1585 12id 16543 Nieznany (2)

UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE W POLSCE

Warszawa

Zakład Ubezpieczeń Społecznych

UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE W POLSCE

Warszawa 2012

Opracowanie

Anna Siporska
Departament Współpracy Międzynarodowej
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych

przy współpracy

Departamentu Finansów Zakładu
Departamentu Legislacyjno-Prawnego
Departamentu Orzecznictwa Lekarskiego
Departamentu Prewencji i Rehabilitacji
Departamentu Realizacji Dochodów
Departamentu Rent Zagranicznych
Departamentu Statystyki i Prognoz Aktuarialnych
Departamentu Świadczeń Emerytalno-Rentowych
Departamentu Ubezpieczeń i Składek
Departamentu Zasiłków
Gabinetu Prezesa

oraz

Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej
Ministerstwa Zdrowia
Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

Skład i druk: Biuro Poligraﬁ i ZUS w Warszawie. Nakł. 1000 egz. Zam. nr 1585/12

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

SPIS TREŚCI

Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Organizacja polskiego systemu zabezpieczenia społecznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.1. Schemat organizacyjny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.2. Działy administracji rządowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ramy prawne systemu zabezpieczenia społecznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.1. Ustawodawstwo krajowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.2. Międzynarodowe ramy prawne wiążące Polskę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zakład Ubezpieczeń Społecznych – informacje podstawowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.1. Zadania ZUS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.2. Struktury ZUS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.3. Rodzaje ubezpieczeń społecznych i zasady podlegania tym ubezpieczeniom w ZUS . . .

3.4. Rodzaje świadczeń realizowanych przez ZUS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Finanse ubezpieczeń społecznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.1. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.1.1. Składki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.1.2. Konta ubezpieczonych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.1.3. Dochody Funduszu Ubezpieczeń Społecznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.1.4. Wydatki Funduszu Ubezpieczeń Społecznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.1.5. Dochodzenie należności od płatników składek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.2. Fundusz Rezerwy Demograﬁ cznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.3. Fundusz Emerytur Pomostowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Świadczenia z ubezpieczeń społecznych realizowane przez ZUS . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.1. Ogólne informacje o świadczeniach emerytalnych i rentowych z FUS . . . . . . . . . .

5.1.1. Waloryzacja emerytur i rent . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.1.2. Minimalne gwarantowane emerytury i renty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Spis treści

5.1.3. Maksymalne emerytury i renty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.1.4. Łączenie emerytury lub renty z pracą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.2. Emerytury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.2.1. Emerytury w starym systemie emerytalnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.2.2. Emerytury w nowym systemie emerytalnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.2.3. Emerytury pomostowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.2.4. Emerytury przyznawane z urzędu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.3. Renty z tytułu niezdolności do pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.4. Renty szkoleniowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.5. Renty rodzinne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.6. Rehabilitacja lecznicza w ramach prewencji rentowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.6.1. Prewencja rentowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.6.2. Prewencja wypadkowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.7. Renty socjalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.8. Świadczenia przedemerytalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.9. Wynagrodzenia chorobowe i zasiłki chorobowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.9.1. Kontrola prawidłowości orzekania o czasowej niezdolności do pracy . . . . .

5.10. Świadczenia rehabilitacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.11. Zasiłki wyrównawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.12. Zasiłki macierzyńskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.13. Zasiłki opiekuńcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.14. Dodatki pielęgnacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.15. Dodatki do rent rodzinnych dla sierot zupełnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.16. Zasiłki pogrzebowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.17. Jednorazowe odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.18. Inne świadczenia i refundacje z tytułu wypadku przy pracy i choroby zawodowej . . . . .

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Spis treści

Wsparcie dla rodzin z dziećmi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6.1. Świadczenia rodzinne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6.1.1. Zasiłki rodzinne i dodatki do zasiłków rodzinnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6.1.2. Świadczenia opiekuńcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6.1.3. Jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka . . . . . . . . . . . . . . . .

6.1.4. Jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka wypłacana

przez gminy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6.2. Świadczenia z funduszu alimentacyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Świadczenia z ubezpieczenia społecznego rolników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7.1. Organizacja systemu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7.2. Funkcjonowanie systemu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Powszechne ubezpieczenie zdrowotne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Świadczenia z tytułu bezrobocia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

WSTĘP

Oddajemy w Państwa ręce zaktualizowane wydanie opracowania „Ubezpieczenia spo-

łeczne w Polsce”. Znajdą w nim Państwo bieżące wiadomości dotyczące zadań realizowanych
przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS), wysokości bieżących składek oraz świadczeń
przewidzianych w polskim systemie zabezpieczenia społecznego.

Informacje zawarte w niniejszej publikacji zostały przedstawione tematycznie w możliwie

prosty sposób. Dotyczą one świadczeń z ubezpieczenia społecznego oraz niektórych świadczeń,
które nie należą do systemu ubezpieczeń społecznych, jednakże którymi ZUS, jako instytucja
publiczna działająca na rzecz systemu zabezpieczenia społecznego w Polsce, administruje.

Ponadto w opracowaniu tym omówiono podstawowe zasady funkcjonowania odrębnych sys-

temów, którymi ZUS nie administruje, takich jak: system ubezpieczenia zdrowotnego, świadczenia
rodzinne, świadczenia z tytułu bezrobocia oraz świadczenia z ubezpieczenia społecznego rolników.
Informacje dotyczące wymienionych systemów wydały się nam niezbędne do całościowego ujęcia
wszystkich świadczeń bez względu na charakter przynależności do danego systemu.

W opracowaniu naszym został pominięty system ubezpieczeń społecznych służb mundurowych.

W celu zdobycia dokładniejszych informacji o ZUS i o systemie ubezpieczeń społecznych

w Polsce zapraszamy na stronę internetową – www.zus.pl.

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

ORGANIZACJA POLSKIEGO SYSTEMU ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO

1.1.

Schemat organizacyjny

MINISTERSTWO PRACY

I POLITYKI SPOŁECZNEJ

MINISTERSTWO PRACY

I POLITYKI SPOŁECZNEJ

MINISTERSTWO

ROLNICTWA I ROZWOJU WSI

MINISTERSTWO

ZDROWIA

Bezrobocie

Świadczenia

rodzinne

Pomoc

społeczna

Ochrona

zdrowia

Wojewódzkie

Urzędy

Pracy

(16)

Wydziały

Polityki Społecznej

Urzędów Wojewódzkich

(16)

oraz

Regionalne Ośrodki

Polityki Społecznej

(16)

Dla

pracowników

i osób zrównanych

Dla

rolników

Narodowy

Fundusz Zdrowia

(NFZ)

Powiatowe

(Miejskie)

Urzędy Pracy

(341)

Zakład

Ubezpieczeń Społecznych

(ZUS)

Kasa Rolniczego

Ubezpieczenia Społecznego

(KRUS)

Oddziały

(43)

Oddziały Regionalne

(16)

Oddziały

Wojewódzkie

NFZ

(16)

Powiatowe Centra

Pomocy Rodzinie

(379)

Inspektoraty

(214)

Placówki Terenowe

(256)

Delegatury

Oddziałów

Wojewódzkich

Ośrodki

Pomocy Społecznej

(2494)

Biura Terenowe

(68)

Emerytury

i renty

Wypadki

przy pracy

i choroby

zawodowe

Choroba

i macierzyństwo

1.2.

Działy administracji rządowej

Ustawa z dnia 4 września 1997 roku o działach administracji rządowej (Dz.U. z 2007 r.

nr 65, poz. 437 z późn. zm.) określa zadania i kompetencje właściwych ministrów, m.in. w sferze
zabezpieczenia społecznego.

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Organizacja polskiego systemu zabezpieczenia społecznego

Dział „zabezpieczenie społeczne” obejmuje sprawy ubezpieczeń społecznych i zaopatrzenia

społecznego, funduszy emerytalnych, pomocy społecznej i świadczeń na rzecz rodziny, świad-
czeń socjalnych, zatrudnienia, rehabilitacji społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych,
kombatantów i osób represjonowanych oraz koordynacji systemów zabezpieczenia społecz-
nego, z wyjątkiem rzeczowych świadczeń leczniczych, działalności pożytku publicznego, w tym
nadzoru nad prowadzeniem tej działalności przez organizacje pożytku publicznego, z wyłącze-
niem nadzoru nad działalnością w zakresie ratownictwa i ochrony ludności, i podlega ministrowi
właściwemu do spraw zabezpieczenia społecznego.

Ubezpieczenia społeczne rolników znajdują się w dziale „rozwój wsi”. Dział ten podlega minis-

trowi właściwemu do spraw rozwoju wsi, który w zakresie ubezpieczenia społecznego rolników
współdziała z ministrem właściwym do spraw zabezpieczenia społecznego.

Problemy zatrudnienia i przeciwdziałania bezrobociu mieszczą się w dziale „praca”, kierowa-

nym przez ministra właściwego do spraw pracy.

Dział „zdrowie” obejmuje m.in. sprawy ochrony zdrowia i organizacji opieki zdrowotnej, nad-

zoru nad produktami leczniczymi i wyrobami medycznymi, lecznictwa uzdrowiskowego oraz
koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego w zakresie rzeczowych świadczeń leczni-
czych. Dział ten podlega ministrowi właściwemu do spraw zdrowia.

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

RAMY PRAWNE SYSTEMU ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO

2.1.

Ustawodawstwo krajowe

Na system zabezpieczenia społecznego w Polsce składają się: system ubezpieczenia

i zaopatrzenia społecznego, system ubezpieczenia zdrowotnego, świadczenia z tytułu bezrobo-
cia oraz świadczenia rodzinne.

Zadania z zakresu zabezpieczenia społecznego realizują liczne podmioty, do których należą m.in.:

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) – świadczenia pieniężne z ubezpieczenia spo-

łecznego,

Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS) – świadczenia z ubezpieczenia spo-

łecznego rolników,

Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej (MPiPS) – świadczenia na wypadek bezrobocia,

świadczenia rodzinne i świadczenia socjalne (z pomocy społecznej),

Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ) – świadczenia rzeczowe z ubezpieczenia zdrowotnego,

otwarte fundusze emerytalne (OFE) – gromadzą i inwestują środki na sﬁ nansowanie części

nowej emerytury w ramach II ﬁ laru,

pracownicze programy emerytalne (PPE) – gromadzą i inwestują środki na sﬁ nansowanie

uzupełniającej (dobrowolnej) części nowej emerytury w ramach III ﬁ laru.

Obowiązek ubezpieczenia na wypadek określonych ryzyk socjalnych oraz gwarancje świad-

czeń w przypadku zaistnienia danego ryzyka zapisane są w wielu aktach prawnych, poczynając
od aktu prawnego najwyższego rzędu, czyli Konstytucji RP.

Szczegółowe regulacje dotyczące poszczególnych obszarów zabezpieczenia społecznego

określają odrębne ustawy, z których najważniejsze to:

ustawa z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2009 r.

nr 205, poz. 1585 z późn. zm.),

ustawa z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Spo-

łecznych (Dz.U. z 2009 r. nr 153, poz. 1227 z późn. zm.),

ustawa z dnia 21 listopada 2008 roku o emeryturach kapitałowych (Dz.U. nr 228, poz. 1507

z późn. zm.),

ustawa z dnia 28 sierpnia 1997 roku o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych

(Dz.U. z 2010 r. nr 34, poz. 189 z późn. zm.),

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Ramy prawne systemu zabezpieczenia społecznego

ustawa z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych (Dz.U. nr 237, poz. 1656

z późn. zm.),

ustawa z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecz-

nego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. z 2010 r. nr 77, poz. 512 z późn. zm.),

ustawa z dnia 30 października 2002 roku o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków

przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. z 2009 r. nr 167, poz. 1322 z późn. zm.),

ustawa z dnia 28 listopada 2003 roku o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. z 2006 r. nr 139,

poz. 992 z późn. zm.),

ustawa z dnia 27 czerwca 2003 roku o rencie socjalnej (Dz.U. nr 135, poz. 1268 z późn. zm.),

ustawa z dnia 30 kwietnia 2004 roku o świadczeniach przedemerytalnych (Dz.U. nr 120,

poz. 1252 z późn. zm.),

ustawa z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. z 2008 r.

nr 50, poz. 291 z późn. zm.).

Świadczenia lecznicze udzielane są na podstawie:

ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach opieki zdrowotnej ﬁ nansowanych ze

środków publicznych (Dz.U. z 2008 r. nr 164, poz. 1027 z późn. zm.).

Świadczenia na wypadek bezrobocia przysługują na mocy:

ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U.

z 2008 r. nr 69, poz. 415 z późn. zm.).

Świadczenia z pomocy społecznej udzielane są na podstawie:

ustawy z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej (Dz.U. z 2009 r. nr 175, poz. 1362

z późn. zm.).

Świadczenia rodzinne udzielane są na podstawie:

ustawy z dnia 28 listopada 2003 roku o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. z 2006 r. nr 139,

poz. 992 z późn. zm.).

Świadczenia z funduszu alimentacyjnego udzielane są na podstawie:

ustawy z dnia 7 września 2007 roku o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz.U.

z 2009 r. nr 1, poz. 7 z późn. zm.).

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Ramy prawne systemu zabezpieczenia społecznego

Rehabilitacja zawodowa i społeczna oraz zatrudnianie osób niepełnosprawnych odbywa

się na podstawie:

ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz o zatrudnianiu

osób niepełnosprawnych (Dz.U. z 2011 r. nr 127, poz. 721).

2.2.

Międzynarodowe ramy prawne wiążące Polskę

Artykuł 87 Konstytucji RP wymienia jako źródło powszechnie obowiązującego

prawa m.in. ratyﬁ kowane umowy międzynarodowe. Umowy takie stanowią więc część krajo-
wego porządku prawnego i mają pierwszeństwo stosowania w przypadku ewentualnej kolizji
z ustawami krajowymi, jeżeli zostały ratyﬁ kowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie
(art. 91 ust. 2 Konstytucji RP).

Od 1 maja 2004 roku, tj. od uzyskania przez Polskę statusu członka Unii Europejskiej, normą

prawa krajowego stały się unijne akty prawne, a przede wszystkim – traktaty, rozporządzenia
i dyrektywy. Przepisy wspólnotowe mają wyższą rangę niż przepisy ustawodawstwa polskiego
(przepisy krajowe) i pierwszeństwo stosowania w sytuacji, gdyby okazało się, że polskie przepisy
regulują daną kwestię odmiennie niż przepisy unijne.

Przepisy zawarte w traktatach i rozporządzeniach stają się automatycznie częścią porządku

prawnego państw członkowskich.

Rozporządzenia obowiązują wprost, bez konieczności ich ratyﬁ kacji, natomiast dyrektywy

powinny być wprowadzane do krajowego porządku prawnego zwykle w okresie od jednego roku
do trzech lat.

Podstawowymi aktami prawnymi Wspólnot Europejskich w sferze zabezpieczenia społecz-

nego są traktaty Wspólnoty Europejskiej oraz wydane na ich podstawie:

rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 roku

w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, umożliwiające korzystanie ze
świadczeń przysługujących w ramach systemu zabezpieczenia społecznego podczas przemiesz-
czania się obywateli państw członkowskich UE w ramach jej granic,

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Ramy prawne systemu zabezpieczenia społecznego

rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 roku

dotyczące wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów
zabezpieczenia społecznego,

rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1231/2010 z dnia 24 listopada 2010 roku

rozszerzające rozporządzenie (WE) nr 883/2004 i rozporządzenie (WE) nr 987/2009 na obywateli
państw trzecich, którzy nie są jeszcze objęci tymi rozporządzeniami jedynie ze względu na swoje
obywatelstwo,

dyrektywa Rady (EWG) nr 79/7 z dnia 19 grudnia 1978 roku w sprawie stopniowego realizowa-

nia zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn w zakresie zabezpieczenia społecznego.

Ponadto nadal pozostają w mocy następujące przepisy:

rozporządzenie Rady (EWG) nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 roku w sprawie stosowania

systemów zabezpieczenia społecznego w stosunku do pracowników najemnych, osób prowa-
dzących działalność na własny rachunek oraz do członków ich rodzin przemieszczających się
we Wspólnocie,

rozporządzenie Rady (EWG) nr 574/72 z dnia 21 marca 1972 roku w sprawie wykonywania roz-

porządzenia (EWG) nr 1408/71 w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego
w stosunku do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek
oraz do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie,

dla celów realizacji:

rozporządzenia Rady (WE) nr 859/03 z dnia 14 maja 2003 roku rozszerzającego przepisy roz-

porządzeń nr 1408/71 i nr 574/72 na obywateli państw trzecich, którzy nie są jeszcze objęci tymi
przepisami wyłącznie ze względu na ich obywatelstwo – postanowienia tego rozporządzenia mają
zastosowanie wyłącznie do obywateli państw trzecich zamieszkałych legalnie na terytorium Wiel-
kiej Brytanii lub do obywateli państw trzecich, którzy posiadają okresy ubezpieczenia przebyte
w Wielkiej Brytanii i zamieszkują na terenie innego państwa członkowskiego,

porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym i umowy zawartej między Europej-

ską Wspólnotą Gospodarczą i jej państwami członkowskimi z jednej strony a Konfederacją
Szwajcarską z drugiej w sprawie swobodnego przepływu osób – dopóki porozumienia te nie
zostaną zmienione w świetle przepisów rozporządzenia nr 883/2004 w sprawie koordynacji
systemów zabezpieczenia społecznego.

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Ramy prawne systemu zabezpieczenia społecznego

Rozporządzenia wspólnotowe z zakresu koordynacji systemów zabezpieczenia społecz-

nego zastąpiły – z chwilą przystąpienia Polski do Unii Europejskiej – dwustronne umowy mię-
dzynarodowe o zabezpieczeniu społecznym, które dotychczas łączyły Polskę z państwami
członkowskimi.

Obecnie obowiązują następujące umowy o zabezpieczeniu społecznym:
Umowa z 16 stycznia 1958 roku między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Rzą-

dem Federacyjnej Ludowej Republiki Jugosławii o ubezpieczeniu społecznym – w odniesieniu
do: Chorwacji, Bośni i Hercegowiny, Serbii oraz Czarnogóry.

Od 1 lipca 2007 roku obowiązuje polsko-macedońska umowa o zabezpieczeniu społecznym,

która w stosunkach pomiędzy tymi państwami zastąpiła umowę zawartą między Rządem Polskiej
Republiki Ludowej a Rządem Federacyjnej Ludowej Republiki Jugosławii w 1958 roku.

Od 1 marca 2009 roku obowiązuje umowa o zabezpieczeniu społecznym między Rze-

cząpospolitą Polską a Stanami Zjednoczonymi Ameryki, podpisana w Warszawie 2 kwiet-
nia 2008 roku, oraz porozumienie administracyjne w sprawie stosowania tej umowy, podpi-
sane w tym samym dniu.

Od 1 października 2009 roku obowiązuje umowa o zabezpieczeniu społecznym między Rze-

cząpospolitą Polską a Kanadą, podpisana w Warszawie 2 kwietnia 2008 roku, oraz porozumienie
administracyjne w sprawie stosowania tej umowy, podpisane w tym samym dniu.

Od 1 marca 2010 roku obowiązuje umowa o zabezpieczeniu społecznym między Rze-

cząpospolitą Polską a Republiką Korei (Korea Południowa), podpisana w Warszawie 25 lute-
go 2009 roku, oraz porozumienie administracyjne w sprawie stosowania tej umowy, podpisane
w tym samym dniu.

Od 1 października 2010 roku obowiązuje umowa o zabezpieczeniu społecznym między Rze-

cząpospolitą Polską a Australią, podpisana w Warszawie 7 października 2009 roku, oraz porozu-
mienie administracyjne w sprawie stosowania tej umowy, podpisane w tym samym dniu.

Mimo obowiązywania od 1 maja 2004 roku w polsko-austriackich oraz w polsko-niemieckich

stosunkach przepisów wspólnotowych z zakresu zabezpieczenia społecznego nadal obowiązują

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Ramy prawne systemu zabezpieczenia społecznego

pewne szczególne, korzystne dla polskich obywateli, regulacje, wynikające z obowiązujących do
30 kwietnia 2004 roku między Polską a Austrią oraz Polską a Niemcami umów dwustronnych
o zabezpieczeniu społecznym:

art. 33 ust. 3 umowy z dnia 7 września 1998 roku między Rzecząpospolitą Polską a Republiką

Austrii o zabezpieczeniu społecznym,

umowa z dnia 9 października 1975 roku między Polską Rzecząpospolitą Ludową a Republiką

Federalną Niemiec o zaopatrzeniu emerytalnym i wypadkowym pod warunkami i w zakresie
określonym w art. 27 ust. 2-4 umowy z dnia 8 grudnia 1990 roku między Rzecząpospolitą Pol-
ską a Republiką Federalną Niemiec o zabezpieczeniu społecznym,

art. 11 ust. 3, art. 19 ust. 4, art. 27 ust. 5, art. 28 ust. 2 umowy z dnia 8 grudnia 1990 roku mię-

dzy Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o zabezpieczeniu społecznym.

18 maja 2012 roku została podpisana umowa o zabezpieczeniu społecznym pomiędzy Rze-

cząpospolitą Polską a Ukrainą oraz porozumienie administracyjne w sprawie stosowania tej
umowy. Umowa wejdzie w życie po przeprowadzeniu procedury ratyﬁ kacji. Przewidywany czas
wejścia w życie umowy to IV kwartał 2012 roku.

Ponadto Polska jest związana międzynarodowymi konwencjami i zaleceniami Międzynarodo-

wej Organizacji Pracy oraz postanowieniami Europejskiej Karty Społecznej Rady Europy.

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

ZAKŁAD UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH – INFORMACJE PODSTAWOWE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych powstał w 1934 roku na podstawie rozporządzenia

Prezydenta RP z dnia 24 października 1934 roku o zmianie ustawy z dnia 28 marca 1933 roku
o ubezpieczeniu społecznym. Zgodnie z rozporządzeniem połączono 5 instytucji ubezpiecze-
niowych (Izbę Ubezpieczeń Społecznych, Zakład Ubezpieczenia na Wypadek Choroby, Zakład
Ubezpieczenia od Wypadków, Zakład Ubezpieczeń Pracowników Umysłowych, Zakład Ubezpie-
czenia Emerytalnego Robotników).

Reforma z 1999 roku postawiła przed Zakładem Ubezpieczeń Społecznych największe

w jego historii wyzwanie, nakładając nań kilkakrotnie większe obowiązki w stosunku do zadań
realizowanych wcześniej.

Strukturalny charakter reform systemu ubezpieczenia społecznego oraz systemu ochrony

zdrowia, jakie nastąpiły z dniem 1 stycznia 1999 roku, sprawiły, że Zakład Ubezpieczeń Społecz-
nych jest jednym z głównych ogniw nowego systemu zabezpieczenia społecznego.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest państwową jednostką organizacyjną i posiada osobo-

wość prawną. Jego zadania są określone w ustawie z dnia 13 października 1998 roku o systemie
ubezpieczeń społecznych. ZUS spełnia również liczne funkcje powierzone mu do realizacji na
mocy innych ustaw.

3.1.

Zadania ZUS

Zakład Ubezpieczeń Społecznych:

ustala uprawnienia i wypłaca każdego miesiąca emerytury i renty dla około 7,3 mln osób,

ustala uprawnienia i wypłaca zasiłki chorobowe, zasiłki macierzyńskie, zasiłki opiekuńcze,

zasiłki wyrównawcze, świadczenia rehabilitacyjne, zasiłki pogrzebowe,

przeprowadza badania lekarskie i wydaje orzeczenia dla potrzeb ustalenia uprawnień do

świadczeń z ubezpieczeń społecznych, innych świadczeń wypłacanych przez ZUS oraz dla
celów pozaubezpieczeniowych; w 2011 roku ZUS wydał około 864,4 tys. takich orzeczeń,

kontroluje prawidłowość orzekania o czasowej niezdolności do pracy; w 2011 roku wydanych

zostało 472,6 tys. orzeczeń w tych sprawach,

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Zakład Ubezpieczeń Społecznych – informacje podstawowe

nadaje upoważnienia lekarzom do wystawiania zaświadczeń lekarskich o czasowej niezdol-

ności do pracy, a w przypadku stwierdzenia rażących uchybień przy orzekaniu o czasowej
niezdolności do pracy cofa powyższe upoważnienia; na koniec 2011 roku do wystawiania
zaświadczeń lekarskich było uprawnionych 132,2 tys. lekarzy,

realizuje zadania z zakresu prewencji rentowej, w tym rehabilitacji leczniczej, oraz prewencji

wypadkowej; w 2011 roku rehabilitacji leczniczej poddano 73 828 osób,

ustala obowiązek ubezpieczeń społecznych, wymierza i pobiera składki na te ubezpie-

czenia; w 2011 roku kwota zebranych składek na powyższe ubezpieczenia wyniosła
102 548,9 mln zł,

z części składki na ubezpieczenie emerytalne pobiera składkę na II kapitałowy ﬁ lar ubezpie-

czenia emerytalnego i przekazuje ją do otwartych funduszy emerytalnych (OFE); w 2011 roku
ZUS przekazał do OFE składki na kwotę 15,0 mld zł,

pobiera i rozlicza składkę na ubezpieczenie zdrowotne i przekazuje ją do Narodowego Fun-

duszu Zdrowia (NFZ); w 2011 roku ZUS przekazał z tego tytułu do NFZ składki na kwotę
54,9 mld zł,

pobiera składkę na Fundusz Pracy; za 2011 rok ZUS przekazał z tego tytułu do Ministerstwa

Pracy i Polityki Społecznej kwotę 8,9 mld zł,

pobiera składkę na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych; za 2011 rok kwota

przekazanych z tego tytułu składek wyniosła 363,1 mln zł,

pobiera i rozlicza składkę na Fundusz Emerytur Pomostowych; w 2011 roku kwota przekaza-

nych z tego tytułu składek do FEP wyniosła 209,7 mln zł,

prowadzi rozliczenia na kontach płatników składek i ewidencjonuje składki na indywidualnych

kontach ubezpieczonych,

kontroluje płatników składek w zakresie wywiązywania się przez nich z obowiązku opłaty skła-

dek i poprawności realizacji zadań ustawowo powierzonych płatnikom (np. wypłata różnego
rodzaju zasiłków) oraz prowadzi przymusowe dochodzenie należności z tytułu składek na
ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne,

prowadzi indywidualne konta ubezpieczonych oraz Centralny Rejestr Ubezpieczonych,

prowadzi Centralny Rejestr Członków Otwartych Funduszy Emerytalnych,

prowadzi system ewidencji płatników składek oraz Centralny Rejestr Płatników Składek,

zarządza Funduszem Rezerwy Demograﬁ cznej,

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Zakład Ubezpieczeń Społecznych – informacje podstawowe

w imieniu emerytów i rencistów odprowadza do urzędów skarbowych należny podatek docho-

dowy od osób ﬁ zycznych (w 2011 roku na kwotę 11,3 mld zł) oraz odprowadza do Narodo-
wego Funduszu Zdrowia należną od emerytów i rencistów składkę na ubezpieczenie zdro-
wotne (w 2011 roku na kwotę 13,1 mld zł),

przyznaje oraz wypłaca renty socjalne; w 2011 roku ZUS wypłacił świadczenia dla 252,0 tys.

osób w kwocie 1 830,1 mln zł,

przyznaje oraz wypłaca świadczenia przedemerytalne; w 2011 roku ZUS wypłacił świadczenia

dla 87,1 tys. osób w kwocie 984,7 mln zł,

współpracuje z organami administracji rządowej, z zagranicznymi instytucjami ubezpieczenio-

wymi oraz organizacjami międzynarodowymi,

pełni funkcję instytucji właściwej i instytucji łącznikowej przy realizacji międzynarodowych

umów i porozumień w dziedzinie ubezpieczeń społecznych oraz zajmuje się obsługą świad-
czeń realizowanych na podstawie tych umów i porozumień,

pełni funkcję instytucji właściwej i instytucji łącznikowej w zakresie koordynacji systemów

zabezpieczenia społecznego w obszarze realizowanym przez ZUS.

Zakres zadań realizowanych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych czyni zeń jedną z naj-

większych instytucji publicznych w Polsce. ZUS łączy funkcje instytucji ﬁ nansowej (pobór skła-
dek, wypłata świadczeń, pobór podatków w imieniu emerytów i rencistów) z funkcjami instytucji
mającej przynieść swym klientom – świadczeniobiorcom i płatnikom składek – poczucie bezpie-
czeństwa związane z wiarygodnym wypełnianiem powierzonych społecznych misji.

3.2.

Struktury ZUS

Działalnością Zakładu Ubezpieczeń Społecznych kieruje Prezes, który stoi na czele

Zarządu składającego się z 2-4 członków. Prezes ZUS powoływany jest przez Prezesa Rady Mini-
strów, na wniosek ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego, spośród osób
wyłonionych w drodze otwartego i konkurencyjnego naboru. Prezes Rady Ministrów odwołuje
Prezesa ZUS na wniosek ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego. Członków
Zarządu powołuje i odwołuje Rada Nadzorcza ZUS, na wniosek Prezesa ZUS.

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Zakład Ubezpieczeń Społecznych – informacje podstawowe

Rada Nadzorcza jest organem opiniodawczo-decyzyjnym. Powoływana jest przez Prezesa Rady

Ministrów na 5-letnią kadencję z klucza trójstronnego, tzn. że członkami Rady Nadzorczej zostają osoby
delegowane przez partnerów dialogu społecznego działających w Trójstronnej Komisji do spraw Spo-
łeczno-Gospodarczych – przedstawiciele związków zawodowych, organizacji pracodawców oraz
rządu

. Dodatkowo w skład Rady wchodzi też przedstawiciel organizacji emerytów i rencistów. Oznacza

to, że liczba członków Rady jest uzależniona od liczby funkcjonujących w danym czasie reprezentatyw-
nych (ogólnokrajowych) organizacji pracodawców i pracowników. Obecnie Rada liczy 12 członków.

Realizacja zadań ZUS jest zapewniona przez Centralę i terenowe jednostki organizacyjne

(43 oddziały, 214 inspektoratów i 68 biur terenowych).

3.3.

Rodzaje ubezpieczeń społecznych i zasady podlegania tym ubezpieczeniom w ZUS

Polski system ubezpieczeń społecznych obejmuje:

ubezpieczenie emerytalne,

ubezpieczenia rentowe,

ubezpieczenie chorobowe,

ubezpieczenie wypadkowe.

Ubezpieczonym jest osoba ﬁ zyczna, która podlega chociaż jednemu z ubezpieczeń społecznych.

Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych wprowadziła ubezpieczenia obowiązkowe,

dobrowolne, a także możliwość kontynuowania ubezpieczeń.

Obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają m.in.:

pracownicy, z wyłączeniem prokuratorów,

a także:

członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych,

zleceniobiorcy,

Czterej członkowie Rady Nadzorczej (w tym przewodniczący) powoływani są na wniosek ministra właściwego ds. zabezpie-

czenia społecznego (art. 75 ust. 1 pkt 1 ustawy o s.u.s.).

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Zakład Ubezpieczeń Społecznych – informacje podstawowe

osoby prowadzące pozarolniczą działalność,

duchowni,

posłowie i senatorowie pobierający uposażenie,

osoby pobierające zasiłek dla bezrobotnych,

osoby przebywające na urlopach wychowawczych lub pobierające zasiłek macierzyński.

Osoby objęte obowiązkowymi ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi mogą, po ustaniu

tych ubezpieczeń, kontynuować je dobrowolnie. Kontynuacja ubezpieczeń możliwa jest w przy-
padku, gdy osoba nie ma innych tytułów do ubezpieczeń społecznych.

W 2011 roku ubezpieczonych było 15 853,5 tys. osób.

Obowiązkowo ubezpieczeniu chorobowemu podlegają osoby objęte obowiązkowo ubez-

pieczeniami emerytalnym i rentowymi, które są:

pracownikami, z wyłączeniem prokuratorów,

członkami rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych,

osobami odbywającymi służbę zastępczą.

Liczba ubezpieczonych podlegających ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym

w latach 1999-2011 (w tys.)

16 000

15 000

14 000

13 000

12 000

11 000

10 000

1999 r. 2000 r. 2001 r. 2002 r. 2003 r. 2004 r. 2005 r. 2006 r. 2007 r. 2008 r. 2009 r. 2010 r. 2011 r.

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Zakład Ubezpieczeń Społecznych – informacje podstawowe

Dobrowolnie (na swój wniosek) do ubezpieczenia chorobowego mogą przystąpić osoby

objęte obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi, m.in.:

prowadzące pozarolniczą działalność,

wykonujące pracę na podstawie umowy zlecenia, umowy agencyjnej.

Obowiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemu podlegają osoby objęte ubezpieczeniami

emerytalnym i rentowymi, np.: pracownicy, zleceniobiorcy, członkowie rolniczych spółdzielni pro-
dukcyjnych, osoby prowadzące pozarolniczą działalność oraz osoby z nimi współpracujące.

3.4.

Rodzaje świadczeń realizowanych przez ZUS

Zakład Ubezpieczeń Społecznych – jako podstawowy wykonawca przepisów o ubez-

pieczeniach społecznych – ustala uprawnienia i wypłaca świadczenia ubezpieczeniowe oraz inne
świadczenia zlecone mu do realizacji na mocy odrębnych przepisów.

W różnych sytuacjach życiowych mogą przysługiwać następujące świadczenia:

Z tytułu choroby i macierzyństwa

zasiłek chorobowy

zasiłek macierzyński

zasiłek opiekuńczy

zasiłek wyrównawczy

świadczenie rehabilitacyjne

Z tytułu długotrwałej niezdolności do pracy

renta z tytułu niezdolności do pracy

renta szkoleniowa

Z tytułu starości

emerytura

dodatek pielęgnacyjny do emerytur i rent

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Zakład Ubezpieczeń Społecznych – informacje podstawowe

Z tytułu śmierci żywiciela

renta rodzinna

dodatek do renty rodzinnej dla sieroty zupełnej

Z tytułu wypadku przy pracy i choroby zawodowej

jednorazowe odszkodowanie

świadczenia z tytułu choroby, długotrwałej niezdolności do pracy i śmierci żywiciela

świadczenia zdrowotne z zakresu stomatologii i szczepień ochronnych

zwrot kosztów poniesionych na zakup przedmiotów ortopedycznych

Inne

zasiłek pogrzebowy

renta socjalna

świadczenie przedemerytalne

rehabilitacja lecznicza w ramach prewencji rentowej ZUS

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

FINANSE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH

Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest dysponentem Funduszu Ubezpieczeń Społecz-

nych, Funduszu Rezerwy Demograﬁ cznej i Funduszu Emerytur Pomostowych.

Odrębnie ﬁ nansowane są świadczenia rodzinne, zdrowotne, świadczenia na wypadek bezro-

bocia oraz świadczenia z ubezpieczenia społecznego rolników.

4.1.

Fundusz Ubezpieczeń Społecznych

Fundusz Ubezpieczeń Społecznych (FUS) jest państwowym funduszem celowym.

Został utworzony z dniem 1 stycznia 1999 roku na mocy ustawy o systemie ubezpieczeń społecz-
nych w celu realizacji zadań z zakresu ubezpieczeń społecznych. Dysponentem Funduszu jest
Zakład Ubezpieczeń Społecznych, państwowa jednostka organizacyjna z siedzibą w Warszawie.

Dochody Funduszu Ubezpieczeń Społecznych składają się z wielu składników, m.in.:

ze składek na ubezpieczenie społeczne, niepodlegających przekazaniu na rzecz otwartych

funduszy emerytalnych,

ze środków rekompensujących kwoty składek przekazanych na rzecz otwartych funduszy

emerytalnych,

z wpłat z budżetu państwa oraz z innych instytucji, przekazanych na świadczenia, których

wypłatę zlecono ZUS, z wyjątkiem świadczeń ﬁ nansowanych z odrębnych rozdziałów budże-
towych oraz wpłat z instytucji zagranicznych,

z oprocentowania rachunków bankowych FUS,

z dotacji z budżetu państwa,

ze środków Funduszu Rezerwy Demograﬁ cznej.

W granicach określonych w ustawie budżetowej FUS może otrzymywać z budżetu państwa

dotacje i nieoprocentowane pożyczki. Dotacje i pożyczki mogą być przeznaczone wyłącznie na
uzupełnienie środków na wypłaty świadczeń gwarantowanych przez państwo, jeżeli przychody
przekazywane na rachunki funduszy (tj. fundusz emerytalny, rentowy, chorobowy i wypad-
kowy) oraz środki zgromadzone na funduszach rezerwowych nie zapewniają pełnej i terminowej
wypłaty świadczeń ﬁ nansowanych z FUS.

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Finanse ubezpieczeń społecznych

Za zgodą ministra właściwego do spraw ﬁ nansów publicznych FUS może zaciągać kredyty.

W ramach FUS wyodrębnia się fundusze:

emerytalny, z którego ﬁ nansowane są emerytury i wydatki na pokrycie niedoboru środków

niezbędnych do zapewnienia wypłat emerytur kapitałowych,

rentowy, z którego ﬁ nansowane są:

— renty z tytułu niezdolności do pracy, renty szkoleniowe, renty rodzinne, dodatki do rent

rodzinnych dla sierot zupełnych, dodatki pielęgnacyjne,

— emerytury przyznane z urzędu zamiast rent z tytułu niezdolności do pracy (patrz: pkt 5.2.4),
— zasiłki pogrzebowe,
— prewencja rentowa,
— świadczenia zlecone ZUS do wypłaty podlegające ﬁ nansowaniu z budżetu państwa,

chorobowy, z którego ﬁ nansowane są zasiłki chorobowe, macierzyńskie, opiekuńcze, wyrów-

nawcze, świadczenia rehabilitacyjne,

wypadkowy, z którego ﬁ nansowane są renty wypadkowe i dodatki do rent, jednorazowe

odszkodowania, zasiłki chorobowe z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem
przy pracy lub chorobą zawodową.

4.1.1. Składki

Stopy procentowe składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe są jedna-

kowe dla wszystkich ubezpieczonych.

Składki na ubezpieczenie emerytalne (19,52%) ﬁ nansuje ubezpieczony i płatnik składek z włas-

nych środków w równych częściach po 9,76% podstawy wymiaru. Jeżeli ubezpieczony jest człon-
kiem otwartego funduszu emerytalnego, część składki na jego ubezpieczenie emerytalne odpro-
wadzana jest przez ZUS do wybranego przez ubezpieczonego otwartego funduszu emerytalnego.
Do 30 kwietnia 2011 roku wynosiła ona 7,3% podstawy wymiaru.

Od 1 maja 2011 roku wysokość składki przekazywanej do otwartego funduszu emerytalnego

wynosi 2,3% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalne – należnej za okres od 1 maja
2011 roku do 31 grudnia 2012 roku. W kolejnych latach przewidywany jest wzrost wysokości składki
do otwartego funduszu emerytalnego i do 2017 roku ma ona wzrosnąć do 3,5%.

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Finanse ubezpieczeń społecznych

Różnica pomiędzy wysokością dotychczas przekazywanej składki do OFE – 7,3% a obowią-

zującą wysokością składki emerytalnej przekazywanej do OFE ewidencjonowana jest na subkon-
cie w ZUS. Do 31 grudnia 2012 roku wynosi ona 5,0% podstawy wymiaru składki na ubezpiecze-
nie emerytalne. W kolejnych latach różnica ta będzie się zmieniać wraz ze wzrostem wysokości
składki przekazywanej do otwartego funduszu emerytalnego.

Składki na ubezpieczenie emerytalne podlegają waloryzacji. Waloryzacja polega na pomno-

żeniu zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego składek na ubezpieczenie emerytalne
przez wskaźnik waloryzacji. Waloryzacji podlega kwota składek zewidencjonowanych na koncie
ubezpieczonego na dzień 31 stycznia roku, za który jest przeprowadzana, powiększona o kwoty

Wymiar składek na ubezpieczenia społeczne, na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych,

na Fundusz Pracy i na ubezpieczenie zdrowotne w 2012 roku

Wyszczególnienie

% składki ogółem

Z tego % składki ﬁ nansowane przez:

płatnika

ubezpieczonego

Ubezpieczenia społeczne

Emerytalne

Rentowe

Chorobowe

19,52

8,00 (6,00

)

2,45

9,76

6,50 (4,50

)

9,76

1,50

2,45

Wypadkowe

od 0,67 do 3,86

1,93

od 0,67 do 3,86

Fundusz Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych

0,10

Fundusz Pracy

2,45

Ubezpieczenie zdrowotne

9,00

Składka obowiązywała do 31 stycznia 2012 roku.

Składka dla grup działalności, zróżnicowana, obowiązująca od 1 kwietnia 2012 roku. W przypadku płatników, którym wysokość

stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe ustala ZUS, stopa określona dla ich grupy działalności jest dodatkowo prze-
mnażana przez wskaźnik korygujący w wysokości od 0,5 do 1,5.

Składka dla płatników zgłaszających do ubezpieczenia wypadkowego przeciętnie miesięcznie nie więcej niż 9 ubezpieczo-

nych oraz dla płatników niepodlegających wpisowi do rejestru REGON – składka obowiązująca od 1 kwietnia 2012 roku.

Składka jest potrącana z kwoty należnego podatku od dochodów osobistych (7,75%) i z dochodów po opodatkowaniu (1,25%).

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Finanse ubezpieczeń społecznych

z tytułu przeprowadzonych waloryzacji. Waloryzacja składek przeprowadzana jest corocznie, od
dnia 1 czerwca każdego roku, poczynając od waloryzacji za 2000 rok.

Składki na ubezpieczenia rentowe (8,0%) ﬁ nansuje ubezpieczony z własnych środków

w wysokości 1,5% podstawy wymiaru, a płatnik składek w wysokości 6,5% podstawy wymiaru.

Składki na ubezpieczenie chorobowe (2,45%) w całości ﬁ nansuje sam ubezpieczony.

Stopa procentowa składki na ubezpieczenie wypadkowe jest zróżnicowana dla poszczegól-

nych płatników składek i uzależniona jest ona od kategorii ryzyka oraz od liczby osób zgłoszo-
nych do ubezpieczenia wypadkowego.

Składki na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych ﬁ nan-

suje w całości płatnik składek.

Składki na ubezpieczenie zdrowotne w całości ﬁ nansuje ubezpieczony.

Przeciętna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne w grudniu 2011 roku dla

pracowników wyniosła 2849,22 zł.

4.1.2. Konta ubezpieczonych

Na podstawie ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecz-

nych Zakład Ubezpieczeń Społecznych zobowiązany jest prowadzić konta wszystkich osób zgło-
szonych do ubezpieczeń społecznych.

Konto ubezpieczonego zakładane jest na podstawie pierwszego dokumentu zgłoszeniowego

za danego ubezpieczonego przekazanego przez płatnika składek.

Na koncie ubezpieczonego ewidencjonuje się m.in. następujące informacje:

dane identyﬁ kacyjne ubezpieczonego, tj. imię i nazwisko, data urodzenia, PESEL,

o wysokości składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe, wypadkowe i zdrowotne

oraz o wysokości należnej i odprowadzonej składki do otwartego funduszu emerytalnego,

o zwaloryzowanej wysokości składek na ubezpieczenie emerytalne, z wyłączeniem składek

na otwarte fundusze emerytalne,

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Finanse ubezpieczeń społecznych

o kapitale początkowym oraz zwaloryzowanym kapitale początkowym,

o członkostwie w otwartym funduszu emerytalnym,

o członkostwie w Narodowym Funduszu Zdrowia,

o faktach pozaubezpieczeniowych, mających wpływ na prawo do świadczeń z ubezpieczeń

społecznych i na ich wysokość,

niezbędne do przyznania i wypłaty świadczeń z ubezpieczeń społecznych, a także świadczeń

ﬁ nansowanych z budżetu państwa oraz o dokonanych wypłatach,

o okresach pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, przekazanych

w zgłoszeniu danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze,
o którym mowa w ustawie z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych.

W terminie do 31 sierpnia każdego roku ZUS zobowiązany jest przesłać ubezpieczonemu

urodzonemu po 31 grudnia 1948 roku „Informację o stanie konta ubezpieczonego w ZUS”,
czyli o zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego składkach na ubezpieczenie emerytalne
ogółem, według stanu na dzień 31 grudnia poprzedniego roku. „Informację” za lata 2011 i 2012
ZUS prześle w terminie do 31 sierpnia 2013 roku.

W „Informacji” ZUS podaje dodatkowo wysokość:

zwaloryzowanego kapitału początkowego według stanu na dzień 31 grudnia poprzedniego

roku – w przypadku, gdy kapitał ten został już ubezpieczonemu obliczony,

zwaloryzowanych składek na ubezpieczenie emerytalne, z wyłączeniem składek na otwarte

fundusze emerytalne (należnych – w przypadku ubezpieczonych niebędących płatnikami skła-
dek lub wpłaconych – w przypadku ubezpieczonych będących płatnikami składek oraz osób
współpracujących z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność),

składek na ubezpieczenie emerytalne, z wyłączeniem składek na otwarte fundusze eme-

rytalne – odpowiednio należnych lub wpłaconych, za ostatnie 12 miesięcy kalendarzowych,
według stanu na dzień 31 grudnia poprzedniego roku, w wysokości nominalnej, w podziale na
miesiące,

składek na otwarte fundusze emerytalne według stanu na dzień 31 grudnia poprzedniego roku

oraz począwszy od „Informacji” za rok 2008

wysokość hipotetycznej emerytury – w przypadku ubezpieczonego, który na dzień 31 grud-

nia poprzedniego roku ukończył co najmniej 35 lat.

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Finanse ubezpieczeń społecznych

Wysokość hipotetycznej emerytury to wysokość emerytury, jaką uzyskałby ubezpieczony

w wieku emerytalnym (kobieta 60 lat, mężczyzna 65 lat) według stanu konta ubezpieczonego na
dzień 31 grudnia poprzedniego roku, a także z uwzględnieniem hipotetycznej kwoty składek za
każdy pełny miesiąc do osiągnięcia wieku emerytalnego.

Natomiast ubezpieczonemu, któremu do osiągnięcia wieku emerytalnego brakuje nie więcej

niż 5 lat, podaje się dodatkowo, poczynając od 2008 roku, informacje o wysokości hipotetycz-
nej emerytury, jaką by uzyskał w wieku emerytalnym i przekraczającym wiek emerytalny o rok,
dwa, trzy, cztery i pięć lat według stanu konta na dzień 31 grudnia poprzedniego roku, a także
z uwzględnieniem hipotetycznej kwoty składek za każdy pełny miesiąc do osiągnięcia wieku
emerytalnego.

Ubezpieczonego, który przekroczył wiek emerytalny i nie wystąpił o ustalenie emerytury,

informuje się o wysokości hipotetycznej emerytury, jaką uzyskałby – według stanu konta na
dzień 31 grudnia poprzedniego roku – w wieku faktycznym oraz przekraczającym wiek faktyczny
o rok, dwa, trzy, cztery i pięć lat, a także z uwzględnieniem hipotetycznej kwoty składek za każdy
pełny miesiąc do osiągnięcia wieku, w wieku przekraczającym wiek faktyczny o rok, dwa, trzy,
cztery i pięć lat.

Celem informowania ubezpieczonych, w tym także w zakresie dotyczącym wysokości hipote-

tycznej emerytury, jest:

powiadomienie ubezpieczonych o stanie konta emerytalnego w ZUS,

umożliwienie ubezpieczonym monitorowania stanu swojego konta (tj. sprawdzenia prawidło-

wości zapisów na ich kontach i w razie stwierdzenia nieprawidłowości podjęcia interwencji
w sprawie skorygowania błędnych danych, odpowiednio: u płatnika składek, w ZUS, w OFE
lub w instytucji obsługującej wpłaty).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych przekazuje „Informację o stanie konta ubezpieczonego

w ZUS” za dany rok/okres osobom urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 roku, jeżeli na koncie
osoby ubezpieczonej w ZUS zewidencjonowano co najmniej jedną daną, podlegającą wykazaniu
w tej „Informacji”.

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Finanse ubezpieczeń społecznych

4.1.3. Dochody Funduszu Ubezpieczeń Społecznych

Dochody Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w latach 2010-2011 (w mln zł)

na podstawie zaudytowanego sprawozdania ﬁ nansowego FUS

2010

2011

DOCHODY OGÓŁEM

167 480,8

162 035,8

Składki (przypis)

Dotacja budżetowa ogółem

tego:

— dotacja uzupełniająca

—

dotacja

celowa

Refundacja z tytułu przekazanych składek do OFE

Środki z Funduszu Rezerwy Demograﬁ cznej

Pozostałe przychody

89 761,9
38 111,7

37 863,9

247,8

22 347,2

7 500,0
9 760,0

103 388,2

37 513,4

37 263,6

249,8

15 430,8

4 000,0
1 703,4

W 2011 roku dochody Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wyniosły 162 035,8 mln zł.

Składki są podstawową pozycją dochodów FUS. W 2011 roku stanowiły one 63,8% wszyst-

kich dochodów Funduszu i wyniosły ogółem 103 388,2 mln zł.

Dotacja z budżetu państwa jest drugim co do wielkości źródłem dochodów FUS. W 2011 roku

wyniosła 37 513,4 mln zł i stanowiła 23,2% dochodów Funduszu.

Na dotację z budżetu państwa składa się:

dotacja uzupełniająca – służy pokryciu deﬁ cytu wpływów ze składek w stosunku do wydat-

ków na świadczenia ﬁ nansowane z FUS; w 2011 roku wyniosła 37 263,6 mln zł,

dotacja celowa – przeznaczona jest na wydatki i świadczenia pieniężne pozaubezpiecze-

niowe zlecone ZUS do wypłaty, np. na wypłatę świadczeń dla inwalidów wojennych i wojsko-
wych oraz kombatantów; w 2011 roku wyniosła 249,8 mln zł.

Wpływy z tytułu refundacji przekazanych składek do OFE są kolejną pozycją dochodów

FUS. W 2011 roku wyniosły 15 430,8 mln zł, tj. 9,5% dochodów Funduszu.

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Finanse ubezpieczeń społecznych

Wpływy środków z Funduszu Rezerwy Demograﬁ cznej wyniosły 4 000,0 mln zł, tj. 2,5%

dochodów Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Przekazanie pieniędzy z FRD do FUS odbyło
się na podstawie rozporządzenia w sprawie wykorzystania w 2011 roku środków Funduszu
Rezerwy Demograﬁ cznej na uzupełnienie niedoboru funduszu emerytalnego wynikającego
z przyczyn demograﬁ cznych, przedłożonego przez ministra pracy i polityki społecznej.

Pozostałymi dochodami Funduszu Ubezpieczeń Społecznych są m.in.: zwroty nienależnie

pobranych świadczeń oraz odsetki od należności z tytułu zaległych składek. W 2011 roku wynio-
sły 1 703,4 mln zł, tj. 1,0% dochodów Funduszu.

4.1.4. Wydatki Funduszu Ubezpieczeń Społecznych

Wydatki Funduszu Ubezpieczeń Społecznych składają się z wielu składników, takich jak:

świadczenia pieniężne, prewencja rentowa, prewencja wypadkowa, odpis na działalność Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych oraz pozostałe wydatki.

Wydatki Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w latach 2010-2011 według rodzajów (w mln zł)

na podstawie zaudytowanego sprawozdania ﬁ nansowego FUS

2010

2011

WYDATKI OGÓŁEM, w tym:

160 842,3

166 672,8

Świadczenia pieniężne

— emerytury i renty

—

zasiłki

chorobowe

—

zasiłki

macierzyńskie

—

zasiłki

opiekuńcze

—

zasiłki

pogrzebowe

—

świadczenia

rehabilitacyjne

—

odszkodowania

powypadkowe

—

pozostałe

świadczenia

156 898,7
143 442,7

6 820,8
2 938,8

489,1

1 950,0

924,4
322,0

10,9

162 721,2
149 265,4

7 223,4
3 018,9

543,0

1 385,0

960,8
322,9

1,8

Prewencja rentowa

Prewencja wypadkowa

164,8

3,2

166,7

3,2

Odpis na działalność ZUS

Pozostałe wydatki

3 773,6

93,0

3 773,6

8,1

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Finanse ubezpieczeń społecznych

Wydatki Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w 2011 roku ogółem wyniosły 166 672,8 mln zł,

w tym:

Wydatki na świadczenia pieniężne wyniosły 162 721,2 mln zł, co stanowiło 97,6% wydatków

FUS. Największą ich częścią są wydatki na emerytury i renty i wyniosły one 149 265,4 mln zł,
co stanowiło 89,6% wydatków FUS.

Wydatki na prewencję rentową oraz wypadkową wyniosły 169,9 mln zł, co stanowiło 0,1%

wydatków FUS.

Wydatki z tytułu odpisu na działalność ZUS wyniosły 3 773,6 mln zł i stanowiły 2,3% wydat-

ków FUS.

Wypłaty świadczeń pieniężnych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych

w 2011 roku według rodzajów funduszy

w mln zł

w %

OGÓŁEM

z tego:

Fundusz emerytalny

Fundusz rentowy

Fundusz chorobowy

Fundusz wypadkowy

162 893,6

106 243,4

40 399,2

11 124,7

5 126,3

100,0

65,22

24,80

6,83

3,15

4.1.5. Dochodzenie należności od płatników składek

Dochodzenie należności z tytułu składek jest jednym z podstawowych zadań Zakładu

Ubezpieczeń Społecznych. Zadanie to jest realizowane przez ZUS zarówno na drodze egzeku-
cyjnej (przymusowe dochodzenie należności), jak również poprzez stosowanie przewidzianych
prawem bezegzekucyjnych (umownych) form egzekwowania zaległych należności.

Łączny stan zadłużenia z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne (z zobo-

wiązaniami do OFE) na 31 grudnia 2011 roku wyniósł 15 201 167 tys. zł.

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Finanse ubezpieczeń społecznych

Zaległe należności, do których poboru ZUS jest zobowiązany, podlegają przymusowemu

ściągnięciu w trybach:

egzekucji administracyjnej, która może być prowadzona w ramach:

— egzekucji własnej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych – prowadzonej przez dyrektora

oddziału ZUS jako organu egzekucyjnego przy zastosowaniu środków egzekucyjnych,
tj. zajęcia rachunku bankowego, wynagrodzenia za pracę, świadczeń z ubezpieczenia
społecznego (np. z emerytury lub renty), renty socjalnej, wierzytelności pieniężnych,

— egzekucji za pośrednictwem właściwego urzędu skarbowego – prowadzonej przez naczel-

nika urzędu skarbowego,

egzekucji sądowej prowadzonej przez komornika sądowego na podstawie wystawionego przez

Zakład Ubezpieczeń Społecznych tytułu wykonawczego oraz postępowania upadłościowego.

Poniższy wykres obrazuje strukturę należności objętych działaniami egzekucyjnymi na koniec

okresu sprawozdawczego w 2011 roku.

FUS – należności skierowane do przymusowego dochodzenia należności – 8 417 102 tys. zł

Egzekucja sądowa i postępowania upadłościowe

2 757 523 tys. zł

Egzekucja własna prowadzona przez oddziały ZUS

2 797 142 tys. zł

Egzekucja prowadzona za pośrednictwem urzędów skarbowych

2 862 437 tys. zł

33%

34%

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Finanse ubezpieczeń społecznych

FUS – należności odzyskane – 1 561 226 tys. zł

Egzekucja sądowa i postępowania upadłościowe

464 893 tys. zł

Egzekucja własna prowadzona przez oddziały ZUS

776 549 tys. zł

Egzekucja prowadzona za pośrednictwem urzędów skarbowych

319 784 tys. zł

30%

20%

50%

Należności

skierowane

do egzekucji w tys. zł

(stan początkowy +

+ skierowane)

Należności

odzyskane

w tys. zł

Skuteczność

w %

Egzekucja własna prowadzona przez oddziały ZUS

4 885 445

776 549

15,90

Egzekucja prowadzona przez urzędy skarbowe

3 718 953

319 784

8,60

Egzekucja sądowa i postępowania upadłościowe

3 589 956

464 893

12,95

Najbardziej efektywnym środkiem egzekucyjnym jest tzw. egzekucja własna, co potwierdza

poniższa tabela:

Bezegzekucyjnymi formami egzekwowania należności są możliwość spłaty zobowiązania

w ramach układu ratalnego lub odroczenie terminu płatności należnej składki.

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Finanse ubezpieczeń społecznych

Ulga w opłacaniu składek, w formie układu ratalnego, udzielana jest przez Zakład Ubezpieczeń

Społecznych na wniosek dłużnika, gdy ten spełni określone warunki, m.in. przedłoży dokumenty, na
podstawie których ZUS dokonuje oceny możliwości płatniczych dłużnika ubiegającego się o ulgę.

Przystąpienie przez dłużnika do układu ratalnego powoduje wstrzymanie biegu odsetek.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych jednak nalicza z mocy prawa opłatę prolongacyjną. Opłata
ta wynosi 50% stawki odsetek za zwłokę i stanowi częściową rekompensatę za utracone dalsze
odsetki za zwłokę, jakie byłyby należne, gdyby dłużnik umowy nie zawarł.

W 2011 roku w odniesieniu do należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne Zakład

Ubezpieczeń Społecznych udzielił 11 696 układów ratalnych na łączną kwotę 379 612 tys. zł.

Odroczenie terminu płatności składek ZUS może stosować – na wniosek płatnika składek

– wyłącznie w odniesieniu do składek bieżących, a więc tych, których termin płatności jeszcze
nie upłynął. Ponadto ZUS, w zależności od charakteru zobowiązań, może umarzać należności
z tytułu składek w całości lub w części. Wyjątek stanowią należności z tytułu składek w części
ﬁ nansowanej przez ubezpieczonych, którzy nie są jednocześnie płatnikami składek na własne
ubezpieczenie; należności te z mocy prawa nie podlegają umorzeniu. Zakład Ubezpieczeń Spo-
łecznych posiada uprawnienie do umarzania należności z tytułu składek w zasadzie wyłącznie
w przypadku ich całkowitej nieściągalności, co przykładowo ma miejsce, gdy:

sąd oddalił wniosek o ogłoszenie upadłości dłużnika, jeżeli majątek niewypłacalnego dłużnika

nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania,

sąd umorzył postępowanie upadłościowe, jeżeli majątek pozostały po wyłączeniu z niego przed-

miotów majątkowych dłużnika obciążonych hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zasta-
wem skarbowym lub hipoteką morską nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania,

nie nastąpiło zaspokojenie należności w zakończonym postępowaniu likwidacyjnym,

naczelnik urzędu skarbowego lub komornik sądowy stwierdził brak majątku, z którego można

prowadzić egzekucję,

jest oczywiste, że w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwot przekraczających

wydatki egzekucyjne.

W 2011 roku suma umorzonych na podstawie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych

należności (składki i dodatkowa opłata) wyniosła 12 335 tys. zł.

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Finanse ubezpieczeń społecznych

4.2.

Fundusz Rezerwy Demograﬁ cznej

Fundusz Rezerwy Demograﬁ cznej (FRD) ma status państwowego funduszu celo-

wego. Został on powołany ustawą z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń
społecznych. Głównym celem utworzenia FRD było zwiększenie bezpieczeństwa wypłacalności
świadczeń z ubezpieczenia emerytalnego. Fundusz Rezerwy Demograﬁ cznej pełni rolę funduszu
rezerwowego dla funduszu emerytalnego wyodrębnionego z FUS.

Fundusz Rezerwy Demograﬁ cznej posiada osobowość prawną. Dysponentem środków FRD

jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych, a decyzję o ich uruchomieniu może podjąć wyłącznie
Rada Ministrów.

Podstawowym źródłem zasilania FRD są środki stanowiące część składki na ubezpieczenie emery-

talne, środki pochodzące z prywatyzacji mienia Skarbu Państwa oraz wypracowany zysk z inwestycji.

Fundusz Rezerwy Demograﬁ cznej swoje środki w celu osiągnięcia ich maksymalnego bez-

pieczeństwa i rentowności lokuje w określone instrumenty ﬁ nansowe, to jest w: obligacje skar-
bowe (83,0%), akcje (12,0%) i depozyty skarbowe (5,0%).

Środki pochodzące z prywatyzacji

Środki pochodzące ze składki na ubezpieczenie emerytalne

Zysk wypracowany z inwestycji

Struktura przychodów w latach 2002-2011

59,6%

33,2%

7,2%

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Finanse ubezpieczeń społecznych

Środki FRD mogą być wykorzystane wyłącznie na:

uzupełnienie wynikającego z przyczyn demograﬁ cznych niedoboru funduszu emerytal-

nego FUS,

nieoprocentowaną pożyczkę uzupełniającą środki funduszu emerytalnego FUS na bieżącą

wypłatę świadczeń, zapewniającą płynność ﬁ nansową FUS, zwrotną w terminie nie dłuższym
niż 6 miesięcy od dnia otrzymania środków przez FUS.

W 2011 roku po raz drugi zostały uruchomione środki Funduszu Rezerwy Demograﬁ cznej

i przekazane zostały do funduszu emerytalnego FUS w wysokości 4 mld zł.

Stan Funduszu Rezerwy Demograﬁ cznej na koniec 2011 roku wyniósł 12,79 mld zł.

4.3.

Fundusz Emerytur Pomostowych

Fundusz Emerytur Pomostowych (FEP) jest państwowym funduszem celowym.

Został utworzony z dniem 1 stycznia 2010 roku na mocy ustawy o emeryturach pomostowych
z dnia 19 grudnia 2008 roku w celu ﬁ nansowania emerytur pomostowych. Dysponentem Fundu-
szu jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

Przychody Funduszu Emerytur Pomostowych pochodzą m.in.:

ze składek na FEP,

z dotacji z budżetu państwa,

z oprocentowania rachunków bankowych FEP,

z lokat wolnych środków FEP.

W granicach określonych w ustawie budżetowej FEP może otrzymywać dotacje z budżetu państwa.

Dotacje mogą być przeznaczone na uzupełnienie środków na wypłaty emerytur pomostowych.

Ze środków zgromadzonych w FEP są ﬁ nansowane:

wypłaty emerytur pomostowych,

odsetki za nieterminowe wypłaty emerytur pomostowych,

odpis stanowiący przychód Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Finanse ubezpieczeń społecznych

Wysokość odpisu ustala się corocznie w ustawie budżetowej na podstawie planu ﬁ nanso-

wego FEP, zatwierdzonego przez Prezesa Rady Ministrów.

Zarząd Zakładu Ubezpieczeń Społecznych:

opracowuje projekt rocznego planu ﬁ nansowego FEP w trybie określonym w przepisach doty-

czących prac nad projektem budżetu państwa i po zaopiniowaniu przez Radę Nadzorczą ZUS
przedkłada go ministrowi właściwemu do spraw zabezpieczenia społecznego,

sporządza roczne sprawozdanie z wykonania planu ﬁ nansowego FEP i po zaopiniowaniu

przez Radę Nadzorczą ZUS przedkłada go ministrowi właściwemu do spraw zabezpieczenia
społecznego,

sporządza roczne sprawozdanie ﬁ nansowe FEP (podlegające zaopiniowaniu przez biegłego

rewidenta niebędącego pracownikiem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych) i przedkłada je
ministrowi właściwemu do spraw zabezpieczenia społecznego,

sporządza dla FEP prognozę wpływów i wydatków dla kolejnych 5 lat obrotowych zgodnie

z zasadami ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Wolne środki FEP mogą być lokowane na lokatach bankowych oraz w papierach wartościo-

wych emitowanych przez Skarb Państwa.

Składki na FEP opłaca się za pracownika, który spełnia łącznie następujące warunki:

urodził się po 31 grudnia 1948 roku,

wykonuje prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.

Obowiązek opłacania składek na FEP za pracownika powstaje z dniem rozpoczęcia wyko-

nywania przez niego pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, a ustaje
z dniem zaprzestania wykonywania tych prac.

Stopa składki na FEP wynosi 1,5% podstawy wymiaru. Podstawę wymiaru stanowi podstawa

wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Przy ustalaniu podstawy wymiaru sto-
suje się ograniczenie jak przy naliczaniu składki na ubezpieczenia społeczne.

Składka na FEP jest ﬁ nansowana w całości przez płatnika składek.

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

ŚWIADCZENIA Z UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH
REALIZOWANE PRZEZ ZUS

5.1.

Ogólne informacje o świadczeniach emerytalnych i rentowych z FUS

W 2011 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych wypłacił świadczenia emerytalne i ren-

towe dla około 7,3 mln osób. Ogólna kwota zrealizowanych świadczeń emerytalno-rentowych
wyniosła 149 265,4 mln zł.

Struktura świadczeniobiorców

według rodzajów pobieranych świadczeń emerytalno-rentowych w 2011 roku

Emerytury

4 972,6 tys.

Renty z tytułu niezdolności do pracy

1 124,3 tys.

Renty rodzinne

1 237,0 tys.

15,0%

17,0%

68,0%

Przeciętna wysokość pobieranej emerytury i renty

Przeciętne wysokości poszczególnych rodzajów świadczeń w 2011 roku kształtowały się

następująco:

Rodzaj świadczenia

Wysokość przeciętnego

świadczenia w zł

% przeciętnego wynagrodzenia

Ogółem emerytury i renty
Emerytura
Renta z tytułu niezdolności do pracy
Renta rodzinna

1669,22
1783,06
1323,19
1543,14

49,1
52,5
38,9
45,4

56,1
59,9
44,5
51,9

W 2011 roku przeciętne wynagrodzenie: a) wraz z obowiązkową składką na ubezpieczenia społeczne wyniosło

3399,52 zł; b) pomniejszone o obowiązkową składkę na ubezpieczenia społeczne wyniosło 2974,69 zł.

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Świadczenia z ubezpieczeń społecznych realizowane przez ZUS

Przeciętny wiek mężczyzny w momencie przejścia na emeryturę w 2011 roku wynosił 60,2 lat,

natomiast kobiety – 59,5 lat.

5.1.1. Waloryzacja emerytur i rent

Co roku od 1 marca na podstawie ustalanego wskaźnika waloryzacji przeprowadzana jest

waloryzacja świadczeń emerytalno-rentowych w celu ich urealnienia.

Waloryzacji podlegają: emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy, renty rodzinne,

świadczenia przedemerytalne i zasiłki przedemerytalne, dodatki i świadczenia wypłacane obok
emerytury lub renty, okresowe emerytury kapitałowe i emerytury pomostowe oraz nauczycielskie
świadczenia kompensacyjne.

Waloryzacja obejmuje świadczenia emerytalno-rentowe przyznane przed dniem określonym

jako termin waloryzacji, czyli przed dniem 1 marca. Waloryzacja przeprowadzana jest z urzędu
i obejmuje wszystkie wypłacane świadczenia.

W 2012 roku waloryzacja polegała na dodaniu do kwoty pobieranego świadczenia (emery-

tury, renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, renty inwalidów wojennych i wojskowych,
a także renty rodzinne po tych inwalidach) kwoty waloryzacji w wysokości 71,00 zł.

Renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy, w tym także renta wypadkowa, podlega

waloryzacji poprzez dodanie do kwoty pobieranego świadczenia kwoty 53,23 zł ustalonej
w wymiarze 75% kwoty 71,00 zł.

W przypadku emerytury przysługującej w kwocie niższej niż minimalna emerytura kwota walo-

ryzacji ustalana jest proporcjonalnie do udziału kwoty emerytury w kwocie minimalnej emerytury.

Natomiast dodatki i świadczenia wypłacane obok emerytury lub renty oraz kwoty maksymal-

nych zmniejszeń emerytur i rent zostały zwaloryzowane przy zastosowaniu wskaźnika waloryza-
cji wynoszącego 104,8%.

Od 1 marca 2012 roku w ramach waloryzacji podwyższone zostały również kwoty najniż-

szych emerytur i rent, w tym rent socjalnych.

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Świadczenia z ubezpieczeń społecznych realizowane przez ZUS

5.1.2. Minimalne gwarantowane emerytury i renty

Od 1 marca 2012 roku kwoty minimalnych gwarantowanych świadczeń wynoszą

miesięcznie:

Emerytura

Renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy

799,18 zł

Renta rodzinna

Renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy

613,38 zł

Minimalne renty z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy lub

chorobą zawodową oraz rodzinne renty wypadkowe są o 20% wyższe od podanych wyżej mini-
malnych kwot i wynoszą:

959,02 zł – renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy

pracy lub chorobą zawodową i renta rodzinna wypadkowa,

736,06 zł – renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy

pracy lub chorobą zawodową.

Minimalna emerytura to około:

44,2% średniej emerytury

53,6% minimalnej płacy

Minimalna kwota świadczenia i zasiłku przedemerytalnego, obowiązująca w przypadku osią-

gania przychodu z działalności zarobkowej wynosi 469,12 zł.

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Świadczenia z ubezpieczeń społecznych realizowane przez ZUS

W marcu 2012 roku osoby pobierające świadczenia w minimalnej gwarantowanej wysokości

stanowiły 6,7% wszystkich emerytów i rencistów.

5.1.3. Maksymalne emerytury i renty

Emerytura obliczona według starego systemu nie może być wyższa niż 100% pod-

stawy jej wymiaru (patrz: pkt 5.2.1).

Ograniczenie wysokości podstawy wymiaru dotyczy także rent, z wyjątkiem renty z tytułu

niezdolności do pracy, renty szkoleniowej i renty rodzinnej wypłacanych z ubezpieczenia
wypadkowego.

Wysokość emerytury według nowego systemu uzależniona jest od wysokości zgromadzo-

nych i zwaloryzowanych składek, kapitału początkowego oraz od wieku przejścia na emeryturę
(patrz: pkt 5.2.2). Nie ma więc ograniczenia jej wysokości.

5.1.4. Łączenie emerytury lub renty z pracą

Prawo do łączenia świadczenia emerytalnego z wynagrodzeniem z tytułu wykonywania

pracy bez żadnych ograniczeń mają emeryci, którzy:

osiągnęli podstawowy wiek emerytalny wynoszący dla kobiet 60 lat, a dla mężczyzn 65 lat

oraz

rozwiązali stosunek pracy zawarty przed nabyciem prawa do emerytury

Emeryci, którzy rozwiązali stosunek pracy w związku z przejściem na emeryturę, mogą

później ponownie zatrudnić się u dotychczasowego pracodawcy (na podstawie nowej umowy
o pracę), nie tracąc prawa do wypłaty emerytury. Wypłata emerytury zostanie zawieszona przez
ZUS niezależnie od wysokości osiąganego przychodu z tytułu zatrudnienia kontynuowanego
u tego samego pracodawcy bez rozwiązania stosunku pracy w związku z przyznaniem emery-

Obowiązek rozwiązania stosunku pracy z dotychczasowym pracodawcą wprowadziła ustawa z dnia 16 grudnia 2010 roku

o zmianie ustawy o ﬁ nansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 257, poz. 1726).

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Świadczenia z ubezpieczeń społecznych realizowane przez ZUS

tury. Regulacja ta dotyczy wszystkich emerytów, którzy nie rozwiązali stosunku pracy w związku
z przejściem na emeryturę, a więc zarówno tych, którzy prawo do emerytury uzyskali poczynając
od 1 stycznia 2011 roku oraz tych, którym przyznano emeryturę przed tą datą.

Pewne ograniczenia w zakresie łączenia świadczeń z przychodami z tytułu pracy dotyczą:

emerytów, którzy uzyskali emeryturę przed osiągnięciem podstawowego wieku emerytalnego,

rencistów.

W przypadku tych osób prawo do pobieranego świadczenia emerytalnego lub rentowego

oraz jego wysokość zależy od uzyskiwanych przychodów. Istnieją trzy przedziały przychodów.

Gdy przychód wynosi przeciętnie miesięcznie:

do 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia – wypłacane jest całe świadczenie,

od 70% do 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia – świadczenie zmniejsza się

o taką kwotę, o jaką osiągany przychód przekracza 70% przeciętnego miesięcznego wyna-
grodzenia, nie więcej jednak niż o kwotę maksymalnych zmniejszeń ustalonych dla danego
rodzaju świadczeń,

powyżej 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia – zawiesza się wypłatę świadczenia.

W 2011 roku roczna granica przychodu

odpowiadająca 70% przeciętnego miesięcznego

wynagrodzenia wyniosła 28 444,40 zł, natomiast roczna granica odpowiadająca 130% przecięt-
nego miesięcznego wynagrodzenia wyniosła 52 824,80 zł.

5.2.

Emerytury

Z dniem 1 stycznia 1999 roku weszła w życie reforma systemu emerytalnego.

Od 1999 roku w Polsce funkcjonują równolegle dwa systemy emerytalne:

stary system emerytalny – dla osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 roku,

nowy system emerytalny – dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948 roku.

Przychód powodujący zawieszenie wypłaty bądź zmniejszenie świadczenia rozliczany jest miesięcznie lub w skali rocznej.

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Świadczenia z ubezpieczeń społecznych realizowane przez ZUS

Osoby urodzone po 31 grudnia 1948 roku, a przed 1 stycznia 1969 roku miały możliwość

pozostania w dotychczasowym systemie emerytalnym, tj. repartycyjnym (I ﬁ lar), albo przystąpić
do nowego systemu emerytalnego tj. repartycyjnego (I ﬁ lar) i kapitałowego (II ﬁ lar), wybierając
otwarty fundusz emerytalny. Osoby te mogły przystąpić do nowego systemu emerytalnego do
31 grudnia 1999 roku.

5.2.1. Emerytury w starym systemie emerytalnym

W systemie tym prawo do emerytury przysługuje kobietom, które ukończyły 60 lat, posia-

dającym co najmniej 20-letni okres składkowy i nieskładkowy oraz mężczyznom, którzy ukoń-
czyli 65 lat, posiadającym co najmniej 25-letni okres składkowy i nieskładkowy.

W starym systemie emerytalnym przewiduje się emeryturę z obniżonym stażem ubezpie-

czeniowym. Emeryturę tę może uzyskać kobieta, która ukończyła 60 lat i posiada co najmniej
15-letni okres składkowy i nieskładkowy, a także mężczyzna, który ukończył 65 lat i posiada
20-letni okres składkowy i nieskładkowy. Jednak emerytura ta nie podlega podwyższeniu do
kwoty najniższej gwarantowanej emerytury.

Możliwość uzyskania wcześniejszej emerytury pracowniczej mają:

kobiety urodzone przed 1954 rokiem, jeżeli ukończyły 55 lat i do 31 grudnia 2008 roku

udowodniły:

— 30-letni okres składkowy i nieskładkowy lub
— 20-letni okres składkowy i nieskładkowy, gdy są całkowicie niezdolne do pracy,

mężczyźni urodzeni przed 1949 rokiem, jeżeli skończyli 60 lat, lecz nie ukończyli jednak

powszechnego wieku emerytalnego i udowodnili:

— 35-letni okres składkowy i nieskładkowy lub
— 25-letni okres składkowy i nieskładkowy, gdy są całkowicie niezdolni do pracy.

Ustawa emerytalna precyzuje także inne, szczególne warunki uzyskania tej emerytury dla

kobiet i mężczyzn.

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Świadczenia z ubezpieczeń społecznych realizowane przez ZUS

Niektóre grupy zawodowe, osoby pracujące w szczególnych warunkach i w szczególnym

charakterze (np. górnicy, nauczyciele) oraz osoby niezdolne do pracy (posiadające orzeczenie
o niezdolności do pracy wydane przez lekarza orzecznika ZUS lub komisję lekarską ZUS) mają
prawo do przejścia na emeryturę w wieku niższym niż obowiązujący.

Średni staż pracy osób przechodzących na emeryturę jest z kolei zdecydowanie wyższy

od wymaganego minimum i w grudniu 2011 roku wynosił 34,2 lat dla mężczyzny i 34,8 lat dla
kobiety.

Emerytura obliczona według starego systemu wynosi:

24% kwoty bazowej + 1,3% podstawy wymiaru za każdy rok okresów składkowych +

+ 0,7% podstawy wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych

Podstawę wymiaru stanowi przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia eme-

rytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych,
wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat kalendarzowych lub z 20 lat kalendarzo-
wych wybranych z całego okresu ubezpieczenia.

Do podstawy wymiaru dolicza się kwoty przysługujących ubezpieczonemu w danym roku

kalendarzowym wynagrodzeń za czas niezdolności do pracy oraz kwoty zasiłków: chorobowego,
macierzyńskiego, opiekuńczego, świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku wyrównawczego lub
dodatku wyrównawczego.

W celu ustalenia podstawy wymiaru oblicza się sumę kwot podstaw wymiaru składek i kwot

wymienionych wyżej świadczeń w okresie każdego roku z wybranych lat kalendarzowych i obli-
cza się stosunek każdej z tych sum kwot do rocznej kwoty przeciętnego wynagrodzenia ogłoszo-
nej za dany rok kalendarzowy, wyrażając go w procentach. Następnie oblicza się średnią aryt-
metyczną tych procentów, która stanowi wskaźnik wysokości podstawy wymiaru, oraz mnoży się
przez ten wskaźnik kwotę bazową.

Okresy nieskładkowe uwzględnia się w wymiarze nieprzekraczającym 1/3 udowodnionych okresów składkowych.

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Świadczenia z ubezpieczeń społecznych realizowane przez ZUS

Kwota bazowa jest to 100% przeciętnego wynagrodzenia z poprzedniego roku kalendarzo-

wego pomniejszonego o potrącone od ubezpieczonych składki na ubezpieczenia społeczne
i ustalana jest od 1 marca każdego roku.

Od 1 marca 2011 roku do 29 lutego 2012 kwota bazowa wynosiła 2822,66 zł, a od 1 marca

2012 roku kwota bazowa wynosi 2974,69 zł.

5.2.2. Emerytury w nowym systemie emerytalnym

Nowy system emerytalny składa się z trzech ﬁ larów.

Na podstawie podanych niżej kryteriów klasyﬁ kacji nowy system emerytalny można przed-

stawić w następujący sposób:

Kryteria klasyﬁ kacji

I ﬁ lar

II ﬁ lar

III ﬁ lar

Status
systemu

powszechny

uzupełniający

Uczestnictwo
w systemie

obowiązkowe

dobrowolne

Cel społeczny

podstawowy
poziom świadczeń

wyższy
poziom świadczeń

Zarządzanie
systemem

publiczne

prywatne prywatne

Finansowanie

z bieżących składek

kapitałowe

Obliczanie wysokości
świadczenia

na podstawie
zwaloryzowanych składek

na podstawie
skapitalizowanych składek

F i l a r p i e r w s z y zarządzany jest przez instytucję publiczną – Zakład Ubezpieczeń Spo-

łecznych.

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Świadczenia z ubezpieczeń społecznych realizowane przez ZUS

F i l a r d r u g i stanowią otwarte fundusze emerytalne (OFE), które zarządzane są przez

prywatne instytucje – powszechne towarzystwa emerytalne (PTE). Na koniec 2011 roku było
ich 14 i gromadziły one około 15,5 mln aktywnych członków, tzn. osób, na konto których wpły-
wają składki.

F i l a r t r z e c i podobnie jak ﬁ lar II jest zarządzany przez prywatne instytucje. Przynależ-

ność do III ﬁ laru ma charakter całkowicie dobrowolny. Ma on w przyszłości zapewnić podwyż-
szone świadczenia emerytalne za dodatkową składkę. W ramach tego ﬁ laru znajdują się przede
wszystkim pracownicze programy emerytalne (PPE). Na dzień 31 grudnia 2011 roku funkcjono-
wało 1116 takich programów, w których uczestniczyło 344,64 tys. członków.

W trzecim ﬁ larze istnieje możliwość indywidualnego oszczędzania emerytalnego przez otwar-

cie Indywidualnego Konta Emerytalnego (IKE) lub Indywidualnego Konta Zabezpieczenia Eme-
rytalnego (IKZE), które jest nową ofertą oszczędzania dostępną od 1 stycznia 2012 roku. W IKE
i w IKZE oszczędzać może każda osoba, która ukończy 16 lat.

W IKE istnieje roczny limit wpłat składek i wynosi on w 2012 roku 10 578 zł. Osoba oszczę-

dzająca w IKE zwolniona jest z podatku od zysków kapitałowych. W 2011 roku prowadzonych
było 814 449 rachunków IKE, a łączna ich wartość wynosiła 2,8 mld zł. Liczba IKE, na które doko-
nano wpłat w 2011 roku wyniosła 274 971, a ich łączna wartość stanowiła kwotę 545 mln zł. Śred-
nia wpłata na IKE w 2011 roku wyniosła 1982 zł.

W IKZE osoba oszczędzająca może odliczyć od podstawy opodatkowania maksymalnie 4%

podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalne. Wypłata środków z IKZE w momencie
osiągnięcia wieku 65 lat podlega opodatkowaniu.

W okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 2012 roku możliwe jest przeniesienie środków z IKE do

IKZE i skorzystania z odliczenia podatkowego zgodnie z przepisami dotyczącymi wpłacania skła-
dek na IKZE.

W powszechnym systemie emerytalnym (I i II ﬁ lar) prawo do emerytury według nowych

zasad od 1 stycznia 2009 roku nabywają osoby urodzone po 31 grudnia 1948 roku po speł-
nieniu wyłącznie jednego warunku, jakim jest osiągnięcie powszechnego wieku emerytalnego
(60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn). Obecnie prawo do emerytury według nowych zasad

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Świadczenia z ubezpieczeń społecznych realizowane przez ZUS

dotyczy tylko kobiet. Mężczyznom pierwsze emerytury według nowych zasad będą wypłacane
od 2014 roku, kiedy urodzeni po 31 grudnia 1948 roku ukończą 65 lat.

Powszechny wiek emerytalny jest wiekiem, od którego najwcześniej można uzyskać prawo

do emerytury i nie oznacza obligatoryjnego momentu zakończenia pracy zawodowej.

Emerytura na nowych zasadach oparta jest na ścisłym powiązaniu wysokości świadczenia

z wysokością realnie opłaconej składki. Obowiązujące prawo dotyczące emerytur według
nowych zasad ogranicza możliwość wcześniejszego przechodzenia na emeryturę i stwarza
zachęty do opóźnienia momentu pobierania emerytury. Nie przewiduje preferencyjnych warun-
ków nabywania prawa do emerytury dla poszczególnych grup zawodowych w powszechnym
systemie emerytalnym.

Łagodne przejście od starego do nowego systemu zapewniono kobietom, które ukoń-

czyły lub ukończą powszechny wiek emerytalny 60 lat w latach 2009-2013 i które nie przystą-
piły do otwartego funduszu emerytalnego (II ﬁ lar) albo złożyły wniosek o przekazanie środków
zgromadzonych na rachunku w OFE, za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, na
dochody budżetu państwa oraz nie pobrały – nawet za jeden miesiąc – emerytury przyznanej
i obliczonej według starych zasad.

Łagodne przejście od starego do nowego systemu polega na ustaleniu im tzw. mieszanej

emerytury, częściowo na starych i częściowo na nowych zasadach. Na przykład kobieta, która
w 2012 roku ukończy wiek emerytalny, otrzyma świadczenie obliczone w 35% według starych
i w 65% według nowych zasad.

W nowym systemie emerytalnym przysługuje:

— emerytura z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (FUS) oraz
— emerytura kapitałowa – okresowa bądź dożywotnia (od 2014 roku).

Wysokość nowej emerytury przysługującej z FUS to równowartość kwoty zgromadzonych

po dniu 31 grudnia 1998 roku i zwaloryzowanych składek na ubezpieczenie emerytalne oraz
kwoty zwaloryzowanego tzw. kapitału początkowego, podzielona przez wyrażone w miesiącach
średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę osoby
wnioskującej o jej przyznanie.

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Świadczenia z ubezpieczeń społecznych realizowane przez ZUS

Suma zgromadzonych i zwaloryzowanych składek na ubezpieczenie emerytalne
i zwaloryzowanego kapitału początkowego

EMERYTURA =

Średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi
przejścia na emeryturę, wyrażone w miesiącach

Kapitał początkowy jest nowym elementem polskiego systemu emerytalnego. Kapitał ten to rozli-

czenie okresu opłacania składek do dnia wejścia w życie ustawy, tj. do 1 stycznia 1999 roku. Jest usta-
lany dla każdego urodzonego po 31 grudnia 1948 roku ubezpieczonego, który przed 1999 rokiem opła-
cał składkę na ubezpieczenie społeczne lub składkę tę za ubezpieczonego opłacał płatnik składek. Dla
każdej z tych osób obliczona jest hipotetyczna emerytura, jaką otrzymałaby 1 stycznia 1999 roku.

Wysokość hipotetycznej emerytury obliczana jest według dotychczasowych zasad, zmody-

ﬁ kowanych w części dotyczącej obliczenia tzw. części socjalnej emerytury. Suma kwot: części
za okresy składkowe, części za okresy nieskładkowe oraz części socjalnej mnożona jest przez
średnie dalsze trwanie życia kobiet i mężczyzn w wieku 62 lat, które wynosi 209 miesięcy. Tak
wyliczona kwota stanowi wartość kapitału początkowego na dzień 1 stycznia 1999 roku.

Ustalona na dzień 1 stycznia 1999 roku kwota kapitału początkowego zapisywana jest na

koncie ubezpieczonego i podlega corocznej waloryzacji aż do momentu przejścia ubezpieczo-
nego na emeryturę. Waloryzacja kapitału początkowego odbywa się na takich samych zasadach
jak waloryzacja składek na ubezpieczenie emerytalne, z tym że:

pierwsza waloryzacja za rok 1999 przeprowadzona jest według wskaźnika waloryzacji kapitału

początkowego wynoszącego 115,60%,

kolejne waloryzacje kapitału początkowego, tj. za rok 2000 i lata następne, przeprowadzane są

według wskaźników waloryzacji tak jak dla składek na ubezpieczenie emerytalne. Wskaźniki te
ogłaszane są w Monitorze Polskim w obwieszczeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej.

W wyniku przeprowadzonej waloryzacji kapitał początkowy nie może ulec obniżeniu.

Okresowa emerytura kapitałowa z otwartego funduszu emerytalnego przysługuje osobie

w wieku 60-65 lat, która ma ustalone prawo do emerytury na nowych zasadach z FUS oraz która
na rachunku otwartego funduszu emerytalnego zgromadziła środki, ustalone na ostatni dzień

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Świadczenia z ubezpieczeń społecznych realizowane przez ZUS

miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego zostanie przyznana emerytura, w kwocie wyż-
szej od 20-krotności kwoty dodatku pielęgnacyjnego

. A jeżeli kwota tych środków jest niższa

– OFE przekaże środki zgromadzone na rachunku członka OFE do funduszu emerytalnego ZUS,
a kwota ta zostanie zapisana na indywidualnym koncie ubezpieczonego w FUS.

Wysokość okresowej emerytury kapitałowej ustala się poprzez podzielenie kwoty środków

zgromadzonych na rachunku członka otwartego funduszu emerytalnego oraz zewidencjonowa-
nych na subkoncie w ZUS przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi
przejścia na emeryturę (wiekowi przyjętemu do obliczenia kwoty emerytury na nowych zasadach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych).

Prawo do okresowej emerytury kapitałowej wygasa z dniem poprzedzającym dzień, w którym

członek otwartego funduszu emerytalnego ukończy wiek 65 lat lub w przypadku wyczerpania się
środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym.

W grudniu 2011 roku ZUS wypłacił 1371 okresowych emerytur kapitałowych, a przeciętna

wysokość tego świadczenia wyniosła 78,77 zł.

Niektóre grupy zawodowe mogą skorzystać z prawa do nowej emerytury w wieku niższym

niż powszechny wiek emerytalny. Są to np. pracownicy zatrudnieni w szczególnych warunkach
lub w szczególnym charakterze, którzy wymagany staż ogólny, jak i w szczególnych warunkach
lub w szczególnym charakterze osiągnęli na dzień 1 stycznia 1999 roku, nie przystąpili do otwar-
tego funduszu emerytalnego (a jeżeli przystąpili, to zgłosili wniosek o przekazanie środków zgro-
madzonych na rachunku w funduszu – za pośrednictwem ZUS – na dochody budżetu państwa)
oraz rozwiązali stosunek pracy.

5.2.3. Emerytury pomostowe

Od 1 stycznia 2009 roku prawo do emerytury pomostowej przysługuje ubezpieczonemu,

który spełnia łącznie następujące warunki:

posiada okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący

co najmniej 15 lat,

Od marca 2012 roku kwota stanowiąca 20-krotność dodatku pielęgnacyjnego wynosi 3913,40 zł (20 2 195,67 zł).

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Świadczenia z ubezpieczeń społecznych realizowane przez ZUS

osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn,

posiada okres składkowy i nieskładkowy, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i co naj-

mniej 25 lat dla mężczyzn,

przed 1 stycznia 1999 roku wykonywał prace w szczególnych warunkach lub prace o szcze-

gólnym charakterze,

po 31 grudnia 2008 roku wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub prace o szczegól-

nym charakterze,

nastąpiło rozwiązanie stosunku pracy.

Wysokość tej emerytury ustalana jest analogicznie jak wysokość nowej emerytury, z tym że

zawsze przyjmuje się średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku 60 lat, bez względu na fak-
tyczny wiek przejścia na tę emeryturę.

Prawo do emerytury pomostowej ustaje z dniem poprzedzającym dzień nabycia prawa do

emerytury, a jeżeli uprawniony nie ma prawa do emerytury – z dniem poprzedzającym osiągnię-
cie powszechnego wieku emerytalnego.

Emerytury pomostowe ﬁ nansowane są głównie z budżetu państwa. Część kosztów pokrywają

pracodawcy ze składki odprowadzanej na Fundusz Emerytur Pomostowych (patrz: pkt 4.3).

W 2011 roku emerytury pomostowe wypłacano przeciętnie miesięcznie dla ok. 4,3 tys. eme-

rytów, a średnia jej wysokość wyniosła 2260,99 zł.

Wydatki na wypłaty emerytur pomostowych w 2011 roku wyniosły 116 446,2 tys. zł.

5.2.4. Emerytury przyznawane z urzędu

Emerytury przyznawane są z urzędu osobom pobierającym rentę z tytułu niezdolności do

pracy, które osiągnęły wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Prze-
pis ten obowiązuje od 1 stycznia 2006 roku.

Emerytura przyznawana jest z urzędu osobie urodzonej przed 1 stycznia 1949 roku i pobie-

rającej rentę z tytułu niezdolności do pracy, niezależnie od tego, czy osoba ta spełnia warunki

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Świadczenia z ubezpieczeń społecznych realizowane przez ZUS

dotyczące stażu ubezpieczeniowego (okresu składkowego i nieskładkowego), wynoszącego co
najmniej 20 lat dla kobiety i 25 lat dla mężczyzny, wymaganego przy przyznawaniu prawa do
emerytury.

Emeryturę przyznawaną z urzędu osobie urodzonej przed 1 stycznia 1949 roku oblicza się od

podstawy wymiaru renty i wysokość tej emerytury na ogół jest taka jak dotychczas pobieranej
renty z tytułu niezdolności do pracy, lecz nie może być niższa.

Emeryturę przyznaje się z urzędu również – zamiast pobieranej renty z tytułu niezdolności

do pracy – osobie urodzonej po 31 grudnia 1948 roku, jeżeli osiągnęła powszechny wiek eme-
rytalny. Kobieta, której przyznano z urzędu emeryturę, a która w latach 2009-2013 ukończy
wiek 60 lat, może wystąpić o obliczenie emerytury w wysokości mieszanej (w części na sta-
rych, a w części na nowych zasadach).

Osobie urodzonej zarówno przed 1 stycznia 1949 roku, jak i po 31 grudnia 1948 roku, która

pobierała rentę z tytułu częściowej niezdolności do pracy i spełniła warunki dotyczące stażu,
a wysokość pobieranego dotychczas świadczenia była niższa niż najniższa emerytura, wyso-
kość emerytury przyznanej z urzędy podwyższa się do kwoty emerytury najniższej.

Jeżeli renta z tytułu niezdolności do pracy wypłacana była w wysokości przysługującej oso-

bie częściowo niezdolnej do pracy i jednocześnie osoba ta nie spełniła warunków dotyczących
stażu, co oznacza, że nie spełniłaby warunków do uzyskania prawa do emerytury, wówczas eme-
rytura przyznana z urzędu nie może być podwyższona do kwoty najniższej emerytury.

Osoba, której przyznano z urzędu emeryturę, może wystąpić z wnioskiem o ponowne

przeliczenie emerytury z urzędu. O możliwości zgłoszenia takiego wniosku osoba ta zostanie
pouczona w decyzji przyznającej tę emeryturę.

Emerytury nie przyznaje się z urzędu osobie, która ma już ustalone prawo do emerytury oraz

renty z tytułu niezdolności do pracy, a pobiera jako świadczenie wybrane rentę z tytułu niezdol-
ności do pracy.

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Świadczenia z ubezpieczeń społecznych realizowane przez ZUS

5.3.

Renty z tytułu niezdolności do pracy

Renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu w przypadku, gdy

łącznie spełnia następujące warunki:

jest niezdolny do pracy,

ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy:

— co najmniej 5 lat ubezpieczenia (okresów składkowych i nieskładkowych) w ostatnim

10-leciu przed zgłoszeniem wniosku lub przed powstaniem niezdolności do pracy,

— jeśli niezdolność do pracy powstała w wieku poniżej 30 lat, okresy te są odpowiednio krót-

sze – wynoszą od 1 roku do 4 lat,

— 25 lat dla kobiet i 30 lat dla mężczyzn wyłącznie okresu składkowego (nie uwzględnia się

okresów nieskładkowych) przy całkowitej niezdolności do pracy i nie jest wymagany co
najmniej 5-letni okres ubezpieczenia w ostatnim 10-leciu przed zgłoszeniem wniosku lub
przed powstaniem niezdolności do pracy,

niezdolność do pracy powstała w niektórych okresach składkowych i nieskładkowych, ale nie

później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów. Warunek ten nie dotyczy ubezpie-
czonego, który udowodnił okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla
kobiet i 25 lat dla mężczyzn oraz jest całkowicie niezdolny do pracy.

Oceny niezdolności do pracy dokonuje, w formie orzeczenia, lekarz orzecznik ZUS.

Lekarz orzecznik ZUS ocenia niezdolność do pracy, jej stopień, a także dokonuje ustaleń doty-
czących:

daty powstania niezdolności do pracy,

trwałości lub przewidywanego okresu trwania niezdolności do pracy,

związku przyczynowego niezdolności do pracy lub śmierci z określonymi okolicznościami,

niezdolności do samodzielnej egzystencji,

celowości przekwaliﬁ kowania zawodowego.

Za niezdolną do pracy uważa się osobę, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność

do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdol-
ności do pracy po przekwaliﬁ kowaniu.

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Świadczenia z ubezpieczeń społecznych realizowane przez ZUS

Całkowicie niezdolna do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiej-

kolwiek pracy.

Częściowo niezdolna do pracy jest osoba, która utraciła – w znacznym stopniu – zdolność

do wykonywania pracy zgodnej z posiadanym przez nią poziomem kwaliﬁ kacji.

Niezdolność do pracy jest orzekana na okres do 5 lat lub na dłuższy okres – jeżeli nie ma

rokowań co do odzyskania zdolności do pracy przed upływem 5 lat. Renta przysługuje przez
okres orzeczonej niezdolności do pracy (wskazany w decyzji ZUS).

Od orzeczenia lekarza orzecznika ZUS osobie zainteresowanej przysługuje prawo wnie-

sienia odwołania do komisji lekarskiej ZUS w terminie 14 dni od dnia doręczenia tego orze-
czenia. Z kolei Prezes ZUS może zgłosić zarzut wadliwości orzeczenia i przekazać sprawę
do rozpatrzenia komisji lekarskiej ZUS w terminie 14 dni od wydania orzeczenia przez leka-
rza orzecznika ZUS.

Dla organu rentowego podstawę do wydania decyzji w sprawie renty z tytułu niezdolności do

pracy stanowi:

orzeczenie lekarza orzecznika ZUS, od którego nie wniesiono odwołania lub co do którego nie

zgłoszono zarzutu wadliwości,

orzeczenie komisji lekarskiej ZUS.

Renta z tytułu niezdolności do pracy powstałej wskutek wypadku przy pracy lub cho-

roby zawodowej przysługuje niezależnie od długości okresu ubezpieczenia wypadkowego oraz
bez względu na datę powstania niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy lub
chorobą zawodową.

Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, powo-

dujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą.

Za chorobę zawodową uważa się chorobę określoną w wykazie chorób zawodowych, jeżeli

została spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowi-
sku pracy lub sposobem wykonywania pracy.

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Świadczenia z ubezpieczeń społecznych realizowane przez ZUS

Renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy wynosi:

24% kwoty bazowej + 1,3% podstawy wymiaru za każdy rok okresów składkowych + 0,7% pod-
stawy wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych

+ 0,7% podstawy wymiaru za każdy rok

okresu brakującego do pełnych 25 lat okresów składkowych oraz nieskładkowych, przypadają-
cych od dnia zgłoszenia wniosku o rentę do dnia, w którym rencista ukończyłby 60 lat.

Renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy wynosi 75% renty z tytułu całkowitej nie-

zdolności do pracy.

Jeżeli osoba uprawniona do renty została uznana za całkowicie niezdolną do pracy oraz do

samodzielnej egzystencji, przysługuje jej dodatek pielęgnacyjny (patrz: pkt 5.14).

Wysokość renty z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej liczona jest tak jak

renta z tytułu niezdolności do pracy przy czym nie może być niższa niż:

60% podstawy wymiaru renty – dla osoby częściowo niezdolnej do pracy,

80% podstawy wymiaru renty – dla osoby całkowicie niezdolnej do pracy,

100% podstawy wymiaru renty – dla osoby uprawnionej do renty szkoleniowej.

Podstawa wymiaru renty z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy

pracy lub chorobą zawodową może być ustalona od wskaźnika wysokości podstawy wymiaru
wyższego niż 250%. W przypadku jednak dokonania wyliczeń z wykorzystaniem wyższego niż
250% wskaźnika wysokości podstawy wymiaru renty nie obowiązują określone wyżej gwarancje.

Okresy nieskładkowe uwzględnia się w wymiarze nieprzekraczającym 1/3 udowodnionych okresów składkowych.

Struktura rent z tytułu niezdolności do pracy w 2011 roku według stopnia niezdolności do pracy

Wyszczególnienie

Renty z tytułu niezdolności do pracy ogółem
z tego z tytułu:

100,0

całkowitej niezdolności do pracy i samodzielnej egzystencji

4,8

całkowitej niezdolności do pracy

31,0

częściowej niezdolności do pracy

64,2

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Świadczenia z ubezpieczeń społecznych realizowane przez ZUS

Renty z tytułu niezdolności do pracy w roku 2011 pobierało 1 124,3 tys. osób, a przeciętna

wysokość renty wyniosła 1262,17 zł miesięcznie. Nowo przyznanych rent z tytułu niezdolności do
pracy w 2011 roku było 47,8 tys.

Rent z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych w 2011 roku średnio miesięcznie

było pobieranych 209,3 tys., a przeciętna wysokość świadczenia wynosiła 2466,08 zł. Stanowiły
one 17,8% wszystkich rent z tytułu niezdolności do pracy.

5.4.

Renty szkoleniowe

Renta szkoleniowa przysługuje osobie spełniającej warunki do przyznania renty z tytułu

niezdolności do pracy, w stosunku do której orzeczono celowość przekwaliﬁ kowania zawodo-
wego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie.

Renta szkoleniowa przyznawana jest na okres 6 miesięcy, który może ulec skróceniu bądź

wydłużeniu.

Na wniosek starosty istnieje możliwość wydłużenia tego okresu, na czas niezbędny do prze-

kwaliﬁ kowania zawodowego, o dalsze 30 miesięcy.

Okres ten ulega skróceniu, gdy starosta zawiadomi organ rentowy:

o braku możliwości przekwaliﬁ kowania osoby do innego zawodu,

o tym, że osoba nie poddaje się przekwaliﬁ kowaniu zawodowemu.

Renta szkoleniowa wynosi 75% podstawy wymiaru renty bądź 100%, gdy niezdolność do

pracy jest skutkiem wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. Wysokość renty nie może być
niższa niż najniższa renta dla osoby częściowo niezdolnej do pracy.

Renta nie przysługuje w przypadku osiągania wynagrodzenia lub przychodu bez względu na

jego wysokość.

W 2011 roku rentę szkoleniową średnio miesięcznie pobierało 150 osób, a przeciętna jej

wysokość wyniosła 2023,83 zł miesięcznie.

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Świadczenia z ubezpieczeń społecznych realizowane przez ZUS

5.5.

Renty rodzinne

Renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili

śmierci miała ustalone prawo do emerytury (w tym emerytury pomostowej) lub renty z tytu-
łu niezdolności do pracy albo spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych
świadczeń. Przy ocenie prawa do renty przyjmuje się, że osoba zmarła była całkowicie nie-
zdolna do pracy.

Renta rodzinna przysługuje także uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili

śmierci pobierała zasiłek przedemerytalny lub świadczenie przedemerytalne. W takim przypadku
przyjmuje się, że osoba zmarła spełniała warunki do uzyskania renty z tytułu całkowitej niezdol-
ności do pracy. Renta rodzinna nie przysługuje z tytułu okresowej emerytury kapitałowej.

Do renty rodzinnej mają prawo:

dzieci własne, dzieci drugiego małżonka, dzieci przysposobione – do ukończenia 16 roku

życia lub 25 roku życia, jeśli się uczą oraz bez względu na wiek, jeśli stały się całkowicie
niezdolne do pracy przed 16 rokiem życia lub w czasie nauki w szkole przed ukończeniem
25 roku życia. Jeżeli dziecko osiągnęło 25 lat, będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyż-
szej, prawo do renty przedłuża się do zakończenia tego roku studiów,

wdowa (wdowiec), jeśli w chwili śmierci męża (żony) ukończyła 50 lat lub była niezdolna do

pracy, albo wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnionych
do renty rodzinnej po zmarłym mężu, które nie ukończyły 16 roku życia, a jeżeli uczą się –
18 roku życia lub są całkowicie niezdolne do pracy.

W 2011 roku podstawową grupę pobierających renty rodzinne (60,1%) stanowiły osoby

w wieku 65 lat i więcej, a odsetek dzieci, w tym uczących się i studiujących do 24 roku życia,
wynosił 17,1%.

Renta rodzinna przysługuje w wysokości:

dla jednej osoby uprawnionej – 85% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu,

dla dwóch osób uprawnionych – 90% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu,

dla trzech i więcej osób – 95% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu.

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Świadczenia z ubezpieczeń społecznych realizowane przez ZUS

Wszystkim uprawnionym członkom rodziny przysługuje jedna łączna renta rodzinna, która

w razie konieczności dzielona jest w równych częściach między uprawnionych. Jeżeli do renty
ma prawo sierota zupełna, przysługuje jej dodatek do renty dla sieroty zupełnej.

Minimalna wysokość renty rodzinnej z ubezpieczenia wypadkowego wynosi 120% kwoty naj-

niższej renty rodzinnej.

W 2011 roku renty rodzinne pobierało 1 237,0 tys. osób, a przeciętna wysokość renty wynio-

sła 1540,79 zł miesięcznie.

5.6.

Rehabilitacja lecznicza w ramach prewencji rentowej

Zakład Ubezpieczeń Społecznych realizuje zadania z zakresu prewencji rentowej,

w tym rehabilitacji leczniczej oraz z zakresu prewencji wypadkowej.

5.6.1. Prewencja rentowa

Główne zadania z zakresu prewencji rentowej:

kierowanie na rehabilitację leczniczą,

upowszechnianie wiedzy dotyczącej działań zapobiegających niezdolności do pracy.

Kierowanie na rehabilitację leczniczą. Zakład Ubezpieczeń Społecznych kieruje do ośrod-

ków rehabilitacyjnych, wybranych w drodze postępowań konkursowych, osoby zagrożone dłu-
gotrwałą niezdolnością do pracy w następujących grupach schorzeń:

w systemie stacjonarnym:

— narząd ruchu,
— układ krążenia,
— układ oddechowy,
— schorzenia psychosomatyczne,
— schorzenia onkologiczne po operacjach gruczołu piersiowego,

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Świadczenia z ubezpieczeń społecznych realizowane przez ZUS

w systemie ambulatoryjnym:

— narząd ruchu,
— układ krążenia, w tym monitorowany telemedycznie.

W 2011 roku rehabilitację leczniczą ukończyło 73 828 osób. Koszty rehabilitacji (łącznie z opłatą

miejscową i zwrotem kosztów przejazdu) wyniosły 166 438 tys. zł.

Upowszechnianie wiedzy dotyczącej działań zapobiegających niezdolności do pracy.

W ramach powyższych zadań w 2011 roku ZUS był współorganizatorem 6 konferencji nauko-

70,00%

60,00%

50,00%

40,00%

30,00%

20,00%

10,00%

0,00%

nar

ząd

ruchu

nar

ząd

ruchu

w s

ambulat

ład

że

ład

że

w s

ambulat

ła

d o

hor

zenia

hosomat

yczne

ład

że

lemedy

cyna

onk

logia

ł p

iow

we wc

h s

poura

67,78%

Przeprowadzona rehabilitacja lecznicza w 2011 roku

według proﬁ li rehabilitacji

11,50%

9,42%

1,78%

2,69%

5,34%

0,50%

0,65%

0,36%

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Świadczenia z ubezpieczeń społecznych realizowane przez ZUS

wych i zamówił opracowanie dotyczące kierunków działań z zakresu rehabilitacji leczniczej.
Wydatkowano na ten cel 297 tys. zł.

5.6.2. Prewencja wypadkowa

W ramach prewencji wypadkowej w 2011 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych:

zamawiał prace naukowo-badawcze oraz analizy przyczyn i skutków wypadków przy pracy,

a zwłaszcza wypadków śmiertelnych, ciężkich i zbiorowych oraz chorób zawodowych,

upowszechniał wiedzę o zagrożeniach powodujących wypadki przy pracy i choroby zawo-

dowe oraz sposobach przeciwdziałania tym zagrożeniom.

W 2011 roku wydatkowano na ten cel 3 240 tys. zł.

5.7.

Renty socjalne

Renta socjalna przysługuje osobie pełnoletniej, tj. osobie, która osiągnęła wiek 18 lat, uzna-

nej za całkowicie niezdolną do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało:

przed ukończeniem 18 roku życia lub

w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej, przed ukończeniem 25 roku życia, lub

w trakcie studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej.

Prawo do renty socjalnej może zostać przyznane na stałe lub czasowo. Jeżeli w orzeczeniu

stanowiącym podstawę do wydania decyzji w sprawie renty socjalnej lekarz orzecznik ZUS lub
komisja lekarska ZUS ustalą, że całkowita niezdolność do pracy jest trwała – przysługuje renta
socjalna stała. Jeżeli całkowita niezdolność do pracy zostanie ustalona na czas określony –
przysługuje renta socjalna okresowa, przez okres wskazany w decyzji organu rentowego ZUS.
W celu przedłużenia prawa do renty socjalnej osoba zainteresowana powinna złożyć wniosek
o ustalenie uprawnień do tego świadczenia na dalszy okres.

Renta socjalna przyznawana jest w stałej wysokości i wynosi 84% kwoty minimalnej renty,

jaka przysługiwałaby z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Świadczenia z ubezpieczeń społecznych realizowane przez ZUS

Prawo do renty socjalnej ulega zawieszeniu w przypadku, gdy osoba uprawniona osiągnęła

przychód w łącznej kwocie przekraczającej 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za
kwartał kalendarzowy.

Decyzję w sprawie rent socjalnych wydaje i świadczenia te wypłaca ZUS, a ﬁ nansowane są

one z budżetu państwa.

Renta socjalna, do której prawo zostało ustalone przed 1 marca 2012 roku, wynosi

682,67 zł, a jeżeli prawo do renty socjalnej zostało ustalone po 29 lutego 2012 roku – wy-
nosi ona 671,31 zł.

W przypadku zbiegu uprawnień do renty socjalnej z uprawnieniem do renty rodzinnej kwota

renty socjalnej ulega takiemu obniżeniu, aby łączna kwota obu świadczeń nie przekraczała 200%
kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, tj. 1598,36 zł, z tym że kwota
renty socjalnej nie może być niższa niż 10% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolnoś-
ci do pracy, tj. 79,92 zł. Renta socjalna nie przysługuje, jeżeli kwota renty rodzinnej przekracza
200% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.

W 2011 roku ZUS wypłacił z tytułu rent socjalnych 1 830,1 mln zł dla około 252 tys. osób.

5.8.

Świadczenia przedemerytalne

Prawo do świadczenia przedemerytalnego nabędzie osoba, która:

do dnia rozwiązania stosunku pracy lub stosunku służbowego z powodu likwidacji pra-

codawcy lub niewypłacalności pracodawcy, u którego była zatrudniona lub pozostawała
w stosunku służbowym przez okres nie krótszy niż 6 miesięcy, ukończyła co najmniej 56 lat
(kobieta) i 61 lat (mężczyzna) oraz posiada okres uprawniający do emerytury, wynoszący co
najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, lub

do dnia rozwiązania stosunku pracy lub stosunku służbowego z przyczyn dotyczących

zakładu pracy, w którym była zatrudniona przez okres nie krótszy niż 6 miesięcy, ukończyła co
najmniej 55 lat (kobieta) i 60 lat (mężczyzna) oraz posiada okres uprawniający do emerytury
wynoszący co najmniej 30 lat dla kobiet i 35 lat dla mężczyzn, lub

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Świadczenia z ubezpieczeń społecznych realizowane przez ZUS

do dnia ogłoszenia upadłości prowadziła nieprzerwanie i przez okres nie krótszy niż 24 mie-

siące pozarolniczą działalność i ukończyła co najmniej 56 lat (kobieta) i 61 lat (mężczyzna) oraz
posiada okres uprawniający do emerytury, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla
mężczyzn i za ten okres opłaciła składki na ubezpieczenia społeczne, lub

zarejestrowała się we właściwym powiatowym urzędzie pracy w ciągu 30 dni od dnia ustania

prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, pobieranej nieprzerwanie przez okres co naj-
mniej 5 lat, i do dnia, w którym ustało prawo do renty, ukończyła co najmniej 55 lat (kobieta)
i 60 lat (mężczyzna) oraz osiągnęła okres uprawniający do emerytury, wynoszący co najmniej
20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, lub

do dnia rozwiązania stosunku pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy, w którym była

zatrudniona przez okres nie krótszy niż 6 miesięcy, posiada okres uprawniający do emerytury,
wynoszący co najmniej 35 lat dla kobiet i 40 lat dla mężczyzn, lub

do 31 grudnia roku poprzedzającego rozwiązanie stosunku pracy lub stosunku służbowego

z powodu likwidacji pracodawcy lub niewypłacalności pracodawcy, u którego była zatrudniona lub
pozostawała w stosunku służbowym przez okres nie krótszy niż 6 miesięcy, posiada okres upraw-
niający do emerytury wynoszący co najmniej 34 lata dla kobiet i 39 lat dla mężczyzn.

Świadczenie przedemerytalne przysługuje wyżej wymienionej osobie po upływie co najmniej

6 miesięcy pobierania zasiłku dla bezrobotnych, jeżeli łącznie spełni ona następujące warunki:

nadal jest zarejestrowana jako bezrobotna,

w okresie pobierania zasiłku dla bezrobotnych nie odmówiła bez uzasadnionej przyczyny

przyjęcia propozycji odpowiedniego zatrudnienia albo innej pracy zarobkowej lub prac inter-
wencyjnych i publicznych,

złoży wniosek o przyznanie świadczenia przedemerytalnego w terminie do 30 dni od dnia

wydania przez powiatowy urząd pracy dokumentu poświadczającego 6-miesięczny okres
pobierania zasiłku dla bezrobotnych.

Od 1 marca 2012 roku kwota świadczenia przedemerytalnego wynosi 938,25 zł i podlega

okresowej waloryzacji.

W 2011 roku ZUS wypłacił świadczenia przedemerytalne dla 87,1 tys. osób w kwocie 984,7 mln zł.

Świadczenia przedemerytalne są ﬁ nansowane z Funduszu Pracy.

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Świadczenia z ubezpieczeń społecznych realizowane przez ZUS

5.9.

Wynagrodzenia chorobowe i zasiłki chorobowe

Wynagrodzenie chorobowe ﬁ nansowane jest przez pracodawcę i przysługuje pra-

cownikowi za czas niezdolności do pracy z powodu choroby lub odosobnienia w związku
z chorobą zakaźną.

Wynagrodzenie chorobowe wypłacane jest łącznie do 33 dni w roku kalendarzowym, a w przy-

padku pracownika, który ukończył 50 rok życia – łącznie do 14 dni w ciągu roku kalendarzowego

Wynagrodzenie chorobowe oblicza się według zasad stosowanych przy obliczaniu podstawy

wymiaru zasiłku chorobowego. Podstawę wymiaru wynagrodzenia chorobowego stanowi prze-
ciętne miesięczne wynagrodzenie z ostatnich 12 miesięcy poprzedzających miesiąc powstania
niezdolności do pracy i wynosi odpowiednio:

80% podstawy wymiaru; jednak przepisy prawa pracy obowiązujące u danego pracodawcy

mogą przewidywać wyższe wynagrodzenie z tego tytułu,

100% podstawy wymiaru, jeżeli niezdolność do pracy:

— jest spowodowana wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy,
— przypada w czasie ciąży,
— powstała wskutek poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandy-

datów na dawców komórek, tkanek i narządów oraz poddania się zabiegowi ich pobrania.

Prawo do wynagrodzenia chorobowego nabywają pracownicy płacący składkę na fundusz

chorobowy, ale dopiero po 30 dniach nieprzerwanego ubezpieczenia (okres wyczekiwania).

Zasiłek chorobowy przysługuje pracownikowi po wyczerpaniu okresu pobierania wynagro-

dzenia chorobowego, tj. odpowiednio od 34 dnia niezdolności do pracy w roku kalendarzowym
lub od 15 dnia, jeśli pracownik ukończył 50 rok życia. Prawo do zasiłku chorobowego przysłu-
guje po upływie 30 dni okresu wyczekiwania.

Osoby, które podlegają dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu (np. prowadzący działal-

ność gospodarczą, zleceniobiorcy) mają prawo do zasiłku chorobowego już od pierwszego dnia
niezdolności do pracy, tj. nie mają prawa do wynagrodzenia chorobowego.

Dotyczy niezdolności do pracy przypadającej po roku kalendarzowym, w którym pracownik ukończył 50 rok życia.

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Świadczenia z ubezpieczeń społecznych realizowane przez ZUS

Ponadto od pierwszego dnia ubezpieczenia chorobowego prawo do zasiłku chorobowego

przysługuje:

absolwentom szkół lub szkół wyższych, którzy zostali objęci ubezpieczeniem chorobowym

lub przystąpili do ubezpieczenia chorobowego w ciągu 90 dni od dnia ukończenia szkoły lub
uzyskania dyplomu ukończenia studiów wyższych,

jeżeli niezdolność do pracy spowodowana została wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy,

ubezpieczonym obowiązkowo, którzy mają wcześniejszy co najmniej 10-letni okres obowiąz-

kowego ubezpieczenia chorobowego,

posłom i senatorom, którzy przystąpili do ubezpieczenia chorobowego w ciągu 90 dni od

ukończenia kadencji.

Okres zasiłkowy wynosi maksymalnie 182 dni, a jeżeli niezdolność do pracy została spowodowana

gruźlicą – maksymalnie 270 dni. Od 1 stycznia 2009 roku również ubezpieczone, których niezdolność
do pracy przypada na okres ciąży, mają prawo do zasiłku chorobowego przez okres do 270 dni.

Miesięczny zasiłek chorobowy z ubezpieczenia chorobowego wynosi:

80% podstawy wymiaru zasiłku,

70% podstawy wymiaru za okres pobytu w szpitalu (dla pracownika, który nie ukończył

50 lat), a dla pracownika, który ukończył 50 rok życia – 80% podstawy wymiaru za okres
pobytu w szpitalu od 15 do 33 dnia niezdolności do pracy w roku kalendarzowym,

100% podstawy wymiaru zasiłku, gdy niezdolność do pracy:

— jest spowodowana wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy,
— przypada w czasie ciąży,
— powstała wskutek poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandy-

datów na dawców komórek, tkanek i narządów lub poddania się zabiegowi ich pobrania.

Gdy niezdolność do pracy spowodowana jest wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową,

wówczas przysługuje zasiłek chorobowy z ubezpieczenia wypadkowego i wynosi 100% pod-
stawy wymiaru.

Podstawę wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego pracownikowi stanowi przeciętne

miesięczne wynagrodzenie, od którego została naliczona składka na ubezpieczenie chorobowe,
wypłacone za 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc powstania niezdolności do

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Świadczenia z ubezpieczeń społecznych realizowane przez ZUS

pracy. Natomiast dla ubezpieczonego, który nie jest pracownikiem, podstawę wymiaru zasiłku
chorobowego stanowi przeciętny miesięczny przychód za 12 miesięcy kalendarzowych poprze-
dzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. W przypadku osób podlegających
dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu podstawa wymiaru zasiłku jest ograniczona do mak-
symalnej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, tj. 250% przeciętnego mie-
sięcznego wynagrodzenia z poprzedniego kwartału.

Zasiłki chorobowe są wypłacane przez ZUS lub pracodawcę (zatrudniającego powyżej

20 pracowników), a ﬁ nansowane z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

W 2011 roku z tytułu absencji chorobowej zostało wypłacone 11 713 mln zł, w tym z FUS

zostało wypłaconych w formie zasiłków 7 223 mln zł (62%), natomiast pracodawcy wypłacili
w formie wynagrodzenia chorobowego – 4 490 mln zł (38%). Liczba dni absencji chorobowej
sﬁ nansowana ze środków FUS wyniosła 121,6 mln, a sﬁ nansowana z funduszy pracodawców
wyniosła 67,9 mln.

Wydatki na zasiłki chorobowe ﬁ nansowane przez FUS stanowiły 4,3% wszystkich wydatków FUS.

5.9.1. Kontrola prawidłowości orzekania o czasowej niezdolności do pracy

Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia spo-

łecznego w razie choroby i macierzyństwa wprowadziła regulacje mające wzmocnić kontrolę pra-
widłowości orzekania o niezdolności do pracy i wykorzystywania zwolnień lekarskich.

Należą do nich:

obowiązek złożenia u pracodawcy lub w oddziale ZUS zaświadczenia o niezdolności do pracy

w ciągu 7 dni od daty jego otrzymania,

ograniczenie możliwości otrzymania zasiłku z tytułu niezdolności do pracy za okres po usta-

niu ubezpieczenia chorobowego oraz ograniczenie podstawy wymiaru tego zasiłku do 100%
przeciętnego wynagrodzenia obliczonego na podstawie przeciętnego miesięcznego wynagro-
dzenia z poprzedniego kwartału,

wprowadzenie okresu wyczekiwania – 30 dni dla osób ubezpieczonych obowiązkowo i 90 dni

dla osób podlegających dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu.

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Świadczenia z ubezpieczeń społecznych realizowane przez ZUS

Na mocy tej ustawy lekarze orzecznicy Zakładu Ubezpieczeń Społecznych przeprowadzają

kontrolę prawidłowości orzekania o czasowej niezdolności do pracy.

W 2011 roku przeprowadzono 472,6 tys. takich kontroli, w efekcie których 38,2 tys. osobom

wydano decyzje wstrzymujące dalszą wypłatę zasiłku chorobowego, co oznacza, że 8,1% bada-
nych uznano za zdolnych do pracy. Liczba dni ograniczonej w wyniku kontroli absencji chorobo-
wej wyniosła 206,7 tys., a kwota wstrzymanych z tego tytułu zasiłków osiągnęła 10,7 mln zł.

W wyniku kontroli prawidłowości wykorzystania zwolnień lekarskich w 2011 roku pracownicy

ZUS skontrolowali 136,5 tys. ubezpieczonych. Stwierdzone nieprawidłowości skutkowały pozba-
wieniem prawa do zasiłku 4,3 tys. ubezpieczonych, a w efekcie cofnięto zasiłki w łącznej kwocie
4,2 mln zł.

Zgodnie z ustawowymi regulacjami Zakład Ubezpieczeń Społecznych ma również obowiązek

obniżenia podstawy wymiaru zasiłku chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego w przypadku,
gdy ustał tytuł ubezpieczenia. Wysokość świadczenia jest ograniczana wówczas do wysokości
100% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Kwota ograniczonych z tego tytułu świadczeń
w 2011 roku wyniosła 124,9 mln zł.

Ubezpieczony ustawowo jest zobowiązany przedłożyć płatnikowi składek zaświadczenie

lekarskie w ciągu 7 dni od daty jego otrzymania. W przypadku niedopełnienia tego obowiązku
wysokość zasiłku chorobowego i opiekuńczego jest obniżana o 25% od 8 dnia od daty otrzyma-
nia zaświadczenia lekarskiego. Z tego tytułu w 2011 roku obniżono wypłaty zasiłków o 8,3 mln zł.

Łącznie kwota obniżonych i cofniętych świadczeń pieniężnych z ubezpieczenia społecznego

w razie choroby i macierzyństwa w 2011 roku wyniosła 148,1 mln zł.

5.10.

Świadczenia rehabilitacyjne

Świadczenie rehabilitacyjne przysługuje ubezpieczonemu, który po wyczerpaniu

zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja leczni-
cza rokują odzyskanie zdolności do pracy. Może być ono wypłacane maksymalnie przez okres
12 miesięcy.

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Świadczenia z ubezpieczeń społecznych realizowane przez ZUS

Świadczenie rehabilitacyjne z ubezpieczenia chorobowego przysługuje osobom objętym

ubezpieczeniem chorobowym.

Wysokość świadczenia rehabilitacyjnego z ubezpieczenia chorobowego wynosi:

90% podstawy wymiaru zasiłku chorobowego – za okres pierwszych 90 dni jego pobierania,

75% tej podstawy – za pozostały okres,

100% tej podstawy – jeżeli niezdolność do pracy

— przypada w okresie ciąży,
— spowodowana jest wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową.

Świadczenie rehabilitacyjne z ubezpieczenia wypadkowego z tytułu niezdolności do pracy

spowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową przysługuje osobom podlegają-
cym ubezpieczeniu wypadkowemu i wynosi 100% podstawy wymiaru.

O okolicznościach uzasadniających ustalenie uprawnień do świadczenia rehabilitacyjnego

orzeka lekarz orzecznik ZUS. Od orzeczenia lekarza orzecznika przysługuje odwołanie do komisji
lekarskiej ZUS.

W 2011 roku świadczenie rehabilitacyjne wypłacano przeciętnie miesięcznie dla 63,0 tys.

osób, natomiast średnia jego miesięczna wysokość wyniosła 1270,41 zł.

Wydatki na świadczenia rehabilitacyjne w 2011 roku wyniosły 960,8 mln zł, co stanowiło

około 0,5% wydatków FUS.

Świadczenie rehabilitacyjne wypłacane jest przez pracodawcę (zatrudniającego powyżej

20 pracowników) bądź przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, a ﬁ nansowane z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych.

5.11.

Zasiłki wyrównawcze

Zasiłek wyrównawczy przysługuje pracownikowi, którego wynagrodzenie uległo

obniżeniu wskutek poddania się rehabilitacji zawodowej w celu adaptacji lub przyuczenia do
określonej pracy. Zasiłek nie przysługuje osobie uprawnionej do emerytury lub renty z tytułu nie-
zdolności do pracy.

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Świadczenia z ubezpieczeń społecznych realizowane przez ZUS

Zasiłek wypłacany jest osobie uprawnionej z ubezpieczenia chorobowego. Natomiast osobie,

która poddała się rehabilitacji zawodowej na skutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej,
zasiłek wypłacany jest z ubezpieczenia wypadkowego.

Wysokość zasiłku, zarówno z ubezpieczenia chorobowego, jak i wypadkowego, stanowi róż-

nicę między przeciętnym miesięcznym wynagrodzeniem z okresu 12 miesięcy poprzedzających
rehabilitację a obniżonym wynagrodzeniem miesięcznym osiąganym za pracę w warunkach
rehabilitacji zawodowej. Zasiłek przysługuje przez okres rehabilitacji, lecz nie dłużej niż przez
24 miesiące.

Wydatki na zasiłki wyrównawcze w 2011 roku wyniosły 498,5 tys. zł.

Zasiłek wyrównawczy wypłacany jest przez pracodawcę (zatrudniającego powyżej 20 pra-

cowników) bądź przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, a ﬁ nansowany z Funduszu Ubezpie-
czeń Społecznych.

5.12.

Zasiłki macierzyńskie

Zasiłek macierzyński przysługuje ubezpieczonej, która w okresie ubezpieczenia choro-

bowego lub w okresie urlopu wychowawczego:

urodziła dziecko,

przyjęła na wychowanie dziecko w wieku do 7 roku życia i wystąpiła do sądu opiekuńczego

w sprawie jego przysposobienia,

przyjęła dziecko w wieku do 7 roku życia na wychowanie w ramach rodziny zastępczej.

Prawo do zasiłku przysługuje również w przypadku przyjęcia na wychowanie dziecka

w wieku do 10 lat, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego.

Prawo do zasiłku macierzyńskiego przysługuje na takich samych zasadach, które doty-

czą ubezpieczonej, także ubezpieczonemu, który przyjmuje dziecko na wychowanie. Również
w razie śmierci ubezpieczonej lub porzucenia przez nią dziecka zasiłek macierzyński przysłu-
guje ubezpieczonemu-ojcu dziecka lub innemu ubezpieczonemu-członkowi najbliższej rodziny,

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Świadczenia z ubezpieczeń społecznych realizowane przez ZUS

jeżeli przerwą zatrudnienie lub inną działalność zarobkową w celu sprawowania osobistej
opieki nad dzieckiem.

Okres wypłaty zasiłku macierzyńskiego z tytułu urodzenia dziecka jest uzależniony od

liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie i wynosi:

20 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka,

31 tygodni – w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie,

33 tygodnie – w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie,

35 tygodni – w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie,

37 tygodni – w przypadku urodzenia pięciorga lub więcej dzieci przy jednym porodzie.

Gdy pracownica wymaga opieki szpitalnej i nie może w tym czasie opiekować się dziec-

kiem, po wykorzystaniu 8 tygodni urlopu macierzyńskiego po porodzie, może go przerwać.
W tym czasie z urlopu macierzyńskiego może korzystać ubezpieczony-ojciec dziecka.
Łączny wymiar urlopu i zasiłku macierzyńskiego nie może przekroczyć wymiaru urlopu
macierzyńskiego.

Od 1 stycznia 2012 roku do 31 grudnia 2013 roku ubezpieczona, która urodziła dziecko, ma

prawo do zasiłku macierzyńskiego także przez okres określony przepisami Kodeksu pracy jako
okres dodatkowego urlopu macierzyńskiego, którego wymiar wynosi:

do 4 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka,

do 6 tygodni – w przypadku porodu mnogiego.

Zasiłek macierzyński z tytułu przyjęcia dziecka na wychowanie jest uzależniony od liczby

dzieci przyjętych na wychowanie i przysługuje przez okres:

20 tygodni – w przypadku przyjęcia jednego dziecka na wychowanie,

31 tygodni – w przypadku jednoczesnego przyjęcia dwojga dzieci na wychowanie,

33 tygodnie – w przypadku jednoczesnego przyjęcia trojga dzieci na wychowanie,

35 tygodni – w przypadku jednoczesnego przyjęcia czworga dzieci na wychowanie,

37 tygodni – w przypadku jednoczesnego przyjęcia pięciorga i więcej dzieci na wychowanie,

nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 7 roku życia lub 10 roku życia (wobec dziecka,
w stosunku do którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego).

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Świadczenia z ubezpieczeń społecznych realizowane przez ZUS

Zasiłek macierzyński wynosi 100% podstawy wymiaru, tj. przeciętnego wynagrodzenia

lub przychodu z ostatnich 12 miesięcy kalendarzowych.

Od 1 stycznia 2012 roku do 31 grudnia 2013 roku ubezpieczona, która przyjęła na wycho-

wanie dziecko, ma prawo do zasiłku macierzyńskiego także przez okres określony przepisami
Kodeksu pracy jako okres dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, któ-
rego wymiar wynosi:

do 4 tygodni – w przypadku przyjęcia na wychowanie jednego dziecka,

do 6 tygodni – w przypadku jednoczesnego przyjęcia na wychowanie więcej niż jednego

dziecka,

do 2 tygodni – w przypadku korzystania z uprawnień do minimalnego wymiaru urlopu na

warunkach urlopu macierzyńskiego.

Zasiłek macierzyński za okres dodatkowego urlopu macierzyńskiego może być wypłacany

także ubezpieczonemu-ojcu dziecka w przypadku, gdy:

ubezpieczona-matka dziecka zrezygnowała z pozostałej części zasiłku macierzyńskiego, po

wykorzystaniu po porodzie co najmniej 14 tygodni, a niewykorzystaną część zasiłku macie-
rzyńskiego wypłacono ubezpieczonemu-ojcu wychowującemu dziecko albo

zasiłek macierzyński za okres urlopu macierzyńskiego w pełnym wymiarze był wypłacony

ubezpieczonej-matce dziecka.

Ojciec wychowujący dziecko i przebywający na urlopie ojcowskim ma prawo do zasiłku

macierzyńskiego, którego wymiar w okresie od 1 stycznia 2012 roku wynosi 2 tygodnie, nie dłu-
żej jednak niż do ukończenia przez dziecko 12 miesięcy życia.

Ubezpieczony, niebędący pracownikiem i niekorzystający z urlopu ojcowskiego, też ma

prawo do zasiłku macierzyńskiego przez 2 tygodnie, na wyżej określonych zasadach.

Wydatki na zasiłki macierzyńskie w 2011 roku wyniosły 3 018,9 mln zł, co stanowiło około

1,8% wydatków FUS.

Zasiłek macierzyński wypłacany jest przez pracodawcę (zatrudniającego powyżej 20 pracowników)

bądź przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, a ﬁ nansowany z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Świadczenia z ubezpieczeń społecznych realizowane przez ZUS

5.13.

Zasiłki opiekuńcze

Zasiłek opiekuńczy przysługuje ubezpieczonemu przez okres zwolnienia od pracy

z powodu osobistego sprawowania opieki nad zdrowym dzieckiem w wieku do 8 lat – w szcze-
gólnych przypadkach (np. zamknięcia żłobka), chorym dzieckiem do lat 14 lub innym chorym
członkiem rodziny.

Zasiłek opiekuńczy przysługuje przez okres:

do 60 dni w roku kalendarzowym – jeśli opieka sprawowana jest nad zdrowym dzieckiem

w wieku do 8 lat lub nad chorym dzieckiem w wieku do 14 lat,

do 14 dni w roku kalendarzowym – jeśli opieka sprawowana jest nad chorym dzieckiem, które

skończyło 14 lat, lub innym chorym członkiem rodziny.

Łączny okres wypłaty zasiłku opiekuńczego z powodu opieki nad dziećmi i innymi członkami

rodziny nie może przekroczyć 60 dni w roku kalendarzowym.

Za dzieci uważa się dzieci własne ubezpieczonego lub jego małżonka oraz dzieci przysposo-

bione, a także dzieci obce przyjęte na wychowanie i utrzymanie, natomiast za członków rodziny
– małżonka, rodziców, teściów, dziadków, wnuki, rodzeństwo oraz dzieci w wieku ponad 14 lat
– jeżeli w okresie sprawowania opieki pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym z ubez-
pieczonym.

Prawo do zasiłku opiekuńczego przysługuje ubezpieczonemu od pierwszego dnia podlega-

nia ubezpieczeniu chorobowemu. Zasiłek opiekuńczy przysługuje na równi matce i ojcu dziecka,
jednakże zasiłek ten wypłacany jest tylko jednemu z rodziców, temu, który opiekuje się dziec-
kiem i wystąpił z wnioskiem o jego wypłatę za dany okres.

Zasiłek opiekuńczy przysługuje wszystkim osobom objętym ubezpieczeniem chorobowym,

zarówno obowiązkowo, jak i dobrowolnie.

Warunkiem przyznania ubezpieczonemu zasiłku opiekuńczego jest brak innych osób, pozo-

stających z nim we wspólnym gospodarstwie domowym, mogących zapewnić opiekę dziecku
albo innemu członkowi rodziny. Jednak za członka rodziny pozostającego we wspólnym gospo-

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Świadczenia z ubezpieczeń społecznych realizowane przez ZUS

darstwie domowym, mogącego zapewnić opiekę, nie uważa się m.in.: osoby całkowicie niezdol-
nej do pracy, osoby chorej, osoby, która ze względu na wiek jest niesprawna ﬁ zycznie lub psy-
chicznie, osoby prowadzącej gospodarstwo rolne albo pozarolniczą działalność, która nie może
regulować swojego czasu pracy w sposób dowolny.

Ubezpieczonemu-ojcu dziecka przysługuje dodatkowo, niezależnie od powyższego zasiłku opie-

kuńczego, zasiłek opiekuńczy w wymiarze do 8 tygodni, tj. 56 dni po urodzeniu się dziecka. Zasiłek
ten przysługuje ojcu, który sprawuje osobistą opiekę nad nowo narodzonym dzieckiem, podczas
gdy matka dziecka w czasie urlopu macierzyńskiego (do 8 tygodni) przebywa w szpitalu.

Prawo do tego zasiłku opiekuńczego ma także ubezpieczony-członek najbliższej rodziny

(np. babcia dziecka), jeśli przerwie pracę i zaopiekuje się dzieckiem.

Zasiłek jest wypłacany w wysokości 80% podstawy wymiaru zasiłku chorobowego.

Wydatki na zasiłki opiekuńcze w 2011 roku wyniosły 543,0 mln zł, czyli około 0,3% wydatków FUS.

Zasiłek opiekuńczy wypłacany jest przez pracodawcę (zatrudniającego powyżej 20 pracow-

ników) bądź przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, a ﬁ nansowane z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych.

5.14.

Dodatki pielęgnacyjne

Dodatek pielęgnacyjny przysługuje osobie uprawnionej do emerytury lub renty na podsta-

wie orzeczenia lekarza orzecznika ZUS lub komisji lekarskiej ZUS stwierdzającego całkowitą niezdol-
ność do pracy i niezdolność do samodzielnej egzystencji. Prawo do dodatku pielęgnacyjnego – na
ogólnych zasadach – mają również osoby uprawnione do emerytury pomostowej. Osobom, które
ukończyły 75 lat, dodatek pielęgnacyjny przyznawany jest przez organ rentowy z urzędu.

Dodatek pielęgnacyjny wypłacany jest przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, a ﬁ nanso-

wany z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz z budżetu państwa.

Od 1 marca 2012 roku dodatek pielęgnacyjny wynosi 195,67 zł miesięcznie.

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Świadczenia z ubezpieczeń społecznych realizowane przez ZUS

Ogółem wydatki na dodatki pielęgnacyjne w 2011 roku wyniosły 4 617,5 mln zł, a przeciętna

miesięczna liczba dodatków pielęgnacyjnych wypłaconych przez ZUS wyniosła 2 055,1 tys.

5.15.

Dodatki do rent rodzinnych dla sierot zupełnych

Od 1 marca 2012 roku dodatek do renty rodzinnej dla sieroty zupełnej wynosi 367,79 zł

miesięcznie. Dodatek jest waloryzowany w terminach waloryzacji emerytur i rent.

Dodatek wypłacany jest przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych razem z rentą rodzinną,

a ﬁ nansowany z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

5.16.

Zasiłki pogrzebowe

Zasiłek pogrzebowy przysługuje w razie śmierci ubezpieczonego, emeryta lub rencisty

bądź członków ich rodzin oraz osób, które w dniu śmierci nie miały ustalonego prawa do emerytury
lub renty, lecz spełniały warunki do jej uzyskania i pobierania, na pokrycie kosztów pogrzebu.

Zasiłek pogrzebowy przysługuje także w razie śmierci ubezpieczonego po ustaniu ubezpie-

czenia, jeżeli śmierć nastąpiła w okresie pobierania zasiłku chorobowego, świadczenia rehabilita-
cyjnego lub zasiłku macierzyńskiego.

Zasiłek pogrzebowy przysługuje osobie, która pokryła koszty pogrzebu.

W razie pokrycia kosztów pogrzebu przez inną osobę niż członek rodziny ubezpieczonego,

emeryta lub rencisty (np. przez pracodawcę, dom pomocy społecznej, gminę, powiat, osobę
prawną, kościół lub związek wyznaniowy) zasiłek przysługuje tym podmiotom w wysokości udo-
kumentowanych kosztów pogrzebu w kwocie nie wyższej niż 4000 zł.

W razie poniesienia kosztów pogrzebu przez więcej niż jedną osobę lub podmiot, zasiłek

pogrzebowy ulega podziałowi między te osoby lub podmioty – proporcjonalnie do poniesionych
kosztów pogrzebu.

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Świadczenia z ubezpieczeń społecznych realizowane przez ZUS

Od 1 marca 2011 roku zasiłek pogrzebowy wynosi 4000 zł.

W 2011 roku wypłacono 302,8 tys. zasiłków pogrzebowych. Wydatki na nie wyniosły 1 385,0 mln zł

i stanowiły one 0,8% wydatków FUS.

5.17.

Jednorazowe odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy

Odszkodowanie takie należy się ubezpieczonemu, który wskutek wypadku przy pracy

lub choroby zawodowej doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu.

Za stały uszczerbek na zdrowiu uważa się takie naruszenie sprawności organizmu, które

powoduje upośledzenie czynności organizmu nierokujące poprawy.

Za długotrwały uszczerbek na zdrowiu uważa się takie naruszenie sprawności organizmu,

które powoduje upośledzenie czynności organizmu na okres przekraczający 6 miesięcy, mogące
ulec poprawie.

Wysokość odszkodowania zależy od stopnia procentowego uszczerbku na zdrowiu określo-

nego przez lekarza orzecznika ZUS lub komisję lekarską ZUS.

Od 1 kwietnia 2012 roku poszkodowanemu przysługuje odszkodowanie w wysokości 680 zł

za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu.

Osobie uznanej za całkowicie niezdolną do pracy i samodzielnej egzystencji powstałej na

skutek choroby zawodowej lub wypadku przy pracy przysługuje jednorazowe odszkodowanie
w wysokości 11 898 zł.

Jednorazowe odszkodowania wypłacane są przez ZUS i ﬁ nansowane z Funduszu Ubezpie-

czeń Społecznych oraz z budżetu państwa.

W 2011 roku ZUS wypłacił 79,2 tys. odszkodowań na kwotę 324,5 mln zł, w tym ﬁ nansowa-

nych z FUS 322,9 mln zł, a przeciętna wysokość odszkodowania wyniosła około 4098,32 zł.
Wydatki te stanowiły 0,2% wydatków FUS.

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Świadczenia z ubezpieczeń społecznych realizowane przez ZUS

5.18.

Inne świadczenia i refundacje z tytułu wypadku przy pracy i choroby zawodowej

Ubezpieczony, który uległ wypadkowi przy pracy lub u którego została stwierdzona cho-

roba zawodowa, może zwrócić się do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o pokrycie kosztów:

skutków wypadku przy pracy lub choroby zawodowej związanych ze świadczeniami zdrowot-

nymi z zakresu stomatologii i szczepień ochronnych, na które ubezpieczony został skierowany
przez lekarza orzecznika ZUS na wniosek lekarza prowadzącego (nierefundowanych na pod-
stawie odrębnych przepisów),

wyrobów medycznych będących przedmiotami ortopedycznymi – w wysokości udziału włas-

nego ubezpieczonego określonego w przepisach o świadczeniach opieki zdrowotnej ﬁ nanso-
wanych ze środków publicznych.

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

WSPARCIE DLA RODZIN Z DZIEĆMI

6.1.

Świadczenia rodzinne

Prawo do uzyskania świadczeń rodzinnych i ich wysokość określa ustawa z dnia 28 listo-

pada 2003 roku o świadczeniach rodzinnych. Świadczenia te ﬁ nansowane są z budżetu państwa.

Świadczenia rodzinne wypłaca wyłącznie organ właściwy. Organem właściwym w rozu-

mieniu ustawy o świadczeniach rodzinnych jest wójt, burmistrz lub prezydent miasta właściwego
ze względu na miejsce zamieszkania osoby ubiegającej się o świadczenie rodzinne lub otrzymu-
jącej świadczenie rodzinne.

Ustalenie prawa do świadczeń rodzinnych i ich wypłata następują na wniosek, który należy

złożyć w urzędzie gminy lub miasta właściwym ze względu na miejsce zamieszkania. Realizacja
świadczeń rodzinnych może być przekazana do jednostki organizacyjnej gminy, np. do ośrodka
pomocy społecznej.

6.1.1. Zasiłki rodzinne i dodatki do zasiłków rodzinnych

Prawo do zasiłku rodzinnego przysługuje, jeżeli dochód rodziny w przeliczeniu na osobę

nie przekracza 504 zł (lub 583 zł, jeśli w rodzinie jest dziecko niepełnosprawne).

Zasiłek rodzinny przysługuje na dziecko do ukończenia przez nie:

18 roku życia lub

nauki w szkole, jednak nie dłużej niż do ukończenia 21 roku życia albo

24 roku życia, jeżeli kontynuuje naukę w szkole lub w szkole wyższej i legitymuje się orzecze-

niem o umiarkowanym albo znacznym stopniu niepełnosprawności.

Zasiłek rodzinny przysługuje także osobie uczącej się, czyli osobie pełnoletniej niepozostają-

cej na utrzymaniu rodziców w związku z ich śmiercią lub zasądzeniem od rodziców na jej rzecz
alimentów, gdy uczy się w szkole lub szkole wyższej, nie dłużej niż do ukończenia 24 roku życia.

Prawo do zasiłku rodzinnego i dodatków do zasiłku przysługuje:

rodzicom, jednemu z rodziców albo opiekunowi prawnemu dziecka,

opiekunowi faktycznemu dziecka, tj. osobie faktycznie opiekującej się dzieckiem, która wystą-

piła z wnioskiem do sądu rodzinnego o jego przysposobienie,

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Wsparcie dla rodzin z dziećmi

osobie uczącej się, tj. osobie pełnoletniej, która uczy się i nie pozostaje na utrzymaniu rodzi-

ców w związku z ich śmiercią lub zasądzeniem od rodziców na jej rzecz alimentów, jeżeli
wyrok sądu orzekający alimenty został wydany przed osiągnięciem pełnoletności przez
tę osobę.

Miesięczne kwoty zasiłku rodzinnego są uzależnione od grupy wiekowej dziecka i wynoszą:

68,00 zł – na dziecko w wieku do ukończenia przez nie 5 roku życia,

91,00 zł – na dziecko w wieku powyżej 5 roku życia do ukończenia przez nie 18 roku życia,

98,00 zł – na dziecko w wieku powyżej 18 roku życia do ukończenia przez nie 24 roku życia.

Do zasiłku rodzinnego mogą być przyznane następujące dodatki:

dodatek z tytułu urodzenia dziecka – przysługuje jednorazowo w wysokości 1000 zł na każde

dziecko,

dodatek z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego

– przysługuje w wysokości 400 zł miesięcznie przez 24, 36 (jeżeli sprawuje opiekę nad wię-
cej niż jednym dzieckiem urodzonym podczas jednego porodu) lub 72 miesiące kalendarzowe
(jeżeli sprawuje opiekę nad dzieckiem legitymującym się orzeczeniem o niepełnosprawności
albo o znacznym stopniu niepełnosprawności),

dodatek z tytułu samotnego wychowywania dziecka – przysługuje w wysokości 170 zł mie-

sięcznie na dziecko (nie więcej niż 340 zł na wszystkie dzieci). W przypadku dziecka niepełno-
sprawnego kwotę dodatku zwiększa się o 80 zł na dziecko, nie więcej jednak niż o 160 zł na
wszystkie dzieci,

dodatek z tytułu wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej – przysługuje w wysoko-

ści 80 zł miesięcznie na trzecie i każde następne dziecko w rodzinie uprawnione do zasiłku
rodzinnego,

dodatek z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego – przysługuje na

dziecko niepełnosprawne do ukończenia przez nie 16 roku życia, a powyżej 16 roku życia do
ukończenia 24 roku życia, jeżeli dziecko ma orzeczoną niepełnosprawność w stopniu umiar-
kowanym albo znacznym; wysokość zasiłku wynosi 60 zł miesięcznie do ukończenia 5 roku
życia, a 80 zł do ukończenia 24 roku życia dziecka,

dodatek z tytułu podjęcia przez dziecko nauki w szkole poza miejscem zamieszkania

przysługuje w wysokości 90 zł miesięcznie przez 10 miesięcy (od września do czerwca), gdy

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Wsparcie dla rodzin z dziećmi

dziecko zamieszkuje w miejscowości, w której znajduje się szkoła ponadgimnazjalna lub arty-
styczna (w przypadku dziecka legitymującego się orzeczeniem o niepełnosprawności lub
o stopniu niepełnosprawności, dodatek ten przysługuje również z tytułu nauki w szkole pod-
stawowej lub w gimnazjum) lub w wysokości 50 zł miesięcznie, gdy dziecko dojeżdża do
szkoły ponadgimnazjalnej lub artystycznej (o zakresie nauki szkoły ponadgimnazjalnej),

dodatek z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego – wynosi 100 zł na dziecko; wypłacany jest raz

w roku (dodatek przysługuje również na dziecko rozpoczynające roczne przygotowanie przed-
szkolne).

6.1.2. Świadczenia opiekuńcze

Na świadczenia opiekuńcze składają się:

zasiłek pielęgnacyjny,

świadczenie pielęgnacyjne.

Zasiłek pielęgnacyjny przysługuje:

niepełnosprawnemu dziecku,

osobie niepełnosprawnej w wieku powyżej 16 roku życia posiadającej orzeczenie o znacznym

stopniu niepełnosprawności,

osobie niepełnosprawnej w wieku powyżej 16 roku życia posiadającej orzeczenie o umiar-

kowanym stopniu niepełnosprawności, jeżeli niepełnosprawność powstała do ukończenia
21 roku życia,

osobie, która ukończyła 75 lat życia.

Zasiłek pielęgnacyjny nie przysługuje osobie uprawnionej do dodatku pielęgnacyjnego oraz

osobie umieszczonej w instytucji zapewniającej nieodpłatnie całodobowe utrzymanie.

Zasiłek pielęgnacyjny wynosi 153 zł miesięcznie.

Świadczenie pielęgnacyjne przysługuje osobom, na których zgodnie z przepisami ustawy

z dnia 25 lutego 1964 roku – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. nr 9, poz. 59 z późn. zm.) ciąży
obowiązek alimentacyjny (rodzice dziecka, krewni osoby niepełnosprawnej w linii prostej, rodzeń-
stwo, rodzina zastępcza spokrewniona z dzieckiem), z wyjątkiem osób o znacznym stopniu nie-

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Wsparcie dla rodzin z dziećmi

pełnosprawności, a także opiekunowi faktycznemu dziecka (osoba faktycznie opiekująca się
dzieckiem, jeżeli wystąpiła z wnioskiem do sądu rodzinnego o przysposobienie dziecka), jeżeli
osoby te rezygnują z pracy zarobkowej lub jej nie podejmują, by opiekować się dzieckiem nie-
pełnosprawnym o szczególnych wskazaniach co do opieki osoby trzeciej lub by opiekować się
osobą legitymującą się znacznym stopniem niepełnosprawności. Przyznanie tego świadczenia
zależy również od spełnienia dodatkowych warunków dotyczących opiekunów.

Od 1 listopada 2009 roku świadczenie wynosi 520 zł miesięcznie.

Od 1 stycznia 2010 roku prawo do świadczenia pielęgnacyjnego ustalane jest niezależnie od

dochodów rodziny i na czas nieokreślony, a jeżeli orzeczenie o niepełnosprawności albo znacz-
nym stopniu niepełnosprawności zostało wydane na czas określony – do ostatniego dnia mie-
siąca, w którym upływa termin ważności orzeczenia.

6.1.3. Jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka

Jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka przysługuje, niezależnie od

uprawnień do dodatku z tytułu urodzenia dziecka oraz od dochodu rodziny i wynosi 1000 zł na
jedno dziecko.

Zapomoga przysługuje ojcu lub matce, opiekunowi prawnemu lub opiekunowi faktycz-

nemu dziecka.

Przy ubieganiu się o jednorazową zapomogę z tytułu urodzenia się dziecka, jak również

o dodatek do zasiłku rodzinnego z tytułu urodzenia dziecka, wymagane jest zaświadczenie lekar-
skie potwierdzające, że matka dziecka pozostawała pod opieką medyczną (lekarza lub położnej) nie
później niż od 10 tygodnia ciąży do porodu. Przepis ten był zawieszony od 31 marca 2010 roku do
31 grudnia 2011 roku. W tym okresie, aby uzyskać to świadczenie, wystarczyło przedstawić zaświad-
czenie lekarskie lub zaświadczenie wystawione przez położną, potwierdzające co najmniej jedno
badanie kobiety w okresie ciąży przeprowadzone przez lekarza ginekologa lub położną.

Warunek pozostawania pod opieką medyczną nie dotyczy opiekunów prawnych dziecka

i osób, które wystąpiły do sądu o przysposobienie dziecka.

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Wsparcie dla rodzin z dziećmi

6.1.4. Jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka wypłacana przez gminy

Rada gminy w drodze uchwały może przyznać osobom zamieszkałym na jej terenie jed-

norazową zapomogę z tytułu urodzenia się dziecka. Zasady udzielania tej zapomogi określa
uchwała rady gminy. Świadczenie ﬁ nansuje gmina ze środków własnych.

6.2.

Świadczenia z funduszu alimentacyjnego

Na podstawie ustawy z dnia 7 września 2007 roku o pomocy osobom uprawnionym do

alimentów przyznawane i wypłacane są świadczenia z funduszu alimentacyjnego, który stanowi
system wspierania osób uprawnionych do alimentów środkami ﬁ nansowymi z budżetu państwa
i nie jest funduszem w rozumieniu przepisów o ﬁ nansach publicznych. Ustawa ta weszła w życie
1 października 2008 roku, uchylając ustawę z dnia 22 kwietnia 2005 roku o postępowaniu wobec
dłużników alimentacyjnych oraz zaliczce alimentacyjnej.

Postępowanie w sprawie świadczeń z funduszu alimentacyjnego prowadzi organ właściwy

wierzyciela, tj. wójt, burmistrz lub prezydent miasta właściwego ze względu na miejsce zamiesz-
kania osoby uprawnionej do świadczenia alimentacyjnego.

Ustalenie prawa do świadczeń z funduszu alimentacyjnego oraz ich wypłata następują odpo-

wiednio na wniosek osoby uprawnionej lub jej przedstawiciela ustawowego. Realizacja tych świad-
czeń może być przekazana do jednostki organizacyjnej gminy, np. do ośrodka pomocy społecznej.

Osobą uprawnioną do świadczeń z funduszu alimentacyjnego jest dziecko, które ma zasą-

dzone od rodzica alimenty, jeżeli egzekucja alimentów jest bezskuteczna. Świadczenia z fundu-
szu alimentacyjnego przysługują osobie do ukończenia przez nią 18 lat albo w przypadku, gdy
uczy się w szkole lub w szkole wyższej – do ukończenia przez nią 25 roku życia, albo w przy-
padku posiadania orzeczenia o znacznym stopniu niepełnosprawności – bezterminowo.

Egzekucję uznaje się za bezskuteczną wówczas, gdy w okresie dwóch miesięcy przed złoże-

niem wniosku o świadczenie z funduszu alimentacyjnego nie wyegzekwowano pełnej należności
z tytułu zaległych i bieżących zobowiązań alimentacyjnych.

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Wsparcie dla rodzin z dziećmi

Świadczenia z funduszu alimentacyjnego przysługują też na dzieci wychowywane przez

rodzica, który zawarł kolejny związek małżeński, żyje w nieformalnym związku lub mąż/żona
nie płaci zasądzonych alimentów. W takich przypadkach rodzic zobowiązany do alimentacji nie
jest wliczany do składu rodziny, więc jego dochód nie jest brany pod uwagę przy ustalaniu, czy
rodzina ma prawo do świadczenia z funduszu alimentacyjnego.

Prawo do świadczenia z funduszu alimentacyjnego przysługuje po spełnieniu kryterium

dochodowego, tj. jeżeli przeciętny dochód netto na osobę w rodzinie w roku poprzedzającym
okres świadczeniowy wynosi maksymalnie 725 zł miesięcznie. W przypadku gdy rodzina posiada
gospodarstwo rolne, dochód z tego tytułu oblicza się na podstawie liczby hektarów przeliczenio-
wych znajdujących się w jej posiadaniu w roku kalendarzowym poprzedzającym okres zasiłkowy.

Świadczenia z funduszu alimentacyjnego przyznawane są na tzw. okresy świadczeniowe,

trwające 12 miesięcy – od 1 października do 30 września następnego roku kalendarzowego
i przysługują w wysokości bieżąco zasądzonych alimentów, maksymalnie do 500 zł miesięcznie
na każde z uprawnionych do alimentów dzieci.

Świadczenia te ﬁ nansowane są z budżetu państwa.

Więcej informacji dostępnych jest na stronie www.mpips.gov.pl.

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

ŚWIADCZENIA Z UBEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO ROLNIKÓW

7.1.

Organizacja systemu

Prawne i organizacyjne ramy systemu określa ustawa z dnia 20 grudnia 1990 roku

o ubezpieczeniu społecznym rolników.

Na podstawie powyższej ustawy została powołana Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

(KRUS), której celem jest zapewnienie administracji systemu ubezpieczenia społecznego rolników.

Kasą Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego kieruje Prezes, który jest centralnym organem admi-

nistracji rządowej podległym ministrowi właściwemu do spraw rozwoju wsi. Prezesa Kasy powołuje
Prezes Rady Ministrów spośród osób wyłonionych w drodze otwartego i konkurencyjnego naboru, na
wniosek ministra właściwego do spraw rozwoju wsi. Prezes Rady Ministrów odwołuje Prezesa Kasy.

Rada Ubezpieczenia Społecznego Rolników składa się z członków powoływanych przez

ministra właściwego do spraw rozwoju wsi. Jest ona wybierana spośród kandydatów zgłoszo-
nych przez społeczno-zawodowe organizacje rolników i związki zawodowe rolników indywidu-
alnych o ogólnokrajowym zasięgu, po konsultacjach z tymi organizacjami. Rada reprezentuje
interesy ubezpieczonych i świadczeniobiorców, opiniuje projekty aktów prawnych, programów
działania i planów ﬁ nansowych Kasy, ma uprawnienia kontrolne w stosunku do KRUS.

Aktualnie Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego działa na podstawie statutu, stano-

wiącego załącznik do zarządzenia nr 14 Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 20 maja 2010 roku
w sprawie nadania statutu Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (Dziennik Urzędowy
MRiRW nr 10, poz. 10) oraz regulaminu organizacyjnego stanowiącego załącznik do zarządzenia
nr 134 Prezesa KRUS z 13 sierpnia 2008 roku w sprawie nadania regulaminu organizacyjnego
Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego. Strukturę organizacyjną KRUS tworzą: Centrala,
16 oddziałów regionalnych oraz 256 placówek terenowych. KRUS posiada 6 centrów rehabilitacji
rolników i 1 ośrodek szkoleniowo-rehabilitacyjny.

Do zadań KRUS należy:

obsługa ubezpieczonych i świadczeniobiorców w sprawach dotyczących objęcia ubezpiecze-

niem społecznym, wymiaru i poboru składek na ubezpieczenie oraz przyznawania i wypłaty
świadczeń z ubezpieczenia,

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Świadczenia z ubezpieczenia społecznego rolników

działalność na rzecz zapobiegania wypadkom przy pracy rolniczej i rolniczym chorobom

zawodowym, obejmująca: analizowanie przyczyn tych wypadków i chorób, upowszechnianie
wśród ubezpieczonych zasad ochrony życia i zdrowia w gospodarstwie rolnym, zasad postę-
powania w razie wypadku przy pracy rolniczej oraz prowadzenie dobrowolnych nieodpłatnych
szkoleń w tym zakresie, podejmowanie starań o właściwą produkcję i dystrybucję bezpiecz-
nych środków, sprzętu i odzieży, stosowanych w rolnictwie,

podejmowanie działań na rzecz ubezpieczonych i świadczeniobiorców zagrożonych całko-

witą niezdolnością do pracy w gospodarstwie rolnym, ale rokujących jej odzyskanie w wyniku
leczenia i rehabilitacji, pomoc w korzystaniu z różnych form rehabilitacji leczniczej,

inicjowanie i wspieranie rozwoju ubezpieczeń dobrowolnych,

prowadzenie rozliczeń z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne rolników i ich domowni-

ków oraz emerytów i rencistów, ewidencjonowanie składek na kontach ubezpieczeniowych,
przekazywanie informacji o ubezpieczonych i opłaconych za nich składkach na ubezpieczenie
zdrowotne do instytucji właściwej do spraw ubezpieczenia zdrowotnego,

pobieranie zaliczek na podatek dochodowy od wypłacanych emerytur i rent, a po zakoń-

czeniu roku podatkowego obliczanie podatku dochodowego lub sporządzanie informacji
o dochodzie uzyskanym z tytułu emerytury lub renty,

realizacja zadań wynikających z rozporządzeń wspólnotowych dotyczących koordynacji

systemów zabezpieczenia społecznego oraz międzynarodowych umów o zabezpieczeniu
społecznym.

7.2.

Funkcjonowanie systemu

System ubezpieczenia społecznego rolników w 2011 roku obejmował:

1 516 308 ubezpieczonych (stan na 31 grudnia),

1 326 638 emerytów i rencistów (przeciętna miesięczna w 2011 roku), w tym:

— 1 056 307 osób pobierało emerytury rolnicze,
— 227 018 osób pobierało renty rolnicze z tytułu niezdolności do pracy,
— 43 025 osób pobierało renty rodzinne.

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Świadczenia z ubezpieczenia społecznego rolników

Składki w systemie ubezpieczenia społecznego rolników opłacane są na:

Fundusz Emerytalno-Rentowy Rolników, który jest (podobnie jak Fundusz Administracyjny

i Fundusz Prewencji i Rehabilitacji) państwowym funduszem celowym. Przeznaczony jest on
na ﬁ nansowanie m.in. świadczeń z ubezpieczenia emerytalno-rentowego i ubezpieczeń zdro-
wotnych,

Fundusz Składkowy funkcjonuje bez udziału dotacji budżetowej, jest w całości samoﬁ nansu-

jący. Z Funduszu tego pokrywane są wydatki na świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego,
chorobowego i macierzyńskiego, odpis na Fundusz Prewencji i Rehabilitacji (w wysokości do
5% planowanych wydatków Funduszu) oraz odpis na Fundusz Administracyjny (w wysokości
do 9% planowanych wydatków Funduszu).

Wysokość składki miesięcznej na ubezpieczenie emerytalno-rentowe wynosi 10% emerytury

podstawowej. W I kwartale 2012 roku składka na to ubezpieczenie wynosiła 73 zł miesięcznie.

A ponadto rolnicy, których gospodarstwa rolne obejmują obszar użytków rolnych powyżej

50 ha przeliczeniowych, opłacają dodatkową składkę miesięczną na ubezpieczenie emerytalno-
-rentowe w wysokości:

12% emerytury podstawowej – gdy gospodarstwo rolne obejmuje obszar użytków rolnych do

100 ha przeliczeniowych,

24% emerytury podstawowej – gdy gospodarstwo rolne obejmuje obszar użytków rolnych od

100 do 150 ha przeliczeniowych,

36% emerytury podstawowej – gdy gospodarstwo rolne obejmuje obszar użytków rolnych od

150 do 300 ha przeliczeniowych,

48% emerytury podstawowej – gdy gospodarstwo rolne obejmuje obszar użytków rolnych

powyżej 300 ha przeliczeniowych.

Za domowników, w każdej grupie obszarowej gospodarstwa rolnego, na ubezpieczenie eme-

rytalno-rentowe opłacana jest tylko składka podstawowa.

Za ubezpieczonego rolnika i domownika prowadzącego dodatkowo pozarolniczą działalność

gospodarczą lub współpracującego przy prowadzeniu tej działalności podstawowa miesięczna
składka na ubezpieczenie emerytalno-rentowe naliczana jest w podwójnej wysokości.

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Świadczenia z ubezpieczenia społecznego rolników

Wysokość miesięcznej składki na ubezpieczenia: wypadkowe, chorobowe i macierzyń-

skie od jednej osoby jest ustalana przez Radę Ubezpieczenia Społecznego Rolników, a następ-
nie ogłaszana przez Prezesa KRUS w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej Monitor
Polski. W I kwartale 2012 roku składka ta wynosiła 42 zł miesięcznie.

W przypadku gdy okres podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników jest krótszy niż

miesiąc, wysokość składki oblicza się proporcjonalnie do liczby dni podlegania ubezpieczeniu
w danym miesiącu.

System zapewnia świadczenia pieniężne z:

ubezpieczenia emerytalno-rentowego

(emeryturę rolniczą, rentę rolniczą z tytułu niezdolności do pracy, rentę rolniczą szkoleniową,
rentę rodzinną, emeryturę i rentę z ubezpieczenia społecznego rolników indywidualnych
i członków ich rodzin, dodatki do emerytur i rent oraz zasiłek pogrzebowy),

ubezpieczenia wypadkowego, chorobowego i macierzyńskiego

(jednorazowe odszkodowanie z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu albo
śmierci wskutek wypadku przy pracy rolniczej lub rolniczej choroby zawodowej, zasiłek choro-
bowy w razie choroby trwającej nieprzerwanie co najmniej 30 dni i nie dłużej niż przez 180 dni,
zasiłek chorobowy w przedłużonym okresie ponad 180 dni nie dłużej niż o kolejne 360 dni,
zasiłek macierzyński oraz zasiłek z tytułu urodzenia dziecka).

W systemie ubezpieczenia społecznego rolników istotną rolę przypisano działalności

w zakresie prewencji i rehabilitacji na rzecz rolników.

Działania prewencyjne Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego skutkują ograni-

czeniem ilości wypadków przy pracy rolniczej, chorób zawodowych oraz innych zawodowych
zagrożeń rolników. Wskaźnik wypadkowości liczony w odniesieniu do 1000 ubezpieczonych
w 2011 roku wyniósł 10,9 i w porównaniu do lat ubiegłych wykazuje tendencje spadkowe.

Rzeczowe świadczenia rehabilitacyjne udzielane w oparciu o własne centra i ośrodek

rehabilitacyjny KRUS. Służą one zachowaniu, poprawie lub przywróceniu zdolności do pracy
w gospodarstwie rolnym. W 2011 roku z rehabilitacji leczniczej skorzystało ponad 14 tys. rolników
oraz ponad 1,3 tys. dzieci z rodzin wiejskich.

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Świadczenia z ubezpieczenia społecznego rolników

Podstawy ﬁ nansowe systemu ubezpieczenia społecznego rolników stanowią składki opła-

cane przez rolników oraz dotacja z budżetu państwa.

W 2011 roku wydatki budżetowe na zadania realizowane przez KRUS wyniosły około

15,9 mld zł. W roku 2012, zgodnie z ustawą budżetową, dotacja do KRUS na realizację powyż-
szych zadań wynosi 15,9 mld zł, co stanowić będzie 4,8% budżetu państwa.

Wydatki na świadczenia emerytalno-rentowe są największą pozycją w planie wydatków KRUS

i w 2011 roku wyniosły 14,2 mld zł.

Wydatki na zadania realizowane przez KRUS

w 2011 roku (w tys. zł)

I. Fundusz Emerytalno-Rentowy

w tym:

16 498 510

świadczenia emerytalno-rentowe

— emerytury, renty
— zasiłki pogrzebowe

13 340 225

254 864

składka na ubezpieczenie zdrowotne
ﬁ nansowana z budżetu państwa

1 862 006

wydatki bieżące

— odpis na Fundusz Administracyjny

442 000

II. Fundusz Składkowy
z

tego:

671 932

jednorazowe odszkodowania z tytułu wypadku

59 536

zasiłki chorobowe

397 120

zasiłki macierzyńskie

96 392

zasiłki z tytułu urodzenia dziecka

220

wydatki na rozwój ubezpieczeń wzajemnych

–

odpis na Fundusz Administracyjny

58 750

odpis na Fundusz Prewencji i Rehabilitacji

32 639

pozostałe

27 275

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Świadczenia z ubezpieczenia społecznego rolników

Przychody Funduszu Emerytalno-Rentowego w 2011 roku wyniosły 16 567 365 tys. zł.

W strukturze przychodów Funduszu udział dotacji uzupełniającej wyniósł 91,3%, udział przycho-
dów ze składek – 8,4%, udział pozostałych przychodów – 0,3%. Uzyskane przychody pokryły
zapotrzebowanie na środki pieniężne na wypłatę świadczeń i odpis na Fundusz Administracyjny.

Przychody Funduszu Składkowego w 2011 roku wyniosły 722 857 tys. zł. W strukturze Fundu-

szu Składkowego składki ubezpieczonych stanowiły 95,3%, a inne przychody 4,7%.

Więcej informacji dostępnych jest na stronie www.krus.gov.pl

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

POWSZECHNE UBEZPIECZENIE ZDROWOTNE

W 1999 roku wprowadzony został w Polsce system ubezpieczeniowo-budżetowy, który

zastąpił system ﬁ nansowania ochrony zdrowia jedynie z budżetu państwa. W celu realizacji
zadań nowego systemu utworzono 16 regionalnych kas chorych i jedną kasę branżową służb
mundurowych o zasięgu ogólnopolskim. Z dniem 1 kwietnia 2003 roku (w miejsce kas chorych)
utworzono Narodowy Fundusz Zdrowia, w którego skład wchodzi Centrala i 16 oddziałów woje-
wódzkich. W oddziałach mogą być tworzone placówki terenowe (delegatury).

Specyﬁ ką polskiego reformowanego od 1999 roku systemu ubezpieczeń społecznych jest

rozdział ubezpieczenia chorobowego i ubezpieczenia zdrowotnego. Z tytułu ubezpieczenia
chorobowego przysługują świadczenia pieniężne w razie choroby i macierzyństwa, regulowane
ustawą z dnia 25 czerwca 1999 roku (patrz: pkt 5.9).

Powszechne ubezpieczenie zdrowotne to system odpowiedzialny za ﬁ nansowanie ze środ-

ków publicznych świadczeń proﬁ laktycznych, diagnostycznych, leczniczych, rehabilitacyjnych,
zaopatrzenia w leki i przedmioty ortopedyczne oraz środki pomocnicze. Zakres świadczeń okreś-
la ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach opieki zdrowotnej ﬁ nansowanych ze
środków publicznych oraz wydane na jej podstawie rozporządzenia Ministra Zdrowia.

Obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu podlega prawie cała ludność kraju. Niektóre

osoby, jeżeli spełniają warunki określone w ustawie o świadczeniach opieki zdrowotnej, mogą
dobrowolnie przystąpić do powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego.

Osobami uprawnionymi do korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej w ramach powszech-

nego ubezpieczenia zdrowotnego są również członkowie rodzin osób ubezpieczonych.

Głównym źródłem ﬁ nansowania opieki zdrowotnej są wpływy ze składek na ubezpieczenie

zdrowotne. Od 1 stycznia 2007 roku wysokość składki wynosi 9% podstawy wymiaru składki.

Osoby ubezpieczające się dobrowolnie opłacają składkę w wysokości 9% od zadeklarowa-

nego dochodu, nie mniej jednak niż od kwoty przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sek-
torze przedsiębiorstw z poprzedniego kwartału, włącznie z wypłatami z zysku.

Składki za osoby ubezpieczone są pobierane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych oraz Kasę

Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i przekazywane do Narodowego Funduszu Zdrowia.

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Powszechne ubezpieczenie zdrowotne

Za niektóre grupy osób obowiązkowo ubezpieczonych składka ta jest ﬁ nansowana z budżetu

państwa. Do grup tych należą m.in.: rolnicy indywidualni prowadzący gospodarstwa rolne
o powierzchni użytków rolnych poniżej 6 hektarów przeliczeniowych, a także ich małżonkowie
i domownicy, bezrobotni bez prawa do zasiłku, osoby pobierające zasiłki z opieki społecznej.
Natomiast rolnicy prowadzący gospodarstwa rolne o powierzchni użytków rolnych 6 i więcej
hektarów przeliczeniowych indywidualnie opłacają składkę za siebie, małżonków i domowni-
ków zgłoszonych do ubezpieczenia zdrowotnego począwszy od 1 kwietnia 2012 roku na pod-
stawie ustawy z dnia 13 stycznia 2012 roku o składkach na ubezpieczenie zdrowotne rolników za
2012 rok (Dz.U. z 2012 r., poz. 123).

Część zadań z zakresu ochrony zdrowia nadal jest ﬁ nansowana z budżetu państwa. Doty-

czy to przede wszystkim nadzoru epidemiologicznego oraz farmaceutycznego, a także proﬁ lak-
tycznych programów zdrowotnych takich, jak: programy szczepień ochronnych, Krajowy Program
Przeciwdziałania Narkomanii, Krajowy Program Zwalczania AIDS i Zapobiegania Zakażeniom HIV,
narodowe programy zdrowotne ochrony serca, ochrony zdrowia psychicznego, opieki nad matką
i dzieckiem. Z budżetu ﬁ nansowane są też inwestycje, szkolnictwo medyczne i częściowo świad-
czenia opieki zdrowotnej.

Z budżetu państwa ﬁ nansowane jest też leczenie części osób nieubezpieczonych. Są to

osoby o niskich dochodach, które uzyskują dostęp do świadczeń na podstawie decyzji wójta lub
burmistrza, dzieci do 18 roku życia, kobiety w okresie ciąży i połogu, osoby uzależnione od nar-
kotyków i alkoholu oraz osoby chore na określone choroby zakaźne i psychiczne.

W 2011 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych przekazał do Narodowego Funduszu Zdrowia

kwotę 54,9 mld zł z tytułu składki na powszechne ubezpieczenie zdrowotne, Kasa Rolniczego
Ubezpieczenia Społecznego przekazała 3,2 mld zł.

Więcej informacji dostępnych jest na stronie www.nfz.gov.pl.

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

ŚWIADCZENIA Z TYTUŁU BEZROBOCIA

1 czerwca 2004 roku weszła w życie ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji

zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.

Zadania państwa w zakresie promocji zatrudnienia, łagodzenia skutków bezrobocia oraz

aktywizacji zawodowej są realizowane na podstawie uchwalanego przez Radę Ministrów Krajo-
wego Planu Działań na Rzecz Zatrudnienia, zawierającego zasady realizacji Europejskiej Strategii
Zatrudnienia, i w oparciu o inicjatywy samorządu gminy, powiatu, województwa i partnerów spo-
łecznych.

Projekt Krajowego Planu Działań przygotowuje minister właściwy do spraw pracy, współ-

działając z ministrem właściwym do spraw gospodarki, ministrem właściwym do spraw oświaty
i wychowania oraz ministrem właściwym do spraw szkolnictwa wyższego, i przedstawia do
zaopiniowania Naczelnej Radzie Zatrudnienia.

Ustawa przewiduje szereg instrumentów w zakresie promocji zatrudnienia, łagodzenia skut-

ków bezrobocia i aktywizacji zawodowej. Należą do nich m.in.: pośrednictwo pracy, pomoc
i poradnictwo zawodowe w aktywnym poszukiwaniu pracy, szkolenia, prace interwencyjne,
roboty publiczne, refundacje podmiotom prowadzącym działalność gospodarczą kosztów wypo-
sażenia lub doposażenia stanowisk pracy dla skierowanych bezrobotnych oraz jednorazowe
środki ﬁ nansowe dla bezrobotnych na podjęcie działalności gospodarczej, staże absolwenckie,
programy specjalne, stypendia, dodatki szkoleniowe, zasiłki dla bezrobotnych.

Formy zapobiegania bezrobociu i łagodzenia jego skutków ﬁ nansowane są z Funduszu

Pracy, tworzonego głównie ze składek, w wysokości określonej corocznie w ustawie budżetowej
– od 1999 roku w niezmienionej wysokości 2,45% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenia
emerytalne i rentowe.

W 2011 roku dochody Funduszu Pracy wyniosły 10,5 mld zł. Składki wyniosły 8,9 mld zł

(84,9%), wpływy z Unii Europejskiej wyniosły 1,1 mld zł (10,1%), a pozostałe przychody
0,5 mld zł (5,0%).

W 2011 roku podstawowymi grupami wydatków w strukturze wydatków Funduszu Pracy były

programy przeciwdziałania bezrobociu – 38,2%, wydatki na zasiłki dla bezrobotnych (razem ze

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Świadczenia z tytułu bezrobocia

składką na ubezpieczenie społeczne) – 34,8%, zasiłki na świadczenia przedemerytalne – 18,6%,
dodatki aktywizacyjne i świadczenia integracyjne – 1,4%.

Zasiłek dla bezrobotnych. Zasiłek przysługuje bezrobotnemu, który utracił pracę, a który

przez co najmniej 365 dni w okresie 18 miesięcy przed zarejestrowaniem w urzędzie pracy spełnił
jeden z niżej wymienionych warunków:

był zatrudniony i osiągał wynagrodzenie w kwocie co najmniej minimalnego wynagrodzenia

za pracę, od którego istnieje obowiązek opłacenia składki na Fundusz Pracy,

wykonywał pracę na podstawie umowy o pracę nakładczą i osiągał z tego tytułu dochód

w wysokości co najmniej minimalnego wynagrodzenia za pracę,

świadczył usługi na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy

o świadczenie usług, albo współpracował przy wykonywaniu tych umów, przy czym podstawę
wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i Fundusz Pracy stanowiła kwota co najmniej
minimalnego wynagrodzenia za pracę,

opłacał składki na ubezpieczenia społeczne z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności

lub współpracy, przy czym podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i Fundusz
Pracy stanowiła kwota co najmniej minimalnego wynagrodzenia za pracę,

wykonywał pracę w okresie tymczasowego aresztowania lub odbywania kary pozbawienia

wolności, przy czym podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i Fundusz Pracy
stanowiła kwota co najmniej minimalnego wynagrodzenia za pracę,

wykonywał pracę w rolniczej spółdzielni produkcyjnej, spółdzielni kółek rolniczych lub spół-

dzielni usług rolniczych, będąc członkiem tej spółdzielni, przy czym podstawę wymiaru
składek na Fundusz Pracy stanowiła kwota co najmniej minimalnego wynagrodzenia za
pracę,

opłacał składkę na Fundusz Pracy w związku z zatrudnieniem lub wykonywaniem innej pracy

zarobkowej za granicą u pracodawcy zagranicznego,

był zatrudniony za granicą przez okres co najmniej 365 dni w okresie 18 miesięcy poprzedza-

jących dzień zarejestrowania w powiatowym urzędzie pracy i przybył do RP jako repatriant,

był zatrudniony, pełnił służbę lub wykonywał inną pracę zarobkową i osiągał wynagrodzenie

lub dochód, od którego istnieje obowiązek opłacania składki na Fundusz Pracy.

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Świadczenia z tytułu bezrobocia

Od 1 czerwca 2012 roku obowiązują nowe stawki zasiłków dla bezrobotnych przyzna-

nych po 1 stycznia 2010 roku:

Długość stażu pracy

% zasiłku

podstawowego

Miesięcznie zł

w okresie pierwszych

trzech miesięcy

w okresie kolejnych miesięcy

posiadania prawa do zasiłku

od 5 do 20 lat

100 (podstawowy)

794,20

623,60

poniżej 5 lat

80 (obniżony)

635,40

498,90

powyżej 20 lat

120 (podwyższony)

953,10

748,40

Długość stażu pracy

% zasiłku

podstawowego

Miesięcznie zł

w okresie pierwszych

trzech miesięcy

w okresie kolejnych miesięcy

posiadania prawa do zasiłku

od 5 do 20 lat

100 (podstawowy)

761,40

597,90

poniżej 5 lat

80 (obniżony)

609,20

478,40

powyżej 20 lat

120 (podwyższony)

913,70

717,50

Do 31 maja 2012 roku stawki zasiłków dla bezrobotnych przyznanych po 1 stycznia 2010 roku

wynosiły:

Na koniec 2011 roku zarejestrowanych osób bezrobotnych było 1 982,7 tys., a uprawnionych

do zasiłków dla bezrobotnych było 326 471 osób.

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

Świadczenia z tytułu bezrobocia

W grudniu 2011 roku stopa bezrobocia wynosiła 12,5%.

Więcej informacji dostępnych jest na stronie www.mpips.gov.pl.

XII 2003

XII 2004

XII 2005

XII 2006

XII 2007

XII 2008

XII 2009

XII 2010

XII 2011

Serie 1

20,0

19,0

17,6

14,8

11,2

9,5

12,1

12,4

12,5

Stopa bezrobocia w Polsce w latach 2003-2011

20,0

18,0

16,0

14,0

12,0

10,0

8,0

6,0

4,0

2,0

0,0

Więcej informacji
o ZUS i systemie ubezpieczeń społecznych
znajdziecie Państwo na:

www.zus.pl

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
14 12id 15183 Nieznany (2)
13 Rozdziae 12id 14782 Nieznany (2)
10 12id 10429 Nieznany (2)
03 12id 4271 Nieznany (2)
12 12id 13172 Nieznany (2)
2 12id 19313 Nieznany (2)
1 12id 8317 Nieznany (2)
15 12id 15946 Nieznany (2)
17 12id 17090 Nieznany (2)
09 12id 7697 Nieznany (2)
2010 01 18 10;22;12id 27106 Nieznany
13 12id 14347 Nieznany
1824 7288 40 12id 17958 Nieznany (2)
1 MSL temat 2011'12id 10324 Nieznany (2)
2004 02 12id 25187 Nieznany (2)
06 12id 6104 Nieznany (2)
12id 13164 Nieznany
10 11 12id 10723 Nieznany (2)
13 T 12id 14342 Nieznany (2)

więcej podobnych podstron