534

Ewa SZUBER-BEDNARZ
Wyższa Szkoła Kadr Menedżerskich w Koninie

PODSTAWOWE ZASADY POBYTU I PRZEMIESZCZANIA SIĘ CZŁONKÓW

SIŁ ZBROJNYCH PAŃSTW – STRON NATO NA TERYTORIUM RZECZYPO-

SPOLITEJ POLSKIEJ A WPŁYW NA BEZPIECZEŃSTWO PAŃSTWA

Funkcjonowanie na arenie międzynarodowej jej podmiotów stwarza koniecz-

ność wyeliminowania sytuacji potencjalnie zagrażających suwerenności państwo-
wej. Od zarania dziejów państwa podejmowały działania mające na celu zapewnić
stabilność i bezpieczeństwo powszechne. Poszukiwanie optymalnego rozwiązania
w zakresie bezpieczeństwa spowodowało, iż państwa zaczęły wspólnie realizować
cel nadrzędny jakim jest zapewnienie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa
powszechnego. Podjęto działania zmierzające do stworzenia warunków, w których
mogłaby panować sprawiedliwość i poszanowanie zobowiązań opartych na trakta-
tach i innych źródłach prawa międzynarodowego,

1

a więc m.in. na zwyczaju mię-

dzynarodowym rozumianym jako utrwalony sposób postępowania państw.

Państwo jako podmiot prawa międzynarodowego podejmuje działania zmie-

rzające do zapewnienia w możliwie najszerszym zakresie bezpieczeństwa.

Siły zbrojne państwa stanowią organ reprezentujący państwo na zewnątrz,

gdy uczestniczą względnie mogą uczestniczyć w manewrach wojskowych wspólnie
z innymi siłami zbrojnymi należącymi do drugiego państwa.

2

Zakres podmiotowy sił

zbrojnych obejmuje wszystkie jednostki militarne niezbędne dla prawidłowego
funkcjonowania sił zbrojnych państwa.

Państwo polskie regulując w wewnętrznym ustawodawstwie status wojsk so-

juszniczych przebywających na naszym terytorium, określa zarazem kogo zaliczyć
należy do kategorii sił zbrojnych należących do państw – członków Paktu Północ-
noatlantyckiego, opierając się w tej kwestii tak na porozumieniu zawartym pomię-
dzy państwami – stronami Paktu dotyczącym statusu sił zbrojnych przebywających
bądź przemieszczających się przez terytorium innego państwa – członka NATO,

3

jak i ustawie o zasadach pobytu wojsk obcych na terytorium Rzeczypospolitej Pol-
skiej.

4

Ta ostatnia w odniesieniu do zakresu podmiotowego odwołuje się do obo-

wiązującego Polskę Porozumienia NATO – SOFA. Zgodnie z nim przez obce (so-
jusznicze) siły zbrojne rozumie się: personel należący do lądowych, morskich lub
powietrznych sił zbrojnych jednej z umawiających się stron, na obszarze Traktatu
Północnoatlantyckiego w związku z obowiązkami oficjalnymi.

5

Z kolei przez perso-

nel należący do lądowych, morskich czy powietrznych sił zbrojnych rozumie się
zarówno żołnierzy, jak i osoby fizyczne nie należące do sił zbrojnych, które z da-
nym rodzajem sił zbrojnych łączy jedynie stosunek pracy, bądź osoby, które pozo-

1

Karta Narodów Zjednoczonych z dnia 26 czerwca 1945r., Dz. U. z 1947, Nr 23, poz. 90, preambuła

2

R. Bierzanek, J. Jakubowski, J. Simonides: Prawo międzynarodowe i stosunki międzynarodowe.

Warszawa 1980, s. 39

3

Umowa między Państwami – Stronami Traktatu Północnoatlantyckiego dotycząca statusu ich sił zbroj-

nych. Dz. U. z 2000, Nr 21, poz. 257 zwana Porozumieniem NATO – SOFA, art. I

4

Ustawa z 23 września 1999r. o zasadach pobytu wojsk obcych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej

oraz zasadach ich przemieszczania się przez to terytorium. Dz. U. z 1999, Nr 93, poz. 1063, art.

5

Porozumienie NATO – SOFA ,op. cit. , art. I

535

stają w stosunku powinowactwa lub pokrewieństwa z żołnierzem sił zbrojnych
danego państwa.

Ponadto władze polskie w przedmiotowej regulacji przyjęły, iż w skład sił

zbrojnych wchodzi także personel cywilny – stanowiący korpus cywilnych pracow-
ników sił zbrojnych, oraz członkowie rodzin żołnierzy sił zbrojnych, poza tym per-
sonel rezerwy sił zbrojnych i sił paramilitarnych. W odniesieniu do personelu cywil-
nego przyjmuje się, iż osoby fizyczne, to osoby, z którymi konkretna jednostka
organizacyjna sił zbrojnych nawiązała stosunek pracy. Porozumienie NATO – SO-
FA normuje zakres znaczeniowy pojęcia „personel cywilny”, przez który rozumieć
należy pracowników cywilnych (tj. nie powołanych do służby wojskowej) sił zbroj-
nych, którzy są zatrudnieni na podstawie umowy o pracę w siłach zbrojnych i któ-
rych członkowie nie są ani osobami bezpaństwowymi, ani też obywatelami jakie-
gokolwiek państwa, nie będącego stroną Traktatu Północnoatlantyckiego.

6

Perso-

nel cywilny jest w ten sposób odróżniany od członków rodziny, personelu, który
zakresem podmiotowym obejmuje małżonka członka sił zbrojnych lub personelu
cywilnego albo dziecko członka będące na jego utrzymaniu.

7

Siły zbrojne należące do państw – członków NATO zachowują status podmio-

tu praw i obowiązków w sytuacjach uczestniczenia w ćwiczeniach wojskowych na
terytorium innego państwa – strony Sojuszu Paktu Północnoatlantyckiego.

8

Zgodnie z obecną strukturą siły te dzielą się na trzy rodzaje: siły natychmia-

stowego reagowania, siły szybkiego reagowania, główne siły obronne oraz siły
wzmocnienia.

9

Pierwsze z nich obejmują wszechstronnie mobilne siły lądowe, morskie i lotni-

cze będące w stałej gotowości bojowej, zdolne do szybkiej akcji militarnej. Składają
się one z międzynarodowych związków taktycznych, stanowiących podstawowy
element militarnego rozwiązywania sytuacji kryzysowych powstałych na terytoriach
obowiązywania Traktatu Północnoatlantyckiego.

10

W czasie pokoju są one podpo-

rządkowane Naczelnemu Dowództwu Sił Zbrojnych w Europie, dzieląc się na siły
natychmiastowego reagowania i szybkiego reagowania. Składają się one z jedno-
stek lądowych, powietrznych oraz stałych sił morskich NATO znajdujących się
w Kanale La Manche i na Morzu Śródziemnym, osiągając gotowość bojową w cią-
gu 72 godzin.

11

Drugie z kolei tworzą stałe siły morskie oraz inne jednostki lądowe, powietrzne

i morskie, które są rozmieszczane z jednostek o wysokiej gotowości bojowej udo-
stępnionych Sojuszowi przez państwa członkowskie.

12

Główny trzon tej formacji

stanowi korpus liczący od 70 do 100 tysięcy żołnierzy, pochodzących w prawie 50
proc. z Wielkiej Brytanii, tj. 10 dywizji narodowych i wielonarodowych wydzielonych
przez państwa członkowskie NATO. Gotowość bojową siły szybkiego reagowania
osiągają w terminie od 5 do 20 dni, w zależności od rejonu działań.

13

6

Porozumienie NATO – SOFA, op. cit., art. I

7

Porozumienie NATO – SOFA, op. cit., art. I

8

C. Archer: Organising Europe London 1994, s. 99 i n.

9

Vademecum NATO. Warszawa 1999, s. 247

10

E. Przewodzki: Kierunki przemian w siłach zbrojnych państw w geopolitycznym otoczeniu Polski,

Warszawa 1996, s. 8

11

Zob. też: M. Chojnacki, M. Fornal: Infrastruktura NATO. Charakterystyka programu inwestycji NATO

na rzecz bezpieczeństwa. Warszawa 2000, s. 44

12

Vademecum NATO, op. cit., s. 248

13

E. Przewodzki, op. cit., s. 8

536

Zakresem podmiotowym objąć należy także siły obronne składające się z li-

niowych rodzajów sił zbrojnych zdolnych do odstraszania i obrony oraz sił wzmoc-
nienia wchodzących w skład innych jednostek o różnym stopniu gotowości i do-
stępności, które mogą zostać użyte dla wsparcia każdego regionu lub obszaru
morskiego NATO w celu odstraszenia, obrony lub rozwiązywania sytuacji kryzyso-
wej. Obejmują one związki taktyczne wojsk, dla których sprzęt bojowy składowany
jest w Europie. W przypadku konieczności ich użycia żołnierze należący do tych
związków taktycznych zostaną przetransportowani drogą bądź powietrzną, bądź
morską.

14

Wszystkie jednak wyodrębnione struktury, tak militarne jak i cywilne czy poli-

tyczne, stanowią co do zasady zakres podmiotowy sił zbrojnych należących do
państw - członków NATO i mają wspomagać państwo w zapewnieniu bezpieczeń-
stwa indywidualnie oznaczonego państwa, jak i całej społeczności międzynarodo-
wej.

Czyniąc rozważania na temat zakresu podmiotowego sił zbrojnych nie sposób

pominąć w nich Zintegrowaną Strukturę Dowodzenia tworzoną przez wszystkie siły
zbrojne wydzielane przez państwa członkowskie dla wspólnej obrony.

15

Zintegrowaną strukturę tworzą obecnie dwa wyższe dowództwa - Połączo-

nych Sił Zbrojnych NATO w Europie (Supreme Allied Commander Europe) i Połą-
czonych Sił Zbrojnych NATO na Atlantyku (Supreme Allied Commander Atlantic)
oraz Grupa Planowania Regionalnego dla Kanady i Stanów Zjednoczonych.

16

Z punktu widzenia podmiotowego zintegrowaną strukturę dowodzenia NATO

uzupełniają liczne agencje wojskowe, instytucje badawcze oraz szkoleniowe od-
powiedzialne przed Komitetem Wojskowym i wyższymi dowódcami, a także wspo-
mniany wcześniej Wielonarodowy Korpus Północno – Wschodni z siedzibą
w Szczecinie.

17

Przytaczane przykłady oddziałów wojskowych, rodzajów dowództw przeszły

ewolucję w zakresie uprawnień, a także struktury wewnętrznej. Charakteryzuje się
ona przede wszystkim zmianą podejścia do problemu bezpieczeństwa. Nowa stra-
tegia kładzie nacisk na zdolność do elastycznego reagowania na każde zagrożenie
regionu poprzez obecność w rejonie świata pozostającego w obrębie działania
Sojuszu, a także na określenia tego, jakie rodzaje wojsk podlegać będą prawom
i obowiązkom wynikającym z zakresu podmiotowego.

18

Kolejną kwestią związaną z omawianym zakresem w aspekcie pobytu człon-

ków sił zbrojnych należących do państw – stron NATO na terytorium Rzeczypospo-

14

C. Archer, op. cit., s. 107

15

Siły Zbrojne RP. Warszawa 2000, s. 98

16

Siły Zbrojne RP, op. cit., s. 98

17

Konwencja z dnia 5 września 1998r. między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej, Rządem Królestwa

Danii i Rządem Republiki Federalnej Niemiec w sprawie Wielonarodowego Korpusu Północno –
Wschodniego. Dz. U. z 1999, Nr 52, poz. 531, art. 13 ust. 1 i 2. Analizując zakres podmiotowy szcze-
gólną uwagę należy zwrócić na Wielonarodowy Korpus Północno – Wschodni z siedzibą w Szczecinie,
z uwagi na to, że siedziba Kwatery Głównej Korpusu jest nienaruszalna. W szczególności dotyczy to
wypełniania czynności służbowych przez urzędników, w tym celników i inspektorów urzędów pracy,
którzy dla ich wykonywania, zgodnie z posiadanymi kompetencjami są uprawnieni do wchodzenia na
teren siedziby, mogą to wykonać po uprzednim uzyskaniu upoważnienia od dowódcy bądź jego przed-
stawiciela. W nagłych przypadkach lub na podstawie decyzji wydanej przez uprawniony organ prowa-
dzący dochodzenie lub wykonujący inne czynności służbowe, osoba upoważniona lub instytucja może
wejść na teren siedziby Kwatery Głównej.

18

B. Balcerowicz: Rola Polski w NATO. Warszawa 1999, s. 85

537

litej Polski jest interoperacyjność, a więc zdolność do współdziałania różnych ro-
dzajów sił zbrojnych, począwszy od dowództw sił zbrojnych związków taktycznych
do brygady, eskadry, okrętu czy pododdziału włącznie. Interoperacyjność to także
zdolność systemów, jednostek , wojsk do świadczenia usług lub ich przyjmowania
od innych systemów, jednostek, wojsk oraz wykorzystywania tych usług w celu
bardziej skutecznego, wspólnego działania. Aby zostało to osiągnięte należy zinte-
grować system zarządzania i dowodzenia oraz przygotować się do przyjęcia na
własnym terytorium sił NATO. Państwo polskie zobligowało się do podjęcia nie-
zbędnych działań w celu osiągnięcia interoperacyjności, a więc zrealizowania
oczekiwań ze strony sił zbrojnych czasowo przebywających na terytorium Rzeczy-
pospolitej.

19

Zakres

standaryzacji

jest

tożsamy

z

zakresem

przedmiotowym

w rozpatrywanym aspekcie przebywania wojsk należących do państw Organizacji
Paktu Północnoatlantyckiego na terytorium państwa sojuszniczego.

20

Decyzja o udostępnieniu STANAG wynikała ze wzrastającej ilości wspólnych

ćwiczeń wojskowych w ramach programu Partnerstwo dla Pokoju (PdP), realizo-
wanego przez NATO i państwa kandydujące do członkostwa w nim. Na podstawie
m.in. STANAG umawiające się strony dokonują wszelkiego rodzaju uzgodnień
w odniesieniu do wyposażenia technicznego i logistycznego w trakcie wspólnych
ćwiczeń na terytorium innego państwa – członka Organizacji Paktu Północnoatlan-
tyckiego, realizując tym samym zobowiązania do wzajemnej integracji wojskowej.

21

Proces zmian celów i założeń, jakie dokonują się od początku lat dziewięć-

dziesiątych XX w., w ramach strategii Sojuszu spowodował, iż nastąpiła zmiana
koncepcji użycia wojsk poszczególnych rodzajów sił zbrojnych, a tym samym celów
wykorzystania terytorium danego państwa przez członków sił zbrojnych państw
należących do NATO. Przeprowadzana reforma najwyraźniej widoczna jest
w strukturze sił zbrojnych. Państwa członkowskie NATO zostały zobligowane do
wydzielenia ze swych sił zbrojnych pewnych ściśle określonych formacji wchodzą-
cych w skład Zintegrowanego Systemu Obrony Powietrznej NATO. Podstawową
cechą tego Systemu jest zachowanie pełnej kompatybilności technicznej i interope-
racyjności. Jest to możliwe, gdyż system ten tworzą jednostki lotnicze i rakietowe,
a także systemy wczesnego wykrywania. Przestrzeń powietrzna daje siłom zbroj-
nym pole do skutecznego działania, dlatego też jest ona tak istotną z punktu wi-
dzenia obronności.

19

H. Mosler: The International Society as a Legal Community, Dordrecht, 1980, s. 157

20

M. Tabor, op. cit. , s. 189: Celem osiągnięcia interoperacyjności pomiędzy siłami zbrojnymi państw

NATO, niezbędna jest również znajomość języka dowodzenia – angielskiego na wszystkich szczeblach
dowodzenia sił zbrojnych NATO. Pamiętać o tym należy, bowiem interoperacyjność jest jednym z po-
ziomów standaryzacji, która odgrywa ważną rolę w zapewnieniu efektywnej współpracy sił zbrojnych
w ramach Sojuszu

21

Kolejnym działaniem państwa polskiego podjętym w związku z realizacją zobowiązań wynikających

z otrzymania statusu członka Organizacji Paktu Północnoatlantyckiego tj. strony stosunku prawnomię-
dzynarodowego, była próba kompleksowej reformy systemu obronnego państwa polskiego , w tym
również sił zbrojnych podjęta po 1999r., już obecnie widoczna. Przede wszystkim zredukowano liczeb-
ność sił zbrojnych do około 230 tysięcy. Dokonano również zmian struktury dyslokacji jednostek w taki
sposób, iż obecnie około 45% wojsk znajduje się w części zachodniej kraju, około 30% w części cen-
tralnej i około 25% we wschodnim rejonie państwa. Konsekwencją wprowadzenia tychże zmian było
powołanie czwartego – Krakowskiego Okręgu Wojskowego obok dotychczas istniejącego Śląskiego
Okręgu Wojskowego, Pomorskiego Okręgu Wojskowego oraz Korpusu Powietrzno – Zmechanizowa-
nego.

538

Z uwagi na możliwość czasowego pobytu członków sił zbrojnych należących

do państw – stron NATO na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej istotnym jest
określenie zakresu terytorialnego tegoż pobytu.

W świetle prawa międzynarodowego terytorium państwowe to przestrzeń, na

którą rozciąga się zwierzchnictwo terytorialne państwa.

22

Za część terytorium uwa-

ża się także (z zastrzeżeniem pewnych sytuacji) jednostki morskie, powietrzne
i kosmiczne podnoszące banderę lub posiadające znak przynależności danego
państwa. Są to tzw. terytoria „pływające”, „latające”, „kosmiczne”.

23

Takie postrze-

ganie terytorium wynika z przesłanki, iż państwo jest „porządkiem normatywnym”,
w którym terytorium jest sferą kompetencji przestrzennej państwa, jako zakresu
obowiązywania jego porządku prawnego.

24

Analizując elementy teorii przestrzen-

nej terytorium, uznającej iż terytorium jest przestrzenią, w której państwo wykonuje
swą jurysdykcję,

25

a także dodając elementy teorii przedmiotowej, uznającej,

iż terytorium jest przedmiotem własności państwa, potwierdzona zostaje koncep-
cja, iż w skład terytorium państwowego należy zaliczyć również terytoria „pływają-
ce”, „latające” i „kosmiczne”.

W obecnym stanie prawnym, jak i sytuacji politycznej nie sposób wyobrazić

sobie niekontrolowanego napływu sił zbrojnych należących do państwa – sojuszni-
ka. Formacje wojskowe należące do państw – członków NATO mogą przebywać
na terytorium tak lądowym, jak i morskim czy powietrznym innego państwa, w celu
wykonywania określonych zadań, po uprzednim uzgodnieniu tego z organami pań-
stwa przyjmującego tego pobytu.

Każdorazowy zamiar organizowania np. wspólnych ćwiczeń czy manewrów

jest odpowiednio wcześnie konsultowany ewentualnie negocjowany z właściwymi
organami państwa kompetentnymi do podejmowania stosownych decyzji co do
wyrażenia zgody na pobyt sił zbrojnych należących do państw – stron NATO
na danym terytorium.

Polska ustawa z dnia 23 września 1999r., regulująca kwestie dotyczące poby-

tu wojsk obcych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,

26

stanowi, iż zgodę na

pobyt wojsk obcych wydaje Minister Obrony Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej,
z tym, że w przypadku, gdy liczebność wojsk mających zamiar stacjonować czy
tylko przemieszczać się przez terytorium Polski przekracza tysiąc osób, wówczas
właściwy minister ma obowiązek niezwłocznie poinformować o tym fakcie Radę
Ministrów.

27

Celem takiego obostrzenia jest dodatkowe zabezpieczenie nie tylko

przed niekontrolowanym napływem zbyt dużej liczby wojsk obcych, lecz także po-
tencjalną możliwością niekontrolowanego przekroczenia granic państwa polskiego.
Zarazem ustawa ta stwarza obowiązek określenia, w jakim rejonie Polski siły
zbrojne należące do państw – członków Organizacji Paktu Północnoatlantyckiego
będą przebywać w czasie realizacji ćwiczenia wojskowego.

22

M. Shaw: Territory in International Law, London 1987, s. 73 i n.

23

L. Gelberg: Zarys prawa międzynarodowego, Warszawa 1979, s.38

24

R. Bierzanek, J. Simonides: Prawo międzynarodowe publiczne, Warszawa 2004, s. 194

25

Zob. też: W. Jorge, M. Villacres: Public International Law, Guayaguil 1976, s. 59

26

Ustawa z dnia 23 września 1999r. o zasadach pobytu wojsk obcych na terytorium Rzeczypospolitej

Polskiej(...), op. cit. , art.1

27

Ibidem, op. cit. , art.3

539

Zgoda wydawana przez Ministra Obrony Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej

w odniesieniu do pobytu lub przemieszczania się wojsk NATO przez terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej oprócz tego, iż zawiera formalne zezwolenie na pobyt
lub przemieszczanie się wojsk należących do państwa – strony Sojuszu Północno-
atlantyckiego przez terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, określa dokładnie liczeb-
ność sił zbrojnych należących do tego państwa, datę i miejsce, w którym
te formacje wojskowe przekroczą granicę Rzeczypospolitej Polski. Dodatkowym
wymogiem przy przemieszczaniu się sił zbrojnych należących do państwa - strony
NATO oraz wytyczaniu trasy ich przejazdu jest możliwie jak najmniejsze zakłócanie
normalnego ruchu innych pojazdów – użytkowników dróg czy to lądowych, mor-
skich, czy powietrznych.

Obligatoryjnie zgoda musi określać cel pobytu, jak i planowany czas przeby-

wania na terytorium państwa przyjmującego.

Decyzja zezwalająca na pobyt lub przemieszczanie się sił zbrojnych państwa -

członka Organizacji Paktu Północnoatlantyckiego przez terytorium Polski określa
również trasy przejazdu tych wojsk, a także miejsce ich stacjonowania. Niedopusz-
czalne jest, by wojska państwa wysyłającego po przekroczeniu granicy państwa
polskiego mogły wybrać dowolną trasę i zmienić dokonane ustalenia, co do ich
przejazdu.

Tylko i wyłącznie w okolicznościach uniemożliwiających przemieszczanie się

zgodnie z wyznaczoną trasą przejazdu, może dojść do jej zmiany. Jednakże mu-
szą być one oczywiste i bezsprzeczne, np. w sytuacji klęsk żywiołowych jak po-
wódź, pożar, trzęsienie ziemi, kiedy nie ma możliwości, bez narażenia ludzi i sprzę-
tu, przebycia wyznaczonej trasy bezpiecznie.

Są to wszakże sytuacje wyjątkowe i gdyby okoliczności takie wystąpiły przed

przekroczeniem przez formacje wojsk należących do państwa wysyłającego grani-
cy państwa Polski, jako przyjmującego, wówczas władze Rzeczypospolitej mają
obowiązek niezwłocznie poinformować władze dowództwa tych wojsk o zaistnia-
łych okolicznościach, w celu ostrzeżenia i ewentualnej zmiany trasy bądź też prze-
sunięcia wspólnego przedsięwzięcia do czasu ustabilizowania sytuacji. Decyzja
określa też miejsce stacjonowania sojuszniczych wojsk na terytorium państwa
przyjmującego.

Miejsce stacjonowania powinno być w szczególny sposób przygotowane

i oznaczone zgodnie z przytaczanymi już standardami STANAG, aczkolwiek nie-
koniecznie musi być nim poligon, lecz miejsce w sposób szczególny wyodrębnione
określane jako obozowisko.

W zależności od uzgodnień pomiędzy stronami i celu wspólnego przedsię-

wzięcia, a także czasu pobytu wymagania te są zróżnicowane. Istotnym jest fakt,
iż pobyt wojsk NATO na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej wymaga podjęcia
wielu działań zarówno ze strony państwa przyjmującego, jak też państwa wysyła-
jącego.

Przy przekraczaniu granicy Rzeczypospolitej Polskiej przez wojska należące

do państw – stron NATO ich członkowie są obowiązani do posiadania osobistych
kart identyfikacyjnych (karty tożsamości), wystawionych przez państwo wysyłające,
opatrzone danymi personalnymi tj. imieniem, nazwiskiem, datą urodzenia, stop-
niem wojskowym, miejscem pełnienia służby oraz fotografią.

28

28

Porozumienie

NATO – SOFA, op. cit. , art. III

540

W przypadku nieposiadania karty tożsamości dopuszczalny jest indywidualny

lub zbiorowy rozkaz wyjazdu wystawiony przez uprawniony organ państwa wysyła-
jącego bądź uprawniony organ Organizacji Paktu Północnoatlantyckiego, potwier-
dzający status osoby czy grupy, z określeniem miejsca docelowego pobytu lub
trasy przejazdu. Możliwe jest zatem legitymowanie się innym dokumentem po-
twierdzającym prawo pobytu członków sił zbrojnych na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej niż indywidualna karta tożsamości.

Natomiast w odniesieniu do personelu cywilnego i członków rodzin sił zbroj-

nych należących do państw – stron NATO przekraczających granicę, warunkiem
niezbędnym jest, by osoby te posiadały, oprócz ważnych paszportów odpowiednie
wpisy w nich dokonane, które będą potwierdzały posiadany status bądź to członka
rodziny bądź to status personelu cywilnego.

29

Ponadto ich pobyt na terytorium

Rzeczypospolitej Polskiej możliwy jest w charakterze członka personelu cywilnego
tylko razem z siłami zbrojnymi państwa wysyłającego, a także w tym samym rejo-
nie, w którym stacjonują jednostki wojskowe państwa wysyłającego.

W razie zaistnienia konieczności niezwłocznego przemieszczania się określo-

nych formacji wojskowych w związku z zagrożeniem istniejącego ładu i bezpie-
czeństwa narodowego, do przekroczenia granicy państwa włącznie – w myśl za-
wartych porozumień – wystarczą jedynie indywidualne karty tożsamości tzw. karty
„D„ i rozkaz wyjazdu, wystawiony przez uprawniony organ. Jest to o tyle uprosz-
czone, iż członkowie sił zbrojnych należący do specjalnie przygotowanych grup
szybkiego reagowania są wyposażeni w indywidualne karty identyfikacyjne.

Pozwala to bez zbędnych formalności i ponoszenia dodatkowych kosztów wy-

ekspediować niezbędną formację do włączania się do akcji.

Żołnierze sił zbrojnych należących do państw – członków Organizacji Paktu

Północnoatlantyckiego mogą kierować pojazdami przemieszczając się po drogach
publicznych państwa polskiego, gdy przebywają na ćwiczeniach czy manewrach,
o ile posiadają uprawnienia do kierowania pojazdami lub ich zespołami wydanymi
przez właściwe organy państw, których są obywatelami.

Miejsce stacjonowania sił zbrojnych sojusznika na danym terytorium powinno

być oznaczone zgodnie z wymaganiami porozumienia STANAG przez stronę wy-
syłającą. W przypadku przeprowadzania przez państwa – strony Sojuszu Północ-
noatlantyckiego ćwiczeń wojskowych w warunkach ekstremalnych, strona przyjmu-
jąca ma obowiązek udostępnienia poligonów o odpowiednim stopniu przygotowa-
nia. Jeśli zaś pobyt sił zbrojnych państwa – strony NATO planowany jest na okres
dłuższy, miejsce stacjonowania musi posiadać odpowiednio oznakowane
i zabezpieczone zaplecze techniczno – organizacyjne. Zabezpieczenia tego, zgod-
nie z ustaleniami STANAG dokonuje strona przyjmująca. Chodzi tu przede wszyst-
kim o opiekę medyczną, zaopatrzenie, miejsca odpoczynku i rekreacji, możliwość
edukacji zarówno przez dzieci członków sił zbrojnych, jak i samych członków sił
zbrojnych i personelu cywilnego.

Zamiar przemieszczenia się jednostek lotniczych sił zbrojnych należących do

państw – stron NATO przez polską przestrzeń powietrzną wymaga również uzy-
skania zgody odpowiednich organów państwa z oznaczeniem czasu, w którym ma
nastąpić przemieszczanie się wojskowych statków powietrznych należących

29

Ibidem

541

do tego państwa, a także strona wysyłająca swe statki powinna określić kierunek
przelotu oraz przybliżony czas pozostawania w polskiej przestrzeni powietrznej.

Pobyt wojsk sojuszniczych NATO na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej to

również kwestia ich czasowego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
tzn. od jakiego i do jakiego momentu wojska te będą przebywać na obszarze Pol-
ski.

Porozumienia regulujące czasowe przebywanie sił zbrojnych należących do

państw – stron Organizacji Paktu Północnoatlantyckiego czy też przemieszczanie
się ich przez terytorium państwa przyjmującego zawierane są w formie już przyta-
czanego, tzw. Porozumienia „STANAG”. Konieczność zawierania w tej formie po-
rozumień dyktowana jest podporządkowaniem organom państwa wszystkiego co-
się na terytorium danego państwa znajduje.

30

W przypadku zamiaru czasowego pobytu sił sojuszniczych na terytorium Pol-

ski, zgodnie z wymaganiami stawianymi stronom współpracującym, strona obca
składa stosowny wniosek, bądź to do Ministra Obrony Narodowej Rzeczypospolitej
Polskiej, jeżeli zamierzony okres pobytu nie przekracza trzech miesięcy, bądź to do
Rady Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli zamierzony okres pobytu przekra-
cza trzy miesiące, o wyrażenie zgody na pobyt tych sił zbrojnych strony wysyłającej
na polskim terytorium.

Wniosek taki powinien zawierać określenie rodzaju wojsk, dokładną ich liczbę,

czas pobytu, miejsce, a także wyszczególnienie sprzętu specjalistycznego, jak
i zmechanizowanego.

Mając na względzie rozpatrywany aspekt zagadnienia, kwestie te normowane

są postanowieniami wspominanej ustawy z dnia 23 września 1999r. o zasadach
pobytu wojsk obcych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz zasadach ich
przemieszczania się przez to terytorium,

31

a uprawnionym do wydania stosownej

decyzji jest Minister Obrony Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej, o ile dotyczyć
ma ona sił zbrojnych należących do państw – stron Sojuszu Północnoatlantyckie-
go, względnie formacji wojskowych pozostających pod dowództwem organów Pak-
tu Północnoatlantyckiego, w przypadku, gdy ich pobyt ma nie przekraczać trzech
miesięcy.

Zgodnie z treścią art. 3 ust. 1 pkt 1 b ustawy z 1999r.

32

jeżeli o zgodę na pobyt

lub przemieszczanie się ubiegają się formacje wojskowe pozostające pod dowódz-
twem organów organizacji międzynarodowych nie będących stronami Organizacji
Paktu Północnoatlantyckiego, wówczas Minister Obrony Narodowej Rzeczypospo-
litej Polskiej, po zasięgnięciu opinii zainteresowanych ministrów, wydaje zgodę,
o ile okres pobytu nie przekracza trzech miesięcy, natomiast liczebność wojska –
tysiąca osób.

33

Niezbędnym wymogiem dla wydania zgody na czasowy pobyt sojuszniczych

formacji wojskowych na terytorium Polski, jest to, by pobyt ten był nie tylko czaso-
wy, lecz przede wszystkim, by miał na celu udział w szkoleniu wojskowym. Jed-
nakże w przypadku, gdy okres pobytu wojsk sojuszniczych - przekracza trzy mie-
siące, wówczas zgodę taką wydaje Rada Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej. To

30

R. Bierzanek, J. Simonides: Prawo międzynarodowe publiczne, Warszawa 2004, (wyd. VIII), s. 203

31

Ustawa z dnia 23 września 1999r. o zasadach pobytu wojsk obcych na terytorium Rzeczypospolitej

Polskiej (...), op. cit., art. 3

32

Ibidem, art. 3 ust. 1, pkt.1b

33

Ibidem, art. 3, pkt. 1 i 2

542

samo dotyczy przedłużenia już zaakceptowanego pobytu wojsk obcych przez Mini-
stra Obrony Narodowej, wówczas zgodę wydaje również Rada Ministrów o czym
informowani są przez Ministra Obrony Narodowej Prezydent Rzeczypospolitej Pol-
skiej, a także Marszałkowie Sejmu i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej oraz inne
zainteresowane organy władzy publicznej.

34

Zgoda strony polskiej określa datę (i miejsce) przekraczania przez wojska so-

jusznicze granicy państwa przyjmującego, nadto stan liczebny wyposażenia
i uzbrojenia wwożonego przez formacje wojskowe oraz trasę przejazdu i dokładne
miejsce stacjonowania.

35

Wymagania formalnoprawne zawarte zarówno w aktach prawa wewnątrzpań-

stwowego, jak i aktach prawa międzynarodowego mają na celu przede wszystkim
zapewnienie bezpieczeństwa tak globalnego, jak i indywidualnego. Państwa nie-
ustannie dążą do umocnienia i udoskonalenia wzajemnej współpracy i współdzia-
łania w tym zakresie.

34

Ustawa z dnia 23 września 1999r. o zasadach pobytu wojsk obcych na terytorium Rzeczypospolitej

Polskiej (...), op. cit., art. 3

35

Ibidem