proekologiczna gospodarka odpadami

Proekologiczna gospodarka

odpadami komunalnymi

na terenie gminy

ISBN 83-923590-3-8

Publikacja wydana w ramach projektu „Fundusze UE na rzecz zrównowa˝onego rozwoju” dofinansowanego przez Federalne
Ministerstwo Ârodowiska, Ochrony Przyrody i Bezpieczeƒstwa Reaktorów Republiki Federalnej Niemiec.

Zdj´cia:

WWF - Canon/A. Orwell,

WWF/A. Tabor,

WWF - Canon/M. Rautkari,

WWF/I. Chojnacki,

WWF/W. Lipiec

Koordynacja projektu:

„Fundusze UE na rzecz zrównowa˝onego rozwoju”

Marta WiÊniewska, WWF Polska, mwisniewska@wwf.pl

Peter Torkler, WWF Niemcy, torkler@wwf.de

Autor: Rados∏aw Gawlik

Redakcja tekstu: Marta WiÊniewska,

Marta Babicz

Publikacja wydana w ramach projektu „Fundusze UE na rzecz zrównowa˝onego rozwoju”
dofinansowanego przez Federalne Ministerstwo Ârodowiska, Ochrony Przyrody
i Bezpieczeƒstwa Reaktorów Republiki Federalnej Niemiec.

OdpowiedzialnoÊç za treÊç publikacji ponosi WWF.

WWF Polska

Gospodarka odpadami komunalnymi
w Polsce – stan obecny

Nikt nie ma wàtpliwoÊci, i˝ w Polsce wyst´pujà zapóênienia w gospodarce
odpadami komunalnymi. Sà one widoczne zarówno w du˝ych oÊrodkach
miejskich, jak i na terenach ma∏ych gmin. Odsetek odpadów zbieranych selek-
tywnie jest niski, infrastruktura w tym zakresie jest niewystarczajàca, a miesz-
kaƒcy, nawet przy du˝ych ch´ciach do prowadzenia selektywnego gro-
madzenia odpadów, konfrontowani sà z brakiem systemu, który umo˝liwia∏by
im takà zbiórk´. Nie ulega wàtpliwoÊci, i˝ Polska wst´pujàc do Unii Europejskiej
(UE) przyj´∏a na siebie zobowiàzania dotyczàce osiàgni´cia okreÊlonych celów
w gospodarce odpadami komunalnymi (m.in. dotyczàcych recyklingu
odpadów opakowaniowych, ograniczenia deponowania na sk∏adowiskach
odpadów ulegajàcych biodegradacji). JeÊli te cele nie zostanà osiàgni´te, Polska
mo˝e zostaç ukarana za niewype∏nienie postanowieƒ dyrektyw unijnych.
Stracimy na tym wszyscy – my jako podatnicy, a tak˝e gminy, jako jednostki
realizujàce zadania publiczne. Dlatego te˝ zasadnym jest wspó∏dzia∏anie jed-
nostek samorzàdu terytorialnego, spo∏ecznoÊci lokalnych, organizacji pozarzà-
dowych i przedsi´biorców w promowaniu proekologicznego systemu gospo-
darki odpadami komunalnymi w Polsce.

Istniejà jednak niewàtpliwe bariery dla rozwoju systemu selektywnej zbiórki
odpadów na terenie gmin. Jest to brak skutecznych uregulowaƒ prawnych
i finansowych, które wspiera∏yby osiàgni´cie wyznaczonych celów w tej
dziedzinie. Konsekwencjà tego jest sytuacja, w której selektywna zbiórka
odpadów traktowana jest jak przys∏owiowe piàte ko∏o u wozu, a mówienie
o zapobieganiu powstawania odpadów komunalnych wywo∏uje uÊmiech.
Warto wi´c przyjrzeç si´ dzia∏aniom jakie podejmujà rzàdy i w∏adze lokalne
w innych krajach europejskich, aby urzeczywistniç model racjonalnej gospo-
darki odpadami komunalnymi.

Selektywna zbiórka odpadów komunalnych w Polsce

W roku 2004 zebranych zosta∏o w Polsce 9759 tys. ton odpadów komunal-
nych, z czego w sposób selektywny jedynie 243 tys. ton, co stanowi 2,5% ogól-
nej masy zebranych odpadów komunalnych i jest jednym z najni˝szych
odsetków wÊród krajów UE. Poprzez kompostowanie unieszkodliwiono dalsze
2,4% odpadów komunalnych. Porównujàc odsetek odpadów komunalnych
zebranych selektywnie i poddanych kompostowaniu w Polsce (oko∏o 5%)
z odsetkiem w regionach UE, które wiodà prym w promocji selektywnej zbiór-
ki i recyklingu (np. Austria oko∏o 70%) widaç jak du˝e wyzwania stojà przed
polskimi gminami w celu stworzenia nowoczesnego i proekologicznego syste-
mu gospodarki odpadami komunalnymi.

Ramy prawne – zgodnoÊç
z prawodawstwem UE

W UE istnieje szereg aktów prawnych regulujàcych gospodark´ odpadami,
w tym odpadami komunalnymi. Aktem ustanawiajàcym ogólne ramy dla
prowadzenia gospodarki odpadami jest tzw. ramowa dyrektywa w sprawie
odpadów (75/442/EWG). Dyrektywa ta wyznacza m.in. hierarchi´ dzia∏aƒ
w zakresie gospodarki odpadami, w której najwy˝szy priorytet nadany jest
„zapobieganiu powstawania odpa-
dów”, nast´pnie przyk∏ada si´ wag´
do „powtórnego wykorzystania,
regeneracji i recyklingu”, w dalszej
kolejnoÊci znajduje si´ „unieszkodli-
wianie z odzyskiem energii”.
Na samym dole tej hierarchii, jako
najmniej preferowanà opcj´,
umieszczono „sk∏adowanie”. Dyre-
ktywa ta definiuje równie˝ szereg
istotnych zasad, którymi powinny
kierowaç si´ paƒstwa cz∏onkowskie
przy tworzeniu systemu gospodarki
odpadami komunalnymi. WÊród nich
istotnà rol´ odgrywa zasada
„zanieczyszczajàcy p∏aci”. W myÊl tej
zasady, koszty zagospodarowania
odpadów powinny byç ponoszone
przez tych, którzy je wytwarzajà.

Niezmiernie istotne skutki dla organizacji systemu gospodarki odpadami komu-
nalnymi ma dyrektywa w sprawie sk∏adowisk odpadów (99/31/WE). OkreÊla
ona surowe wymagania eksploatacyjne i techniczne dotyczàce odpadów
i sk∏adowisk w celu jak najwi´kszego ograniczenia ich negatywnego
oddzia∏ywania na Êrodowisko. Dyrektywa ta nak∏ada na kraje cz∏onkowskie UE
obowiàzek zmniejszenia iloÊci odpadów biodegradowalnych trafiajàcych na
sk∏adowiska (w stosunku do masy odpadów wytworzonych w 1995 roku):

•

do dnia 31 grudnia 2010 r. – do nie wi´cej ni˝ 75% wagowo ca∏kowitej
masy odpadów komunalnych ulegajàcych biodegradacji,

•

do dnia 31 grudnia 2013 r. – do nie wi´cej ni˝ 50% wagowo ca∏kowitej
masy odpadów komunalnych ulegajàcych biodegradacji,

•

do dnia 31 grudnia 2020 r. – do nie wi´cej ni˝ 35% wagowo ca∏kowitej
masy odpadów komunalnych ulegajàcych biodegradacji.

©WWF/M. Babicz

Dyrektywa w sprawie opakowaƒ i odpadów opakowaniowych (94/62/WE)
nak∏ada z kolei na paƒstwa cz∏onkowskie obowiàzek osiàgni´cia okreÊlonych
poziomów odzysku i recyklingu dla poszczególnych kategorii materia∏owych:
szk∏a, papieru/tektury, metali, tworzyw sztucznych, drewna. Dostosowanie do
wymogów tej dyrektywy b´dzie równie˝ wymaga∏o zintensyfikowania w Polsce
dzia∏aƒ na rzecz selektywnej zbiórki odpadów komunalnych.

Wy˝ej wymienione akty prawne nie stanowià wyczerpujàcego katalogu regu-
lacji UE wp∏ywajàcych na system gospodarki odpadami komunalnymi. Zbiór
prawa wspólnotowego w tym zakresie mo˝na znaleêç na stronie Komisji
Europejskiej: http://ec.europa.eu/environment/waste/legislation/index.htm

Hierarchia – wszystko
w odpowiedniej kolejnoÊci

Dzia∏ania podejmowane przez ró˝ne podmioty odpowiedzialne za gospo-
darowanie odpadami komunalnymi muszà prowadziç do osiàgni´cia stan-
dardów unijnych. Jak do tej pory post´py w tej dziedzinie nale˝y uznaç
za niewystarczajàce. Dlatego te˝ istniejà obawy, ˝e Polska nie b´dzie w stanie
na czas wype∏niç postanowieƒ odpadowych dyrektyw UE (99/31/WE
i 75/442/EWG) i w konsekwencji zostanie ukarana wysokimi sankcjami finan-
sowymi. Na czym wi´c polegaç ma dà˝enie do racjonalnego modelu gospo-
darowania odpadami komunalnymi?

Jednym z kluczowych elementów takiego modelu jest podà˝anie za hierarchià
post´powania z odpadami. Jak ju˝ wczeÊniej wspomniano, wskazuje ona,
które elementy systemu gospodarki odpadami nale˝y traktowaç jako prioryte-
towe. Przyglàdajàc si´ im widzimy, ˝e na szczycie tej hierarchii umieszczono
dzia∏ania zwiàzane z zapobieganiem powstawaniu odpadów (redukcja
u êród∏a). Na samym dole hierarchii – najmniej po˝àdana opcja –
znajduje si´ deponowanie odpadów na sk∏adowiskach.

Wbrew pojawiajàcym si´ opiniom, wdra˝anie hierarchii nie oznacza zaniecha-
nia dzia∏aƒ modernizacyjnych oraz rozbudowy nowoczesnej infrastruktury
gospodarki odpadami komunalnymi. Post´powanie w zgodzie z hierarchià
wymaga jednak, aby planowanie infrastruktury odbywa∏o si´ przy uwzgl´dnie-
niu d∏ugoterminowych i ambitnych celów odnoszàcych si´ do najbardziej
priorytetowych obszarów dzia∏aƒ: zapobiegania, powtórnego u˝ycia, recyklin-
gu, kompostowania itd.

W dalszej cz´Êci omówione zostanà trzy priorytetowe obszary hierarchii: zapo-
bieganie i powtórne u˝ycie, recykling oraz kompostowanie.

Wybór taki wynika z dwóch powodów – sà to naj-
bardziej priorytetowe obszary ze szczytu hierarchii,
a zarazem w tych w∏aÊnie obszarach istniejà
ogromne zaniedbania w procesie planowania
gospodarki odpadami w Polsce.

Zapobieganie i powtórne u˝ycie – dlaczego warto

DoÊç sceptyczne reakcje budzi w Polsce podejmowanie tematyki zwiàzanej
z zapobieganiem powstawania odpadów. Nie nale˝y oczywiÊcie oczekiwaç,
i˝ dzia∏ania skierowane na zapobieganie rozwià˝à wszelkie problemy gospo-
darki odpadami komunalnymi. Niemniej jednak, istnieje znaczàcy i niewyko-
rzystany potencja∏ w tym zakresie, a rzeczywiste wysi∏ki na rzecz zapobiegania
b´dà owocowaç d∏ugotrwa∏ymi korzyÊciami ekologicznymi i spo∏ecznymi.
Zapobiegaç powstawaniu odpadów mo˝na na ró˝ne sposoby, m.in. poprzez
tworzenie bodêców finansowych, promujàcych mniej odpadowe rozwiàzania
(np. opakowania przyjazne Êrodowisku). Zapobiegaç mo˝na równie˝
prowadzàc kampanie skierowane na edukacj´ spo∏ecznà (edukacj´ konsumen-
tów). W tym zakresie niewàtpliwie pozytywnà rol´ mogà odegraç zarówno
gminy, jak i organizacje pozarzàdowe.

W Wielkiej Brytanii z inicjatywy ministerstw Êrodowiska oraz handlu i prze-
mys∏u powo∏ane zosta∏o Narodowe Forum do Spraw Surowców i Odpadów
(ang. National Resource and Waste Forum). W sk∏ad Forum wchodzà przed-
stawiciele ró˝nych grup czynnie zajmujàcych si´ gospodarkà odpadami
(administracji centralnej i samorzàdów lokalnych, operatorów, organizacji
pozarzàdowych i innych). Dzia∏ania Forum zmierzajà do wypracowania przez
przedstawicieli ró˝nych sektorów wspólnych rozwiàzaƒ na rzecz efektywnego
i proekologicznego podejÊcia do gospodarki zasobami i do rozwiàzywania
problemu odpadów. Za jedno z najpowa˝niejszych wyzwaƒ w gospodarce
odpadami ministrowie Êrodowiska Anglii, Walii i Szkocji uznali w∏aÊnie zapob-
ieganie wytwarzaniu odpadów. Odpowiedzià na to wyzwanie sà prace Forum
w kierunku ustanowienia ogólnokrajowej strategii zapobiegania odpadom,
obejmujàcej ca∏y ∏aƒcuch powstawania odpadów – od procesu produkcyjnego
do konsumpcji. W 2003 roku zakoƒczony zosta∏ pierwszy etap projektu,
w ramach którego dwie brytyjskie firmy consultingowe przeanalizowa∏y klu-
czowe czynniki polityczne, ekonomiczne, spo∏eczne, technologiczne i ekolog-
iczne, które determinujà wytwarzanie i zapobieganie odpadom. Analizie pod-

zapobieganie

powtórne u˝ycie

recycling i kompostowanie

unieszkodliwianie np. poprzez spalanie z odzyskiem energii

unieszkodliwianie na sk∏adowiskach

Hierarchia post´powania
z odpadami

dano dzia∏ania zapobiegawcze zarówno po stronie poda˝y (wytwórców
produktów) jak i po stronie popytu (konsumentów i spo∏ecznoÊci lokalnych).
W pierwszym etapie okreÊlono 12 priorytetowych dzia∏aƒ oferujàcych
najwi´ksze mo˝liwoÊci w zapobieganiu odpadów. WÊród dzia∏aƒ po stronie
spo∏ecznoÊci lokalnych/konsumentów – czyli takich dzia∏aƒ, w które mogà
(i powinny) byç aktywnie w∏àczone gminy, organizacje pozarzàdowe
i spo∏ecznoÊç lokalna - wytypowano:

•

promocj´ przydomowego/lokalnego kompostowania odpadów (odpady
organiczne),

•

prowadzenie lokalnych kampanii zach´cajàcych do podj´cia wysi∏ku
ograniczenia produkcji odpadów w gospodarstwach domowych,

•

organizowanie programów umo˝liwiajàcych zapobieganie zjawisku
„niechcianych” ulotek reklamowych dystrybuowanych pocztà,

•

wspieranie modelu konsumpcji opartego w wi´kszym stopniu na korzysta-
niu z produktów wielokrotnego u˝ytku,

•

lokalne kampanie promujàce „rozsàdne” zakupy (produkty jednorazowe
a wielokrotnego u˝ytku).

Przygotowany przez Forum podr´cznik „Praktyczne metody zapobiegania
odpadom z gospodarstw domowych” udziela w∏adzom lokalnym oraz organi-
zacjom pozarzàdowym wskazówek w zakresie planowania i wdra˝ania dzia∏aƒ
zapobiegajàcych wytwarzaniu odpadów. Zawiera on liczne przyk∏ady proje-
któw oraz inicjatyw realizowanych na poziomie lokalnym.

Pralnie pieluch dzieci´cych - czyli pieluchowa futurystyka

Fakt, ˝e problemem pieluch jednorazowych zainteresowa∏y si´ brytyjskie s∏u˝by
odpowiedzialne za gospodark´ odpadami nie powinien nikogo dziwiç. Jest to
bowiem problem ca∏kiem powa˝ny. W Wielkiej Brytanii co roku zu˝ywa si´
3 miliardy jednorazowych pieluch. Taka iloÊç odpowiada 2–3% odpadów
pochodzàcych z gospodarstw domowych (w Londynie odsetek ten si´ga∏
nawet 4%). Wi´kszoÊç tych pieluch trafia na sk∏adowiska. Przeci´tne dziecko
zu˝ywa 5–6 tysi´cy pieluch. Daje to ∏àcznà wag´ 1000 kg, czyli tyle ile wa˝y
ma∏y samochód osobowy. Eksperci opracowujàcy przytaczany ju˝ podr´cznik
dowodzà, ˝e dla „obs∏ugi” jednego dziecka wystarczy 20–30 nowoczesnych
pieluch wielokrotnego u˝ytku.

Stàd te˝ coraz wi´cej samorzàdów brytyjskich podejmuje starania na rzecz pro-
mocji pieluch wielokrotnego u˝ytku. Poni˝ej wymieniono dzia∏ania podej-
mowane przez niektóre samorzàdy brytyjskie w tym zakresie:

•

subsydiowanie zakupu pieluch wielokrotnego u˝ytku,

•

finansowe wsparcie dla pralni pieluch dzieci´cych,

•

promocja internetowa,

•

uczestnictwo w corocznym „tygodniu prawdziwej pieluchy”.

Promocja pieluch wielokrotnego u˝ytku przynosi szereg wymiernych korzyÊci
ekologicznych, spo∏ecznych i finansowych. Po wprowadzeniu pierwszego pro-
gramu promocji prawdziwej pieluchy w West Sussex iloÊç zu˝ytych pieluch jed-
norazowych zmniejszy∏a si´ o 283 500 sztuk, tj. ponad 70 ton. Taki rezultat
osiàgni´to w pierwszych 9 miesiàcach realizacji programu. WÊród innych
korzyÊci mo˝na wymieniç tworzenie nowych miejsc pracy – szacuje si´, i˝ dla
obs∏ugi 500 klientów pralni pieluch dzieci´cych tworzone sà 3 dodatkowe
miejsca pracy. Do tego nale˝y doliczyç oszcz´dnoÊci z tytu∏u mniejszych
kosztów deponowania zu˝ytych pieluch na sk∏adowiskach.

Przydomowe kompostowanie odpadów – korzyÊci dla spo∏ecznoÊci
lokalnych i Êrodowiska

Wed∏ug Krajowego Planu Gospodarki Odpadami na terenach miejskich
w Polsce 33% odpadów komunalnych to odpady kuchenne ulegajàce
biodegradacji. Odsetek ten na terenach wiejskich wynosi natomiast 18%.
Obecnie wi´kszoÊç odpadów biodegradowalnych powstajàcych w naszych
domach trafia na sk∏adowiska stwarzajàc zagro˝enie dla Êrodowiska i zdrowia
ludzi poprzez powstawanie odcieków (mogà przedostawaç si´ w sposób
niekontrolowany do wód gruntowych) czy emisj´ gazów cieplarnianych.
Zgodnie z wymaganiami dyrektyw UE, Polska zosta∏a zobligowana do
ograniczenia iloÊci odpadów biodegradowalnych trafiajàcych na sk∏adowiska.
Jednà z najbardziej efektywnych metod zmniejszenia iloÊci odpadów biode-
gradowalnych jest ich przydomowe kompostowanie. Potencja∏ w tym zakresie
jest w dalszym ciàgu niewykorzystany.

Istnieje szereg metod przydomowego kompostowania – kompostowanie
beztlenowe (w sposób gnilny) bàdê kompostowanie przy udziale tlenu. Tanià
i estetycznà metodà jest kompostowanie w drewnianych kompostowniach,
które mo˝na zakupiç w sklepach ogrodniczych i umieÊciç w ogrodzie.

W Wielkiej Brytanii, obok przydomowego kompostowania, rozwijajà si´
równie˝ systemy kompostowania bioodpadów przez lokalne wspólnoty miesz-
kaƒców (ang. community composting). Nale˝y jednak zaznaczyç, i˝ przydo-
mowe/wspólnotowe kompostowanie odpadów nie jest tym samym co budowa
wi´kszych scentralizowanych instalacji.

Eksperci wskazujà, i˝ przydomowe/wspólnotowe kompostowanie mo˝e
konkurowaç z bardziej scentralizowanym systemem (np. du˝e kompostownie).

Dlatego te˝ na poczàtku procesu planistycznego nale˝y zadbaç, aby systemem
scentralizowanym by∏y obj´te tylko te odpady, których nie da si´ kompostowaç
metodami przydomowymi. Istotnym jest, aby w∏adze planujàce gospodark´
odpadami na terenie gminy w∏aÊciwie oszacowa∏y potencja∏ bioodpadów
powstajàcych w gospodarstwach domowych, które mo˝na poddaç przydo-
mowemu kompostowaniu. Du˝e znaczenie ma te˝ okreÊlenie strategii pro-
mowania przydomowego/wspólnotowego kompostowania odpadów (wraz
z wyznaczeniem celów iloÊciowych).

Przydomowe/wspólnotowe kompostowanie, w odró˝nieniu od wi´kszych
i bardziej scentralizowanych systemów, nie wymaga ponoszenia prawie
˝adnych nak∏adów inwestycyjnych. Przynosi ono szereg korzyÊci ekologicznych,
spo∏ecznych i ekonomicznych dla spo∏ecznoÊci lokalnych oraz w∏adz samorzà-
dowych. Sà to:

•

obni˝enie kosztów zbiórki i unieszkodliwiania odpadów komunalnych,
wynikajàce ze zmniejszenia iloÊci wytwarzanych odpadów komunalnych –
ni˝sze sà wi´c koszty ich transportu oraz deponowania na sk∏adowiskach.
W rezultacie miesi´czne koszty wywozu Êmieci ponoszone przez gospo-
darstwo domowe ulegajà obni˝eniu;

•

mniejsze zapotrzebowanie na torf, Êció∏k´ i nawozy stosowane w ogrodzie.
Przynosi to zmniejszenie kosztów oraz korzyÊci w postaci oszcz´dzania
zasobów naturalnych, tj. torfu;

•

zmniejszenie iloÊci sk∏adników biodegradowalnych trafiajàcych na sk∏ado-
wiska - czyli wype∏nianie standardów UE w tym zakresie;

•

integracja spo∏ecznoÊci lokalnych oraz wzrost ÊwiadomoÊci ekologicznej
mieszkaƒców. Zw∏aszcza inicjatywy dotyczàce wspólnotowego kompos-
towania odpadów stwarzajà niepowtarzalne mo˝liwoÊci skupienia uwagi
mieszkaƒców wokó∏ osiàgania wspólnych celów - korzyÊci ekologicznych
i spo∏ecznych.

W Wielkiej Brytanii w∏adze lokalne oraz jednostki centralne traktujà przydo-
mowe kompostowanie jako istotny element nowoczesnej gospodarki odpada-
mi komunalnymi. Wystarczy zobaczyç jak du˝y potencja∏ le˝y w przydomowym
kompostowaniu – oko∏o 30% (wagowo) odpadów powstajàcych w gospo-
darstwach domowych mo˝e byç poddane takiej formie zagospodarowania.
Odpowiada to 360 kg rocznie. Przydomowe kompostowanie nabiera coraz
wi´kszego znaczenia dla wype∏nienia przez Wielkà Brytani´ wymogów sta-
wianych przez dyrektywy UE. Dost´pne dane wskazujà, i˝ przeci´tna iloÊç
bioodpadów poddanych kompostowaniu wacha si´ w przedziale od 100
do 200 kg, tak wi´c istniejàcy potencja∏ jest w dalszym ciàgu niewykorzystany.
Szacuje si´, i˝ dodatkowe 10 milionów ton bioodpadów mo˝e zostaç
corocznie poddanych kompostowaniu (obecnie jest to 1,6 miliona ton).

Rzàdowe plany zak∏adajà, ˝e przynajmniej 50% gospodarstw domowych
b´dzie w najbli˝szej przysz∏oÊci kompostowaç bioodpady. Wszystkie dzia∏ania
na rzecz promocji przydomowego kompostowania odpadów pomogà Wielkiej
Brytanii osiàgnàç unijne cele. Ich niewype∏nienie mog∏oby bowiem skutkowaç
wysokimi karami finansowymi, si´gajàcymi nawet 500 tys. funtów dziennie!
Te publiczne pieniàdze mogà byç wykorzystane na zaspokojenie ró˝nych
potrzeb spo∏ecznoÊci lokalnych, np. na oÊwiat´ czy s∏u˝b´ zdrowia.

Recycling – warto zbieraç selektywnie

Scenka rodzajowa pokazujàca Êmieciark´ zbierajàcà posegregowane odpady
z kontenerów na jednà pak´, aby poddaç je intensywnemu mieszaniu nie jest
niestety czymÊ niezwyk∏ym w wa-
runkach Polski. Nie chodzi tu
o dochodzenie do tego, do jakiego
stopnia jest to zjawisko nagminne.
Chodzi o to, ˝e niezale˝nie od skali
tego zjawiska, tego typu dzia∏ania
podwa˝ajà zaufanie spo∏ecznoÊci
lokalnych do sensu selektywnego
zbierania odpadów. „Po co segre-
gowaç, jak to i tak trafi na jedno wy-
sypisko” – takie opinie mieszkaƒców
sà wcià˝ dosyç typowe w Polsce.
W takim Êwietle wszelkie kampanie
edukacyjne i informacyjne, niezale˝nie
jak bardzo sà profesjonalne, stajà si´
zwyczajnie bezu˝yteczne.

Warunkiem koniecznym dla rozwoju recyklingu odpadów z gospodarstw
domowych jest zarówno stworzenie dogodnego dla mieszkaƒców i dobrze
obs∏ugiwanego systemu selektywnej zbiórki, jak i prowadzenie sta∏ej (d∏ugo-
falowej) kampanii edukacyjnej. Nie mo˝na jednak prowadziç kampanii eduka-
cyjnej je˝eli pierwszy z tych warunków – czyli sprawnie funkcjonujàcy system –
nie b´dzie spe∏niony. Kampania taka mo˝e bowiem przynieÊç wi´cej szkód ni˝
po˝ytku prowadzàc do frustracji mieszkaƒców, którzy pouczani sà o konie-
cznoÊci segregowania Êmieci, a zarazem nie jest im udost´pniona infra-
struktura umo˝liwiajàca podejmowanie takich dzia∏aƒ.

Tworzàc system selektywnej zbiórki jednostki odpowiedzialne za gospodark´
odpadami powinny okreÊliç jaki ma byç model segregacji odpadów. Mo˝e to byç:

•

selektywna zbiórka odpadów (odpady zbierane do oddzielnych, specjalnie
do tego celu przeznaczonych pojemników, worków, przyjmowane do
punktów skupu itd.),

©WWF/M. Babicz

•

sortowanie odpadów (odpady zbierane sà tradycyjnie, do wspólnego
pojemnika, a póêniej sortowane w sortowni odpadów na papier, szk∏o,
metal itd.).

Obydwa modele by∏y stosowane w ró˝nych krajach. Okaza∏o si´ jednak, ˝e ten
pierwszy (selektywna zbiórka) przynosi znacznie lepsze efekty. Odzwierciedla
si´ to przede wszystkim w jakoÊci odzyskiwanych surowców. Dlatego te˝ jest
on stosowany w wi´kszoÊci krajów, tak˝e w Polsce.

Przy wyborze sposobu selektywnej zbiórki nie bez znaczenia jest kwestia,
czy zbiórka odbywa si´ w okreÊlonych punktach (gniazdach) roz∏o˝onych
na terenie danej miejscowoÊci, czy te˝ odbywa si´ w systemie przydomowym
(np. w specjalnie oznakowanych workach na ró˝ne surowce wtórne).
Odpowiedzi na to pytanie nale˝y szukaç w naturalnej sk∏onnoÊci ludzi do
wygody. Im bli˝ej êród∏a prowadzona jest zbiórka, tym wi´cej mieszkaƒców
b´dzie sk∏onnych do uczestniczenia w takim systemie. Potwierdzajà to za-
równo doÊwiadczenia krajów osiàgajàcych wysokie poziomy recyklingu
odpadów z gospodarstw domowych, jak i wyniki badaƒ prowadzonych przez
CEM Instytut Badaƒ Rynku i Opinii Publicznej oraz Instytut Ekonomii
Ârodowiska

. Badania przeprowadzone w paêdzierniku 2004 roku dotyczy∏y

postaw mieszkaƒców miast wzgl´dem selektywnej zbiórki odpadów. Ich efe-
ktem by∏o opracowanie raportu „Ch´ci sà – systemu brak”. Wi´kszoÊç ankie-
towanych mieszkaƒców, którzy do tej pory nie korzystali z systemu selekty-
wnej zbiórki deklarowa∏a, i˝ podj´cie wysi∏ku segregowania odpadów
warunkujà bliskà odleg∏oÊcià pojemników od domu.

JednoczeÊnie wi´kszoÊç ankietowanych wykazywa∏a pozytywnà postaw´
wzgl´dem organizacji systemu selektywnej zbiórki. Mieszkaƒcy wskazywali te˝
na niedostatecznà liczb´ pojemników do segregacji odpadów. WÊród miesz-
kaƒców, którzy deklarowali, ˝e w ich gospodarstwach wprowadzono system
segregacji przydomowej, zdecydowana wi´kszoÊç respondentów deklarowa∏a,
˝e korzysta z tego systemu.

Przewagà systemu selektywnej zbiórki prowadzonego w systemie workowym
(czyli jak najbli˝ej êród∏a) nad systemem „gniazd” w wybranych lokalizacjach,
bàdê te˝ systemem dwupojemnikowym (frakcja sucha/mokra), jest równie˝
uzyskanie dobrej jakoÊci surowca, którego nie trzeba poddawaç dalszym inten-
sywnym procesom sortowania. Ogranicza to tym samym dodatkowe koszty
przetwarzania odpadów. Poni˝ej zaprezentowano dwa przyk∏ady prowadzenia
selektywnej zbiórki w systemie workowym - w dzielnicy domów jednorodzin-
nych na Woli Justowskiej w Krakowie oraz w ma∏ej miejscowoÊci Palárikovo

Dost´pny na: www.iee.org.pl/publikacje

na S∏owacji. Drugi z opisanych przyk∏adów pokazuje zarówno dzia∏ania
zwiàzane z selektywnà zbiórkà odpadów opakowaniowych, jak i omawiane
wczeÊniej przydomowe kompostowanie odpadów.

W jakiej odleg∏oÊci od domu powinny byç umieszczone specjalne poje-
mniki aby zach´ciç do segregacji? (100% - osoby, które nie napotka∏y w
mieÊcie pojemników lub napotka∏y je lecz z nich nie korzysta∏y)

Selektywna zbiórka odpadów w systemie workowym – dzielnica Wola
Justowska w Krakowie

Od grudnia 2005 roku Fundacja Wspierania Inicjatyw Ekologicznych i firma
wywozowa MIKI realizujà na terenie Dzielnicy VII miasta Krakowa – Wola
Justowska - “Pilota˝owà selektywnà zbiórk´ odpadów w systemie workowym”.
Program skierowany jest bezpoÊrednio do mieszkaƒców tego rejonu, ale
równie˝ do spo∏ecznoÊci ca∏ego Krakowa.

Ka˝de gospodarstwo domowe na Woli Justowskiej (z wyjàtkiem osiedli
zamkni´tych) otrzyma∏o zestaw informujàcy o zasadach selektywnej zbiórki,
kartk´ z kolejnymi terminami zbiórki i zestaw 5 worków na odpady. Podczas
wdra˝ania zbiórki przeprowadzono nast´pujàce przyk∏adowe dzia∏ania:
1. Ustalono terminarz zbiórki, zakupiono worki do selektywnej zbiórki,

przygotowano i rozdystrybuowano materia∏y informacyjne i promocyjne
(m.in. w szko∏ach);

2. Wprowadzono selektywnà zbiórk´ u êród∏a do specjalnych worków ro-

zdawanych mieszkaƒcom: do ka˝dej posesji zosta∏ dostarczony folder
zawierajàcy informacje na temat selektywnej zbiórki, prawid∏owego
post´powania z odpadami oraz uzasadnienie takiego post´powania a tak˝e
worki na odpady z nadrukowanà informacjà co mo˝na do nich wrzucaç oraz
terminarz zbiórki w formie pocztówki;

3. Odbiór surowców z posesji prowadzi∏a w okreÊlone dni tygodnia posiadajà-

ca odpowiedni sprz´t i uprawnienia firma MIKI;

4. Prowadzono monitoring iloÊci zebranych odpadów, nastrojów spo∏ecznych

i nastawienia do selektywnej zbiórki;

11%

12%

72%

Bardzo blisko (do 100 metrów)
W okolicy (do pó∏ kilometra)
Kilometr i wi´cej
Nie jestem zainteresowany segregacjà
odpadów w takim systemie
Trudno powiedzieç

èród∏o: „Ch´ci sà – systemu brak”, IEÂ, 2005

5. Promowano projekt w prasie, radiu, Internecie i telewizji. Na bie˝àco dostar-

czano informacji o prowadzonych dzia∏aniach i osiàganych rezultatach.

W okresie styczeƒ–marzec 2006 roku zebrano 13 430 kg papieru, 4727 kg
szk∏a kolorowego, 5883 kg szk∏a bia∏ego, 1806 kg metalu oraz 3435 kg
opakowaƒ plastikowych. Zbiórka przynios∏a bardzo pozytywne rezultaty
odnoÊnie czystoÊci surowców wtórnych – powy˝ej 95%. Nie zaobserwowano
problemu „upychania” innych odpadów do worków. Pewnym problemem
okaza∏o si´ podkradanie worków z wyselekcjonowanym ju˝ surowcem
(zw∏aszcza puszki aluminiowe).

Bezodpadowe Palárikovo - S∏owacja

Ma∏ej wiejskiej gminie Palárikovo uda∏o si´ w przeciàgu 5 lat zmniejszyç iloÊç
zmieszanych odpadów komunalnych deponowanych na sk∏adowisku o 70%!
Klucz do sukcesu to selektywna zbiórka odpadów, przydomowe kompostown-
iki i edukacja ekologiczna.

Wdra˝anie projektu rozpocz´to w roku 2000 od szerokiej kampanii eduka-
cyjnej promujàcej kompostowanie przydomowe, w celu ograniczenia iloÊci
komunalnych odpadów biodegradowalnych trafiajàcych na sk∏adowisko. Dwa
razy do roku dystrybuowane sà wÊród mieszkaƒców ulotki dotyczàce kompos-
towania w gospodarstwach oraz mo˝liwoÊci korzystania z gminnych instalacji
do kompostowania. Kampania edukacyjna prowadzona jest za pomocà
mediów – prasa, radio, a tak˝e poprzez dystrybucj´ ulotek, wyk∏ady czy dysku-
sje w szko∏ach. Organizacja pozarzàdowa -

Stowarzyszenie Ekologiczne

Gminy Palárikovo – produkuje kompostowniki, udost´pniajàc je zaintere-
sowanym gospodarstwom bez op∏at wraz z niezb´dnymi materia∏ami infor-
macyjnymi. Gmina zakupi∏a te˝ rozdrabniark´, która wykorzystywana jest pod-
czas okresu przycinania drzew do przerabiania obci´tych ga∏´zi i konarów na
wióry drzewne. W roku 2004 otwarto 2 kompostownie gminne, gdzie trafiajà
biodegradowalne odpady z utrzymania zieleni miejskiej oraz odpady
od tych mieszkaƒców, którzy z jakiÊ powodów nie mogà prowadziç kompos-
towania w swoim domu.

W roku 2002 gmina rozpocz´∏a wdra˝anie systemu selektywnej zbiórki
odpadów od segregowania 4 rodzajów odpadów: szk∏a, papieru, plastikowych
pojemników – butelek PET oraz opakowaƒ wielomateria∏owych. Obecnie
segregowanych jest 18 rodzajów odpadów, m.in.: papier, karton, kartony po
napojach, szk∏o, tworzywa sztuczne, opakowania metalowe, odpady elektron-
iczne, opony, akumulatory, kable, odpady wielkogabarytowe, odpady niebez-
pieczne, mniejsze odpady budowlane i inne. Gmina ma podpisane kontrakty
na odbiór ka˝dego z tych rodzajów odpadów.

Selektywna zbiórka odpadów oparta jest o system workowy. Ka˝de z gospo-
darstw zaopatrywane jest w 3 rodzaje worków: na plastik, szk∏o i papier. Worki
te odbierane sà z gospodarstw raz w miesiàcu. JeÊli mieszkaƒcy chcà szybciej
pozbyç si´ odpadów, mogà je sami przywieêç do punktu zbiórki odpadów. Tak
czy inaczej, mieszkaƒcy nie p∏acà za odpady posegregowane w ten sposób.
Worki dostarczane sà gospodarstwom za darmo. Ka˝dego miesiàca, w dniu
odbioru worków, mieszkaƒcy mogà wystawiç do odbioru inne posegregowane
odpady oraz odpady wielkogabarytowe. Odpady te sà odbierane za darmo,
o ile sà posegregowane, a nie zmieszane. Posegregowane odpady w workach
przewo˝one sà do punktu zbiórki odpadów, gdzie nast´puje ich dalsze sorto-
wanie i obróbka mechaniczna.

Poniewa˝ w roku 2004 99% gospodarstw by∏o przy∏àczonych do systemu
selektywnej zbiórki odpadów, nast´pnym krokiem by∏o podniesienie
skutecznoÊci segregowania. Aby zach´ciç mieszkaƒców do bardziej
dok∏adnego segregowania, w∏adze gminy postanowi∏y uzale˝niç op∏at´ za
Êmieci od iloÊci wyrzucanych odpadów zmieszanych. W konsekwencji, miesz-
kaƒcy gminy ponoszà op∏at´ jedynie za odpady nieposegregowane, a wi´c
odpady, które trafiajà na sk∏adowisko. System selektywnej zbiórki odpadów
zosta∏ wdro˝ony we wszystkich instytucjach gminnych, a tak˝e w sklepach,
restauracjach a nawet na cmentarzu.

èród∏a finansowania

Obok krajowych êróde∏ finansowania inwestycji w sektorze gospodarki
odpadami komunalnymi, takich jak Narodowy Fundusz Ochrony Ârodowiska
i Gospodarki Wodnej, czy wojewódzkie fundusze i Êrodki w∏asne gmin,
znaczàcà rol´ w finansowaniu gospodarki odpadami w przysz∏ym okresie
programowania 2007–2013 odgrywaç b´dzie Fundusz SpójnoÊci oraz
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego. Najwi´ksze projekty w sektorze
gospodarki odpadami b´dà wspierane w ramach Programu Operacyjnego
„Infrastruktura i Ârodowisko” (PO IiÂ). Projekty te finansowane b´dà
z Funduszu SpójnoÊci. Sà to projekty dotyczàce instalacji i systemów
obs∏ugujàcych powy˝ej 150 tys. mieszkaƒców. W ramach programu finan-
sowane b´dà inwestycje umieszczone na indykatywnej liÊcie projektów (która
ma stanowiç za∏àcznik do PO IiÂ). Projekty dotyczàce mniejszych systemów
b´dà mog∏y byç finansowane g∏ównie w ramach regionalnych programów
operacyjnych opracowywanych we wszystkich województwach. W gestii
województw le˝y okreÊlenie poszczególnych priorytetów tych programów.
W ramach tych programów mo˝liwe b´dzie finansowanie inwestycji
zwi´kszajàcych udzia∏ odpadów segregowanych w ogólnej masie odpadów,
likwidacj´ dzikich wysypisk oraz edukacj´ ekologicznà.