Zmiany terytorium Polski po II wojnie światowej wymusiły reorganizację podziału administracyjnego kraju. 22 sierpnia 1944 na mocy Dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego przywrócono przedwojenny podział administracyjny Polski. Ponieważ granice kraju nie były jeszcze ustalone, a jego część znajdowała się nadal pod okupacją, nie można mówić o faktycznej liczbie istniejących wówczas województw. Tereny włączone do Polski początkowo znajdowały się pod radziecką administracją wojskową, a 14 marca 1945, jeszcze przed zajęciem wszystkich tych terenów, utworzono na nich 4 okręgi administracyjne nie posiadające statusu województw: Okręg I -Śląsk Opolski, Okręg II -Dolny Śląsk, Okręg III -Pomorze Zachodnie, Okręg IV -Mazurski.

Początkowo, na obszarze Ziem Odzyskanych władze polskie niemal w całości przejęły niemiecki podział administracyjny. Przez niektóre przygraniczne powiaty została przeprowadzona nowa granica państwowa, odcinając części powiatu od ich siedzib. Tak więc, zarówno na obszarze Polski jak i Niemiec, powstały skrawki powiatów bez konkretnej siedziby, administrowane z sąsiednich powiatów. Część powiatów grodzkich z Ziem Odzyskanych zachowano, inne połączono, akcentując jednak ich dawną odrębność nazwami typu powiat gliwicki z miastem Gliwice. Nazewnictwo stosowane w nazwach oficjalnych nie było konsekwentne. Mieszano nazwy rodzime z germanizmami typu powiat rychonecki czy jansborski. Z powodu braku standaryzacji, również pisownia odbiegała od dzisiejszej w nazwach takich jak powiat głupczycki, grotkowski czy licbarski.

W dniu 21 sierpnia 1945 liczba powiatów liczyła 303, w tym 27 grodzkich. Dopiero 28 czerwca 1946 roku, na mocy rozporządzenia Rady Ministrów z 29 maja 1946, uregulowano dotychczasowy chaotyczny podział administracyjny. Na obszarze Ziem Odzyskanych utworzono wtedy trzy nowe województwa: olsztyńskie, szczecińskie i wrocławskie. Bezstołeczne skrawki przygranicznych powiatów zostały skomasowane a ustalone nowe powiaty otrzymały polskie nazwy. Część terenów Ziem Odzyskanych przyłączono do polskich przedwojennych województw - białostockiego, gdańskiego, poznańskiego i śląskiego.

28 czerwca 1950 r. utworzono kolejne trzy województwa: koszalińskiem opolskie i zielonogórskie. Zmieniono także nazwy i granice dotychczasowych województw: pomorskie nazwano – bydgoskim, a śląskie – katowickim. Po tych zmianach okazało się, że liczba województw w 1950 roku wzrosła do 17. Dodajmy, ze tylko 10 zostało utworzonych w II Rzeczypospolitej. Mieliśmy także: 390 powiatów, z czego 76 miast stanowiło powiaty miejskie. Zasadnicze znaczenie dla funkcjonowania administracji terytorialnej miała ustawa z 20 marca 1950. Na jej podstawie zlikwidowano samorządy terytorialne. Zmiany w systemie podziału terytorialnego przeprowadzone w pierwszych latach Polski Ludowej usankcjonowała Konstytucja PRL z 22 lipca 1952. Stwierdzała ona, ze rady narodowe są organami władzy w gromadach, miastach, dzielnicach większych miast powiatach i województwach. Reforma z 1954 roku w miejsce tzw. Gmin  zbiorowych powołała jako najniższe ogniwo podziału terytorialnego – gromadę zbiorową. W miejsce 3003 gmin powstało 8789 gromad. Część z nich nie była zdolna do wypełniania swoich zadań – dlatego też w 1972 roku zmniejszono ja praktycznie o połowę do 4313.

Z końcem 1956 roku Polska dzieliła się na 17 województw oraz 2 miasta wydzielone -Warszawa i Łódź. W 1957 roku wydzielone zostały 3 kolejne miasta: Kraków, Wrocław i Poznań. W porównaniu z okresem 1950-57, podział administracyjny Polski po 1957 roku utrzymywał się bez większych zmian na wyższych szczeblach. W sumie zniesiono 9 powiatów ziemskich oraz 2 miejskie a utworzono 2 nowe powiaty ziemskie oraz 5 miejskich. Dodatkowo, 9 powiatów ziemskich zmieniło nazwę.

Główną zmianą w podziale administracyjnym kraju w omawianym okresie była likwidacja gromad i osiedli a w ich miejsce wprowadzenie gmin. Zmiana ta zmieniająca strukturę administracyjną na szczeblu podstawowym -funkcjonującą od 1954, została wprowadzona 1 stycznia 1973 roku. W miejsce 3413 gromad utworzono po reformie 2365 znacznie większych gmin, w tym 318 gmin miejsko-wiejskich. Liczbę tę zmniejszono w dalszych latach do 2129 - 2 lipca 1976..

W latach 1957-75 102 miejscowości otrzymało prawa miejskie, głównie osiedla typu miejskiego. W okresie tym 44 miasta utraciły prawa miejskie, przeważnie z powodu łączenia miast, jednak kilka miast zredukowano do rangi wsi.

Podział administracyjny Polski 1975-1998 został wprowadzony ustawą z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych. Utworzono 49 województw, zlikwidowano pośredni szczebel administracyjny, czyli powiaty. Województwo warszawskie miało status województwa stołecznego, a województwa łódzkie i krakowskie były tzw. województwami miejskimi. Początkowo Wrocław stanowił jednostkę podziału administracyjnego stopnia wojewódzkiego w obrębie woj. wrocławskiego. Początkowo nie było podziału na gminy miejskie, miejsko-wiejskie i wiejskie, lecz na miasta i gminy jako podstawowe jednostki administracyjne. W pierwszym dniu obowiązującego nowego podziału, czyli 1 czerwca 1975 roku, Polska dzieliła się na 2343 gminy i 814 miast (w tym 4 miasta o szczególnym statusie – Warszawa, Łódź, Kraków i Wrocław – z wewnętrznym podziałem na dzielnice jako pomocnicze jednostki administracyjne), a więc na 3157 jednostek najniższego rzędu.

W 1991 i 1992 roku przeprowadzono wielką restrukturyzację gmin, co sprawiło że dotychczasowy podział na miasta i gminy znacznie się zmienił. W latach 1975-98 75 miejscowości otrzymało prawa miejskie, głównie duże wsie gminne, posiadające je wcześniej. Jednak spora grupa miast odzyskała samodzielność po włączeniu ich do miast sąsiednich w latach 70.: Poręba, Sławków, Międzyzdroje, Bieruń, Lędziny, Wojkowice, Rydułtowy, Pszów, Miasteczko Śląskie, Imielin, Radlin, Radzionków, Zagórz. W okresie tym 8 miast utraciło prawa miejskie, było to spowodowane dalszym łączeniem się miast w drugiej połowie lat 70.

Najbardziej charakterystyczne dla dawnego podziału było to, iż tylko nieliczne województwa miały więcej niż 1 mln mieszkańców oraz fakt, że stolicami nowych województw zostały w wielu przypadkach średnie bądź małe, prowincjonalne miasta .

Oficjalnym celem reformy było dostosowanie podziału administracyjnego do potrzeb przyspieszonego rozwoju społeczno-gospodarczego Polski, lepsze zaspokajanie rosnących potrzeb społeczeństwa oraz usprawnienie zarządzania gospodarką narodową oraz funkcjonowania organów władzy i administracji państwowej. Rzeczywistym powodem mogła jednak być obawa władz centralnych w Warszawie przed rosnącymi w siłę ekonomiczną i administracyjną dotychczasowymi województwami, co z kolei mogłoby mieć wpływ na ich usamodzielnianie się względem centrali. Zwłaszcza obawa przed potęgą największych, gęsto zaludnionych i silnie uprzemysłowionych województw -warszawskiego, łódzkiego, krakowskiego - spowodowało pozornie nielogiczne utworzenie najmniejszych województw wokół największych miast.

Nowa reforma administracyjna Polski weszła w życie 1 stycznia 1999 i wprowadziła 3-stopniową strukturę podziału terytorialnego. Oprócz województw rządowo-samorządowych i istniejących od 1990 roku gmin przywrócono także zlikwidowane w 1975 powiaty. Reforma miała na celu budowę samorządności, usprawnienie działań władz w terenie i przybliżenie ich do obywatela. Zmniejszono liczbę województw z 49 do 16. Większość miast, które straciły prawa miast wojewódzkich, weszły do grupy powiatów grodzkich, czyli miast na prawach powiatu.

W ramach przygotowania do przywrócenia samorządowych powiatów wdrożono Miejski Program Pilotażowy Reformy Administracji Publicznej. Efektem zmian było zmniejszenie roli wojewody na rzecz marszałka województwa i samorządu wojewódzkiego. Część obiektów dotąd będąca w gestii wojewody przeszła pod zarząd poszczególnych szczebli samorządowych. Wraz z ich przekazaniem, stopniowo przekazywano także narzędzia ich finansowania, w postaci: udziału w podatku dochodowym, udziału w podatku od osób prawnych, dotacji i subwencji.

Granice oraz nazwy województw nawiązują do regionów historycznych -wcześniej województwa przyjmowały nazwy od swoich stolic np. wrocławskie, częstochowskie, sieradzkie itp.. Przedstawicielem administracji rządowej jest wojewoda, zaś lokalną społeczność reprezentują sejmik samorządowy oraz zarząd województwa z marszałkiem na czele. Siedziby władz znajdują się w stolicy województwa, przy czym w lubuskim i kujawsko-pomorskim są dwie stolice, gdyż główne miasta nie mogły dojść do porozumienia i władze zostały rozdzielone -odpowiednio do Zielonej Góry i Gorzowa Wielkopolskiego oraz do Bydgoszczy i Torunia.

Nowy podział administracyjny, od chwili jego wprowadzenia w 1999 roku, uległ niewielkim modyfikacjom. W 2002 roku utworzono 7 nowych powiatów i jedną nową gminę oraz zlikwidowano 12 gmin. W 2003 roku zlikwidowano jeden powiat. Dodatkowo co roku następują niewielkie korekty granic województw, powiatów i gmin.

Obecnie Polska dzieli się na 16 województw, 379 powiatów i 2478 gmin.

Bibliografia

1. Internetowa encyklopedia „Wikipedia”

2. „Geografia Polski – materiały dydaktyczne” – wyd. WSiP S.A.

3. „Encyklopedia polska 2000 tom 2 – Geografia” – T. U. Kaczmarek, D. Solowiej, D. Wrzesiński

4. http://wiking.edu.pl/article.php?id=265- Podział administracyjny Polski