Joystick komputerowy dla osób niepełnosprawnych

Elektronika Praktyczna 4/2001

14

P R O J E K T Y

Joystick komputerowy
dla osób
niepełnosprawnych,
część 1

AVT−5007

W†porÛwnaniu z†îMyszk¹ kom-

puterow¹ dla osÛb niepe³nospraw-
nychî przedstawion¹ w†EP4/2000,
joystick jest bardziej rozbudowa-
ny. OprÛcz nowoczesnego dwu-
osiowego akcelerometru i†czujnika
ciúnienia z†precyzyjnym przetwor-
nikiem analogowo-cyfrowym za-
wiera dwa potencjometry cyfrowe.
Wszystkim steruje szybki procesor
o†architekturze RISC. Przesada?
Moøe i†tak, ale wystarczy zoba-
czyÊ rozradowanie gracza, ktÛry
pierwszy raz od wielu lat nie
musi tylko patrzeÊ jak graj¹ inni.
Moøe zagraÊ samodzielnie!

Kontynuuj¹c podjÍty

w†zesz³ym roku temat

urz¹dzeÒ s³uø¹cych osobom

niepe³nosprawnym, proponujÍ

budowÍ joysticka do

komputera PC. Wprawdzie

projekt powsta³ z†myúl¹

o†osobach pokrzywdzonych

przez los, ale i†dla osÛb

sprawnych fizycznie uk³ad
moøe byÊ interesuj¹cy, bo

obs³ugiwany jest przez

dmuchanie, a nie przez

naciskanie przyciskÛw.

Josystick jest widziany

przez komputer jako stan-

dardowy, dwuosiowy joys-

tick z†dwoma przyciskami.

DziÍki temu poprawnie

wspÛ³pracuje z†kaødym

komputerem PC wyposaøo-

nym w†game port i†moøe

b y Ê w y k o r z y s t y w a n y

w†wiÍkszoúci gier na kom-

putery PC. Ca³a ìelektro-

nikaî joysticka mieúci siÍ

w†obudowie wielkoúci
paczki papierosÛw. Do

poprawnej pracy wystarcz¹ nie-

wielkie przechy³y urz¹dzenia
umieszczonego na g³owie lub
w†rÍce osoby obs³uguj¹cej. Prze-
chylanie g³owy (lub rÍki) do
przodu lub do ty³u oraz w†lewo
i†w†prawo powoduje tak¹ sam¹
reakcjÍ, jak wychylanie w†tych
kierunkach dr¹øka w†standardo-
wym joysticku.

Przyj¹³em za³oøenie, øe joys-

tick powinien umoøliwiaÊ zabawÍ
osobie ca³kowicie sparaliøowanej,
ktÛra moøe poruszaÊ jedynie g³o-
w¹. Dlatego joystick jest zaopat-
rzony w†czujnik pneumatyczny
z†ustnikiem. DmuchniÍcie w†rurkÍ
jest ìwidzianeî przez komputer

Tab.1. Podstawowe właściwości
joysticka:

✓

dwuosiowy, sterowany przechylaniem,

✓

wyposażony w przełącznik pneumatyczny
zastępujący:

✗

dmuchnięcie − pierwszy przycisk,

✗

zassanie − drugi przycisk,

✓

dwa dodatkowe wejścia dla standardowych
włączników,

✓

zasilanie z game portu komputera,

✓

pobór prądu: około 10mA.

Joystick komputerowy dla osób niepełnosprawnych

15

Elektronika Praktyczna 4/2001

jak naciúniÍcie pierwszego klawi-
sza. Zassanie powietrza odpowia-
da naciúniÍciu drugiego klawisza.

Niezaleønie od tego, do joy-

sticka moøna pod³¹czyÊ dwa do-
datkowe wy³¹czniki. Joystick z†ta-
kimi przyciskami moøe z†powo-
dzeniem s³uøyÊ osobie sprawniej-
szej fizycznie. Modelowy egzem-
plarz wyposaøy³em w†uchwyt
z†wy³¹cznikami i†to wystarczy³o,
aby joystick uzyska³ pochlebn¹
opiniÍ wytrawnego gracza, jakim
jest niew¹tpliwie mÛj siedmiolet-
ni syn Micha³. Na stykach game
portu jest dostÍpne napiÍcie +5V,
zatem naturalne by³o wykorzysta-
nie go do zasilania joysticka.

Opis uk³adu

Schemat elektryczny joysticka

przedstawiono na rys. 1. Moøna
na nim wyrÛøniÊ cztery bloki:
- czujnik przechy³u (U2),
- czujnik ciúnienia (S1) z†prze-

twornikiem (U3),

- procesor steruj¹cy (U1),
- interfejs wyjúciowy (U4, T1,

T2).

Czujnik przechy³u zrealizowa-

³em na uk³adzie ADXL202 firmy
Analog Devices. W†ceramicznej
14-nÛøkowej obudowie do monta-
øu powierzchniowego znajduj¹ siÍ
dwa ustawione prostopadle czuj-
niki przyspieszenia (akceleromet-
ry). Do pracy uk³adu potrzebne
jest niewiele elementÛw zewnÍtrz-
nych, a†dziÍki wyjúciom PWM
doskonale nadaje siÍ on do wspÛ³-

pracy z†mikrokontrolerem. Ponad-
to, przy standardowym zasilaniu
(4,75...5,25V) pobiera niewiele
pr¹du (<1mA).

Akcelerometry zawarte w†uk³a-

dzie ADXL202 mog¹ mierzyÊ przy-
spieszenia w†zakresie ±2g. Czu-
³oúÊ przetwarzania jest sta³a i†wy-
nosi 12,5%/g z†tolerancj¹ ±2,5%.
Oznacza to, øe wspÛ³czynnik wy-
pe³nienia prostok¹tnego przebiegu
wyjúciowego zmienia siÍ o†oko³o
12,5% przy zmianie przyspiesze-
nia o†9,81m/s

2

.

Przy idealnie poziomym usta-

wieniu akcelerometru, przyspie-
szenie ziemskie mierzone przez
niego wynosi zero. WÛwczas wy-
pe³nienie przebiegu na wyjúciu
akcelerometru moøe wynosiÊ
25..75%. Tak duøy rozrzut war-
toúci spoczynkowej powoduje ko-
n i e c z n o ú Ê p r z e p r o w a d z e n i a
wstÍpnej kalibracji. DziÍki proce-
sorowi jest to czynnoúÊ bardzo
prosta. Wystarczy nacisn¹Ê wy-
³¹cznik W1-USTAW. Wejúcie
PB2(14-U1) jest wÛwczas zwiera-
ne do masy, co program w†mik-
rokontrolerze odczytuje jako ø¹-
danie przeprowadzenia pomiarÛw
wzorcowych. Kiedy i w jakim
celu naleøy nacisn¹Ê ten przy-
cisk, dowiemy siÍ dok³adniej
w†czÍúci poúwiÍconej uruchamia-
niu joysticka.

Przy odchyleniu akceleromet-

ru od poziomu o†okreúlony k¹t
wartoúÊ sygna³u odpowiadaj¹ce-
mu przyspieszeniu roúnie zgod-

nie z†wartoúci¹ sinusa k¹ta od-
chylenia. Dla 90 stopni sinus
osi¹ga wartoúÊ jeden i w tym
przypadku mierzone przyspiesze-
nie wyniesie ±1g. Zak³adaj¹c, øe
czujnik moøe odchylaÊ siÍ od
poziomu maksymalnie o 30

o

w†jedn¹ lub drug¹ stronÍ, zmiana
mierzonego przyspieszenia wy-
niesie od -0,5g do +0,5g.

Rezystor R4 ustala okres syg-

na³u wyjúciowego w†obu kana-
³ach. Przy wartoúci 1,3M

Ω

okres

sygna³u wyjúciowego wynosi oko-
³o 10,4ms. Wyjúcia akceleromet-
rÛw (9, 10-U2) s¹ do³¹czone bez-
poúrednio do wejúÊ procesora
INT0 (6-U1) i INT1 (7-U1).

Poza rezystorem ustalaj¹cym

R4, uk³ad ADXL202 potrzebuje do
poprawnej pracy tylko dwÛch ele-
mentÛw - kondensatorÛw filtruj¹-
cych C6 i†C7. Kondensatory te
okreúlaj¹ czas odpowiedzi czujni-
kÛw przyspieszenia. Kondensator
C6 filtruje sygna³ akcelerometru
w†jednej osi, podczas gdy C7 robi
to samo w†drugiej osi. PojemnoúÊ
tych kondensatorÛw wynosi
100nF. Przy takiej wartoúci po-
jemnoúci szumy na wyjúciu akce-
lerometrÛw s¹ znaczne i†mog¹
wynosiÊ kilkanaúcie tysiÍcznych g
(g - przyspieszenie ziemskie), ale
za to sygna³ na wyjúciu ustali siÍ
najpÛüniej po 20ms. Jak z†tego
wynika, w†projekcie joysticka naj-
wiÍkszy nacisk po³oøono na szyb-
koúÊ dzia³ania, a dok³adnoúÊ jest
na drugim miejscu.

C5

100nF

C6

100nF

C7

100nF

U2

ADXL202

11

12

9

10

5

14

13

4

7

3

CY

CX

VDD VDD

COM

+5V

OUTY

OUTX

T2

COM ST

R4

1.3M

USTAW

W1

U1 AT90S2313

19
18
17
16
15
14
13
12

11

1
2
3
4
5
6
7
8
9

SCK/PB7
MISO/PB6
MOSI/PB5
PB4
OC1/PB3
PB2
AIN1/PB1
AINO/PB0
ICP/PD6

RST

PD0/RXD

PD1/TXD

XTAL2

XTAL1

PD2/INT0

PD3/INT1

PD4/T0

PD5/T1

+5V

U4 AD8402/100K/

+5V

8
9
7
6

10

14

13

12

2

3

4

SDI
CLK
CS
SHDN
RS

B1

A1

W1

B2

A2

W2

+5V

Z3

Z6

DB15(3)

DB15(6)

DB15(1)

+5V

C8

100µF

B1

MF-R-010

Z1

C1

22pF

C2

22pF

Q1

5,579545MHz

Z2

DB15(2)

Z7

Z45

DB15(7)

DB15(4,5)

Z9

DUS_2

DUS_1

Z8

R2

10k

T2

BC547

T1

BC547

R1

10k

+5V

C3

100nF

C4

100nF

R3

100k

15

9
2

1

3

14

12
4

5

6

7

10

11

13

E
A
C
D
B
F

OUT

SEL1

+5V

SEL2

SEL3

SEL4

SLOW

PD

CML

U3 UTI

S1

-OUT

VCC

+OUT

GND

4

3

2

1

MPX10DP

Rys. 1. Schemat elektryczny joysticka.

Joystick komputerowy dla osób niepełnosprawnych

Elektronika Praktyczna 4/2001

16

Kolejny blok to czujnik ciúnie-

nia S1 z†przetwornikiem analogo-
wo-cyfrowym U3. Ze wzglÍdu na
trudnoúci ze zdobyciem prze³¹cz-
nikÛw ciúnieniowych o†czu³oúci
rzÍdu 15mmHg (2kPa), reaguj¹-
cych na pod- i†nadciúnienie, za-
stosowa³em sprawdzone w†myszce
rozwi¹zanie z†czujnikiem ciúnie-
nia MPX10DP firmy Motorola
i†przetwornikiem analogowo-cyfro-
wym typu UTI firmy Smartec.

Konstrukcja sensora opiera siÍ

na klasycznym mostku rezystan-
cyjnym o†stopniu niezrÛwnowaøe-
nia zaleønym od przy³oøonego
ciúnienia. Czujnik jest wyposaøo-
ny w†dwa krÛÊce doprowadzaj¹ce
powietrze do komor z†dwÛch stron
membrany czujnikowej. Pod wp³y-
wem wystÍpuj¹cego ciúnienia
membrana siÍ odkszta³ca, co po-
woduje zmiany rezystancji úcieøek
napylonych na jej powierzchni.

Czujnik S1 jest zasilany z†uk³a-

du UTI(U3) przebiegiem prosto-
k¹tnym dostÍpnym na wyjúciach
E-F. Rzeczywista wartoúÊ napiÍcia
zasilaj¹cego mostek jest mierzona
na wejúciach A-B. NapiÍcie nie-
zrÛwnowaøenia wystÍpuje na wej-
úciach C-D.

Wyjúcie przetwornika jest pod-

³¹czone do pinu PD6(11-U1).
Uk³ad UTI pracuje w†trybie po-
miaru mostka rezystancyjnego
o†niezrÛwnowaøeniu mniejszym
niø ±4%. Czas pomiaru wynosi
oko³o 12ms. W†takim przypadku
na wyjúciu pojawia siÍ trÛjfazowy
przebieg, w†ktÛrym czas pierwszej
fazy T

off

umoøliwia pomiar offsetu

toru pomiarowego, czas drugiej
fazy T

ab

okreúla wartoúÊ napiÍcia

zasilaj¹cego mostek pomiarowy,
a†czas trzeciej fazy T

cd

odpowiada

napiÍciu wyjúciowemu mos-
tka. Znaj¹c te trzy czasy,
moøna precyzyjnie obliczyÊ
stopieÒ niezrÛwnowaøenia
mostka.

W†stanie spoczynkowym

wyjúcia PB0 (12-U1) i†PD5
(9-U1) s¹ na poziomie nis-
kim, co powoduje, øe tran-
zystory T1 i†T2 s¹ zatkane.
Procesor, ustawiaj¹c poziom
wysoki na wyjúciu PD5,
wymusza przewodzenie
tranzystora T1 i†zwarcie do
masy wyjúcia Z2. Stan taki
jest odczytywany przez
komputer jako naciúniÍcie
pierwszego przycisku joys-

ticka. Analogicznie, wys³anie je-
dynki na wyjúcie PB0 powoduje
przewodzenie tranzystora T2
i†zwarcie z†mas¹ wyjúcia Z7 zwi¹-
zanego z†drugim przyciskiem.

Wyjúcie Z2 moøe byÊ zwierane

z†mas¹ - niezaleønie od procesora
- wy³¹cznikiem pod³¹czonym do
z³¹cza DUS_1. Symulowanie dru-
giego przycisku jest moøliwe po
pod³¹czeniu wy³¹cznika do z³¹cza
DUS_2.

Gdy nie jest mierzone ciúnie-

nie, procesor ustawia na wyjúciu
PB3 (15-U1) poziom niski napiÍ-
cia. Taki stan na wejúciu /PD (11-
U3) powoduje uúpienie przetwor-
nika i†wy³¹czenie zasilania senso-
ra. DziÍki temu znacznie zmniej-
sza siÍ pr¹d pobierany przez ca³y
uk³ad. Rezystor R3 wymusza niski
poziom na tej linii natychmiast
po pojawieniu siÍ napiÍcia zasi-
laj¹cego.

Teraz przyjrzyjmy siÍ dok³ad-

niej uk³adowi wyjúciowemu.
W†zrozumieniu dzia³ania pomoøe
nam znajomoúÊ budowy game por-
tu w†komputerach PC. Schemat
jednego z†czterech kana³Ûw portu
pokazano na rys. 2. Podstawo-
wym elementem jest timer 555.
W†praktyce stosuje siÍ uk³ad 558
zawieraj¹cy cztery timery w†jed-
nej obudowie.

Rzeczywiste wartoúci elemen-

tÛw mog¹ nieco odbiegaÊ od
pokazanych na schemacie. Praw-
da, øe zastosowane rozwi¹zanie
poraøa swoj¹ prostot¹? Przeúledü-
my pokrÛtce dzia³anie tego uk³a-
du. Procesor komputera, chc¹c
odczytaÊ po³oøenie joysticka, wy-
sy³a impuls zeruj¹cy. Impuls ten
powoduje roz³adowanie kondensa-
tora Ct, po czym zaczyna siÍ on

³adowaÊ przez po³¹czone szerego-
wo elementy Rt i†Pt. Czas trwania
impulsu wyjúciowego moøe byÊ
obliczony ze wzoru:

T†= 1,1*(Pt+Rt)*Ct

Rezystor Rt ogranicza pr¹d

t r a n z y s t o r a r o z ³ a d o w u j ¹ c e g o
w†przypadku, gdy Pt jest zwarty.
Jedynie zmienn¹ wartoúÊ ma re-
zystancja potencjometru Pt, ktÛra
moøe przybieraÊ wartoúci od blis-
kich zeru przy wychyleniu dr¹øka
w † l e w o ( l u b w † p r z Û d ) , d o
100..150k

Ω

, gdy dr¹øek jest wy-

chylony w†prawo (lub wstecz).
Mierz¹c czas impulsu na wyjúciu
timera 555 moøna okreúliÊ w†przy-
bliøeniu rezystancjÍ potencjomet-
ru, a†co za tym idzie po³oøenie
dr¹øka. Zwykle dr¹øek moøna od-
chyliÊ o†oko³o 30

o

..45

o

od pionu

w†kaød¹ stronÍ, co powoduje ob-
rÛt osi stowarzyszonego potencjo-
metru o†60

o

..90

o

. Aby uzyskaÊ wy-

magany zakres zmian rezystancji,
stosuje siÍ potencjometry o†cha-
rakterystyce liniowej i†wartoúci
470k

Ω

przy ca³kowitym k¹cie ob-

rotu 270..300

o

.

Na rys. 3 przedstawiono sche-

mat kompletnego z³¹cza game por-
tu. Warto zwrÛciÊ uwagÍ na nie-
jednoznacznoúÊ w†opisie wypro-
wadzenia nr 8. NiektÛre ürÛd³a
wskazuj¹ na ten pin jako nie
pod³¹czony (N.C.), inne przypisuj¹
mu napiÍcie zasilania (+5V). Sy-
tuacja jest podobna dla wyprowa-
dzeÒ numer 12 i†15, jeúli port
umieszczony na karcie I/O (pin
12) jest po³¹czony z†mas¹, a†15
pozostaje wolny. W†portach gier
na kartach muzycznych styki te s¹
wykorzystywane do komunikacji
z†urz¹dzeniami MIDI. Na wypro-
wadzeniu 12 jest sygna³ wyjúciowy
MIDI TXD, a†na 15 MIDI RXD.

Przyk³adowy schemat dwuosio-

wego joysticka z†dwoma przycis-

GNIAZDO DB15

JOYSTICK A

JOYSTICK B

+5V

PRZYCISK 1B

PRZYCISK 2B

POTENCJOMETR XB

MASA (MIDI TXD)

POTENCJOMETR YB

N.C. (MIDI RXD)

+5V

PRZYCISK 1A

POTENCJOMETR XA

MASA

MASA

POTENCJOMETR YA

PRZYCISK 2A

+5V/N.C.

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

Rys. 2. Schemat jednego kanału
game portu.

Rys. 3. Złącze game portu.

Joystick komputerowy dla osób niepełnosprawnych

17

Elektronika Praktyczna 4/2001

kami pokazano na rys. 4. Ze
wzglÍdu na tolerancjÍ elementÛw
Rt i†Ct oraz rÛøne zakresy zmien-
noúci Pt, nie moøna jednoznacz-
nie stwierdziÊ, jaki czas impulsu
odpowiada okreúlonemu po³oøe-
niu dr¹øka. Dlatego po pod³¹cze-
niu nowego joysticka do kompu-
tera konieczne jest przeprowadze-
nie kalibracji. Jak dokonaÊ takiej
kalibracji w†systemie Windows 95/
98, opiszemy w†czÍúci poúwiÍco-
nej uruchamianiu joysticka.

Teraz wrÛÊmy do naszego uk³a-

du. Zamiast tradycyjnych poten-

cjometrÛw zastosowano ich elek-
troniczne odpowiedniki firmy
A n a l o g D e v i c e s o † s y m b o l u
AD8402-AN100. W†14-nÛøkowej
obudowie znajduj¹ siÍ dwa 256-
pozycyjne potencjometry RDAC
sterowane szeregow¹, trÛjprzewo-
dow¹ magistral¹ SPI. Dwa dodat-
kowe wejúcia umoøliwiaj¹ asyn-
chroniczne ustawienie potencjo-
metrÛw w†po³owie zakresu (/RS)
i†roz³¹czenie wyprowadzenia Ax
z†rÛwnoczesnym po³¹czeniem ìsu-
w a k a î W x z † k o Ò c Û w k ¹ B x
(\SHDN). Potencjometry s¹ produ-
kowane w†wersji jedno- (AD8400),
dwu- (AD8402) i†czterokana³owej
(AD8403). DostÍpne wartoúci re-
zystancji úcieøki to 1k

Ω

(-AN1),

10k

Ω

(-AN10), 50k

Ω

(-AN50)

i†100k

Ω

(-AN100).

ByÊ moøe niektÛrzy z†Was za-

uwaø¹, øe do zmiany czasu im-
pulsu wyjúciowego w†timerze 555
wystarczy proste ürÛd³o pr¹dowe
i†wcale nie jest konieczne stoso-
wanie takich - b¹dü co b¹dü -
z³oøonych elementÛw. Jeúli w†do-
datku bÍdzie to ürÛd³o sterowane
napiÍciowo z†wyjúcia akcelero-
metru, to okaøe siÍ, øe zbÍdny
jest mikrokontroler! W†zasadzie
zgadzam siÍ z†tym. Jest jednak
pewne ìaleî. Nie moøemy mieÊ
pewnoúci, czy w†jakiejú p³ycie
g³Ûwnej lub karcie düwiÍkowej
(zwykle tam znajduje siÍ game
port), nie zastosowano innej me-
tody pomiaru. W†dodatku, proce-
sor i†tak juø mamy, bo jest
konieczny do odczytywania czuj-
nika ciúnienia.

Sterowaniem zajmuje siÍ mik-

rokontroler AT90S2313 taktowany
z czÍstotliwoúci¹ 3,58MHz. Prze-
biegu zegarowego dostarcza rezo-
nator kwarcowy Q1 z†towarzysz¹-
cymi kondensatorami C1 i†C2. Ta
odmiana AVR-ka posiada 2kB pa-
miÍci programu, 128 bajtÛw pa-
miÍci RAM i†tyle samo pamiÍci
EEPROM.

Jak wczeúniej wspomnia³em,

napiÍcie zasilaj¹ce jest pobierane
z†komputera. NapiÍcie to wystÍ-
puje na styku 1 z³¹cza DB15 game
portu. Takie wyjúcia s¹ zazwyczaj
zabezpieczane wewn¹trz kompute-
ra miniaturowymi bezpiecznikami
topikowymi. Bezpieczniki te s¹
wlutowane w†obwÛd drukowany
i†w†przypadku przepalenia, moøe-
my mieÊ powaøne problemy z†ich
lokalizacj¹ i†wymian¹. Dlatego za-

Rys. 4. Schemat elektryczny
standardowego joysticka.

WTYK DB15

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

SW1

SW2

0..100k

Py

Px

0..100k

WYKAZ ELEMENTÓW

Rezystory
R1, R2: 10k

Ω

/0,25W

R3: 100k

Ω

/0,25W

R4: 1,3M

Ω

/0,25W

Kondensatory
C1, C2: 22pF
C3..C7: 100nF/63V
C8: 100

µ

F/16V

Półprzewodniki
U1: AT90S2313−10PC (zaprogramo−
wany)
U2: ADXL202JQC
U3: UTI
U4: AD8402−AN100
S1: MPX10DP
T1, T2: BC547
Różne
Q1: rezonator kwarcowy
3,579545MHz
B1: bezpiecznik MF−R−010
Z1..Z3, Z45, Z6, Z7: kołki lutownicze
Z8, Z9: ARK2 do druku
U1: podstawka DIL20
U3: podstawka DIL16
U4: podstawka DIL14
W1: mikroprzełącznik do druku
Wtyk D−SUB 15pin z obudową
Kabel 6−żyłowy o długości 3m

stosowano dodatkowy bezpiecznik
kasowalny B1 typu MultiFuse
firmy Bourns. Jest to element,
ktÛry juø przy niewielkim prze-
kroczeniu pr¹du znamionowego
(100mA dla MF-R-010) roz³¹cza
zabezpieczany obwÛd. Po usuniÍ-
ciu przyczyny zwarcia bezpiecz-
nik sam powraca do stanu pocz¹t-
kowego.

Zasilanie uk³adÛw scalonych

jest blokowane kondensatorami
C3, C4, C5 o†pojemnoúci 100nF
i†jednym kondensatorem elektroli-
tycznym C8 o†pojemnoúci 100

µ

F.

Tomasz Gumny, AVT
[e-mail]

DziÍkujÍ firmie ALFINE z†Poz-

nania za udostÍpnienie elemen-
t Û w f i r m A n a l o g D e v i c e s
i†Bourns.

Wzory p³ytek drukowanych w for-

macie PDF s¹ dostÍpne w Internecie
pod adresem: http://www.ep.com.pl/
?pdf/kwiecien01.htm oraz na p³ycie
CD-EP04/2001B w katalogu PCB.