Nazwa przedmiotu:
Archeologia pradziejowa epoki żelaza
Typ przedmiotu:
obowiązkowy
Rok studiów, semestr:
II rok, semestr zimowy
Kierunek i tryb studiów:
Archeologia, studia licencjackie dzienne i wieczorowe
Imię i nazwisko prowadzącego (prowadzących):
Prof. dr hab. P. Kaczanowski, dr Judyta Rodzińska-Nowak, dr Marzena Przybyła
Liczba godzin zajęć dydaktycznych, formuła przedmiotu:
45 godzin konwersatorium, 15 godzin ćwiczeń
Punktacja ECTS: 6
Czy przedmiot stanowi podstawę obliczania średniej ważonej: TAK
Forma i warunki zaliczenia, w tym zasady dopuszczania do egzaminu:
Egzamin ustny, dopuszczenie do egzaminu na podstawie uzyskania zaliczenia z ćwiczeń.

Podstawę zaliczenia ćwiczeń stanowi obecność na zajęciach oraz zaliczenie z umiejętności
określania przynależności kulturowej oraz datowania zabytków i zespołów archeologicznych
z okresu lateńskiego, okresu wpływów rzymskich i wczesnego okresu wędrówek ludów z
obszaru tzw. Barbaricum, ze szczególnym uwzględnieniem obszarów Europy środkowej.

TREŚCI MERYTORYCZNE PRZEDMIOTU:
Cykl wykładów i ćwiczeń prezentuje w kilku blokach tematycznych szeroką problematykę
zróżnicowania kulturowego europejskiego Barbaricum w okresie przedrzymskim, wpływów
rzymskich i w okresie wędrówek ludów.

W ramach pierwszego bloku tematycznego na wykładach poruszane są zagadnienia dotyczące
relacji polityczno-gospodarczych Barbaricum ze światem celtyckim oraz z cesarstwem
rzymskim, omawiana jest mapa etniczna barbarzyńskiej Europy w świetle źródeł pisanych, w
konfrontacji z wynikami analizy źródeł archeologicznych, a także prezentowane są
zagadnienia chronologii okresu przedrzymskiego, wpływów rzymskich i okresu wędrówek
ludów.
Drugi blok tematyczny wykładów obejmuje charakterystykę kręgów kulturowych i kultur
rozwijających się na terenie europejskiego Barbaricum w okresie przedrzymskim i w okresie
wpływów rzymskich. Na ziemiach polskich są to kultury: oksywska, przeworska, luboszycka,
wielbarska, grupa masłomęcka, grupa dębczyńska, krąg zachodniobałtyjski, grupy kulturowe
rozwijające się w Karpatach; w zachodniej części Barbaricum: krąg nadłabski, kultura
Germanów reńsko-wezerskich, grupa Germanów nadbrzeżnych, kultura Alamanów, Franków;
w południowej części Barbaricum: kultura Markomanów, Kwadów, kultura puchowska,
osadnictwo celto-dackie; w północnej części Barbaricum – charakterystyka osadnictwa na
terenie Skandynawii. Omawiane są także tereny wschodnioeuropejskie oraz strefa leśna:
kultura zarubiniecka oraz grupy postzarubinieckie, kultura ceramiki sztrychowanej, kultura
kijowska, kultura czerniachowska, kultura Sarmatów na terenach wschodnioeuropejskich i na
Nizinie Węgierskiej.
Kolejny blok wykładów dotyczy gospodarki oraz zróżnicowania społecznego ludności
europejskiego Barbaricum, a także charakterystyki przemian osadniczych i kulturowych
zachodzących na omawianym terenie w okresie wędrówek ludów, w tym także zagadnienia
etnogenezy Słowian.
W ramach ćwiczeń prezentowane są różne kategorie źródeł archeologicznych z terenu
europejskiego Barbaricum z okresu przedrzymskiego, wpływów rzymskich i wędrówek
ludów, szczególnie w aspekcie ich zróżnicowania stylistycznego i chronologicznego.

Omawiane są najważniejsze systemy klasyfikacyjne poszczególnych kategorii zabytków:
zapinek, metalowych części pasów, elementów uzbrojenia, importów rzymskich, ceramiki,
itp. Analizowane są także wybrane inwentarze grobowe w celu kształcenia umiejętności
samodzielnego datowania zespołów źródeł.

Wykaz literatury podstawowej i uzupełniającej

LITERATURA PODSTAWOWA:

Dąbrowska T.
1988 Wczesne fazy kultury przeworskiej. Chronologia – zasięg – powiązania, Warszawa.
Godłowski K.
1977 Okres lateński w Europie, Kraków.
1981 Kultura przeworska [w:] Prahistoria Ziem Polskich t. V, 57-135.

Kaczanowski P.
1992 Importy broni rzymskiej na obszarze środkowoeuropejskiego Barbaricum, Kraków.
1999 Obszary Barbaricum

−

poza granicami cywilizacji śródziemnomorskich, [w:]

Encyklopedia historyczna świata, t. 1, Prehistoria, red. J. K. Kozłowski, Kraków, 396-
451.

Kaczanowski P., Kozłowski J. K.
1997 Najdawniejsze dzieje ziem polskich. Kraków.

LITERATURA UZUPEŁNIAJĄCA

Andrzejowski J.
2001 Wschodnia strefa kultury przeworskiej próba definicji, Wiadomości Archeologiczne t.

LIV, 59-87.

Bitner-Wróblewska A.
2003 W poszukwaniu wspólnego czasu. Ziemie bałtyjskie a Skandynawia we wczesnym

okresie wędrówek ludów, Folia Praehistorica Posnaniensia t. X/XI, 177-241.

Czarnecka K.
1990 Struktura społeczna ludności kultury przeworskiej, Warszawa
Dąbrowska T.
2001 Wschodnie tereny kultury przeworskiej w młodszym okresie przedrzymskim,

Wiadomości Archeologiczne t. LIV, 25-36.

2003 Jeszcze raz o najwcześniejszych wpływach rzymskich, [w:] Antyk i Barbarzyńcy –

księga dedykowana prof. J. Kolendo, Warszawa, 153 – 159.

Godłowski K.
1969 Budownictwo, rozplanowanie i wielkość osad kultury przeworskiej na Górnym Śląsku,

Wiadomości Archeologiczne 34/3-4, 305-331.

1981 Okres wędrówek ludów na Pomorzu, Pomorania Antiqua t. 10, 65-129.
1982 Północni barbarzyńcy i wojny markomańskie w świetle archeologii, [w:] Znaczenie

wojen markomańskich dla państwa rzymskiego i północnego Barbaricum, Scripta
Archaeologica t.2, Warszawa, 48-80.

1985 Przemiany osadnicze i kulturowe w południowej i środkowej Polsce w młodszym

okresie przedrzymskim i okresie rzymskim, (Prace Komisji Archeologicznej PAN w
Krakowie nr 23), Kraków.

1988 Problemy chronologii okresu rzymskiego, [w:] Scripta Archaeologica, Kraków, 27-

49.

1992 Zmiany w uzbrojeniu ludności kultury przeworskiej okresie wpływów rzymskich, [w:]

Arma et Ollae. Studia dedykowane Profesorowi Andrzejowi Nadolskiemu, Łódź, 71-
88.

Godłowski K., Woźniak Z.
1981 Chronologia [w:] Prahistoria Ziem Polskich, t. V, 57-135.
Kaczanowski P.
1992 Importy broni rzymskiej na obszarze środkowoeuropejskiego Barbaricum, Kraków.
Liana T.
1970 Chronologia względna kultury przeworskiej we wczesnym okresie rzymskim,

Wiadomości Archeologiczne t. XXXV, z. 4, 429-463.

Machajewski H.
1992 Skandynawskie elementy kulturowe na Pomorzu Zachodnim z okresu wędrówek ludów

(2 połowa IV w – początek VI w.), Przegląd Archeologiczny 40, s. 71-96.

1995 Z badań nad genezą ludności grupy dębczyńskiej, [w:] Najnowsze Kierunki Badań

Najdawniejszych Dziejów Pomorza, Szczecin, 187-209.

Mączyńska M.
1999 Schyłkowa faza kultury przeworskiej, [w:] Kultura przeworska t. IV, Lublin, 25-53.
Madyda - Legutko R.
1997 Zróżnicowanie kulturowe w polskiej strefy beskidzkiej w okresie lateńskim i rzymskim,

Kraków

Nowakowski W.
1995 Od Galindai do Galinditae. Z badań nad pradziejami bałtyjskiego ludu z Pojezierza

Mazurskiego, Barbaricum t. 4, Warszawa.

Poleska P.

1996 Die latenezeitliche Siedlung in Kraków, Nowa Huta-Pleszów, [w:] Kontakte längs der

Bernsteinstraße, Kraków, 211-242.

2000 Celtycki warsztat garncarski na osadzie w Krakowie – Pleszowie (stan.20), Materiały

Archeologiczne Nowej Huty tom XXII, 75-93.

Rudnicki M.

1996 The Celtic Settlement at Pełczyska near Złota, [w:] Kontakte längs der

Bernsteinstraße, Kraków, 243-255.

Trzeciecki M.

1996 Celtic Settlement at Dalewice, [w:] Kontakte längs der Bernsteinstraße, Kraków, 257-

266.

Wołagiewicz R.
1969 Zagadnienie stylu wczesnorzymskiego w kulturze wielbarskiej, [w:] Studia

Archaelogica Pomerania, Koszalin, 129 – 152.

1970 Napływ importów rzymskich do Europy na północ od środkowego Dunaju,

Archeologia Polski 15/1, 207-252.

1977 Kręgi kamienne w Grzybnicy. Koszalin.
1981 Grupy kulturowe na pograniczu kręgu nadłabskiego – grupa gustowska i grupa

lubuska, [w:] Prahistoria Ziem Polskich t. V, 200-209

1981 Kultura wielbarska – faza lubowidzka, [w:] Prahistoria Ziem Polskich t. V, 165-178.
1987 Chronologia ceramiki kultury wielbarskiej w świetle dotychczasowego stanu badań,

Archeologia Polski t. 32, 169-208.

1995 Związki Pomorza ze strefami zachodniobałtycką i nadczarnomorską w okresie

rzymskim w świetle przemian w kulturze wielbarskiej, Najnowsze Kierunki Badań
Najdawniejszych Dziejów Pomorza, Szczecin, 125-145.

Woźniak Z.

1974 Wschodnie pogranicze kultury lateńskiej. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk.

1990 Osada grupy tynieckiej w Podłężu, woj. krakowskie, Wrocław.