STOSUNKI POLSKO-LITEWSKIE OD XIV DO XVII WIEKU
Pierwsza unia pomiędzy Polską a Litwą została zawarta w XIV wieku. Unia ta nie była jednak zbyt trwała. Przyczynami były dążenia Litwy do zachowania pełnej suwerenności i odrębności prawno-ustrojowej. Dążenia Polaków szły w innym kierunku: włączenie ziem Litwy do Korony i zdobycie wielkich ziem litewskich, które po zagospodarowaniu przyniosły by duże korzyści.
W 1385 roku została zawarta Unia krewska (nazwa pochodzi od ówczesnej stolicy Litwy - Krewa). Unię podpisał wielki książę litewski Jagiełło. Dokument stwarzał warunki do zawarcia unii personalnej (czyli łączącą państwo jedynie osoba panującego władcy). Na mocy postanowień Unii krewskiej rozpoczęła się akcja chrystianizacyjna i chrzest katolicki Litwy. Przyłączono (tzw. applicare) Litwę do Korony. Ustalono zapłatę Wilhelmowi za zerwanie zaręczyn z Jadwigą. Litwini uwolnili polskich jeńców i oddali Koronie zagarnięte wcześniej ziemie. Ponadto przeniesiono skarbiec wielkoksiążęcy do Krakowa. Zatwierdzenie Unii krewskiej był ślub wielkiego księcia litewskiego Jagiełły (który na chrzcie przyjął imię Władysław) z królową polską Jadwigą w Krakowie w 1386 roku i koronacja Władysława.
Gdy obwołany w 1398 roku wielkim księciem litewskim Witold zerwał unię polsko-litewska, Władysław Jagiełło podpisał z nim w 1401 roku tzw. Unię wileńsko-radomską. Podpisanie tej unii było tez związane z pokonaniem przez Tatarów wojsk litewskich nad Wordlą w 1399 roku. Na mocy Unii wileńsko-radomskiej, książę Witold został dożywotnim wielkim księciem litewskim a Władysław Jagiełło księciem najwyższym (tzw. supremus dux).
W 1413 roku została podpisana między Władysławem Jagiełło a wielkim księciem Witoldem Unia horodelska (od miasta Horodło). Na mocy unii została zachowana odrębność Litwy. Wielki książę miał być ustanawiany przez króla za radą panów litewskich i koronnych. O wspólnych sprawach Polski i Litwy miały rozstrzygać wspólne zjazdy. 47 polskich rodzin przypuściło do swoich herbów litewskie rodziny bojarów katolickich, którzy mieli dostać szereg przywilejów. Na Litwie miały być utworzone urzędy na wzór polski.
Po śmierci Witolda (w 1430 roku) doszło do walk o władzę pomiędzy Świdrygiełłem z Zygmuntem Korybutowiczem, który pozyskał poparcie Korony w zamian za nową unię. Podpisano ją w latach 1432-1434. Na jej mocy, Litwa po śmierci Zygmunta powróci da Jagiełły i jego synów. Zygmunt wyrzekł się starań o koronę dla Litwy. Ustalono wspólny wybór wielkiego księcia przez panów litewskich i koronnych.
Następna unia w latach 1440-1447 została podpisana przez wielkiego księcia Kazimierza Jagiellończyka (młodszego brata Władysława Jagiellończyka), który został namiestnikiem na Litwie i został wybrany na wielkiego księcia przez panów litewskich. Nastąpiło formalne zerwanie unii.
Po objęciu tronu polskiego przez Kazimierza Jagiellończyka, została zawarta nowa unia (1447-1569). Nowy król dbał o samodzielność Litwy i jej odrębność ustrojową od Korony. Odnowiono unię personalną i uchwalono każdorazowy wybór na tron polski władców litewskich.
Po śmierci Kazimierza Jagiellończyka, w 1492 roku nastąpił osobny wybór Jana Olbrachta na króla i Aleksandra na wielkiego księcia koronnego. Nastąpiło formalne zerwanie unii.
Klęska wojsk litewskich w bitwie z Moskwą w 1500 roku była argumentem do ponownego zacieśnienia unii. Książę Aleksander podpisał w 1501 roku Unię piotrkowsko-mielnicką. Władca dla Korony i Litwy miał być wspólny i wspólnie wybierany. Wspólne miały być też pomoc wojskowa i sejm. Dokument nie wszedł w życie, gdyż nie został potwierdzony przez Litwinów.
W dniu 1 lipca 1569 roku została podpisana przez Zygmunta Augasta Unia lubelska. Nastąpił ruch egzekucyjny szlachty w Koronie mający na celu połączenie Korony i Litwy. W latach 60. zostały przeprowadzone reformy administracyjne i ustrojowe na Litwie (do 1566 roku rozpoczęły działalność sejmiki powiatowe, sądy ziemskie i województwa) oraz nastąpiło zbliżenie z Koroną. Mimo weta części litewskich bojarów, została uchwalona w Lublinie, na wspólnym sejmie unia realna (rzeczywista). Zygmunt August, dziedziczny władca Litwy, inkorporował (przyłączył) do Korony: Wołyń, Bracławszczyznę, Kijowszczyznę i Podlasie. Państwa zostały połączone na zasadzie równości, powstało państwo federacyjne, które posiadało wspólnego władcę (również wspólny jego wybór), wspólną politykę zagraniczną oraz parlament. Oddzielne pozostały urzędy, skarb, kancelarie, administracja i wojsko. Powstała Rzeczpospolita Obojga Narodów.
W 1582 zajmowała około 815 tysięcy km2. Ziemie należące do Polski zwano Koroną, ze stolicą w Warszawie (od 1596 roku, ostatecznie 1611). Po wojnach z Moskwą terytorium Rzeczypospolitej rozszerzono w 1619 roku o ziemie: smoleńską, czernihowską i siewierską. Rzeczpospolita Obojga narodów zajmowała wtedy największy w swoich dziejach obszar- około 990 tysięcy km2, w tym około 180 tysięcy km2 ze zwartym osadnictwem polskim. Polacy stanowili prawdopodobnie około 40% ludności. W 1667 roku w wyniku rozejmu andruszowskiego ( w 1686 roku utrwalony pokojem Grzymułtowskie-go) utraciła na wschodzie ziemię smoleńskią i czernihowsko-siewierską oraz Zadnieprze z Kijowem. W latach 1672-99 okresowo straciła Podole na rzecz Turcji. Obszar Polski w 1699 roku wynosił około 733 tysięcy km2). Stan ten utrzymywał się do I rozbioru (1772 rok). W wyniku powstania Rzeczpospolitej Obojga Narodów na Litwie pojawiły się wpływy polskiej kultury oraz polscy osadnicy.