2010-12-19

1

KSZTAŁTOWANIE I OCHRONA
ŚRODOWISKA

OCHRONA LASU

LAS

ustawa o lasach (Dz.U. z 2000 r. Nr 56, poz. 679 z

późn. zm.);

Art. 3. Lasem w rozumieniu ustawy jest grunt:

1)

o zwartej powierzchni co najmniej 0,10 ha, pokryty roślinnością leśną

(uprawami leśnymi) - drzewami i krzewami oraz runem leśnym lub

przejściowo jej pozbawiony:

a.

przeznaczony do produkcji leśnej

b.

stanowiący rezerwat przyrody lub wchodzący w skład parku
narodowego

c.

wpisany do rejestru zabytków;

2)

związany z gospodarką leśną, zajęty pod wykorzystywane dla

potrzeb gospodarki leśnej: budynki i budowle, urządzenia melioracji

wodnych, linie podziału przestrzennego lasu, drogi leśne, tereny pod

liniami energetycznymi, szkółki leśne, miejsca składowania drewna,

a także wykorzystywany na parkingi leśne i urządzenia turystyczne.

ZAGROŻENIA

LASU W EUROPIE

• Pierwsze objawy zamierania lasu

stwierdzono w XIX w. wokół ośrodków
przemysłowych Anglii (Manchester, Liverpool).

• W pierwszych dziesięcioleciach XX w. zaobserwowano

wymieranie jodły występującej na granicy zasięgu.

• W 1971 w Rudawach na granicy niemiecko-czeskiej, gdzie

na skutek zanieczyszczeń powietrza, głównie SO

2

,

zniszczeniu uległ świerk na obszarze 100 000 ha.

• W latach 80. szeroko rozprzestrzenione zamieranie lasów

nastąpiło we wszystkich krajach Europy (i w Ameryce
Północnej).

• W 1992 drzewostan w Europie był uszkodzony w 24% i ta

sytuacja utrzymuje się do dziś. Najbardziej zagrożone są
lasy Bułgarii, Republiki Czeskiej, Niemiec i Polski.

LESISTOŚĆ

LESISTOŚĆ, wyrażony w
procentach stosunek powierzchni
porośniętej lasami do całkowitej
powierzchni danego obszaru (np.
kraju).

LESISTOŚĆ POLSKI

Województwa Gminy

Powierzchnia

lasów w Polsce wynosi 9066 tys. ha, co odpowiada lesistości

29,0%. W

poszczególnych województwach jest zróżnicowana i kształtuje się

od 248,5 tys. ha w woj. opolskim do 799,2 tys. ha w zachodniopomorskim.
Największą lesistością charakteryzuje się województwo lubuskie (48,9%), a
najmniejszą województwo łódzkie (21%)

FUNKCJE LASU - Polska

LASY OCHRONNE

– lasy szczególnie chronione ze względu na

pełnione funkcje (gł. glebo i wodochronne) lub stopień zagrożenia.
LASY GOSPODARCZE

– lasy, w których realizowana jest planowa

hodowla w celu spełnienia funkcji produkcyjnej drewna i innych
płodów leśnych.

2010-12-19

2

Ochronne funkcje lasu - Polska

42 % pow. lasów wchodzi w skład różnych kategorii obszarów chronionych

Zaproponowana do końca 2007 r. sieć NATURA 2000 obejmuje około 1,5
mln ha obszarów ptasich (20,5% powierzchni LP) i blisko 1 mln ha obszarów
siedliskowych (13,2% powierzchni LP) .

MONITORING LASU

Podstawy prawne

• ustawa – Prawo ochrony środowiska (Dz.U. Nr 62,

poz.627 z późn. zm.) - art. 26

• ustawa o lasach (Dz.U. z 2000 r. Nr 56, poz. 679 z

późn. zm.);

• Konwencja w sprawie transgranicznego

zanieczyszczenia powietrza na dalekie odległości;

• Konwencja o różnorodności biologicznej.
• Rozporządzenie UE Nr 2152/2003 z 17 listopada

2003 r. dotyczące monitorowania wzajemnego

oddziaływania lasów i środowiska naturalnego we

Wspólnocie (Forest Focus)

Do 2006 samodzielny podsystem w PMŚ, od 2007 roku włączony do
podsystemu monitoringu przyrody !!!

MONITORING LASU

System pomiarowy -

SPO I rzędu

1461 Stałe Powierzchnie
Obserwacyjne I rzędu
(SPO I) zlokalizowane w
drzewostanach
sosnowych, świerkowych,
jodłowych, dębowych,
bukowych i brzozowych
w wieku powyżej 20 lat.
431 powierzchni wchodzi
w skład europejskiej sieci
monitoringu

MONITORING LASU - SPO I

Zakres pomiarów i obserwacji



Obserwacje cech morfologicznych koron drzew próbnych



defoliacja, odbarwienie, liczba roczników igliwia, wielkość

liści lub igliwia, proporcje przyrostu pędów, intensywność
obradzania nasion, intensywność kwitnienia, typ przerzedzenia
korony



Pomiary dendrometryczne



pomiar pierśnic drzew o pierśnicy powyżej 7 cm na

powierzchniach kołowych



Liczebności owadów liściożernych w drzewostanach

iglastych



Poziom zagrożenia lasów grzybami patogenicznymi



ocena symptomów zamierania pędów sosny,



ocena zasiedlenia pniaków przez grzyby.

SPO II

148 Stałe Powierzchnie

Obserwacyjne II rzędu
(SPO II)
utworzone w drzewostanach

sosnowych i świerkowych, w
wieku 50-60 lat, oraz

dębowych i brzozowych w
wieku 70-90 lat.

Lokalizacja większości SPO II
pokrywa się z lokalizacją SPO I

MONITORING LASU - SPO II

Zakres pomiarów i obserwacji

• Pomiary ciągłe

– stężenia SO

2

i NO

2

– skład chemiczny opadów atmosferycznych

• Obserwacje i pomiary raz w roku

– ocena jakości nasion sosny

• Obserwacje i pomiary periodyczne

– analizy składu chemicznego igliwia lub liści ( co 4 lata)
– ocena różnorodności gatunkowej runa leśnego (co 5 lat)
– określenie intensywności i przeżywalności odnowień naturalnych

(co 5 lat)

– pomiar miąższości i przyrostu miąższości drzewostanów (co 5

lat)

– badania glebowe (co 4 lata) - właściwości chemiczne typologia

gleb, skład granulometryczny, właściwości fizyczne

2010-12-19

3

MONITORING LASU

System pomiarowy

– SPO III

Stałe Powierzchnie Obserwacyjne III rzędu (Monitoring
Ekologiczny)
łączą system monitoringu lasu z monitoringiem
zintegrowanym i programami badawczymi ukierunkowanymi
na analizę funkcjonowania ekosystemów leśnych w
zmiennych warunkach środowiska.

Powierzchnie te powinny obejmować małe zlewnie i
umożliwiać bilansowanie obiegu materii. Obecnie
funkcjonuje w pełni lub częściowo 10 - 15 SPO III wybranych
z SPO II

11-25%

poziom ostrzegawczy

pon. 10%

drzewostan zdrowy

26-60%

drzewostan uszkodz.

STAN LASÓW W POLSCE -

Defoliacja

Defoliacja

– ubytek liści lub igieł,

wzrastający wraz z pogarszaniem się stanu
zdrowotnego drzewa

→ podstawowy

wskaźnik stanu lasów

.

2004

2007 2008

DEFOLIACJA GATUNKÓW

STAN LASÓW W POLSCE

• Poziom uszkodzenia drzewostanów w porównaniu do roku 2007

uległ nieznacznej zmianie,

• Najwyższy poziom uszkodzenia wykazywały drzewostany

jodłowe i dębowe, najniższy drzewostany bukowe.

• Najwyższy poziom uszkodzenia wykazują drzewostany z Krainy

Karpackiej, najniższy - drzewostany z Krainy Bałtyckiej.

• Poziom uszkodzenia drzewostanów w porównaniu do roku 2000

obniżył się w Krainach: Sudeckiej i Śląskiej, wzrósł w Krainach:
Mazowiecko-Podlaskiej, Mazursko-Podlaskiej, Wielkopolsko-
Pomorskiej, Karpackiej i Małopolskiej.

• Przyczyną wzrostu poziomu uszkodzenia drzewostanów był

znaczny niedobór opadów atmosferycznych w okresie
wegetacyjnym w latach poprzedzających. Największy deficyt
wody wystąpił w Krainie Wielkopolsko-Pomorskiej, gdzie
wielkość opadów wynosiła 65% normy wieloletniej.

ZAGROŻENIA LASU W POLSCE

GŁÓWNE ZAGROŻENIA LASU W POLSCE

• Warunki hydrometeorologiczne

– zmienny poziom opadów atmosferycznych, charakteryzujący

się długimi okresami suszy w okresie wegetacyjnym (lata 2002–
2008) lub kontrastowymi sytuacjami pogodowymi,

– silne wiatry powodujące zniszczenia drzewostanów na

znacznym obszarze (np. Nadleśnictwo Pisz ok. 17 tys. ha w
2002 roku),

• Zanieczyszczenia powietrza

– znaczący wzrost wartości stężeń NO

2

i SO

2

na terenach

leśnych,

– obniżenie kwasowości opadów atmosferycznych na terenach

leśnych w ostatnich 5 latach,

– depozycja związków zakwaszających wywołująca wzrost

zakwaszenia gleb w okresie między rokiem 1999 i 2005, który

objął wszystkie typy gleb.

• Gradacje szkodników owadzich i grzybowe choroby infekcyjne
• Pożary

2010-12-19

4

SKUTKI DZIAŁANIA CZYNNIKÓW STRESOWYCH

• uszkodzenia lub ustąpienie (wyginięcie) poszczególnych

organizmów;

• zakłócenie naturalnego składu i struktury ekosystemu

leśnego oraz ubożenie różnorodności biologicznej na
wszystkich poziomach organizacji: genetycznym,
gatunkowym, ekosystemowym i krajobrazowym;

• uszkodzenie całego ekosystemu leśnego, trwałe

ograniczenie produkcyjności siedlisk i przyrostu drzew, a

zatem zmniejszenie zasobów leśnych i funkcji
pozaprodukcyjnych (

ochronnych,społecznych) lasu;

• całkowite zamieranie drzewostanów i synantropizację

całego zbiorowiska roślinnego (gatunki rodzime

zastępowane są przez kosmopolityczne obcego

pochodzenia, wszędobylskie, o szerokiej skali
ekologicznej).

ZAGROŻENIA ABIOTYCZNE

OPADY

TEMPERATURA

WSPÓŁCZYNNIK
HYDROTERMICZNY

2008

CZYNNIKI ABIOTYCZNE

śniegołomy

3

–6.11.2006

Huragan ‘Cyryl’

18-19.01.2007

211 tys. ha -

szkody spowodowane czynnikami abiotycznymi (ogółem)

94 tys. ha -

szkody związane z wahaniem poziomu wód gruntowych

81 tys. ha

– z opadami śniegu.

28 tys. -

szkody w wyniku działania wiatru

8 tys. ha -

szkody związane z niskimi i wysokimi temperaturami

2008

POŻARY

Występuje istotna statystycznie korelacja liczby i zasięgu pożarów z deficytem opadów
i wzrostem temperatury powietrza

Pożar lasu k. Kuźni Raciborskiej
26-30.08.1992 - 9062 ha

POŻARY

podpalenia (44%)
nieostrożność dorosłych (26%)
przerzuty z gruntów nieleśnych (5%)
inne (7%), nie ustalone (18%)

w 2007 -

12 140 pożarów

spaleniu uległa
powierzchnia 7164 ha.

ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA

średnia roczna

koncentracja zanieczyszczeń gazowych

Emisja

Stężenie w powietrzu

2010-12-19

5

ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA

średnia roczna

koncentracja zanieczyszczeń gazowych

SO

2

NO

x

SO

2

NO

x

ZAGROŻENIA BIOTYCZNE



uaktywnienie nowych i mało poznanych gatunków

owadów i grzybów, niewyrządzających dotychczas szkód;



skrócenie okresów między gradacjami

najgroźniejszych, od dawna występujących szkodników
owadzich;



powstanie nowych i poszerzenie starych ognisk

gradacyjnych szkodliwych owadów, a tym samym
zwiększenie areału masowego ich występowania;



pogorszenie stanu zdrowotnego drzew gatunków

liściastych, uważanych dotychczas za bardziej odporne
na zanieczyszczenia przemysłowe i lokalnie iglastych
(świerk).

ZAGROŻENIA BIOTYCZNE

Gradacje szkodników

MONOKULTURY SOSNOWE

SIEDLISKO

Całokształt warunków glebowych, wodnych, klimatycznych,
urzeźbienia powierzchni itp., odpowiadający wymaganiom
ekologicznym określonych formacji roślinnych, zespołu
roślinnego lub określonego gatunku roślin.

Typy siedlisk:

- borowe
-

grądowe

-

łęgowe

- bagienne

UWAGA!!!

Siedlisko przyrodnicze

– pojęcie używane także w terminologii

prawnej Unii Europejskiej w związku z programem Natura 2000
Np..

2170 -

nadmorskie wydmy z zaroślami wierzby piaskowej

2190 -

wilgotne zagłębienia międzywydmowe

Nie należy mylić tego terminu z definicją siedliska stosowaną w biologii i ekologii
oraz z typologią siedlisk leśnych stosowaną w leśnictwie.

TYPY SIEDLISK

SIEDLISKA BOROWE

– siedliska

wykształcone na utworach piaszczystych
(pochodzenia lodowcowego, rzecznego lub
eolicznego), przepuszczalnych, pod lasami
iglastymi, z głęboko zalegającym
zwierciadłem wód podziemnych.

Gleby: bielicowe, płowe, rdzawe

SIEDLISKA GRĄDOWE – siedliska
wykształcone na utworach zwięzłych,
gliniastych, piaszczysto-gliniastych,
pylastych pod lasami liściastymi, z głęboko
zalegającym zwierciadłem wód gruntowych.

Gleby: brunatne, rędziny, czarnoziemy

TYPY SIEDLISK

SIEDLISKA BAGIENNE

– siedliska

wykształcone w podmokłych obniżeniach
terenowych (zagłębieniach bezodpływowych i
dolinach), z utworami organicznymi (torfami,
murszami) i roślinnością wilgociolubną (turzyce,
trzciny, mechowiska).

Gleby: bagienne, murszowe

SIEDLISKA ŁĘGOWE - siedliska wykształcone
w dolinach rzecznych w zasięgu zalewów
powierzchniowych, na utworach aluwialnych, z
roślinnością drzewiasta i krzewiastą (wierzby,
wiązy, topole)

Gleby: mady

2010-12-19

6

TYPY SIEDLISKOWE

Typ siedliskowy lasu

–

podstawowa jednostka
typologiczna podziału siedlisk
leśnych obejmująca fragment
lasu o podobnej żyzności i
przydatności do produkcji
leśnej; wyróżniany na
podstawie trofizmu podłoża,
wilgotności i gleb. Wyróżnia
się 25 typów siedliskowych.

Udział gatunków iglastych w
Lasach Państwowych wynosi
76,4%, w tym sosny 69,0%. W
porównaniu z PGL LP lasy
prywatne mają mniejszy udział
sosny w ogólnej powierzchni,
większy natomiast jodły, a z
gatunków liściastych – olszy i
brzozy. W parkach narodowych
dużym udziałem charakteryzują
się sosna, buk i świerk

SKŁAD GATUNKOWY

OCHRONA LASÓW

zakres działań

• zapewnienie trwałości lasów,
• powiększenie zasobów leśnych i ciągłości ich

wykorzystywania,

• polepszenie stanu zdrowotności i ich kompleksową ochronę,
• restytucja i rehabilitacja lasów poprzez przebudowę

drzewostanów,

• regeneracja zdewastowanych i zaniedbanych drzewostanów,
• ochrona zasobów glebowych i wodnych,
• reorganizacja zarządzania lasami z modelu surowcowego na

proekologiczny,

• uregulowanie stanu zwierzyny do poziomu niezagrażającego

celom hodowli na obszarach leśnych,

• uregulowanie i ukierunkowanie rekreacji i turystyki,
• zwiększenie prawnej ochrony wszystkich gruntów leśnych.

LEŚNE KOMPLEKSY

PROMOCYJNE

1.

Bory Lubuskie

2.

Bory Tucholskie

3.

Lasy Beskidu Sądeckiego

4.

Lasy Beskidu Śląskiego

5.

Lasy Birczańskie

6.

Lasy Gostynińsko-Włocławskie

7.

Lasy Janowskie

8.

Lasy Mazurskie

9.

Lasy Oliwsko-

Darżlubskie

10. Lasy Rychtalskie
11. Lasy Spalsko-Rogowskie
12.

Lasy Warcińsko-Polanowskie

13.

Puszcza Białowieska

14. Puszcza Kozienicka
15. Puszcza Notecka
16.

Puszcze Szczecińskie

17.

Puszcza Świętokrzyska

18. Sudety Zachodnie
19. Lasy Warszawskie

LKP obszar funkcjonalny o znaczeniu
ekologicznym, edukacyjnym i
społecznym, powołany w celu promocji
trwale zrównoważonej gospodarki leśnej
oraz ochrony zasobów przyrody w
lasach.

Akcja tworzenia LKP została
zakończona w 2005 r.

ZASADY ZRÓWNOWAŻONEJ

GOSPODARKI LEŚNEJ

1) powszechna ochrona lasów,

2) trwałość utrzymania lasów,

3) ciągłość zrównoważonego wykorzystania

wszystkich funkcji lasów,

4) powiększanie zasobów leśnych

podstawowym instrumentem zrównoważonej gospodarki
leśnej jest plan urządzania lasu zawierający: opis lasów
i gruntów przeznaczonych do zalesienia, program
ochrony przyrody, zadania i zalecenia w zakresie
gospodarki leśnej oraz pielęgnacji lasu.

ZASADY ZRÓWNOWAŻONEJ GOSPODARKI

LEŚNEJ

1

) zachowania lasów i korzystnego ich wpływu na klimat,

powietrze, wodę, glebę, warunki życia i zdrowie człowieka
oraz równowagę przyrodniczą;
2) ochrona lasów, zwłaszcza ekosystemów leśnych
stanowiących naturalne fragmenty rodzimej przyrody lub
lasów szczególnie cennych ze względu na zachowanie
różnorodności przyrodniczej, leśnych zasobów genetycznych,
walory krajobrazowe i potrzeby nauki;

3) ochrona gleby i terenów szczególnie narażonych na
zniszczenie lub uszkodzenie oraz o specjalnym znaczeniu
społecznym;
4) ochrona wód powierzchniowych, głębinowych i retencji
zlewni;

5) produkcja, na zasadzie racjonalnej gospodarki, drewna
oraz surowców i produktów ubocznego użytkowania lasu.

2010-12-19

7

Wybrane akty prawne regulujące ochronę lasów i

zasady użytkowania i zagospodarowania

• Ustawa o lasach (Dz.U. z 2000 r. Nr 56, poz. 679 z późn.zm.)
• Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 grudnia 2005 r. w sprawie

szczegółowych warunków i trybu sporządzania planu urządzenia lasu,
uproszczonego planu urządzenia lasu oraz inwentaryzacji stanu lasu
(Dz.U. 2005 nr 256 poz. 2151)

• Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz.U.

1995 nr 16 poz. 78)

• Ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy o ochronie gruntów

rolnych i leśnych (Dz.U. 2008 nr 237 poz. 1657)

• USTAWA z dnia 8 czerwca 2001 r. o przeznaczeniu gruntów rolnych do

zalesienia (Dz.U. 2001 nr 73 poz. 764)

Internetowy System Aktów Prawnych

http://isip.sejm.gov.pl