Toksykologia weterynaryjna Katedra Biochemii

Farmakologii i
Toksykologii
UP we Wrocławiu

Ćwiczenie 14

Temat : Przegląd i omówienie ważniejszych dla
toksykologii roślin trujących i warunkowo
toksycznych.
Część 2. Rośliny ozdobne : domowe i ogrodowe
Autor prezentacji: dr n.wet. Ewa Kucharczak

Według raportów ośrodków Informacji Toksykologicznej
(Londyn, Paryż, Lyon) zatrucia roślinami u psów i kotów

stanowią 15 % wszystkich zatruć u tych gatunków

zwierząt, najwięcej występuje u kotów.

Najczęściej do zatruć dochodzi drogą pokarmową, ale

może być też działanie soków roślinnych i

wywoływanie podrażnień skóry i spojówek.

Najbardziej narażone zwierzęta młode.

ZATRUCIA U PSÓW I KOTÓW

•

Domowe i ogrodowe rośliny ozdobne

•

Rośliny dziko rosnące i uprawiane

Domowe i ogrodowe rośliny ozdobne:

•

Zawierające nierozpuszczalne szczawiany

•

Zawierające związki diterpenowe

•

Zawierające saponiny

•

Ozdobne rośliny cebulowe

•

Zawierające pochodne antracenu

•

Zatrucia roślinami z rodzaju Lilium

Zatrucie filodendronem u kota
Roślina filodendron (Philodendron) zawiera

nierozpuszczalne szczawiany, szczególnie

niebezpieczna jest roślina z rodzaju Philodendron
oxycarium

Zatrucie związane ze zjedzeniem rośliny.
Objawy związane z podrażnieniem błon śluzowych oraz

zaburzeniami w funkcjonowaniu nerek. Drżenia

mięśni, wzrost temperatury ciała, opistotonus.

Zatrucia o częstej śmiertelności.

Leczenie – płukanie żołądka izotonicznym roztworem

NaCl. Błona śluzowa jamy ustnej- obfite płukanie

zimną wodą lub roztworem sodium bicarbonatum,

do oczu środki znieczulające w kroplach.

Przy nasilonym stanie zapalnym – leki

antyhistaminowe, a w razie potrzeby
kortykosteroidy.

filodendron

Domowe i ogrodowe rośliny ozdobne:

Inne rośliny zawierające nierozpuszczalne szczawiany:

•

Difenbachia

•

Kaladium

•

Filodendron

•

Skrzydłokwiat

Średnia toksyczność dla małych zwierząt.

Nierozpuszczalne szczawiany wapnia w postaci igieł

znajdują się w częściach rośliny zawierających sok

(szczególnie w liściach). Uszkodzenie liści/ kontakt ze

śliną / wydostawanie się substancji toksycznej na

zewnątrz. Kontakt bezpośredni - podrażnienie błon

śluzowych, pieczenie w jamie ustnej, ślinotok, obrzęk

błon śluzowych, obrzęk języka, krtani. Pieczenie,

łzawienie, obrzęk spojówek.

Połknięcie – bóle brzucha, wymioty.

difenbachia

kaladium

skrzydłokwiat

Zatrucia roślinami z awierającymi związki diterpenowe
•

Różanecznik

•

Azalia

•

Wilczomlecze: ogrodowy, piękny- gwiazda
betlejemska

•

Poinsecja

Różanecznik, azalia ( gatunek rhododendron)
Rośliny spotykane w ogrodach oraz jako rośliny

doniczkowe. Znajdują się w nich substancje
grayanotoksyny (około 18 różnych).

Wysoka toksyczność dla wszystkich gatunków zwierząt,
Objawy zatruć u psa po zjedzeniu 1-2 liści . Trujące

wszystkie części rośliny.

Mechanizm działania – utrzymywanie błony komórkowej

w stanie ciągłej depolaryzacji (toksyna łączy się z

białkiem kanałów sodowych, blokując ich

zamknięcie). Stałe pobudzenie komórek nerwowych i

mięśniowych.

Objawy - od 20 min. do 2 godz. – ze strony p.pok.

(wymioty, biegunka), ślinotok, ból w jamie brzusznej,

drżenia mięsni, zaburzenia rytmu serca, spadek

ciśnienia krwi, kłopoty z oddychaniem, spadek

ciśnienia krwi, skrajne wyczerpanie organizmu.

Różanecznik, azalia ( gatunek rhododendron)
Leczenie zatruć:
•

Szybkie wywoływanie wymiotów ( co 2 godz. od

narażenia)

•

Podawanie węgla aktywowanego (2-4 g/kg m.c.)

•

Uzupełnianie płynów

•

Atropina (przy bradykardii) – 30-100 µg/kg m.c.- s.c,
i.m. lub 20 µg/kg m.c., dożylnie

różanecznik

Azalia

Wilczomlecz piękny (gwiazda betlejemska)

Zatrucia zdarzają się najczęściej w okresie Świąt Bożego Narodzenia.
Toksyczne wszystkie części rośliny.
Sok (lateks) po wydostaniu się z rośliny działa drażniąco na skórę,

błony śluzowe p.pok. i spojówki.

Objawy – zaburzenia żołądkowo-jelitowe, pieczenie w jamie ustnej,

oczu, łzawienie, wymioty, ślinienie, biegunka.

Leczenie - szybie usunięcie zawartości przewodu pokarmowego,

wywołanie wymiotów, zastosowanie środków adsorbujących

konieczne tylko w przypadku zjedzenia przez zwierzę dużej ilości

rośliny

Obserwacja zwierzęcia, uzupełniać płyny i elektrolity
W przypadku kontaktu soku ze skórą lub spojówkami – obfite

płukanie wodą.

Przy nasilonych zmianach zapalnych- środki przeciwbólowe

Gwiazda betlejemska

Rośliny zawierające saponiny

kasztanowiec zwyczajny

cyklamen perski

bluszcz pospolity

Rośliny zawierające saponiny

Kasztanowiec zwyczajny –
Główne związki saponinowe – escyna i eskulina
Najbardziej toksyczne owoce, łupiny nasienne, młode liście i kwiaty.

Zatrucia nasionami (kasztanami), łupinami (szczególnie

niedojrzałymi). Przykład- zatrucie u psa po zjedzeniu 8

kasztanów.

Objawy w ciągu 1 – 6 godzin, częściej jednak rozwijają się w ciągu 2

dni, najczęściej w wyniku zjedzenia owoców (kasztanów).

Krwawe wymioty, biegunka, zaparcia, bóle brzucha, gorączka,

odwodnienie, pragnienie, ataksja, drżenia mięśniowe, porażenia

mięśni, zaburzenia w oddychaniu.

Leczenie – wywołanie wymiotów (co 2 godz. od zatrucia), płukanie

żołądka, przeciwdziałanie zaburzeniom oddychania.

Rozważenie podawania węgla aktywnego (bo zaparcia),

najlepiej laparotomia i usunięcie treści z przewodu
pokarmowego.

Cyklamen perski – trujące kłącza (zawierają cyklaminę), drażni

błonę śluzową p.pok., nudności, wymioty, biegunki, porażenie

oddychania i ośrodka nerwowego. Przypadki ciężkie –

porażenie ośrodka oddechowego. Leczenie – płukanie żołądka

(do 30 min. od zjedzenia kłączy), węgiel aktywowany (2-4 g/kg
m.c.), terapia płynami(odwodnienie). Obserwacja pacjenta

przez 24 godz. od narażenia

Bluszcz pospolity – dziki lub roślina doniczkowa Liście zawierają 5%

saponin, zatrucie po zjedzeniu liści lub jagód, działanie

drażniące w kontakcie ze skórą, błoną śluzową p.pok.,

spojówkami.

Objawy: obfite ślinienie, wymioty, pragnienie, biegunka, miejscowe

zapalenie skóry (pieczenie, zaczerwienienie). Zaburzenia

świadomości, drgawki, bezdech.

Leczenie szybkie wywołanie wymiotów (do 30 min od zjedzenia

rośliny), płukanie żołądka, podawanie węgla aktywowanego (2-
4 g/kg m.c.), środki przeczyszczające ( przy braku biegunki),

kontrola stanu nawodnienia, terapia płynami, przemywanie

skóry i błon śluzowych bieżącą wodą, kortykosteroidy, gdy
drgawki – diazepam.

Kasztanowiec zwyczajny

Cyklamen perski

Bluszcz pospolity

Ozdobne rośliny cebulowe
•

konwalia majowa

•

tulipan ogrodowy

•

narcyz trąbkowy

•

hiacynt wschodni

•

kliwia

•

kosaciec

•

amarylis

Najbardziej toksyczną częścią są cebule (bulwy) tych

roślin.

Wszystkie rośliny ( z wyjątkiem konwalii) cechują się

średnią toksycznością dla małych zwierząt.

Substancje czynne:
alkaloid likoryna – amarylis, narcyz, kliwia.
Hiacynt – alkaloid narcyzyna
Tulipan – alergen tulipozyd A – zapalenie skóry
Kosaciec – glikozyd irydyna

Ozdobne rośliny cebulowe
Działanie substancji czynnych – drażniące na skórę, błony

śluzowe.

Objawy – ból i pieczenie w jamie ustnej, obfite ślinienie,

zmiany zapalne skóry, nudności, wymioty, biegunka.

Zatrucie kosaćcem – ostra biegunka krwotoczna,

odwodnienie, wyczerpanie organizmu. Zjedzenie

dużej ilości bulw – drżenia, porażenia mięśni, spadek

ciśnienia krwi, zapaść.

Leczenie zatruć – szybkie prowokowanie wymiotów (jeśli

ich brak), płukanie żołądka(co 2 godz. od momentu

zatrucia), podawanie węgla aktywowanego (2-4 g/kg

m.c.), przemywanie skóry i błon śluzowych bieżącą

wodą, kontrola stanu nawodnienia, podawać płyny i
elektrolity.

Konwalia majowa

Tulipan ogrodowy

narcyz

kliwia

kosaciec

amarylis

Rośliny zawierające pochodne antracenu
Pochodne antracenu mają charakter glikozydów, które

łatwo ulegają procesom oksydacji.

Zawiera te związki aloes , który może byś rośliną

doniczkową lub drzewiastą.

Zjedzenie rośliny, kosmetyków, zawierających żel

aloesowy, przedawkowanie preparatów leczniczych

zawierających antraglikozydy. Trujące wszystkie

części rośliny, toksyczność jednak niewielka.

Objawy - zaburzenia rytmu serca, pracy mięśni gładkich,

zniszczenie i uszkodzenie warstwy mięśniowej

śluzówki p.pok., obniżenie wydzielania śluzu, bolesne

parcie na stolec, skurcze macicy, poronienia. Duża

ilość – krwawe biegunki, uszkodzenie nerek. Z reguły

– umiarkowanie nasilone zaburzenia żołądkowo-

jelitowe. U ciężarnych - skurcze macicy i poronienia

Leczenie – podawanie płynów w celu przywrócenia

równowagi wodno-elektrolitowej organizmu .

Aloes

Zatrucia roślinami z rodzaju

Lilium

•

lilia tygrysia

•

lilia długokwiatowa

Bardzo silnie toksyczne dla kotów. Trujące wszystkie części rośliny.

Przyczyna zatrucia to zjedzenie nawet niewielkiej części liścia –

poważne uszkodzenia nerek.

Objawy zatruć w ciągu 1-2 godz. – podrażnienie p.pok.: wymioty, niechęć do

jedzenia, po około 24-72 godz. ciężka niewydolność nerek – poliuria,

odwodnienie. Wzrost stężenia kreatyniny, mocznika, potasu, fosforu,

obecność glukozy. Śmierć w ciągu 5 dni.

Leczenie – musi być podjęte w ciągu pierwszych 18 godz. Od zjedzenia

rośliny, po tym czasie brak szans na uratowanie zwierzęcia. Usunięcie

roślin z p.pok. – wywołanie wymiotów, płukanie żołądka, węgiel
aktywowany (2-4 g/kg m.c.), podtrzymanie diurezy podając roztwór
Ringera z mleczanem.

Zatrucia u psów i kotów roślinami dziko

rosnącymi i uprawnymi

Rośliny dziko rosnące

Zawierające alkaloidy tropanowe
•

Bieluń dziędzierzawa

•

Lulek czarny

•

Pokrzyk wilcza jagoda

Zawierające glikozydy nasercowe
•

Naparstnica zwyczajna

•

Naparstnica purpurowa

Zatrucie szalejem

Rośliny uprawne

•

Tytoń

•

Ziemniak

Rośliny ozdobne

•

Cis pospolity

Bieluń dziędzierzawa
Lulek czarny
Pokrzyk wilcza jagoda

Zawierają atropinę, hioscyjaminę, skopolaminę

Zatrucia po zjedzeniu świeżych roślin lub przedawkowaniu leków i

mieszanek ziołowych.

Trujące całe rośliny, ale największe zagrożenie stanowią nasiona, np.

zjedzenie kilku jagód Atropa belladona kończy się śmiercią.

Objawy zatruć: suchość błon śluzowych, zwolnienie perystaltyki,

zatrzymanie wydalania moczu, rozszerzenie źrenic,
przyspieszenie akcji serca. Wysokie dawki – silny stan

depresyjny, śpiączka, porażenie ośrodka oddechowego.

Leczenie – szybkie usunięcie treści p.pok., (prowokowanie wymiotów,

płukanie żołądka), podawanie węgla aktywowanego (2-4 g/kg).
Przy pobudzeniu OUN – diazepam. Stosowanie ostrożne

antagonistów atropiny, niewielkie dawki, tylko w przypadku

bezpośredniego zagrożenia życia.

Zatrucie bieluniem - neostygmina w dawce 0,022 mg/kg, s.c. lub i.v.

Pokrzyk wilcza jagoda

Lulek czarny

Bieluń dziędzierzawa

Zatrucia roślinami zawierającymi glikozydy
Największe zagrożenie dla psów i kotów stanowią

glikozydy nasercowe i cyjanotwórcze

Glikozydy nasercowe
Rośliny z rodziny Trędownikowatych:

•

naparstnica

(purpurowa, wełnista)

•

Liliowatych -

konwalia majowa

•

Toinowatych -

oleander pospolity -

w Polsce jako roślina doniczkowa

Hamują pompę sodowo-potasową w błonach komórkowych mięśnia

sercowego, rośnie siła skurczu mięśnia sercowego.

Zatrucia po przedawkowaniu preparatów leczniczych bądź zjedzeniu roślin

(DL dla psa ok. 5g wysuszonych liści)

Pierwsze objawy zatruć to zaburzenia żołądkowo-jelitowe (słabe),

oszołomienie, zaburzenie widzenia. Potem objawy ze strony pracy serca

– zaburzenie przewodnictwa, zaburzenia rytmu, częstoskurcz,

migotanie przedsionków. Ciężkie zatrucia – konwulsje, zatrzymanie
pracy serca.

Leczenie – jak najszybciej usunąć truciznę z p.pok. ( do 30 min. od zjedzenia

rośliny) – prowokowanie wymiotów, płukanie żołądka, podawanie

węgla aktywowanego (2-4 g/kg), Nie wywoływać wymiotów po

pojawieniu się objawów klinicznych. Kontrolowanie poziomu potasu
we krwi, gdy arytmia – psy podanie fenytoiny do 10 mg/kg m.c. i.v. co 8

godz. lub 1 mg/kg/ min w powolnym wlewie. U kotów i psów
lignokaina – 1-2 mg/kg i.v. Gdy bradykardia – atropina i.v.

Naparstnica purpurowa, oleander

Zatrucia roślinami zawierającymi glikozydy
Glikozydy cyjanotwórcze
Rośliny należące do rodzin Różowatych, Lnowatych.
Glikozydy nie stanowią niebezpieczeństwa dla psów i

kotów ( w p.pok. brak enzymów katalizujących ich

hydrolizę). Groźne uszkodzone tkanki roślin
(uwolnienie z komórek roślinnych enzymów

rozkładających glikozydy).

Objawy bardzo szybko – zaburzenia oddychania i pracy

serca, nudności, wymioty. Żywoczerwone

zabarwienie śluzówek, drgawki, skurcze toniczno-

kloniczne, ślinotok, łzotok, Nasilenie objawów, po 15-

60 min. śmierć poprzedzona śpiączką.

Charakterystyczne jasnoczerwone zabarwienie krwi,

zapach gorzkich migdałów w wydychanym
powietrzu.

Zatrucie szalejem
Zawiera związki poliacetylenowe (poliiny)
-

cykutotoksynę. Zatrucie rośliną bądź preparatami
leczniczymi.

Rośnie na nizinach i pogórzach, głównie na terenach

podmokłych.

Silna trucizna o działaniu drgawkotwórczym.

Psy oporne na jej działanie, bardzo wrażliwe koty -

DL 7 mg/kg.

Objawy pojawiają się po 10-15 min: napady silnych

skurczów tonicznych, ze ślinotokiem, zaburzenia

oddychania, utrata przytomności, śmierć na skutek

porażenia ośrodka oddechowego.

Leczenie – podjąć niezwłocznie, do 2 godz. od spożycia

rośliny. Wielokrotne płukanie żołądka, podanie

węgla aktywowanego (2-4 g/kg), przeciwdziałanie

drgawkom (barbiturany krótko działające),
podtrzymywanie diurezy. Zaburzenia oddychania –

intubacja zwierzęcia i oddychanie wspomagane.

Szalej jadowity

Zatrucie roślinami zawierającymi alkaloidy

piperydynowe

Nikotyna
Tytoń- zatrucia rośliną, zjedzenie papierosów pozostawionych przez

właściciela. DL dla psa 0,5-3 mg/kg.

Pierwsze objawy – biegunka, ślinienie, wymioty –po 15 min. od

zjedzenia rośliny. Potem zaburzenia neurologiczne- pobudzenie

CUN (drżenie mięśni, zaburzenia koordynacji, sztywny chód,

przyspieszenie akcji serca), potem depresja CUN ( senność,

śpiączka). Przyczyna śmierci – porażenie ośrodka oddechowego.

Leczenie – szybkie wywołanie wymiotów (do 1 godz, od zjedzenia

rośliny), płukanie żołądka 0,01-0,03 % r-r nadmanganianu
potasu lub 5%r-r kwasu taninowego( do 4 godz.), stosowanie

węgla aktywowanego (2-4 g/kg)Przeciwdziałanie drgawkom i
zaburzeniom akcji serca. Zakwaszanie moczu – chlorek amonu
100-200 mg/kg dla psa, 20 mg/kg dla kota – zwiększa szybkość

eliminacji nikotyny. Wyrównanie kwasicy, metabolicznej,

intubacja, gdy porażenie mięśni oddechowych.

Zatrucie roślinami zawierającymi alkaloidy

piperydynowe

Koniina
Szczwół plamisty- trujące owoce, potem liście, kwiaty, najmniej

łodyga, korzeń. Lokalne działanie drażniące, ślinotok, biegunka,

rozszerzenie źrenic, zaburzenie oddychania i pracy serca.

Początkowo pobudzenia (skurcze toniczno-kloniczne), potem

stan depresji. Porażenie ośrodka oddechowego, mięśni

oddechowych. Ciężkie zatrucia śmiertelne.

Szczwół plamisty

Tytoń

Zatrucie cisem

Rośnie w parkach, ogrodach i lasach. Zawiera alkaloidy diterpenowe:

taksynę Ai B – najbardziej niebezpieczne liście, 30 g – śmierć u psa.

Objawy: po 15min.-1 godz. – zaburzenia żołądkowo-jelitowe, - wymioty,

biegunka, ślinotok. Zaburzenia w pracy serca – blok serca, spadek

ciśnienia, trudności w oddychaniu, spadek temperatury. Układ
nerwowy – drżenia, niezborność, letarg. Przyczyna śmierci to

zaburzenia czynności serca. Jeżeli nie podejmiemy terapii zatrucie

kończy się śmiercią.

Leczenie – jak najszybciej podać środki wymiotne, węgiel aktywowany (2-4

g/kg), leki podtrzymujące krążenie i oddychanie oraz znoszące
konwulsje (diazepam 0,5 mg/kg. ).

Zatrucie roślinami zawierającymi toksalbuminy

Rącznik pospolity – rycyna.
Toksyczna cała roślina , szczególnie niebezpieczne

nasiona. Spożycie 1 nasiona rącznika

(rozdrobnionego) to przyczyna śmierci średniej

wielkości psa.

Objawy po około 2 godz., a nawet po kilku dniach:

wymioty, gwałtowna krwotoczna biegunka ,

krwiomocz, silne bóle w jamie brzusznej.

Zatrucie draceną u kota

Dracena jest rośliną często hodowaną w domu jako roślina

doniczkowa. Nie są roślinami trującymi, ale zaliczane do roślin

toksycznych, zwłaszcza kotów.

Substancje czynne – saponiny – najwięcej w liściach.
Przyjęcie większych dawek- hemoliza erytrocytów, obniżenie poziomu

białka całkowitego we krwi, stymulowanie wymiotów.

U kotów wpływają depresyjnie na funkcję mózgu (badanie

elektroencefalograficzne), przyczyna zmian w zachowaniu się

zwierząt. Zatrucia częste, lecz nie diagnozowane.

Objawy zatruć – rozwijają się po długotrwałym zjadaniu fragmentów

roslin i są to: rozszerzenie źrenic, lekka duszność, ślinotok,

okresowe wymioty, ataksja, tkliwość powłok brzusznych,

obrzęki kończyn

Leczenie – brak swoistego antidotum. Leczenie objawowe – płyny

zapobiegające odwodnieniu podawane dożylnie, preparaty

przeciwwymiotne, osłonowe, podawanie chemioterapeutyków,
preparaty witaminowe.

Zatrucie draceną u kota

Zatrucie cisem u zwierząt gospodarskich

Zatrucia mają charakter przypadkowy, zdarzają się u zwierząt

pozostawionych bez nadzoru (konie), przy wypasaniu w

parkach i ogrodach (bydło), szczególnie na wiosnę.

Często zatrucia przebiegają nadostro
U koni często śmierć apoplektyczna bez poprzedzających objawów

chorobowych.

U bydła śmierć na pastwisku, w drodze do obory lub w oborze.
Objawy zatruć : brak apetytu, ślinotok, zgrzytanie zębami, duszność,

bóle, atonia żwacza i cuchnące biegunki – u bydła, obniżenie

temperatury, przyspieszenie tętna na początku, potem

osłabienie, , skurcze i drgawki różnych grup mięśni.

Zmiany a-p: przy śmierci apoplektycznej – negatywne. Gdy dłużej –

przekrwienie błon śluzowych, zwłaszcza w miejscu stykania

szpilek ze ścianami przedżołądków., przekrwienie i

rozpulchnienie błony śluzowej trawieńca. W przewodzie

pokarmowym (żwacz, żołądek) duża ilość szpilek, obrzęk płuc,

wątroby, płyn w jamie osierdziowej

Leczenie – środki osłaniające, przeczyszczające, pobudzające

krążenie i oddychanie

Rokowanie – złe, zwierzęta giną przed interwencją lekarza.

Diagnostyka zatruć roślinami

•

Wywiad toksykologiczny

•

Objawy kliniczne

•

Zmiany anatomopatologiczne

•

Badania laboratoryjne

Bardzo ważny w tych zatruciach jest wywiad z

właścicielem zwierząt, gdyż diagnostyka jest
bardzo trudna. Objawy tych zatruć są mało
specyficzne, dlatego informacja od właściciela czy
zwierzę zjadło roślinę jest bardzo ważna.
Wszystkie rośliny hodowane w domu powinny być
w miejscach niedostępnych dla zwierząt.
Właściciel psa lub kota powinien znać nazwy tych
roślin, aby móc tą informację przekazać lekarzowi.