
Rozdział II. Stypizowane czyny nieuczciwej konkurencji z zakresu reklamy objęte dyspozycją art. 16 z.n.k.U.
Poza unormowaniem art. 16 ust. 1 pkt 3 pozostaje reklama wykorzystująca
schemat dziecięcości. Jak szczegółowo opisuje go D. Doliński, schemat
dziecięcości sprowadza się do wywołania u odbiorcy reklamy instynktowne
zachowania nastawione na opiekowanie się bezbronnym dzieckiem czy młodym
zwierzęciem. Wzbudza więc uczucia tkliwości i rozczulenia. Często
wykorzystywana jest do promowania towarów i usług przeznaczonych dla dzieci
(zwierząt) lub opieki nad nimi, jednakże zdarza się, iż pojawia się w reklamie
produktów z którymi dziecko (zwierzę) nie ma nic wspólnego
. Reklama taka,
jednak nie będzie podlegać ocenie wg normy art. 16 ust. 1 pkt 3. Ewentualną jej
nieuczciwość będzie można oceniać stosując klauzulę dobrych obyczajów czy
odwołując się do godności człowieka. Powyższe wynika z analizy treści art. 16
ust. 1 pkt 3 z.n.k.U. Artykuł ten wyraźnie zawęża swojego stosowania jedynie do
reklamy wywołującej uczucie lęku (ewentualnie wykorzystującej przesądy czy
łatwowierność dzieci), pomija zaś odwoływanie się do innych uczuć.
§ 4. Reklama ukryta
Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji w art. 16 ust. 1 pkt 4 zakazuje
stosowania przez przedsiębiorców wypowiedzi, która, zachęcając do nabywania
towarów lub usług, sprawia wrażenie neutralnej informacji. W nauce prawa ten
delikt powszechnie określa się mianem reklamy ukrytej lub kryptoreklamy.
Powszechnie przez tę formę reklamy rozumie się wypowiedź, która jest uważana
przez widza, czytelnika, bądź słuchacza za prezentację towaru lub usługi bez
poinformowania, że chodzi o reklamę
. Jak podkreśla R. Skubisz, cechą
charakterystyczną tej reklamy jest próba zatajenia przez reklamodawcę
charakteru reklamowego wypowiedzi
. Jest to najczęściej występujące
naruszenie zasad uczciwej konkurencji w zakresie reklamy
68
A. Falkowski, T. Tyszka, Psychologia... op. cit. s.71
69
J. Masiota, Wolna... op. cit. s.77
70
R. Sagan, R. Skubisz red., Prawo... op. cit. s. 23
71
M. Chudzik, A. Grzywacz, M. Kłaczyński, Prawo... op. cit.
36
Rozdział II. Stypizowane czyny nieuczciwej konkurencji z zakresu reklamy objęte dyspozycją art. 16 z.n.k.U.
Reklama ukryta zaczęła pojawiać się na rynku, gdy reklamodawcy odkryli, iż
skuteczność tradycyjnej perswazji zmniejszyła się, gdyż odbiorcy przestali
przywiązywać wagę do treści w niej zawartych. Poszukiwanie coraz to nowych,
bardziej skutecznych form reklamowania się doprowadziło m.in. do pojawiania
się reklamy „miękkiej” (czyli ukrytej)
Zakaz reklamy ukrytej jest konsekwencją dążenia do zapewnienia pełni
przejrzystości działań rynkowych oraz zapewnienia ewentualnym klientom (w
tym konsumentom) prawa do informacji, iż mają do czynienia z reklamą
Maskowanie reklamowego charakteru przekazywanej informacji godzi w zasady
uczciwej konkurencji
. „Na tle takiej reklamy dochodzi do konfliktu interesów
przedsiębiorców oraz klientów, a wśród nich i konsumentów. Przedsiębiorcy
(reklamodawcy, nadawcy oraz agencje reklamowe) są zainteresowani w dotarciu
do jak największej liczby odbiorców; ukrycie faktycznej natury ogłoszenia
ułatwia im oczywiście realizację tego celu. Konsument jest natomiast
zainteresowany ujawnieniem charakteru reklamy jako takiej z dwóch powodów.
Po pierwsze, obdarza on zaufaniem wypowiedzi, które stanowią w jego
przekonaniu bezstronne informacje o towarach lub usługach, natomiast ze
znacznie większą rezerwą odnosi się do ogłoszeń reklamowych. Po drugie,
pozwala mu to podejmować decyzje, czy chce stać się odbiorcą reklamy, czy
pominąć odpowiednie strony w gazecie, przełączyć się na inną stację radiową lub
inny kanał telewizyjny”
W praktyce napotykamy na duże trudności przy rozróżnieniu co stanowi
reklamę a co neutralną informację. Należy stwierdzić, iż każda reklama jest
informacją, ale nie każda informacja jest reklamą. Ogólnie należałoby uznać w
przypadkach wątpliwych, że rozpowszechniana wypowiedź jest reklamą, gdy nad
warstwą informacyjną przeważa zachęta do nabycia towaru. Zasadniczym
kryterium weryfikacji, czy w konkretnym przypadku istniał taki zamiar i jakie
72
E. Nowińska, M. du Vall Komentarz... op. cit. s 164
73
U. Promińska [w:] W. Katner red., Podstawy prawa cywilnego i handlowego dla ekonomistów, Gdańsk
2001, s. 381
74
A. Tomaszek, Nieuczciwa... op. cit. s. 40
75
R. Skubisz [w:] J. Szwaja, Ustawa... op. cit. s. 471
37
Rozdział II. Stypizowane czyny nieuczciwej konkurencji z zakresu reklamy objęte dyspozycją art. 16 z.n.k.U.
jest jego znaczenie w całokształcie danej wypowiedzi, jest opinia przeciętnego
odbiorcy.
Chodzi o to, czy odebrał daną wypowiedź jako zachętę do nabycia towaru lub
usługi. W toku obiektywizacji indywidualnych odczuć przeciętnego
(modelowego) klienta bierze się pod uwagę treść wypowiedzi, język, formę,
nośnik wypowiedzi. Dodatkowym argumentem potwierdzającym, że wypowiedź
jest reklamą, może być odpłatność oraz fakt, że pochodzi ona od
przedsiębiorcy
Przy ocenie, czy w danym przypadku mamy do czynienia z reklamą ukrytą,
nie ma znaczenia prawdziwość treści przekazu reklamowego. „Istotny jest
bowiem sposób prezentacji informacji o towarze lub usłudze. Jeżeli takiej
informacji towarzyszy niewątpliwa intencja zachęcania do nabywania towarów
lub usług, to zachodzi przypadek reklamy zakazanej przez art. 16 ust. 1 pkt 4”
P. Białecki i H. Tuchołka słusznie zauważają, iż informacja o charakterze
wypowiedzi reklamowej pozostaje taką pomimo umieszczenia przed nią w
trakcie lub tuż po niej zdania o treści, że „niniejsza wypowiedź nie stanowi
reklamy”. „Zapis taki możemy potraktować jako prawnie obojętny, gdyż w
niczym nie zmieniający zaistniałego stanu rzeczy. Można by nawet pójść dalej
stwierdzając, iż umieszczenie takiego zdania narzuca przypuszczenie, że
reklamodawca liczył się z możliwością odbioru takiego przekazu jako reklamy, a
nie informacji, a co za tym idzie sam niejako przyznaje, że przekaz taki stoi
dokładnie na granicy dozwolonych przez prawo praktyk reklamowych i
możliwość jego odbioru jako reklamy nie jest iluzoryczna. Zasłanianie się
„informacyjnym” charakterem przekazu zdaje się być tym bardziej iluzoryczne,
gdy weźmiemy pod uwagę intencje przyświecające reklamodawcy, a te, jak
należy przypuszczać, zmierzają w kierunku zdobycia klienteli”
Reklama ukryta przyjmuje bardzo zróżnicowaną formę. W praktyce krajowej
i zagranicznej przyjmuje najczęściej postać product placement (lokowania
76
R. Skubisz [w:] J. Szwaja, Ustawa... op. cit. s. 421
77
R. Skubisz [w:] J. Szwaja, Ustawa... op. cit. s. 472
78
P. Białecki i H. Tuchołka, Nieuczciwa... op. cit. s. 57
38
Rozdział II. Stypizowane czyny nieuczciwej konkurencji z zakresu reklamy objęte dyspozycją art. 16 z.n.k.U.
produktu) bądź reklamy odredakcyjnej. Poniżej zostaną omówione pokrótce
najczęściej spotykane w obrocie formy reklamy ukrytej.
product placement
Przez product placement (lokowania produktu) rozumieć będziemy
zawieranie pozornie przypadkowo, najczęściej w filmach fabularnych, serialach
telewizyjnych, książkach, czasopismach określonego produktu lub znaku
towarowego w celu wywołania skutku reklamowego.
Przykładowo w filmie
pada kadr na znak towarowy perfum używanych przez głównego bohatera, znany
pisarz na zdjęciu stanowiącym ilustrację wywiadu udzielonego gazecie stoi na tle
z samochodu określonej marki.
Ocena prawna zjawiska product placement jest dość trudna. Niemożliwością
jest uniknięcie ukazywania w dziełach odzwierciedlających naszą rzeczywistość
przedmiotów w niej występujących „Każdy autor ma również prawo do
własnych koncepcji twórczych. Dlatego można wyrazić pogląd, że w tych
wszystkich przypadkach, gdy producenci pokazywanych przedmiotów nie
wpływali na proces twórczy, a odbiorcy dzieła, np. widzowie, zostali uprzedzeni
o fakcie udzielonego przez wytwórcę pokazywanych towarów finansowego
wsparcia w powstaniu utworu, to nie ma powodu do wysuwania zarzutu
nieuczciwej reklamy (trafnie E. Nowińska, Zwalczanie, s. 118). Z powyższego
wynika, że product placement powinien być uznany za czyn nieuczciwej reklamy
co najmniej w tych przypadkach, w których pokazanie w mediach produktu ze
znakiem było zamierzone i odpłatne, a odbiorca nie został poinformowany, że
ma do czynienia z reklamą”
reklama „odredakcyjna”
Przez reklamę odredakcyjną rozumieć będziemy każdą informację o
charakterze reklamowym niewystarczająco odróżniającą się od treści redakcyjnej
prasy, programu radiowego lub telewizyjnego. Z reklamą ukrytą w środkach
79
R. Skubisz [w:] J. Szwaja, Ustawa... op. cit. s. 475
80
R. Skubisz [w:] J. Szwaja, Ustawa... op. cit. s. 475
39
Rozdział II. Stypizowane czyny nieuczciwej konkurencji z zakresu reklamy objęte dyspozycją art. 16 z.n.k.U.
masowego przekazu możemy mieć do czynienia w dwu przypadkach. Po
pierwsze gdy informacja o charakterze reklamowym nie odróżnia się
wystarczająco od treści redakcyjnej. Po drugie gdy materiały odredakcyjne
zawierają w swej treści informacje o charakterze reklamowym
Każda wypowiedź o charakterze reklamowym powinna być oznaczona w taki
sposób, aby nie powstawały wątpliwości, iż chodzi o reklamę. Przyjmuje się, iż
mogą być pominięte tylko w tych czasopismach, dodatkach wydawniczych,
programach telewizyjnych, które poświęcone są wyłącznie reklamie
towaru lub usługi powinna być zatem rozpoznawalna jako reklama przez jej
odbiorcę. „Przyjęta regulacja wynika z ogólnej reguły uczciwego rynku, za jaką
uznaje się nakaz przejrzystości w zakresie podejmowanych przez
przedsiębiorców działań gospodarczych. W tym przypadku chodzi o to, aby inni
uczestnicy rynku mieli faktyczną możność ustalenia, czy otrzymane informacje
mają cel reklamowy czy też są częścią neutralną powszechnego obiegu
informacji”
Przy ocenie, czy zachodzi przypadek ukrytej reklamy, nie ma znaczenia czy
treść przesłania reklamowego jest prawdziwa. Istotnym jest sposób prezentacji
tej informacji w mediach. Jeżeli informacji o towarze towarzyszy niewątpliwa
intencja zachęcenia do jego nabycia, to jest to przypadek reklamy zakazanej z art.
16 ust. l pkt 4 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji
Obowiązek umieszczania oznaczeń odróżniających treści o charakterze
reklamowym od treści redakcyjnych przewidziany jest w polskim systemie
prawa przez ustawy szczególne tj. prawo prasowe
i ustawę o radiofonii i
telewizji.
Art. 36 ust. 3. PrPras nakazuje oznaczać ogłoszenia i reklamy w
sposób nic budzący wątpliwości, iż nie stanowią one materiału redakcyjnego.
Podobnie stanowi art. 16 ust. 1 RTvU, który mówi, iż „reklamy powinny być
81
E. Nowińska, Zwalczanie... op. cit. s.125
82
np. emitowany w jednej z polskich telewizji komercyjnych program poświęcony bulwersującym
filmom reklamowym
83
J. Masiota, Wolna... op. cit. s.77
84
R. Skubisz [w:] J. Szwaja, Ustawa... op. cit. s. 472
85
Ustawa z dnia 26 stycznia 1984r. prawo prasowe, Dz.U. 1984r., Nr 5, poz. 24 z późn. zm.
86
Ustawa z dnia 29 grudnia 1992r. o radiofonii i telewizji, tekst jedn. Dz.U. 2001, Nr 101, poz. 1114 z
późn. zm.
40
Rozdział II. Stypizowane czyny nieuczciwej konkurencji z zakresu reklamy objęte dyspozycją art. 16 z.n.k.U.
wyraźnie wyodrębnione w programie i oznaczone w sposób nie budzący
wątpliwości, że są reklamami i nie pochodzą od nadawcy”
W przypadku reklamy zawartej w treści materiałów odredakcyjnych sprawa
jest bardziej skomplikowana. „W wielu przypadkach jest bardzo trudno ocenić,
czy dany tekst dziennikarski zawiera ukrytą reklamę. Fakt pozytywnego opisania
towaru, usługi, przedsiębiorstwa nie stanowi wystarczającego dowodu, że
konkretna informacja jest ukrytą reklamą”
. Wolność słowa oraz prawo do
informacji są jednymi z filarów demokratycznego państwa prawa
ma prawo kształtować swoje wypowiedzi w sposób, jaki uzna za stosowny. Przy
ustaleniu, czy dana wypowiedź stanowi reklamę „odredakcyjną”, należy dokonać
wnikliwej i całościowej oceny publikacji z uwzględnieniem charakteru pisma
(audycji), innych tekstów danego autora, sposobu odczytywania tej publikacji
przez czytelników (widzów), a także ustalenia, czy zachodzi dysproporcje
pomiędzy oceną dziennikarską towaru a jego rzeczywistymi cechami. Konieczne
jest zatem odwołanie się do wzorca rzetelnego dziennikarza, respektującego
obowiązek zachowania bezstronności i obiektywizmu oraz zachowania
odpowiedniego dystansu do prezentowanego tematu
Jak spostrzega R. Skubisz reklama ukryta występuje zawsze w razie realizacji
dyspozycji art. 12 ust. 2 PrPras, który zakazuje dziennikarzom prowadzenia
„ukrytej działalności reklamowej wiążącej się z uzyskaniem korzyści majątkowej
bądź osobistej od osoby lub jednostki organizacyjnej zainteresowanej reklamą”
Dalej autor słusznie zauważa, że niewypełnienie przesłanek tegoż artykułu
PrPras, bądź niemożliwość przeprowadzenia dowodu nie przesądza o braku
podstaw do zakwalifikowania tej wypowiedzi jako czynu nieuczciwej
87
Do Art. 16 ust. 1 RTvU odnoszą się przepisy Rozporządzenia Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji z
dnia 20 maja 1993 r. w sprawie zasad działalności reklamowej w programach radiofonii i telewizji
(Dz.U. Nr 44, poz. 204; z późn. zm.). Nakazuje ono nadawanie reklam w wyodrębnionych blokach
reklamowych, które są oznaczone w sposób wizualny lub dźwiękowy na początku i na końcu bloku
oraz zawierają słowo "reklama" lub "ogłoszenie" (§ 7 niniejszego rozporządzenia)
88
R. Skubisz [w:] J. Szwaja, Ustawa... op. cit. s. 473
89
wynika to m.in. z treści art. 10 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz.
U. z dnia 10 lipca 1993 r.) i art. 19 ust. 2 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i
Politycznych (Dz. U. z dnia 29 grudnia 1977 r.)
90
E. Nowińska, Zwalczanie... op. cit. s. 116
91
R. Skubisz [w:] J. Szwaja, Ustawa.... op. cit. s. 474
41
Rozdział II. Stypizowane czyny nieuczciwej konkurencji z zakresu reklamy objęte dyspozycją art. 16 z.n.k.U.
konkurencji w reklamie w postaci reklamy ukrytej, czyli do zastosowania
przepisów z.n.k.U.
quasi - reklama ukryta
Omawiając problematykę reklamy ukrytej należy pamiętać, iż może ona
stanowić próbę obejścia prawa. Z sytuacją taką będziemy mieli do czynienia w
tych przypadkach, gdy ustawa wyraźnie zakazuje reklamy określonych towarów
lub usług. Tyczy to m.in. prawników, którzy udzielając w mediach wywiadów w
sprawach istotnych społecznie przy okazji reklamują swoje usługi
. Jednakże
wydaje się, iż ewentualna odpowiedzialność osób stosujących przekaz
reklamowy w omawianym przypadku podlegać będzie raczej normie art. 16 ust.
1 pkt. 1 zd. 1 z.n.k.U. który dotyczy reklamy zakazanej.
Podobnie będzie w przypadku reklamy podprogowej, tzn. takiej w której
producent odwołuje się do problematyki spostrzegania poza udziałem
świadomości, czyli do spostrzegania na poziomie emocjonalnym a nie
zmysłowym
. „Jak dotąd nie zostały jednoznacznie stwierdzone fakty
empiryczne na gruncie procesów spostrzegania, które określałyby sposób
konstrukcji reklamy tak, aby oddziaływać na zachowanie się konsumenta poza
jego świadomością. Należy tu wspomnieć zdarzenie z 1956 roku, kiedy podczas
wyświetlania filmu "Pienie" na ekranie eksponowano zdania: "Głodny? Jedz
prażoną kukurydzę" i "Pij coca-colę" w tak krótkim czasie, że widz nie zdawał
sobie sprawy z ich pojawiania się. A jednak faktycznie nastąpił wzrost sprzedaży
reklamowanej w ten sposób prażonej kukurydzy aż o 58% a coca-coli o 18%. Nie
wiadomo jednak, czy było to spowodowane podprogowym oddziaływaniem
informacji, czy jakichś innych czynników, na przykład pogody, temperatury i
tym podobnych”
. Wydaje się, iż normą właściwą do oceny informacji
reklamowych przekazywanych w sposób podprogowy będzie norma zawarta w
art.. 16 ust. 1 pkt 1 zd. 2 tycząca reklamy sprzecznej z dobrymi obyczajami lub
uchybiająca godności człowieka. Niewątpliwie reklama podprogowa narusza
92
R. Stefanicki, Prawne... op. cit. s. 68
93
A. Falkowski, T. Tyszka, Psychologia... op. cit. s. 17
94
Ibidem s. 17; por. E. Nowińska, Zwalczanie... op. cit. s. 129
42
Rozdział II. Stypizowane czyny nieuczciwej konkurencji z zakresu reklamy objęte dyspozycją art. 16 z.n.k.U.
godność człowieka. MPPOiP w art. 19 ust. 1 gwarantuje każdemu człowiekowi
„prawo posiadania bez przeszkód własnych poglądów”
. Ust. 2. tegoż przepisu
gwarantuje ponadto „prawo do swobodnego wyrażania opinii; prawo to obejmuje
swobodę poszukiwania, otrzymywania i rozpowszechniania wszelkich informacji
i poglądów, bez względu na granice państwowe, ustnie, pismem lub drukiem, w
postaci dzieła sztuki bądź w jakikolwiek inny sposób według własnego wyboru”.
Należy przyjąć, iż reklama która oddziaływuje na jej odbiorców poza ich
świadomością narusza prawo swobodnego kształtowania własnych poglądów.
§ 5. Reklama uciążliwa
Norma art. 16 ust. 1 pkt 5 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji
zakazuje reklamy, „która stanowi istotną ingerencję w sferę prywatności, w
szczególności przez uciążliwe dla klientów nagabywanie w miejscach
publicznych, przesyłanie na koszt klienta nie zamówionych towarów lub
nadużywanie technicznych środków przekazu informacji”. Tę formę reklamy
nieuczciwej w literaturze przedmiotu przyjęto nazywać reklamą uciążliwą
Warta odnotowania jest uwaga dokonana przez R. Stefanickiego, iż ustawa o
zwalczaniu nieuczciwej konkurencji jest w zasadzie wyjątkiem, jeżeli chodzi o
ustawodawstwo europejskie, zawierając odrębne uregulowanie tyczące reklamy
ingerującej w sferę prywatności
W nauce prawa zwraca się uwagę na okoliczność, iż elementem wspólnym
wszelkich przypadków reklamy uciążliwej jest ingerencja w sferę prywatności
odbiorcy reklamy. Skutkiem tej ingerencji jest ograniczenie swobody
podejmowania decyzji u adresatów reklamy, co godzi w jego interesy oraz
interesy innych przedsiębiorców
Zakaz reklamy uciążliwej nie jest absolutny. Surowość tego przepisu jest
złagodzona okolicznością, iż w myśl art. 16 ust. 1 pkt. 5 nie każda reklama
95
Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (Dz. U. 1977r. Nr 39 poz. 167)
96
Zob. I. Wiszniewska Polskie... op. cit. s. 41; R. Skubisz [w:] J. Szwaja, Ustawa... op. cit. s. 476 i n.
97
R. Stefanicki, Prawne granice swobody przedsiębiorcy w odniesieniu do reklamy "wartościowej",
Pr.Spółek 2001/3 s. 67
98
I. Wiszniewska, Polskie... op. cit. s. 41
43
Rozdział II. Stypizowane czyny nieuczciwej konkurencji z zakresu reklamy objęte dyspozycją art. 16 z.n.k.U.
uciążliwa jest czynem nieuczciwej konkurencji. Czynem nieuczciwej
konkurencji jest tylko reklama, która stanowi „istotna ingerencję w sferę
prywatności” odbiorców reklamy. W praktyce interpretacja pojęcia „sfera
prywatności” jest niezwykle trudna. „Pojęcie to już przed wejściem w życie
ustawy było określeniem polskiego języka prawniczego. Zostało bowiem przez
doktrynę prawa cywilnego zaliczone do dóbr osobistych objętych ochroną przez
art. 23 i 24 KC (zamiast wielu zob. S. Grzybowski, [w:] System prawa
cywilnego, 1.1, wyd. 2., s. 299). Ustalenia krajowej nauki prawa pozwalają
stwierdzić, że prywatność jest stanem spokoju wewnętrznego wyrażającym się
pewną odrębnością danej osoby fizycznej w jej środowisku. Ta odrębność
personalna obejmuje życie rodzinne, sąsiedzkie, stosunki koleżeńskie, ale
również stosunki w miejscu pracy. Odrębność personalna towarzyszy zatem
człowiekowi również poza jego „ogniskiem domowym". Tak więc zachowuje on
swoją prywatność również w miejscu publicznym, w środowisku pracy, na ulicy,
w sklepie, uczelni itd. Takie rozumienie prywatności powinno być również
przyjęte na tle art. 16 ust. 1 pkt 5”
E. Nowińska spostrzega jednak, iż interpretacja „sfery prywatności”
odnoszona do dóbr osobistych, chronionych głównie przepisami kodeksu
cywilnego, jest niewystarczająca. Autorka pisze, iż na gruncie z.n.k.U. zauważyć
można istnienie „grupowych dóbr osobistych” mianowicie konsumenckich.
Ochrona tych drugich pozostawać może w sprzeczności ze sferą
„zindywidualizowanej prywatności”
Jak wskazuje E. Nowińska celem omawianego przepisu jest wyeliminowanie
sytuacji, w których osoba chroniona sferą prywatności znajdzie się pod presją
określonych działań i chcąc zakończyć niewygodną dla siebie – dokonuje
niechcianego lub nieprzemyślanego wyboru
W nauce prawa zwraca się uwagę, iż przepis ten dotyczy jedynie formy
prowadzenia reklamy, a nie jej treści
. Powyższy pogląd jest uzasadniony
99
R. Skubisz [w:] J. Szwaja, Ustawa... op. cit. s. 478
100
E. Nowińska, M. du Vall, Komentarz... op. cit. s 168
101
E. Nowińska, Zwalczanie... op. cit. s. 148
102
R. Skubisz [w:] J. Szwaja, Ustawa... op. cit. s. 478
44
Rozdział II. Stypizowane czyny nieuczciwej konkurencji z zakresu reklamy objęte dyspozycją art. 16 z.n.k.U.
treścią przykładowego wyliczenia form reklamy uciążliwej zawartego w art. 16
ust. 1 pkt 5. Przepis ów wymienia jako formy nieuczciwej reklamy: uciążliwe
dla klientów nagabywanie w miejscach publicznych, przesyłanie na koszt klienta
nie zamówionych towarów lub nadużywanie technicznych środków przekazu
informacji. Ponadto przyjąć należy, iż formą reklamy uciążliwej jest każda
forma reklama wywołująca u odbiorców reklamy dyskomfort psychiczny lub
narażająca ich na wymierne straty finansowe. Należeć tu będą m.in. ogłoszenia
reklamowe naklejane nie w miejscach do tego przeznaczonych (np. drzwi, okna,
przystanki autobusowe), druki reklamowe zostawiane na wycieraczkach itp.
Niedopuszczalne jest także narzucanie przez przedsiębiorcę swoich usług
bezpośrednio na miejscu zdarzenia, które wywołało potrzebę nabycie dóbr czy
skorzystania z usług przez niego świadczonych (np. po wypadku drogowym,
E. Nowińska zauważa, iż przepis ten nie znajdzie zastosowania w przypadku
uciążliwej reklamy, która grozi w interes przedsiębiorcy. Zdaniem autorki dla
takich przypadków właściwsze byłoby zastosowanie art. 16 ust.1 pkt 1, czyli
powołanie się na sprzeczność z dobrymi obyczajami
Warty odnotowania jest fakt, iż wyraźna ochrona sfery prywatności która ma
miejsce na gruncie z.n.k.U. jest nowatorskim rozwiązaniem polskich przepisów
regulujących zasady uczciwych stosunków rynkowych
Artykuł 16 ust.1 pkt 5 zawiera egzemplaryczne wyliczenie przypadków, w
których mamy do czynienia z „istotną ingerencją w sferę prywatności”.
Ustawodawca zdecydował, iż działania takie mogą polegać na:
- uciążliwym dla klientów nagabywaniu w miejscach publicznych,
- przesyłaniu na koszt klienta nie zamówionych towarów
- nadużywaniu technicznych środków przekazu informacji
Ponadto orzecznictwo i doktryna prawa wyodrębniają inne sposoby
naruszania sfery prywatności w reklamie. Poniżej zostaną omówione pokrótce
najczęściej spotykane w obrocie formy reklamy ukrytej.
103
A. Tomaszek, Nieuczciwa... op. cit. s. 41
104
E. Nowińska, M. du Vall, Komentarz... op. cit. s 169
105
zob. E. Nowińska, M. du Vall, Komentarz... op. cit. s 168
45
Rozdział II. Stypizowane czyny nieuczciwej konkurencji z zakresu reklamy objęte dyspozycją art. 16 z.n.k.U.
uciążliwe dla klientów nagabywanie w miejscach publicznych
W szeroko rozumianej działalności marketingowej prowadzonej przez
przedsiębiorcę nie liczy się sposób działania, lecz jedynie osiągnięcie
zamierzonego celu. Jednym ze sposobów pozyskiwania nowej klienteli jest
zwracanie uwagi na swoje produkty (tym zajmuje się reklama). Reklama jest tym
skuteczniejsza im więcej ma odbiorców (zwiększa się prawdopodobieństwo, iż
któryś z jej adresatów ulegnie zawartej w niej perswazji). Najłatwiej zwrócić
uwagę potencjalnych klientów w miejscu w którym aktualnie przebywają. Często
wykorzystuje się do tego miejsca publiczne takie jak kina, restauracje, ulicę.
Należy uznać, iż sama w sobie taka forma pozyskiwania klienteli nie jest
naganna. Naganną staje się dopiero w momencie, gdy można przypisać jej zarzut
uciążliwości w postaci naruszenia sfery prywatności odbiorców reklamy.
Uciążliwość może wynikać z agresywności stosowanych metod
. Przykładowo
można wskazać akwizytora, który przysiada się do osób spożywających posiłek
w restauracji i zaczyna prezentować oferowane przez się towary czy też
przedsiębiorę, który uczestnikom ceremonii pogrzebowej rozdaje, w trakcie jej
trwania, katalogi oferowanych przez siebie modeli nagrobków.
przesyłanie na koszt klienta nie zamówionych towarów
Przesyłanie na koszt klienta nie zamówionych towarów na adres domowy czy
zakładu pracy stanowi niedozwoloną ingerencję w sferę prywatności poprzez
naruszenie prawa adresata do „miru domowego” i nietykalności mieszkania
E. Nowińska spostrzega, iż ta forma nieuczciwej konkurencji polega na
stworzeniu sytuacji, w której adresat poddany zostaje określonemu przymusowi,
który może polegać na:
- ponoszeniu przez niego trudów lub kosztów odesłania przesyłki,
- wywołaniu u niego przekonania, iż towar zobowiązany jest przyjąć i zań
zapłacić
106
zob. E. Nowińska, Zwalczanie... op. cit. s. 149
107
Ibidem s. 150
108
Ibidem s. 151
46
Rozdział II. Stypizowane czyny nieuczciwej konkurencji z zakresu reklamy objęte dyspozycją art. 16 z.n.k.U.
Jak podkreśla R. Skubisz nieuczciwości tego zachowania nie zmienia fakt
dołączenia do przesyłki informacji, iż adresat może ją odesłać wysyłającemu na
Należy nadmienić, iż regulacja polskiej ustawy w pełni odpowiada
dyrektywie Parlamentu i Rady UE nr 97/7AVE z 20.5.1997 r. o ochronie
konsumentów w umowach zawieranych na odległość
. „Zawiera ona zakaz
stosowania techniki promocyjnej polegającej na dostarczaniu za opłatą nie
zamówionego towaru lub usługi (pkt 16 preambuły oraz art. 8 a linea 1).
Dyrektywa przyjmuje, że w przypadku dostaw nie zamówionych konsument jest
zwolniony od jakichkolwiek płatności, przy czym milczenie konsumenta nie
oznacza jego zgody (art. 8 a linea 2)"
.
nadużywanie technicznych środków przekazu informacji
Nadużywanie technicznych środków przekazu informacji do wysyłania
reklam stanowi kolejny delikt przewidziany art. 16 ust. 1 pkt 5 ustawy.
Jak zauważa E. Nowińska „techniczne środki łączności (telefon, faks, poczta
elektroniczna itp.), jakie stoją do dyspozycji ich posiadacza, ułatwiają
nawiązanie kontaktu ze światem zewnętrznym. Oni także w zasadzie decydują o
tym, czy i kiedy z nich skorzystają. W zasadzie bowiem osoba dysponująca
danym urządzeniem nie może przecież z góry ustalić, kto posłuży się telefonem
czy faksem. Zwykle jednak kontakty nawiązywane za ich pośrednictwem
dotyczą spraw, którymi ich posiadacz jest, bardziej lub mniej, zainteresowany;
dotyczą jego własnej sfery aktywności życiowej”
Obowiązujące przepisy nie zabraniają używania technicznych środków
przekazu informacji do prowadzenia działalności reklamowej. W literaturze
przedmiotu przyjmuje się, iż nagannym z punktu widzenia reguł konkurencji
109
R. Skubisz [w:] J. Szwaja, Ustawa... op. cit. s. 479
110
Dz.Urz. WE nr L 144 z 4/06/1997; polskie tłum. z komentarzem E. Łętowskiej, KPP 1998, z. 4, s. 731
i nast.
111
R. Skubisz [w:] J. Szwaja, Ustawa... op. cit. s. 479
112
E. Nowińska, Zwalczanie... op. cit. s. 152
47
Rozdział II. Stypizowane czyny nieuczciwej konkurencji z zakresu reklamy objęte dyspozycją art. 16 z.n.k.U.
powinien być oceniony kolejny telefon czy faks dokonywany pomimo
wcześniejszym odmowom abonenta
Należy wspomnieć, iż reklama tego typu jest szczególnie uciążliwa z
powodu:
- utrudniania korzystania przez posiadaczy technicznych środków przekazu
informacji (zapychanie skrzynek e-mailowych czy SMS, spowalnianie czy
zawieszanie pracy komputera w przypadku reklam zawartych na stronach
intrernetowych itp.)
- narażania na koszty związane z odbiorem takich reklam (faks, czas
spędzony w kawiarence internetowej) lub ochroną przed nimi (koszty
programów lub urządzeń filtrujących pocztę elektroniczną)
inne przypadki reklamy uciążliwej
W nauce prawa zauważono jeszcze inne formy reklamy uciążliwej. Do
najbardziej charakterystycznych należeć będą:
- akwizycja
- korespondencyjne
przesyłanie reklam
Pierwszy z nich będzie stanowił czyn nieuczciwej konkurencji, jeżeli
akwizytor ignoruje zakazy akwizycji, narusza przyjęte zwyczaje np. cisza nocna
czy wykorzystuje nadzwyczajną sytuację w jakiej znalazła się druga strona (np.
śmierć domownika)
Według poglądów doktryny korespondencyjne przesyłanie reklam stanowi
czyn nieuczciwej konkurencji w tym przypadku, gdy, podobnie jak reklama
nadużywająca technicznych środków przekazu informacji, utrudnia korzystanie z
urządzeń takich skrzynki pocztowe czy drzwi wejściowe lub naraża na koszty
(częstszy wywóz śmieci) odbiorców tych przekazów. Zbyt częste lub obfite
ilościowo dostarczanie ulotek, albo sporadyczne pomimo wyraźnych zakazów
będzie stanowiło niedozwoloną reklamę w myśl art. 16 ust. 1 pkt 5 z.n.k.U.
113
zob. E. Nowińska, Zwalczanie... op. cit. s. 153
114
por. K. Lasota, Reklama w poczcie elektronicznej w prawie europejskim PiP 2002/5 s. 67 i n.
115
zob. E. Nowińska, Zwalczanie... op. cit. s. 154
116
Ibidem s. 155 i n.
48
Rozdział II. Stypizowane czyny nieuczciwej konkurencji z zakresu reklamy objęte dyspozycją art. 16 z.n.k.U.
Reasumując, z czynem nieuczciwej konkurencji w formie reklamy uciążliwej
będziemy mieli do czynienia w każdym przypadku, gdy reklama utrudnia
korzystanie z określonych miejsc czy urządzeń lub naraża odbiorcę na
ponoszenie nadmiernych kosztów związanych z jej istnieniem. Przy czym ważne
będzie czy reklamę taką będzie cechowała agresywność, tzn. duży stopień
dotkliwości dla osób fizycznych, któremu nie są oni w stanie zapobiec
§ 6. Nieuczciwa reklama porównawcza
Reklama porównawcza jest informacją o charakterze reklamowym, która
odwołuje się do propozycji rynkowej innego przedsiębiorcy. Ustawa o
zwalczaniu nieuczciwej konkurencji przez reklamę porównawczą rozumie
reklamę umożliwiającą bezpośrednio lub pośrednio rozpoznanie konkurenta albo
towarów lub usług oferowanych przez konkurenta (art. 16 ust 3 zd. 1 z.n.k.U).
Jak stwierdził SN, „ istotą reklamy porównawczej jest posłużenie się towarem
wytwarzanym (sprzedawanym) przez inną osobę niż reklamujący; towar ten ma
stanowić tło na którym łatwiej i lepiej prezentują się (uwidaczniają się) walory
towaru reklamowego (oczywiście reklama porównawcza może przybierać także
ostrzejsze formy)”
. Oczywiście na gruncie dzisiejszego brzmienia ustawy
pogląd ten nadal wydaje się słuszny, jednakże sprowadza istotę reklamy
porównawczej tylko do jednej z jej form zjawiskowych, tj. do odwoływania się
do cudzych towarów lub usług.
W nauce prawa oraz praktyce krajowej i zagranicznej wyróżnia się
następujące formy zjawiskowe reklamy porównawczej:
- reklama
odwołująca się do osoby innego przedsiębiorcy,
- reklama odwołująca się do przedsiębiorstwa należącego do innego
przedsiębiorcy,
- reklama
odwołująca się do cudzych towarów lub usług,
117
R. Skubisz [w:] J. Szwaja, Ustawa... op. cit. s. 477
118
Wyrok SA w Warszawie z dn. 8 maja 1992r. I ACr 273/92 (OSP 1993/02/35; OG 1993/03/38 z glosą
E. Nowińskiej)
49
Rozdział II. Stypizowane czyny nieuczciwej konkurencji z zakresu reklamy objęte dyspozycją art. 16 z.n.k.U.
- reklama odwołująca się do reklamy prowadzonej przez innego
przedsiębiorcę,
- reklama generalnie wskazująca na wszystkie produkty konkurencji na
rynku (porównanie systemowe)
Reklama porównawcza na gruncie polskiego systemu prawa była uznawana
za czyn nieuczciwej konkurencji
. Również obecna ustawa w swoim
pierwotnym brzmieniu normą art. 16 ust. 1 pkt 6 zaliczała tę formę reklamy do
czynów nieuczciwej konkurencji, dopuszczała jednakże możliwość jej
prowadzenia pod warunkiem zawierania przez nią informacji prawdziwych i
użytecznych dla klientów (art. 16 ust. 1 pkt 6 zd. 2). „Pogłębiona analiza
przyjętego w tej materii przez ustawodawcę uregulowania dawała podstawę do
wyrażenia poglądu, że kumulatywne potraktowanie przesłanki dopuszczenia
reklamy porównawczej mogło się okazać niewystarczającą tamą dla
nieetycznych zachowań przedsiębiorców na rynku wobec konkurentów”
Warunkowe dopuszczenie reklamy porównawczej było zgodne z postulatami
i nowymi tendencjami europejskimi
latach sześćdziesiątych XX w., a w Polsce w latach dziewięćdziesiątych zaczęto
dostrzegać konieczność ochrony interesów konsumentów, te z kolei utożsamiano
z jego prawem do rzetelnej informacji wynikającej m.in. z porównywania
towarów i usług. Skutkiem tego nowego trendu było dopuszczenie w szeregu
krajów reklamy porównawczej na zasadach prawnie określonych
Polski ustawodawca ustawą z dnia 16 marca 2000 r. o zmianie ustawy o
zwalczaniu nieuczciwej konkurencji oraz o zmianie ustawy o radiofonii i
119
zob. R. Skubisz [w:] J. Szwaja, Ustawa... op. cit. s. 481, E. Nowińska Zwalczanie... op. cit. s. 161
120
chociaż polska ustawa z 1926 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji nie zawierała literalnego
zakazu prowadzenia reklamy porównawczej, to jednak przedstawiciele nauki prawa i praktyki
wymiaru sprawiedliwości stali na stanowisku, że porównywanie samo w sobie jest sprzeczne z
dobrymi obyczajami (art. 3) [zob.: E. Nowińska, R. Skubisz, Reklama... op. cit. s. 30]
121
R. Stefanicki, Prawne... op. cit. s. 69
122
zob. E. Nowińska, Komentarz do wyroku SA w Warszawie z 8.05.1992r., OG 1993/2/38
123
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 97/55/WE z dnia 6 października 1997r. zmieniająca
Dyrektywę Nr 84/450/EWG dotyczącą reklamy wprowadzającej w błąd w celu uwzględnienia
reklamy porównawczej (Dz.U. 2000r., Nr 29, poz. 356)
124
zob. I. Barańczyk, Dozwolone... op. cit. s. 21; I. Wiszniewska, Nowelizacja ustawy o zwalczaniu
nieuczciwej konkurencji, PPH 1999/12 s. 1 i n.; E. Nowińska, Zwalczanie... op. cit. s.160
50
Rozdział II. Stypizowane czyny nieuczciwej konkurencji z zakresu reklamy objęte dyspozycją art. 16 z.n.k.U.
telewizji
dopuścił stosowanie reklamy porównawczej o ile nie wypełnia
przesłanek zawartych w art. 16 ust. 3 z.n.k.U.
Obecne brzmienie art. 16 w części tyczącej reklamy porównawczej jest
zgodne z Dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 97/55/WE z dnia 6
października 1997r. zmieniająca Dyrektywę Nr 84/450/EWG dotyczącą reklamy
wprowadzającej w błąd w celu uwzględnienia reklamy porównawczej (zwanej
dalej dyrektywą)
Dokonana nowelizacja spotkała się z szeregiem zarzutów. Jak słusznie
zauważył R. Stefanicki nowelizacja ta jest dokładnym recypowaniem norm
zawartych w art. 2a i 3a dyrektywy
dokonanym z uwzględnieniem zastrzeżeń
przedstawicieli nauki prawa
Przepis art. 16 ust 3 naruszył konstrukcję ustawy
jako całości. Jak przyjmuje się w piśmiennictwie przeniesienie na grunt z.n.k.U.
całości regulacji europejskiej spowodowało, iż przepis swoim zakresem
obejmuje kwestie unormowane już w innych przepisach ustawy
stwierdza, iż przejęcie przez polską ustawę przepisów tyczących reklamy
porównawczej bez przejęcia ogólnej definicji reklamy „nie tworzy pełnego
obrazu przedmiotu”. Definicja reklamy porównawczej zawarta w omawianej
dyrektywie (art. 2a) jest funkcjonalnie związana z ogólną definicją reklamy (art.
2 ust. 1). Przedstawiciele nauki prawa zauważają ponadto, iż pospieszne, literalne
przenoszenie przepisów zawartych w dyrektywach europejskich na grunt
krajowego porządku prawnego zagraża spójności systemu prawa
Przedstawiciele doktryny zgodnie podkreślają, iż fakt odwołania do kryterium
dobrych obyczajów w ustawowej definicji reklamy porównawczej, a także
powtórzenie tego zwrotu pozaprawnego po raz kolejny przy określeniu
warunków, jakie spełniać ma reklama porównawcza, należy ocenić jako przejaw
125
Dz.U. 2000r., Nr 29, poz. 356
126
Dz. Urz. WE Nr L 290, 23/10/1997, s. 18
127
R Stefanicki Warunki dopuszczalności reklamy porównawczej, Pr.Spółek 2002/6, s. 39
128
zob. I. Wiszniewska Nowelizacja... op. cit. s. 2 i 3
129
E. Nowińska, Zwalczanie... op. cit. s. 181
130
E. Łętowska, Bariery naszego myślenia o prawie w perspektywie integracji z Europą, PiP 1996/4-5/44
i n.
131
R. Skubisz [w:] J. Szwaja, Ustawa... op. cit. s. 488, R Stefanicki, Warunki... op.cit. s. 39
51
Rozdział II. Stypizowane czyny nieuczciwej konkurencji z zakresu reklamy objęte dyspozycją art. 16 z.n.k.U.
Przy ocenie niniejszej formy czynu nieuczciwej konkurencji w zakresie
reklamy należy zauważyć za E. Nowińską, iż ustawodawca w art. 3 w sposób
wyczerpujący wskazał odwołania nie naruszające dobrych obyczajów, określając
w ten sposób zakres tego pojęcia. Określenia tego brak jest w klauzulach dobrych
obyczajów zawartych w art. 3 i 16 ust. 1 pkt 1 ustawy
przepisu wynika, iż użyta w tym przypadku klauzula dobrych obyczajów posiada
samodzielną, wyraźnie wskazaną przez ustawodawcę treść. Zdaniem E.
Nowińskiej gdyby przyjąć, tożsamość treści dobrych obyczajów z art. 3 i 16 ust.
1 pkt 1 ustawy
oraz 16 ust 3 to mogłoby dojść do paradoksów, gdzie reklama
niespełniająca wymogów zawartych w art. 16 ust 3 pkt 1 – 8 byłaby dozwolona
lub odwrotnie, byłaby niedozwolona pomimo spełniania przesłanek zawartych w
omawianym artykule
Przesłanką niedopuszczalności reklamy porównawczej jest sprzeczność z
dobrymi obyczajami. Ustawa w obecnym brzmieniu precyzuje, iż omawiana
forma reklamy jest reklama nieobyczajną, gdy spełniona jest jedna z okoliczności
zawartych w art. 16 ust. 3 pkt 1 – 8. Niedopuszczalna jest reklama porównawcza,
która:
- wprowadza w błąd, należy przyjąć, że zakaz wprowadzania w błąd jest
tożsamy z zakazem zawartym w art. 16 ust. 1 pkt. 1 ustawy;
- w sposób nierzetelny i nie dający się zweryfikować na podstawie
obiektywnych kryteriów porównuje towary lub usługi zaspakajające te
same potrzeby, bądź w sposób rzetelny i dający się zweryfikować na
podstawie obiektywnych kryteriów porównuje towary lub usługi
niezaspakajające tych samych potrzeb lub służących osiągnięciu tego
samego celu, bądź w sposób nierzetelny i nie dający się zweryfikować na
podstawie obiektywnych kryteriów porównuje towary lub usługi
niezaspakajające tych samych potrzeb lub służących osiągnięciu tego
samego celu. Mając na uwadze powyższe należy przyjąć, że ustawa
zezwala jedynie na porównywanie towarów lub usług będących tzw.
132
klauzule dobrych obyczajów zawarte w art. 3 i art. 16 ust. 1 pkt 1 zostaną omówione w Rozdziale III
niniejszej pracy.
133
E. Nowińska, Zwalczanie... op. cit. s. 181
52
Rozdział II. Stypizowane czyny nieuczciwej konkurencji z zakresu reklamy objęte dyspozycją art. 16 z.n.k.U.
produktami substytucyjnymi. Jak ponadto zauważa E. Nowińska
odwołanie się w reklamie tylko do cech istotnych, ale drugorzędnych (np.
cena) jest wyrazem nierzetelności ustawy
- porównująca w sposób nieobiektywny jedną lub kilka istotnych,
charakterystycznych, sprawdzalnych i typowych cech tych towarów i
usług, do których może należeć także cena;
- wywołująca możliwość powstawania pomyłek w rozróżnieniu między
reklamującym a jego konkurentem, ani między ich towarami albo
usługami, znakami towarowymi, oznaczeniami przedsiębiorstwa lub
innymi oznaczeniami odróżniającymi;
- dyskredytująca towary, usługi, działalności, znaki towarowe, oznaczenia
przedsiębiorstwa lub inne oznaczenia odróżniające, a także okoliczności
dotyczące konkurenta;
- w odniesieniu do towarów z geograficznym oznaczeniem regionalnym
odnosząca się do towarów z różnym oznaczeniem;
- wykorzystuje w nieuczciwy sposób renomę znaku towarowego,
oznaczenia przedsiębiorstwa lub innego oznaczenia odróżniającego
konkurenta ani też geograficznego oznaczenia regionalnego produktów
konkurencyjnych;
- przedstawia towar lub usługę jako imitację czy naśladownictwo towaru
lub usługi opatrzonych chronionym znakiem towarowym albo innym
oznaczeniem odróżniającym. Przez tę formę nieuczciwej reklamy
porównawczej należałoby rozumieć kopiowanie czy (inną formę)
naśladownictwa towaru lub usługi
. Wydaje się, iż samo umieszczenie
na produkcie znaków odróżniających mogących wywołać konfuzję w
obrocie kwalifikuje dany zachowanie jako czyn nieuczciwej reklamy.
Ponadto art. 16 ust. 4 z.n.k.U. przewiduje, iż „reklama porównawcza
związana z ofertą specjalną powinna, w zależności od jej warunków, jasno i
jednoznacznie wskazywać datę wygaśnięcia tej oferty lub zawierać informację,
134
Ibidem s. 182
135
zob. E. Nowińska, Zwalczanie... op. cit. s. 183
53
Rozdział II. Stypizowane czyny nieuczciwej konkurencji z zakresu reklamy objęte dyspozycją art. 16 z.n.k.U.
że oferta jest ważna do czasu wyczerpania zapasu towarów bądź zaprzestania
wykonywania usług, a jeżeli oferta specjalna jeszcze nie obowiązuje, powinna
wskazywać również datę, od której specjalna cena lub inne szczególne warunki
oferty będą obowiązywały”. Jak trafnie zauważa E. Nowińska, spełnienie
wymogów wskazanych ust. 4 art. 16 ustawy sprawia, iż oferta specjalna spełni
wymogi wskazane w art. 66 § 1 w zw. z art. 71 kc (złożenie oferty w celu
zaproszenia do rozpoczęcia rokowań)
Jak podkreśla się w literaturze przedmiotu wymogi stawiane przed reklamą
porównawczą, których spełnienie sprawia, iż reklama taka staje się dozwoloną,
sprawiają, iż reklama taka zbliża się do neutralnej informacji rynkowej
W nauce prawa podkreśla się, iż jednym z przypadków reklamy
porównawczej jest tzw. „reklama z superlatywami”. Cechą takiej reklamy jest
zawarcie w jej treści słowa najwyższego uznania, zachwytu np. najlepszy, numer
jeden na świecie. Przyjmuje się, iż używanie superlatywów w reklamie jest
zasadniczo dozwolone o tyle, o nie wprowadzają one odbiorców przekazu
reklamowego w błąd. Dopuszczalne są superlatywy, które:
- zawierają prawdziwe i poddające się obiektywnej weryfikacji informacje
(np. najlepszy film sezonu 2002 według członków Amerykańskiej
Akademii Filmowej) albo
- zawierają informacje nie poddające się obiektywnej weryfikacji, jednakże
zawarte w reklamie określenia nie są traktowane jako prawdziwe przez
odbiorców reklamy. Będą tu należały takie określenia jak „boski aromat”,
„rajskie słońce”, „zawsze słońce” itp.
Inną formą zjawiskową nieuczciwej reklamy porównawczej jest tzw. reklama
oczerniająca. W myśl art. 14 z.n.k.U. oczernianie polega na działaniu, którego
celem jest odebranie konkurentowi dobrej renomy u klientów poprzez
rozpowszechnianie nieprawdziwych lub fałszywych wiadomości o cudzym
przedsiębiorstwie, o osobie konkurenta, aby przysporzyć sobie korzyści lub
wyrządzić konkurentom szkodę
136
E. Nowińska Zwalczanie... op. cit. s. 184
137
zob. E. Nowińska Zwalczanie... op. cit. s. 184
138
I. Barańczyk, Dozwolone... op. cit. s. 25
54
Rozdział II. Stypizowane czyny nieuczciwej konkurencji z zakresu reklamy objęte dyspozycją art. 16 z.n.k.U.
Przykładem nieuczciwej reklamy porównawczej z polskiej praktyki
gospodarczej mogą być casus’y Lubelskiej Fabryki Wag w Lublinie przeciwko
Inter-Commerce Spółka z o.o. oraz Inco Veritas Spółka z o.o. przeciwko Lever
Polska S.A.
Pierwsza ze wskazanych spraw tyczyła się wykorzystania przez spółkę Inter-
Commerce w reklamie telewizyjnej wag elektronicznych obrazu wagi
mechanicznej produkowanej przez Lubelską Fabryki Wag. Sąd Apelacyjny w
Warszawie orzekł, iż ta reklama narusza dobry obyczaj kupiecki, uzasadniając
tym samym ochronę przewidzianą w z.n.k.U.1926. W uzasadnieniu sąd podał, iż
„treść filmu reklamowego pozwala na zakwalifikowanie go jako reklamę
porównawczą. Reklamą porównawczą jest bowiem taka reklama, która posługuje
się porównaniem, zestawieniem różnych towarów (towarów różnych
producentów lub sprzedawców)”. Sąd stwierdził, iż znamieniem nieuczciwej
konkurencji
w reklamie porównawczej jest dyskredytacja oferty innego
przedsiębiorcy. Przy czym nie wymaga się, aby identyfikacja konkurenta była
bezpośrednia. Wystarczy, iż jest ona nieunikniona w danej sytuacji rynkowej
W przypadku drugiego sporu powód zarzucał pozwanemu, iż w reklamie
telewizyjnej dyskredytuje jego produkt. Inco Veritas Spółka z o.o., producent
płynu do mycia naczyń „Ludwik”, zarzucił firmie Lever Polska S.A..
producentowi „Sunlight’a” (produktu służącego do analogicznego celu), iż
użycie w filmie reklamowym zwrotu: „mam nowego przyjaciela (...), a co z
Ludwikiem?” miało za zadanie obniżyć zalety płynu „Ludwik”, a
wyeksponować „Sunlichta”. Sąd uznał, iż argumentacja powoda jest zasadna i
wydał wyrok na jego korzyść. Przy czym za podstawę prawną przyjął przepisy
kodeksu cywilnego o ochronie dóbr osobistych
Kończąc rozważania na temat nieuczciwej reklamy porównawczej należy
wspomnieć, iż producentowi w zasadzie zawsze wolno porównywać dwa własne
139
Wyrok SA w Warszawie z dn. 8 maja 1992r. I ACr 273/92 (OSP 1993/02/35; OG 1993/03/38 z glosą
E. Nowińskiej)
140
zob. I. Barańczyk, Dozwolone... op. cit. s. 26; E. Nowińska, R. Skubisz, Reklama... op. cit.., s. 34. za:
M. Domagalik, Ludwik skarży Sunlichta, Rzeczpospolita z 5.05.1993 r., nr 103.
55
Rozdział II. Stypizowane czyny nieuczciwej konkurencji z zakresu reklamy objęte dyspozycją art. 16 z.n.k.U.
produkty w celu wskazania przewagi nowego produktu nad starym
Porównanie to może być nawet dyskredytujące, o ile nie godzi w interesy innych
przedsiębiorców.
141
por. I. Barańczyk, Dozwolone... op. cit. s. 24
56
Rozdział III
Relacje pomiędzy art. 3 a art. 16 z.n.k.U.
Legislator wprowadzając do tekstu aktu prawnego klauzule generalne ma
przeważnie na względzie przedmiot regulacji. Dynamika stosunków objętych
regulacją ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji narzuciła na
ustawodawcę konieczność zastosowania w omawianym akcie prawnym modelu
regulacji o charakterze otwartym, niekazuistycznym. Zbyt sztywna, kazuistyczna
budowa ustawy wywołałaby znaczne opóźnienie prawa wobec regulowanej
przezeń rzeczywistości. Zastosowanie w omawianej ustawie zabiegu
legislacyjnego polegającego na wprowadzeniu do treści aktu normatywnego
klauzul generalnych pozwala na uzupełnienie prawa oraz jego korektę w
niezbędnym zakresie
§ 1. Ogólna klauzula generalna zawarta art. 3 ust. 1 z.n.k.U.
Art. 3 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji zawiera ogólną klauzulę
generalną. Przepis ten ma znaczenie szczególne dla koncepcji ustawy oraz
funkcjonowania ochrony przed nieuczciwą konkurencją. Artykuł 3 ust. l mieści
się w rozdziale pierwszym ustawy zatytułowanym „przepisy ogólne". Stosownie
do zajmowanego miejsca norma ww. artykułu ma charakter generalny i nie
reguluje żadnego pojedynczego, stypizowanego czynu nieuczciwej konkurencji.
Wyżej wspomniany przepis określa czyn tego typu w sposób ogólny.
Art. 3 ust. 1 z.n.k.U. za czyn nieuczciwej konkurencji uznaje działanie
sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, jeżeli zagraża lub narusza interes
innego przedsiębiorcy lub klienta.
1
R. Stefanicki, Dobre...op. cit. s.26
Rozdział III. Relacje pomiędzy art. 3 a art. 16 z.n.k.U.
Jak zauważa R. Stefanicki umiejscowienie klauzuli dobrych obyczajów w
części ogólnej ustawy ma na celu wskazanie rozumienia i sposobu stosowania
pozostałych reguł zawartych w tym akcie
Warunkiem uznania konkretnego zachowania za czyn nieuczciwej
konkurencji jest kumulatywne wystąpienie trzech przesłanek:
- działanie lub zaniechanie musi mieć związek z działalnością gospodarczą
(pierwsza przesłanka wynikająca z art. 1 z.n.k.U.),
- musi
być sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami (druga przesłanka
wynikająca z art. 3 z.n.k.U.), a ponadto
- musi
naruszać lub grozić naruszeniem interesom innego przedsiębiorcy
lub klienta. (trzecia przesłanka wynikająca z art. 3 z.n.k.U.).
E. Nowińska pisze, iż „czyny nieuczciwej konkurencji stanowią czyny
niedozwolone (delikty) w rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego”.
przewidziane ustawą o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji stanowią lex
specialis w stosunku do art. 415 i n. kc. Z powyższego wynika prosty wniosek,
szeroko propagowany przez przedstawicieli nauki prawa, iż w każdym
przypadku gdy brakuje podstaw do zastosowania przepisów z.n.k.U.,
zastosowanie wówczas znajdą bezpośrednio przepisy kodeksu cywilnego.
Przykładowo z sytuacją taką będziemy mieli do czynienia w przypadku, gdy
czyn sprawcy godzący w interesy innego przedsiębiorcy lub klientów nastąpi
poza obrotem gospodarczym bądź gdy z roszczeniem wystąpi osoba nie
posiadająca legitymacji czynnej na gruncie ustawy (np. indywidualny
konsument).
Pogląd ten poniekąd słuszny, wydaje się jednak nie w pełni do
zaakceptowania. Ochrona, która wynika z mocy przepisów z.n.k.U. jest dalej
idąca, niż ta wynikająca z kc. W zakresie odpowiedzialności za własne czyny
osób fizycznych i osób prawnych przepisy kodeksu cywilnego wymagają, aby
wykazana została wina podmiotu odpowiedzialnego za szkodę (Przepisy kc
przewidują także odpowiedzialność za delikty na zasadzie ryzyka i w oparciu o
2
R. Stefanicki, Dobre...op. cit. s.26
3
E. Nowińska, M. du Vall Komentarz... op. cit. s. 26
4
zob. E. Nowińska, M du Vall, Komentarz... op. cit. s. 26
58
Rozdział III. Relacje pomiędzy art. 3 a art. 16 z.n.k.U.
zasadę słuszności)
. Wystarczającym według kodeksu cywilnego stopniem winy
jest wina nieumyślna w postaci niedbalstwa tj. brak należytej staranności
wymaganej ze względu na dany stosunek
Jak już wspomniano ochrona wynikająca z przepisów z.n.k.U. jest szersza niż
ta wynikająca z kodeksu. Za tym stwierdzeniem przemawiają następujące
okoliczności:
- po pierwsze, dla uznania danego zachowania za czyn zabroniony (delikt),
w rozumieniu kc, nie wystarcza sama tylko bezprawność, czyli
obiektywna sprzeczność zachowania z przepisami prawa. Wymagane jest,
aby skutkiem działania lub zaniechania sprawcy deliktu było powstanie
po stronie poszkodowanego szkody. Pamiętać przy tym należy, iż szkoda
musi być następstwem zdarzenia, pomiędzy którymi zachodzi adekwatny
związek przyczynowy
. Szkoda musi być następstwem:
a. albo zawinionego zachowania sprawcy, czyli istnieje możliwość
postawienia mu zarzutu winy traktowanej jako wina umyślna lub
niedbalstwo (odpowiedzialność na zasadzie winy).
b. albo wystąpienia okoliczności (sytuacji), z których powstaniem
ustawa wiąże jego odpowiedzialność (odpowiedzialność na
zasadzie ryzyka)
Przepisy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji nie wymagają, aby
działanie (zaniechanie) sprawcy było zawinione
- po drugie, według kc, konstytutywną przesłanką odpowiedzialności z
tytułu deliktu jest wystąpienie szkody w rozumieniu uszczerbku w
dobrach prawnie chronionych. Przy odpowiedzialności za naruszenie
z.n.k.U. wystarczy, jak się powszechnie przyjmuje, samo naruszenie lub
nawet zagrożenie naruszenia zasad uczciwej konkurencji.
5
zob. J. Jezioro [w:] U. Kalina – Prasznic red., B. Banaszak, D. Batorski, M. Bojarski, W. Gromski, A.
Huchla, J. Jacyszyn, J. Jezioro, J Jeżewski, T. Kuczyński, M. Lis, A. Pakuła, H. Pławucka, A.
Preisner, Encyklopedia prawa, Warszawa 1999, s. 98
6
Ibidem., s. 100
7
Ibidem., s. 98
8
J. Jezioro [w:] U. Kalina – Prasznic red., Encyklopedia... op. cit. s. 407
9
M. Kępiński, Glosa do wyroku SN, OSP 2001/11/162, s. 554
59
Rozdział III. Relacje pomiędzy art. 3 a art. 16 z.n.k.U.
- po trzecie, kwestie legitymacji, tzn. każda z powyższych ustaw przewiduje
inny krąg uprawnionych. Według kodeksu cywilnego uprawnionym z
deliktu jest osoba, która w skutek zachowania będącego jego przyczyną
poniosła szkodę. Przepisy z.n.k.U. przyznają legitymację procesową
czynną przedsiębiorcy lub organizacji konsumentów już w przypadku
powstania zagrożenia naruszeniem interesu przedsiębiorcy czy klienta.
Oczywiście w przypadku istnienia zagrożenia, które może ewentualnie
wywołać szkodę możliwym jest sięgnięcie do roszczenia prewencyjnego z art.
Poniżej zostaną omówione przesłanki uznania konkretnego zachowania za
czyn nieuczciwej konkurencji.
a) Działanie lub zaniechanie mające związek z działalnością gospodarczą
Działanie
Norma zawarta w art. 3 ust. 1 z.n.k.U. stanowi, że czynem
nieuczciwej konkurencji jest "działanie" spełniające kumulatywnie
przesłanki wymienione w przepisie. Pod określeniem tym należy również
rozumieć zaniechanie. Nie ulega bowiem wątpliwości, że w niektórych
przypadkach sama ustawa uznaje wprost za czyny nieuczciwej
konkurencji zachowanie polegające na zaniechaniu, jeżeli oznaczony
podmiot (przedsiębiorca), obowiązany był do czynnego zachowania,
jednakże obowiązku tego nie dopełnił.
Związek działania lub zaniechania z działalnością gospodarczą.
Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji przez działalność
gospodarczą rozumie uczestniczenie przez przedsiębiorców w produkcji
przemysłowej i rolnej, budowlanej, handlu i świadczeniu usług, które
może mieć wpływ na bieżące lub przyszłe wyniki działalności
przedsiębiorców oraz na interesy klientów lub interes publiczny (art. 1).
Za przedsiębiorców zaś uznaje osoby fizyczne, prawne oraz jednostki
10
zob. R. Kasprzyk, B. Pietrzak, Abstrakcyjny stosunek konkurencji, Palestra 1994 Nr 11, s. 26
60
Rozdział III. Relacje pomiędzy art. 3 a art. 16 z.n.k.U.
organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, które zarobkowo lub
zawodowo prowadzą działalność gospodarczą, przy czym działalność ta
może mieć charakter chociażby działalności ubocznej (art. 2).
„Czynami takimi są działania lub zaniechania skierowane do osób
trzecich”
. Wszelkie działania, nawet konkurencyjne, o charakterze ściśle
niegospodarczym (np. w działalności politycznej, naukowej) nie jest, w
rozumieniu ustawy, działaniem w obrocie gospodarczym
b) Działanie lub zaniechanie jest sprzeczne z prawem lub dobrymi
obyczajami
Przepis art. 3 ust, l z.n.k.U. określa ogólnie czyn nieuczciwej
konkurencji. Definiuje jego pojęcie za pomocą terminów prawnych o
charakterze ogólnym (sprzeczność z prawem) i "dobre obyczaje",
mającego charakter tzw. zwrotu niedookreślonego
dookreślenie hipotezy art. 3 ust. l następuje przede wszystkim dzięki
rozwojowi orzecznictwa oraz , a zwłaszcza "dookreśleniu" przezeń pojęcia
dobrych obyczajów. Ustawa rozróżnia sprzeczność z prawem
(bezprawność w sensie ścisłym) od sprzeczności z dobrymi obyczajami.
Oczywiście czyny konkurencji naruszające dobre obyczaje także są
niedozwolone (zakazane). Jak podkreśla J. Szwaja bezprawne w sensie
szerszym są oba czyny. Dla uznania konkretnego działania lub
zaniechania za czyn nieuczciwej konkurencji wystarczy, jeżeli narusza on
prawo lub dobre obyczaje, pod warunkiem, iż jednocześnie jest szkodliwy,
tzn. zagraża lub narusza interes innego przedsiębiorcy lub klienta
Jak powszechnie przyjmuje się w literaturze "sprzeczne z prawem" są
czyny: zabronione i zagrożone sankcją karną lub dyscyplinarną oraz
sprzeczne z nakazami bądź zakazami zawartymi w prawie cywilnym lub
11
J. Szwaja [w:] J. Szwaja, Ustawa... op. cit. s. 115
12
Ibidem s. 116
13
J. Szwaja [w:] J. Szwaja, Ustawa... op. cit. s. 110
14
Ibidem. s. 115
61
Rozdział III. Relacje pomiędzy art. 3 a art. 16 z.n.k.U.
prawie administracyjnym
. Należy pamiętać przy tym, iż jak słusznie
zauważył M. Kępiński, nie każde naruszenie przepisów prawa jest
podstawą do zastosowania normy art. 3 ust 1 z.n.k.U.
zwalczaniu nieuczciwej konkurencji znajdzie zastosowanie tylko w
wypadku, gdy naruszenie przepisów da naruszającemu przewagę
konkurencyjną nad innymi osobami, czyli, jak podkreśla E. Nowińska,
naruszenie prawa spowodowało zmianę stosunków rynkowych, do której
by nie doszło, gdyby nie to naruszenie
"Sprzeczność z dobrymi obyczajami" jest kolejną z przesłanek
pozwalającą uznać dane zachowanie za czyn nieuczciwej konkurencji.
Klauzula ta, podobnie jak ma to miejsce w przypadku innych
normatywnych pojęć ogólnych, nie jest i nie może być wystarczająco
zdefiniowana
. Jak podkreśla J. Szwaja "dobre obyczaje", nie będąc
normami prawnymi, są niewątpliwie normami postępowania, podobnie
jak "zasady współżycia społecznego", których powinny przestrzegać
osoby fizyczne oraz inne podmioty prowadzące działalność
gospodarczą
. W nauce prawa przeważa pogląd, iż sam termin "dobre
obyczaje" jest „nieostry”, a zdefiniowanie tego pojęcia jest raczej
niemożliwe i zdaniem niektórych nawet niepotrzebne
. Treść "dobrych
obyczajów" oraz podmiotowy i przedmiotowy zakres powinności ich
przestrzegania wymaga konkretyzacji. Niewątpliwie na treść pojęcia
dobrych obyczajów (podobnie jak zasad współżycia społecznego) składają
się elementy etyczne i socjologiczne kształtowane przez oceny moralne
stanowiące uzupełnienie porządku prawnego. Jak wskazuje J. Szwaja
rodzą się coraz to nowe reguły postępowania i zwyczaje, które zmieniają
kryteria ocen zachowania określonego podmiotu. Autor wskazuje także, iż
15
zob. J. Szwaja [w:] J. Szwaja, Ustawa... op. cit. s. 117
16
M. Kępiński, Problemy ogólne nowej ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, RPEiS 1994/2 s. 5
17
E. Nowińska, M. du Vall Komentarz... op. cit. s. 27
18
E. Nowińska, Zwalczanie ... op. cit. s. 67
19
J. Szwaja [w:] J. Szwaja, Ustawa... op. cit. s. 122
20
R. Stefanicki, Dobre... op. cit. s. 38
62
Rozdział III. Relacje pomiędzy art. 3 a art. 16 z.n.k.U.
wypracowywanie treści dobrych obyczajów spoczywa na orzecznictwie
wspomaganym przez naukę, zwłaszcza prawa i ekonomii, a ponadto na
organizacjach zrzeszających uczestników obrotu rynkowego
przedsiębiorców i konsumentów).
Jak już wspomniano w niniejszej pracy przesłanka „dobre obyczaje”
jest kryterium „nieostrym”. Klauzula ta, podobnie jak ma to miejsce w
przypadku innych normatywnych pojęć ogólnych, nie jest i nie może być
wystarczająco zdefiniowana
Według poglądów wypracowanych w nauce prawa przesłanka dobrych
obyczajów na gruncie z.n.k.U. może być oceniana według dwojakiego
kryterium:
- kryterium tradycyjne oparte o oceny etyczno – moralne
- kryterium oparte o oceny ekonomiczno – funkcjonalne.
Kryterium oparte o oceny etyczno – moralne zostało recypowane na
grunt prawa polskiego z dorobku doktryny niemieckiej. W okresie
międzywojennym był w Polsce poglądem dominującym. Jak pisze J.
Szwaja „w polskiej nauce głoszone były też poglądy przypisujące jeszcze
większe znaczenie zasadom etyki, jak i poglądy, że dobre obyczaje nie są
zasadami etycznymi, lecz częścią samego prawa”
. Komentatorzy
z.n.k.U.1926 podkreślali, iż „ocena, czy dane działanie obraża dobre
obyczaje, zależy od czynników obiektywnych, obojętną jest w zasadzie
rzeczą, co sam działający sądzi o tej kwestii. Czyn pewien może być
zatem uznany za przeciwny dobrym obyczajom, choćby działający nie
posiadał świadomości, że czyn jego sprzeciwia się dobrym obyczajom i
choćby działający z punktu widzenia subiektywnego nie ponosił winy co
do tego braku świadomości”
. Poglądy autorów wspomnianego
21
Przy stosowaniu pojęcia dobrych obyczajów, należy jednak, jak słusznie zauważyli J. Barta i R.
Markiewicz, pamiętać o okoliczności, że zasady deontologii zawodowej ustanawiane przez
organizacje zawodowe lub gospodarcze o charakterze korporacyjnym nie są podstawowym kryterium
stanowiącym możliwość powoływania się na nie. (Nieuczciwa konkurencja w środkach masowego
przekazu [w:] „Rzeczpospolita” z dnia 7.09.1996r. s.17)
22
E. Nowińska, Zwalczanie ... op. cit. s. 67
23
J. Szwaja [w:] J. Szwaja, Ustawa... op. cit. s. 124
24
A. Kraus, F. Zoll, Polska... op. cit. s. 171
63
Rozdział III. Relacje pomiędzy art. 3 a art. 16 z.n.k.U.
komentarza zbliżały zatem dobre obyczaje do norm prawnych, odsuwając
tym samym je od zasad moralnych.
Kryterium oparte o oceny ekonomiczno – funkcjonalne dominuje
obecnie w doktrynie i orzecznictwie zachodnioeuropejskim. Jak pisze J.
Szwaja, w literaturze przedmiotu, przy omawianiu problematyki
uczciwości konkurowania, „podkreśla się, że nie chodzi o przestrzeganie
dobrych obyczajów "w ogóle", lecz o zachowanie przedsiębiorców w
działalności gospodarczej”
. Stąd kryterium powinny stanowić oceny
zorientowane na „zapewnienie niezakłóconego funkcjonowania
konkurencji, poprzez rzetelne i niezafałszowane współzawodnictwo
jakością, ceną i innymi pożądanymi przez klientów cechami oferowanych
towarów lub usług”.
Według autora zastosowanie tego kryterium oceny
dobrych obyczajów pozwala na zachowanie przejrzystości i racjonalności
zasad konkurowania. Zastosowanie tego kryterium w większości
przypadków czynów nieuczciwej konkurencji prowadzi do ocen
analogicznych do tych, jakie nastąpiłyby przy zastosowaniu tradycyjnych
kryteriów etyczno – moralnych.
Zdaniem zwolenników kryterium ekonomiczno – funkcjonalnego,
okazuje się ono natomiast szczególnie przydatne przy rozstrzyganiu
przypadków granicznych, gdzie zawodzą kryteria tradycyjne, tj. w
przypadkach bezpłatnego świadczenia usług, niektórych agresywnych
metod reklamy i sprzedaży czy reklamie porównawczej
Kierowanie się tym kryterium wymaga zastosowania kryteriów
szczególnych, które sąd orzekający w sprawie dotyczącej nieuczciwej
konkurencji powinien rozważyć. Kryteria te nakazują:
- rozstrzygając spór uwzględnić wszystkie okoliczności faktyczne
konkretnego przypadku, przede wszystkim gospodarcze oraz
prawne.
25
J. Szwaja [w:] J. Szwaja, Ustawa... op. cit. s. 125
26
Ibidem s. 125
27
Ibidem s. 126
64
Rozdział III. Relacje pomiędzy art. 3 a art. 16 z.n.k.U.
- przed udzieleniem ochrony należy rozważyć i wyważyć interesy
stron wiodących spór, interes publiczny oraz ogólne interesy
przedsiębiorców i klientów, a zwłaszcza konsumentów.
Wypada wspomnieć pogląd J. Szwaji, który uważa, iż „na
nieporozumieniu polega zarzut, że kryterium ekonomiczno – funkcjonalne
eliminuje oceny moralno – etyczne”
c) Działanie lub zaniechanie narusza lub grozi naruszeniem interesów innego
przedsiębiorcy lub klienta.
Jak powszechnie przyjmuje się nie każde zagrożenie powyżej
wspomnianych. interesów uzasadnia potraktowanie danego zachowania za
czyn nieuczciwej konkurencji. Wspomnianym czynem jest tylko takie
naruszenie interesów innego przedsiębiorcy lub klienta, które jest
sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami oraz ma „pewną wagę
wymierną gospodarczo”. Ponadto zagrożenie to musi być realne, a więc
musi zachodzić prawdopodobieństwo naruszenia tych interesów. Oceny
okoliczności czy zagrożenie miało lub ma dokonuje sąd w oparciu o
kryteria obiektywne
Przy czym w literaturze przedmiotu podkreśla się, iż obecna ustawa o
zwalczaniu nieuczciwej, konkurencji stoi na gruncie koncepcji
abstrakcyjnego stosunku konkurencji
J. Szwaja podkreśla, iż przedsiębiorca nawet przy wykonywaniu
własnego prawa powinien zważać, czy postępując w ten sposób nie
narusza interesów innych uczestników obrotu gospodarczego lub im nie
zagraża. Wynika to z przyjętej przez polskiego ustawodawcę tzw.
wewnętrznej teorii nadużycia prawa podmiotowego, której wyrazem jest
art. 5 kc
28
zob J. Szwaja [w:] J. Szwaja, Ustawa... op. cit. s. 127
29
J. Szwaja [w:] J. Szwaja, Ustawa... op. cit. s. 132
30
zob. R. Kasprzyk, B. Pietrzak, Abstrakcyjny... op. cit. s. 21
31
zob. J. Szwaja [w:] J. Szwaja, Ustawa... op. cit. s. 133
65
Rozdział III. Relacje pomiędzy art. 3 a art. 16 z.n.k.U.
J. Szwaja zauważa, iż pogląd głoszony przez A. Krausa i F. Zolla
komentujących z.n.k.U.1926, że ochrona przedsiębiorcy przed
pogorszeniem interesów lub nawet stratami, jeżeli są one wynikiem
zgodnych z prawem i uczciwych działań innych osób, w szczególności
konkurujących z nim przedsiębiorców jest także aktualny na tle obecnej
ustawy
W literaturze przedmiotu podkreśla się, iż naruszenie interesów innego
przedsiębiorcy lub klienta jest czynem nieuczciwej konkurencji tylko w
przypadku, gdy zachowanie takie pozwala naruszającemu osiągnięcie
przewagi na rynku
Pamiętać należy, iż ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji nie
wymaga, aby naruszający a naruszony w swych prawach powiązani byli
ze sobą stosunkiem konkurencji
Jak podkreśla J. Szwaja, opierając się na uzasadnieniu orzeczenia SN z
20.5.1932r. (IC2564/31, OSN 1932,poz. 111), czyn nieuczciwej
konkurencji może być i najczęściej jest popełniony publicznie w tym
sensie, że wiadomość o czynie jako zdarzeniu faktycznym dociera lub
dojść może do nieograniczonej liczby osób. Jednakże za delikt
nieuczciwej konkurencji może być również uznane zachowanie sprawcy
wobec oznaczonego, nawet niewielkiego kręgu osób lub postępowanie o
charakterze poufnym.
W literaturze przedmiotu podkreśla się, iż art. 3 ustawy pełni różnorodne
funkcje:
- funkcję definiującą, gdyż stanowi on wskazówkę definiującą dla czynów
uznanych za nieuczciwe;
- funkcję uzupełniającą, gdyż pozwala na rozszerzenie katalogu czynów
nieuczciwej konkurencji wyliczonych egzemplarycznie w części
szczególnej ustawy (art. 5 – 17d z.n.k.U.); stąd za czyn nieuczciwej
32
J. Szwaja [w:] J. Szwaja, Ustawa... op. cit. s. 133
33
M. Kępiński, Problemy... op. cit. s. 6
34
E. Nowińska, Zwalczanie ... op. cit. s. 64
66
Rozdział III. Relacje pomiędzy art. 3 a art. 16 z.n.k.U.
konkurencji w rozumieniu z.n.k.U. może być zatem uznane także działanie
nie wymienione w art. 5 – 17d z.n.k.U., jeżeli tylko odpowiada
wymaganiom wskazanym w ogólnym określeniu czynu nieuczciwej
- funkcję korygującą, gdyż pozwala w przypadku niewypełnienia
przesłanek zawartych w niniejszym artykule na korygowanie ocen w
sytuacji, gdy dany stan faktyczny formalnie wypełnia przesłanki wskazane
przepisami części szczególnej ustawy
Należy podkreślić, iż art. 3 ust. 2 z.n.k.U. wyliczając egzemplaryczne czyny
nieuczciwej konkurencji jako jeden spośród nich wymienia nieuczciwą lub
zakazaną reklamę. Ma to istotne znaczenie dla przedmiotu niniejszej pracy.
Zdaniem części przedstawicieli art. 3 ust. 2 powinien być rozumiany nie jako
konkretyzacja klauzuli generalnej, lecz jako przepis samodzielny (w stosunku do
ust. 1), zawierający wykaz działań niedozwolonych ex lege. Według tego
poglądu takie działania podlegają przewidzianym w ustawie sankcjom bez
względu na to, czy naruszają interes lub przynajmniej zagrażają naruszeniem
interesu „innego przedsiębiorcy lub klienta" (jak tego wymaga art. 3 ust. 1)
§ 2. Klauzula generalna zawarta art. 16 ust. 1 pkt 1 z.n.k.U.
Należy przyjąć, iż wyliczenie deliktów z zakresu reklamy zawarte w art. 16
z.n.k.U. jest egzemplaryczne. Jak podkreśla E. Nowińska celem art. 16 jest
wskazanie tych form nieuczciwej reklamy, które ustawodawca uznał za
najgroźniejsze dla praktyki gospodarczej
Art. 16 ust. 1 pkt 1 z.n.k.U. mówi, iż „czynem nieuczciwej konkurencji w
zakresie reklamy jest reklama sprzeczna z przepisami prawa, dobrymi
obyczajami lub uchybiająca godności człowieka”.
35
wg uzasadnienia wyr. SN z 26.11.1998 r., I CKN 904/97, OSP 1999, nr 5, poz. 91 z glosą M.
Kępińskiego
36
zob. E. Nowińska, Zwalczanie...op. cit. s.64, M. Kępiński Problemy... op. cit. s. 8
37
A.Walaszek – Pyzioł, W. Pyzioł, Czyn nieuczciwej konkurencji (analiza pojęcia), PPH 1994/10 s. 3
38
E. Nowińska, Zwalczanie...op. cit. s.74
67
Rozdział III. Relacje pomiędzy art. 3 a art. 16 z.n.k.U.
Generalnie rzecz biorąc, art. 16 wymienia dwie grupy czynów niedozwolonej
reklamy:
- art. 16 ust. 1 pkt 1 zd. 1 zajmuje się reklamą sprzeczną z prawem, którą w
literaturze przyjęto nazywać reklamą zakazaną oraz
- art. 16 ust. 1 pkt 1 zd. 2 i następne odnosi się do reklamy określanej
powszechnie mianem nieuczciwej.
Podstawą stwierdzenia niedozwolonego charakteru czynu nieuczciwej
reklamy niewymienionego w art. 16 ust. 1 pkt 1 zd. 3 – 5 i art. 16 ust. 3 i 4 może
być zatem jedynie sprzeczność z dobrymi obyczajami.
§ 3. Wzajemny stosunek klauzul generalnych.
Nie ulega wątpliwości, iż zakres stosowania normy zawartej w art. 3 z.n.k.U.
jest szerszy od normy zawartej w art. 16 ust. 1 pkt 1. Wynika to z faktu, iż
klauzula generalna zawarta w art. 3 ust. 1 odnosi się do wszelkich czynów
nieuczciwej konkurencji, a klauzula z art. 16 ust. 1 pkt. 1 odnosi się jedynie do
czynów nieuczciwej konkurencji w zakresie reklamy. Dodatkowo należy
podnieść, iż legislator nowelą z dnia 16 marca 2000r.
wprowadził do
omawianej ustawy trzeci przypadek odwołania się do identycznie nazwanego
kryterium pozaprawnej oceny działań związanych z konkurowaniem na rynku
przez przedsiębiorcę. W obecnym brzmieniu do kryterium „dobrych obyczajów”
odwołuje się art. 16 ust. 3 z.n.k.U.
Jak łatwo zauważyć, konstrukcja obu klauzul została w zasadzie oparta o te
same przesłanki odpowiedzialności. W obu klauzulach legislator powtórzył w
zasadzie te same terminy tj. „sprzeczność z prawem” i „sprzeczność z dobrymi
obyczajami”.
Jak podaje E. Nowińska, zgodnie z ogólnymi zasadami leżącymi u podstaw
poprawnej legislacji sądzić można, iż jeżeli w jednym akcie normatywnym
39
R. Skubisz [w:] J. Szwaja, Ustawa... op. cit. s. 428
40
z ustawą z dnia 16 marca 2000 r. o zmianie ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji oraz o
zmianie ustawy o radiofonii i telewizji (Dz.U. 2000r., Nr 29, poz. 356)
41
został on omówiony w Rozdziale II § 5 niniejszej pracy
68
Rozdział III. Relacje pomiędzy art. 3 a art. 16 z.n.k.U.
ustawodawca posługuje się identycznymi terminami, to można im przypisać
tożsamość desygnatów. Autorka zauważa jednak, że stosując wykładnię
celowościową omawianym terminom można nadać odrębne znaczenia. Zdaniem
ww. przedstawicielki nauki prawa klauzula z art. 3 ust 1 jest silnie powiązana z
działalnością gospodarczą, zaś klauzula zawarta w art. 16 ust. 1 pkt 1 jest
bardziej powiązana ze społecznymi odczuciami moralnymi
Ku celowościowej wykładni prawa omawianych przepisów skłania się także
R. Skubisz. Autor uważa, iż termin „dobre obyczaje” w art. 3 ust 1 został użyty w
szerokim znaczeniu, a w art. 16 ust. 1 pkt 1 w wąskim. Przez szerokie ujęcie
omawianego terminu R. Skubisz rozumie sprzeczność z dobrymi obyczajami
badanymi przez pryzmat kryteriów ekonomiczno – funkcjonalnych, przez wąskie
natomiast sprzeczność z dobrymi obyczajami badanymi przez pryzmat kryteriów
etyczno – moralnych. Na poparcie swojego poglądu, podnosi okoliczność, iż:
- po pierwsze brzmienie porównywanych przepisów nie jest identyczne,
gdyż art. 16 ust. 1 pkt 1 zakazuje dodatkowo reklamy uchybiającej
godności człowieka,
- po drugie art. 16 ust. 1 – 5 oraz art. 16 ust. 3 i 4 zakazuje innych form
reklamy, które są ogólnie zakazane w art. 3 jako sprzeczne z dobrymi
obyczajami.
Cytowany przedstawiciel nauki prawa twierdzi, iż faktu zawarcia w art. 16 ust. 1
pkt 1 odwołania się do „godności człowieka” można wyprowadzić wniosek, że
ustawodawca wskazuje kierunek interpretacji pojęcia „dobrych obyczajów” w
zakresie reklamy. Według wypowiedzi autora pojecie „dobrych obyczajów” w
działalności reklamowej należy rozumieć przez pryzmat potrzeby ochrony dóbr
osobistych
Jak wynika z analizy poglądów E. Nowińskiej i R. Skubisza klauzula
generalna zawarta w art. 3 ust. 1 odnosi się do dobrych obyczajów rządzących
zachowaniami przedsiębiorców w działalności gospodarczej, natomiast w art. 16
42
E. Nowińska, Zwalczanie...op. cit. s.74
43
R. Skubisz [w:] J. Szwaja, Ustawa... op. cit. s. 450
69
Rozdział III. Relacje pomiędzy art. 3 a art. 16 z.n.k.U.
ust. 1 pkt 1 chodzi o „dobre obyczaje "w ogóle", czyli w tym wypadku jest to
kryterium odwołujące się do poglądów przeciętnego, uczciwego człowieka”
Odmienny pogląd na temat klauzul generalnych w stosunku do
przedstawionych powyżej wyraża J. Preussner - Zamorska. Autorka opierając
się m.in. na dorobku naukowym A. Szpunara podkreśla, iż „dobre obyczaje” są
normami prawa niepisanego, które ma zastosowanie wówczas, gdy brak jest dla
danego przypadku unormowania ustawowego. Jednakże, w odróżnieniu od A.
Szpunara, J. Preussner - Zamorska nie dystansuje się od przyjętych w danym
społeczeństwie zasad moralno – etycznych i ustalonych zwyczajów, ponieważ
według poglądów autorki prawo powinno być nośnikiem pewnych wartości,
czyli posiadać uzasadnienie aksjologiczne
. J. Preussner - Zamorska stwierdza,
iż przepis art. 16 ust. 1 pkt. 1 będący tzw. „klauzulą szczegółową” jest ponad
potrzebę rozbudowany. To nadmierne rozbudowanie stwarza poważne problemy
interpretacyjne w szczególności, gdy art. 16 zestawi się z „ogólną klauzulą
generalną” zawartą w art. 3 ust. 1 z.n.k.U. Zdaniem autorki sprzeczności z
dobrymi obyczajami nie powinno się sprowadzać do sprzeczności z pewnymi
wartościami moralnymi. Wyżej przedstawiony pogląd stoi w wyraźnej opozycji
do opozycji R. Skubisza.
J. Preussner - Zamorska, w przeciwieństwie do E. Nowińskiej i R. Skubisza
uważa, iż art. 16 ust. 1 pkt. 1 zawiera trzy, a nie dwie przesłanki uznania reklamy
za czyn nieuczciwej konkurencji. Pierwsze dwie są powtórzeniem przesłanek
zawartych w art. 3 ust. 1 ustawy, trzecia zaś jest nową odrębną przesłanką
Zgadzając się z powyższym tokiem rozumowania, zgodnym z poglądami J.
Preussner - Zamorskiej, należy przyjąć, iż z czynem nieuczciwej konkurencji
mamy do czynienia w przypadku, gdy reklama:
- jest sprzeczna z przepisami prawa,
- jest sprzeczna z dobrymi obyczajami,
44
Chudzik M., Grzywacz A., Ktaczyński M, Prawo reklamy... op. cit.
45
J. Preussner – Zamorska, Problematyka klauzul generalnych na gruncie ustawy o zwalczaniu
nieuczciwej konkurencji. Klauzula dobrych obyczajów w art. 16., KPP 1998/4 s. 655
46
zob. R. Skubisz [w:] J. Szwaja, Ustawa... op. cit. s. 451
47
J. Preussner – Zamorska, Problematyka... op. cit. s. 654 i n.
70
Rozdział III. Relacje pomiędzy art. 3 a art. 16 z.n.k.U.
- jest
uchybiająca godności człowieka.
Przesłanki te mogą wystąpić we wszystkich możliwych kombinacjach. Jak
zauważa J. Preussner - Zamorska nie ulega wątpliwości, iż reklama stanowi
czyn nieuczciwej konkurencji, gdy będzie można ją uznać za sprzeczną z
którąkolwiek z powyżej wymienionych przesłanek.
Jak dalej zauważa J. Preussner - Zamorska konsekwencją przyjętej
interpretacji klauzuli dobrych obyczajów zawartej w art. 16 ust. 1 pkt. 1 będzie
wielość funkcji, jakie pełni art. 3 ust 1 w zakresie reklamy:
- gdy
przyjąć pogląd E. Nowińskiej i R. Skubisza, który każe odmiennie
interpretować klauzule „dobrych obyczajów” zawarte w art. 3 (szerokie
ujęcie) i art. 16 ust. 1 pkt. 1 (wąskie ujęcie), to należy się przychylić do
opinii wedle której dojdzie do rozbicia podstawy odpowiedzialności za
czyn nieuczciwej konkurencji w zakresie reklamy. Wszelkie przypadki
nieuczciwej reklamy, które nie dadzą się zakwalifikować jako niezgodne z
zasadami moralno – etycznymi, należy kwalifikować bezpośrednio przez
normę art. 3 ust. 1 z.n.k.U jako czyn nieuczciwej konkurencji. Wedle tego
stanowiska art. 3 ust. 1 pełni w zakresie reklamy wszystkie swoje trzy
funkcje, tj. korygującą, uzupełniającą i definiującą.
- według drugiego stanowiska, reprezentowanego przez J. Preussner -
Zamorską, K. Worynę
oraz R. Stefanickiego
, zakładającego tożsamość
pojęć dobrych obyczajów zawartych w art. 3 ust. 1 i art. 16 ust. 1 pkt. 1 w
odniesieniu do reklamy, art. 3 ust. 1 można przypisać tylko dwie funkcje
tj. korygującą i definiującą. Według tego poglądu funkcja uzupełniająca
została przejęta przez art. 16 ust. 1 pkt. 1.
Opowiedzenie się za jednym z powyżej przedstawionych stanowisk pociąga
za sobą poważne konsekwencje. Przyjęcie pierwszego z omawianych poglądów
skutkuje tym, iż norma zawarta w art. 3 ust. 1 ustawy będzie bezpośrednio
stosowana we wszystkich tych przypadkach, kiedy zachowanie przedsiębiorcy
będzie sprzeczne z dobrymi obyczajami w sposób inny niż wskazany w art. 16.
48
K. Woryna, Reklama ... op. cit. s. 825
49
R. Stefanicki, Dobre... op. cit. s. 27
71
Rozdział III. Relacje pomiędzy art. 3 a art. 16 z.n.k.U.
Przykładowo będzie tak, gdy zachowanie przedsiębiorcy naruszy postanowienia
umów korporacyjnych w postaci wszelkiego rodzaju norm zawartych w
kodeksach etyki zawodowej. Trudno byłoby bowiem znaleźć uzasadnienie, iż
zobowiązanie wynikające z powyżej wspomnianej umowy jest sprzeczne z
dobrymi obyczajami ocenianymi według kryteriów etyczno – moralnych.
Opowiadając się za drugą koncepcją, która w przypadku reklamy zawęża
znaczenie klauzuli generalnej zawartej w art. 3 ust. 1 tylko do funkcji
definiującej i korygującej, nie napotkamy się z problemem, który ma miejsce
przy uwzględnieniu koncepcji pierwszej.
Przyjęta na gruncie omawianej koncepcji tożsamość znaczenia klauzuli dobrych
obyczajów pozwala wszelkie czyny nieuczciwej konkurencji w zakresie reklamy
kwalifikować jako naruszenie art. 16 ust.1 pkt.1 z.n.k.U. (oczywiście jeżeli czyn
ten nie jest stypizowany w art. 16 ustawy).
Wydaje się, iż drugie z powyżej przedstawionych stanowisk jest bardziej
właściwe. Jak już wspomniano w niniejszej pracy trójpodział przesłanek
zawartych w art. 16 ust. 1 pkt 1 daje się logicznie uzasadnić
powracając na grunt zasady racjonalnego prawodawcy i stosując wykładnię
celowościową nie wydaje się, iż taka interpretacja naruszyłaby spójność ustawy.
Moim zdaniem należy wspomnieć, iż w sytuacji gdy zostanie przyjęty pogląd
J. Preussner - Zamorskiej, bezpośrednie zastosowanie art. 3 ust 1 z.n.k.U. w
przypadku wypowiedzi o charakterze reklamowym będzie się ograniczał do
sankcjonowania tych wypowiedzi co do których nie będzie można z całą
pewnością powiedzieć, iż są reklamą. Będzie tak w przypadku reklamy
pośredniej
Warto podkreślić, iż pogląd ten jest zbieżny z orzecznictwem Sądu
Najwyższego. SN w jednym z wyroków zauważył, iż w sytuacji „gdy mamy do
czynienia z czynem nieuczciwej konkurencji, to naprzód należy zbadać, czy
50
patrz Rozdział II § 1
51
zob. Rozdział I § 1
72
Rozdział III. Relacje pomiędzy art. 3 a art. 16 z.n.k.U.
określony stan faktyczny odpowiada jednemu z deliktów szczegółowych ustawy
i dopiero, gdy odpowiedź jest negatywna, można stosować art. 3 z.n.k.U.”
Przy omawianiu stosunku klauzuli dobrych obyczajów zawartej w art. 3 ust 1
z.n.k.U. do klauzuli dobrych obyczajów zawartej w art. 16 ust. 1 pkt 1 zd. 2
należy pamiętać, iż technikę legislacyjna, która używa powtórnie tych samych
określeń, należy traktować jako przejaw tautologii prawniczej
52
wyrok SN Izba Cywilna z dn. 2 lutego 2001r. IV CKN 255/00 (OSNC 2001/9/137; OSP 2001/11/162 z
glosą M. Kępińskiego; PPH 2002/5/46 z glosą T. Szanciło)
53
zob. R.Stefanicki, Dobre... op. cit. s. 26; R. Skubisz [w:] J. Szwaja, Ustawa... op. cit. s. 488
73
Uwagi końcowe
Obserwując praktyki rynkowe bez trudu można zauważyć, iż stosunkowo
często dochodzi do naruszenia reguł uczciwej konkurencji także poprzez
reklamę. Wynika to przede wszystkim z okoliczności, iż na nasyconym
wszelkimi produktami rynku ciężko jest pozyskać i utrzymać klienta. Reklama w
takiej sytuacji ma stanowić bodziec, który sprawi, iż klient zachowa się tak jak
tego chce reklamujący się przedsiębiorca, czyli nabędzie dobra lub usługi przez
tego przedsiębiorcę oferowane.
W sytuacji pozytywnie należy ocenić fakt, iż polski ustawodawca w celu
ochrony uczciwości reguł konkurowania wprowadził odpowiednie przepisy,
których zadaniem jest zwalczanie nieuczciwych praktyk, które mogą pojawić się
w obrocie gospodarczym. Także należy stwierdzić, iż zawarcie klauzul
generalnych w omawianym w niniejszej pracy akcie prawnym sprawia, że
ustawa ta jest w stanie nadążać za dynamicznie zmieniającym się rynkiem.
Po dogłębnej analizie przepisów dotyczących nieuczciwej reklamy
prawodawcy można postawić szereg zarzutów. Zarzuty te dotyczą głównie
techniki legislacyjnej. Najważniejszymi z nich będzie zbytnie rozbudowanie
ustawy oraz stosowanie tautologizmów. Te niedoskonałości ustawy sprawiają, iż
powstają problemy przy interpretacji i stosowaniu przepisów tyczących reklamy.
Zostało to wykazane w niniejszej pracy.
Także istnienie powszechnej legalnej definicji reklamy lub przynajmniej
definicji tego zjawiska przyjętej na potrzeby stosowania ustawy o zwalczaniu
nieuczciwej konkurencji ułatwiłoby w sposób znaczny kwalifikację i zwalczanie
czynów nieuczciwej konkurencji w reklamie.
74
Bibliografia
1. I. Barańczyk, Dozwolone i zakazane porównania w reklamie, PPH 2000/4/20
2. J. Barta, R. Markiewicz, Nieuczciwa konkurencja w środkach masowego
przekazu, Rzeczpospolita z dnia 7.09.1996r./17
3. P. Białecki, Reklama leków wydawanych wyłącznie z przepisu lekarza a domena
internetowa, PiM 2001/9/97
4. P. Białecki, H. Tuchołka; Nieuczciwa lub zakazana reklama, Warszawa 2002
5. W. Bryc, Naruszenie dóbr osobistych w reklamie, Palestra 2002/5-8/50
6. P. Bujnarowski, W. Cajsel;, Uwarunkowania zakazu reklamy niektórych towarów,
MoP 1999/12/21
7. W. Drabienko, Wybrane zagadnienia prawne w działalności reklamowej, PUG
1975/6/182
8. A. Falkowski, T. Tyszka; Psychologia zachowań konsumenckich, Gdańsk 2001
9. M. Gajlewicz, Reklama i jej uwarunkowania, PUG 1993/10
10. M. Gajlewicz, Reklama i pojęcia pokrewne, PUG 1993/10
11. T. Grzeszak, Reklama a ochrona dóbr osobistych (naruszenie praw osobistych
wykorzystanych w reklamie żyjących osób fizycznych), PPH 2000/2/7
12. K. Grzybczyk, Naruszenie dobra osobistego w reklamie, Rejent 1999/9/119
13. J. Jacyna, notka do orzeczenia, MoP 1997/10/413
14. B. Jaworska–Dębska, Wokół pojęcia reklamy, PUG 1993/12/20
15. U. Kalina–Prasznic red., B. Banaszak, W. Gromski, A. Huchla, J. Jacyszyn, J.
Jezioro, J. Jeżewski, T. Kuczyński, M. Lis, A. Pakuła, H. Pławucka, A. Preisner,
Encyklopedia Prawa, Warszawa 1999
16. R. Kasprzyk, B. Pietrzak; Abstrakcyjny stosunek konkurencji, Palestra 1984/11/21
17. R. W. Kaszubski, A. Pietrasik; Obchodzenie przepisów o zakazanej i nieuczciwej
reklamie, MoP 1996/1/33
18. W. J. Katner red., A. Kappes, U. Promińska, W. Robaczyński, A. Rzetelska, Z.
Świderski; Podstawy prawa cywilnego i handlowego dla ekonomistów, Gdańsk
2001
75
19. M. Kępiński, Glosa do wyroku SN z dnia 2 lutego 2001 r., IV CKN 255/00. OSP
2001/11/162
20. M. Kępiński, Niebezpieczeństwo wprowadzania w błąd odbiorców co do źródła
pochodzenia towarów w prawie znaków towarowych, ZNUJ PZWiOWI 1982/28
21. M. Kępiński, Problemy ogólne nowej ustawy o zwalczaniu nieuczciwej
konkurencji, RPEiS 1994/2/1
22. C. Kosikowski, T. Lawicki; Ochrona prawna konkurencji i zwalczania praktyk
monopolistycznych, Warszawa 1994r.
23. A. Kraus, F. Zoll; Polska ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, Poznań
1929
24. E. Łętowska, Bariery naszego myślenia o prawie w perspektywie integracji z
Europą, PiP 1996/4-5/44
25. J. Masiota J., Wolna reklama i jej normatywne ograniczenia, RPEiS 2000/2/65
26. L. Mika, J. Szwaja; Darmowe publikowanie ogłoszeń i reklam a prawo
konkurencji, KPP 1999/3/557
27. E. Nowińska, Nadużycie patentu przez stosowanie niedozwolonych praktyk
monopolistycznych, Konkurencja a Ochrona Własności Przemysłowej w
Gospodarce Rynkowej., Poznań 1993.
28. E. Nowińska, Niektóre prawne aspekty działalności reklamowej, PUG 1992/7-9.
29. E. Nowińska, Nowe uregulowania działalności reklamowej w ustawodawstwie
polskim, RPEiS 1994/2/125
30. E. Nowińska, Prawne ramy działalności reklamowej w EWG, ZNUJ
PZWiOWI 1993/60
31. E. Nowińska, R. Skubisz; Reklama porównawcza, PIP 1995/5/26
32. E. Nowińska, E. Trapie; Prawo reklamy, MIWiOWI UJ, Kraków 1994
33. E. Nowińska, M. du Vall; Komentarz do ustawy o zwalczaniu nieuczciwej
konkurencji. Warszawa 2001
34. E. Nowińska, Wolność słowa a dozwolona treść gospodarczej wypowiedzi
promocyjnej, ZNUJ PZWiOWI 1993/62
35. E. Nowińska, Zwalczanie nieuczciwej reklamy. Zagadnienia cywilno-prawne,
Kraków 2002.
76
36. I. Ożóg, Koszty uzyskania przychodów - problemy praktyczne, PPod 2001/6/12
37. J. Preussner–Zamorska, Aksjologiczne uwarunkowania reklamy, ZNUJ PWiOWI
1993/62/55
38. J. Preussner–Zamorska, Problematyka klauzul generalnych na gruncie ustawy o
zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Klauzula dobrych obyczajów w art. 16.,
KPP 1998/4/645
39. W. Pyzoł, A. Walaszek – Pyzioł; Czyn nieuczciwej konkurencji (analiza pojęcia)
PPH 1994/10/1
40. M. Romanowski, Legitymacja procesowa agencji reklamowej., PPH 2001/7/17
41. R. Sagan, Reklama żywności w świetle polskiego prawa, PPH 1996/5/16
42. Sagan R., Skubisz R. red.; Prawo Reklamy, Lublin 1998
43. R. Sagan, Zakaz reklamy notariuszy. Rejent 1996/4-5/96
44. R. Skubisz, Polskie prawo o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji z perspektywy
prawa Unii Europejskiej, PiP 1996/4,
45. A. Stefanicka, R. Stefanicki; Wybrane prawne aspekty umowy sponsoringu. Pr.
Spółek 2002/3/49
46. R. Stefanicki, "Dobre obyczaje" w ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.
Pr.Spółek 1998/4/37
47. R. Stefanicki, Dobre obyczaje w prawie polskim. PPH 2002/5/23
48. R. Stefanicki, Glosa do wyroku SN z dnia 14 stycznia 1997 r, I CKN 52/96, Rejent
1999/1/157
49. R. Stefanicki, Prawna kwalifikacja reklamy, Pr.Spółek 2001/5/55
50. R. Stefanicki, Prawna ochrona reklamy, Pr.Spółek 1999/4/45
51. R. Stefanicki, Prawne granice swobody przedsiębiorcy w odniesieniu do reklamy
"wartościowej", Pr.Spółek 2001/3/45
52. R. Stefanicki, Reklama ingerująca w sferę prywatności. PUG 2002/8/23
53. R. Stefanicki, Reklama porównawcza dostosowana do standardów europejskich,
PUG 2001/8/6
54. R. Stefanicki, Warunki dopuszczalności reklamy porównawczej. Pr.Spółek
2002/6/39
55. A. Surdacka, Reklama wartościowa, PPH 1996/12/25
77
56. E. Szczęsna, Reklama i Media, Warszawa 2001
57. J. Szwaja red., J. Barta, M. Kępiński, R. Markiewicz, M. Poźniak - Niedzielska, T.
Skoczny, R. Skubisz, S. Sołtysiński, I. Wiszniewska; Ustawa o zwalczaniu
nieuczciwej konkurencji. Komentarz., Warszawa 2000
58. J. Szwaja red., J. Barta, M. Kępiński, R. Markiewicz, M. Poźniak - Niedzielska, T.
Skoczny, R. Skubisz, S. Sołtysiński, I. Wiszniewska; Ustawa o zwalczaniu
nieuczciwej konkurencji. Komentarz. Warszawa 1994
59. A. Świstowska, Nieuczciwa reklama jako przykład czynu nieuczciwej konkurencji,
PPH 1994/7-8/22
60. A. Tomaszek, Nieuczciwa reklama. Uregulowania w ustawie o zwalczaniu
nieuczciwej konkurencji, Palestra 1993/11/36
61. A. Tomaszek, O konstrukcji zarzutu czynu nieuczciwej konkurencji w reklamie,
MoP 2001/13/673
62. M. Uliasz, Reklama i promocja wyrobów tytoniowych, PS 2001/7-8/55
63. M. Walasik, Glosa do wyroku SN z dnia 14 stycznia 1997 r., I CKN 52/96. PPH
2002/6/46
64. I. Wiszniewska, Nowelizacja ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, PPH
1999/12/1
65. I. Wiszniewska, Ochrona przed reklamą wprowadzającą w błąd, PPH 1996/2/1
66. I. Wiszniewska, Polskie prawo reklamy, Warszawa 1998
67. I. Wiszniewska, R. Skubisz, Środki zapobiegania nieuczciwej reklamie w projekcie
ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, PiP 1992/4/53
68. I. Wiszniewska, Używanie znaków towarowych w reklamie porównawczej, PPH
2000/2/1
69. K. Woryna, Reklama uchybiająca godności człowieka, MoP 2001/16/825
70. Z. Ziembiński, Logika praktyczna, Warszawa 1995
71. P. Zimbardo, F. Ruch; Psychologia i Życie, Warszawa 1996
72. Cz. Żuławska, Znaczenie prawne reklamy w świetle kodeksu cywilnego, PiP
1977/12
78
73. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dn. 8 maja 1992r. I ACr 273/92 (OSP
1993/02/35; OG 1993/03/38 z glosą E. Nowińskiej)
74. Wyrok Sądu Najwyższego I PR 51/79 (LEX nr 14504)
75. Wyrok Sądu Wojewódzkiego w Gdańsku z dn. 4 czerwca 1997r. I C 1539/96 (nie
publikowany); za: Sagan R., Skubisz R. red.; Prawo Reklamy, Lublin 1998 s.
452
76. Wyrok Sądu Wojewódzkiego w Lublinie z dn. 6 marca 1997r., IX Go - 269/96 (nie
publikowany); za: R. Sagan, R. Skubisz, Sagan R., Skubisz R. red.; Prawo
Reklamy, Lublin 1998 s. 438
77. M. Chudzik, A. Grzywacz, M. Ktaczyński, Prawo reklamy,
http://www.rzeczpospolita.pl/prawo/doc/reklama
(10.10.2002)
78. Stopczyk & Mikulski, Raport o reklamie w Polsce 2001
http://www.mikulski.com.pl/index.pl?dir=info_room,publikacje,inne,raport-reklama
(26.01.2001)
79
Aneks
Dla zobrazowania tematyki niniejszej pracy pozwolono sobie na graficzne
przedstawienie niektórych kontrowersyjnych reklam. Wydaje się, iż wszelki
komentarz jest zbędny.
Powyższe reklamy pochodzą:
1. Benetton: z http://www.polbox.com/n/natasha/
2. Monroe i Deutsche Bank: z A. Falkowski, T. Tyszka,
Psychologia zachowań konsumenckich, Gdańsk 2001
3. Lucky Strike: z filmu pt. „Sezon na leszcza” w reż. B. Lindy,
2000r., 7 min.
4. Piast: z filmu pt. „Kilerów dwóch” w reż. J. Machulskiego,
1999r. 2min.
80
Prof. UŁ dr hab. Urszula Promińska
OPINIA
o pracy Pana Tomasza Kęski,
nt Nieuczciwa reklama jako czyn nieuczciwej konkurencji.
Reklama jest z pewnością pożytecznym instrumentem gry konkurencyjnej. Wiążą się z nią
jednak dwa podstawowe niebezpieczeństwa. Z jednej strony - przez przekaz wprowadzający w
błąd - może ona grozić interesowi konsumentów, z drugiej - przez naruszenie dobrego
obyczaju - interesowi konkurentów. Wskazane aspekty legły u podstaw regulacji reklamy jako
czynu nieuczciwej konkurencji i znalazły - słusznie - odbicie w konstrukcji opiniowanej pracy i
co więcej w przewijającej się w niej tezie.
Autor przedstawił pracę syntetyczną i ciekawą z punktu widzenia konstrukcji, co warte jest
podkreślenia ze względu na trudność tematu, zwłaszcza na tle budzącej wątpliwości
szczególnej regulacji reklamy jako stypizowanego czynu nieuczciwej konkurencji. Praca składa
się z trzech rozdziałów, w których kolejno są poddane rozważaniom kwestie: pojęcia
reklamy, stypizowanych czynów nieuczciwej konkurencji z zakresu reklamy oraz relacji
między art. 3 a art. 16 u.z.n.k.
Rozważania są interesujące, uwzględniają w sposób wyczerpujący i krytyczny dorobek
polskiego piśmiennictwa i orzecznictwa. Zawierają własne przemyślenia (np. co do pojęcia
reklamy, oceny regulacji nieuczciwej reklamy jako czynu nieuczciwej konkurencji). Autor nie
ucieka od rozważania trudnych problemów, np. relacji miedzy klauzulą generalną art. 3 u.z.n.k.
a klauzulą zawartą w art. 16 ust. l pkt. l u.z.n.k. Wywody są klarowne, przedstawione w
sposób uporządkowany i zwarty, poprawnym językiem prawniczym.
Pracę oceniam jako bardzo dobrą.
Łódź, dnia 12 czerwca 2003
Dr Aleksander Kappes
Recenzja pracy magisterskiej p. Tomasza Kęski p.t.
Nieuczciwa reklama jako czyn nieuczciwej konkurencji
Praca dotyczy zagadnień o niezmiernej doniosłości praktycznej. Rynek reklamy w
Polsce w ciągu ostatnich 15 lat zdążył rozwinąć się do ogromnych rozmiarów. Jednocześnie
odczuwa się niedostatek ugruntowanych zwyczajów rządzących działalnością reklamową.
Liczba orzeczeń odnoszących się do reklamy także wskazuje na to, że mamy do czynienia z
kształtującymi się dopiero zasadami działalności reklamowej. Z tego punktu widzenia należy
wyrazić zadowolenie z podjętego przez autora tematu.
Rozdział I pracy traktuje o pojęciu reklamy, prezentuje definicje reklamy zawarte w
różnych aktach prawnych. Autor wskazał na podobieństwo wielu definicji legalnych i
doktrynalnych oraz przedstawił własną definicję (s. 9). Zasługuje ona na aprobatę. Następnie
autor przedstawia zagadnienia nieuczciwej reklamy w ustawie z 1926 i 1993 r.
W rozdziale II autor omawia poszczególne rodzaje nieuczciwej reklamy które
wymienia art. 16 ustawy z 1993 r. Autor pozytywnie ocenia otwarty charakter tej regulacji.
Autor opowiada się słusznie za rozłącznym traktowaniem przesłanki „uchybiania godności" i
„sprzeczności z dobrymi obyczajami". Słusznie uważa, że do oceny reklamy wprowadzającej
w błąd zasadne jest odwołanie się do dorobku judykatury powstałego na gruncie błędu jako
wady oświadczenia woli. W rozdziale tym szczególnie dużo miejsca autor poświęca reklamie
porównawczej.
Rozdział trzeci dotyczy relacji pomiędzy „ogólnym" czynem nieuczciwej konkurencji
z art. 3 ustawy i nieuczciwą reklamą jako szczególnym czynem nieuczciwej konkurencji.
Autor wskazuje na różnice pomiędzy deliktem w rozumieniu przepisów kc i czynem
nieuczciwej konkurencji, w szczególności na szerszy - w przypadku ustawy z 1993 r. katalog
roszczeń i brak przesłanki szkody. Autor ma rację tylko częściowo. Szkoda jest wyłącznie
przesłanką odpowiedzialności odszkodowawczej i o ile w następstwie wyrządzenia czynu
nieuczciwej konkurencji powstaje szkoda, poszkodowany musi ją wykazać, o ile ubiega się o
odszkodowanie. W przypadku innych roszczeń z ustawy z 1993 r. oczywistym jest, że
wykazywanie szkody jest zbędne.
Praca jest napisana ciekawie, choć nie bez wpływu na to miała także materia podjęta
przez autora. Język pracy jest poprawny. Bibliografia wykorzystana prawidłowo.
Oceniam pracę na ocenę bardzo dobrą (5).
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Piotr Ślęzak Reklama jako czyn nieuczciwej konkurencji
Praca Internet Jako Narzędzie Public Relations, PRACA MAGISTERSKA INŻYNIERSKA DYPLOMOWA !!! PRACE !!
nieuczciwa-konkurencja-w-reklamie, komunikacja społeczna, etyka
2.Odpowiedzialność za czyn nieuczciwej konkurencji, prawo, prawo gospodarcze
Czyny nieuczciwej konkurencji
ZWALCZANIE NIEUCZCIWEJ KONKURENCJI
ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, Studia, Ochrona własności intelektualnej
praca magisterska normy prawne i etyczne w reklamie MIGRU5QJW42ZRZEJCVNRCUOECNANSGDJEHAJVEA
Praca Magisterska Estetyka Reklamy
praca magisterska reklama a normy prawne i etyczne APFLWVV2VCC7ZPDKLQZQSFKWP7STCJGVP6N4QKY
ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, ART 8 uznk, 1937
ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, ART 15 uznk, III CSK 23/08 - wyrok z dnia 12 czerwca 20
Nieuczciwa konkurencja
Dz.u. o nieuczciwa konkurencja, Psychologia WSFiZ I semestr, Ochrona własności intelektualnej
20030831151920, NIEUCZCIWA KONKURENCJA
więcej podobnych podstron