Źródła prawa karnego

 

Prawo karne materialne: ustawa z dnia 6 czerwca
1997 r. Kodeks karny, Dz.U. Nr 88, poz. 553;
liczne ustawy pozakodeksowe

 

Prawo karne procesowe: ustawa z dnia 6 czerwca
1997 r. Kodeks postępowania karnego, Dz.U. Nr
89, poz. 555

 

Prawo karne wykonawcze: ustawa z dnia 6
czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy,
Dz.U. Nr 90, poz. 557

 

Ratyfikowane umowy międzynarodowe: głównie
konwencje europejskie

Przestępstwo

 

Przestępstwo jest czynem zabronionym pod groźbą kary przez
ustawę karną obowiązującą w czasie i miejscu popełnienia
przestępstwa. Przęstępstwo musi nosić znamiona opisane przez
ustawę karną.

 

Czyn – zewnętrzne zachowanie człowieka sterowane wolą
(świadomość czynu). Zachowanie może przybrać formę
działania lub zaniechania.

 

Kara – dolegliwość (sankcja) przewidziana przez prawo za
popełnienie czynu zabronionego.

 

Znamiona ustawowe – nie ma przestępstwa bez ustawy (nullum
crimen sine lege). Z tą zasadą wprost łączy się pojęcie
bezprawności czynu zabronionego oraz fakt, że lex severior retro
non agit (prawo karne nie działa wstecz na niekorzyść sprawcy .

Przestępstwo

 

Szkodliwość społeczna czynu – przestępstwem nie może być
czyn człowieka, który jest nieszkodliwy (element materialny
przestępstwa).

 

Wina – personalnie zarzucana sprawcy umyślność lub
nieumyślność czynu zabronionego.

 

Wina umyślna:

 

zamiar bezpośredni – sprawca chce i popełnia czyn zabroniony

 

zamiar ewentualny – sprawca przewidując ewentualność czynu

zabronionego godzi się na jego popełnienie.

 

Wina nieumyślna: sprawca popełnia czyn zabroniony, choć tego
nie chciał i się na to nie godził. Zachodzi wówczas naruszenie
zasad ostrożnego zachowania => możliwość przewidzenia
popełnienia czynu zabronionego.

Klasyfikacja przestępstw

 

Kryterium zagrożenia karą:

 

Zbrodnia: przestępstwo, które jest zagrożone karą co najmniej 3 lat

pozbawienia wolności lub karą surowszą.

 

Występek: przestępstwo zagrożone grzywną powyżej 30 stawek

dziennych, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia
wolności przekraczającą miesiąc.

 

Zbrodnie można popełnić tylko umyślnie.

 

Kryterium skutku:

 

Materialne (skutkowe)

 

Formalne (bezskutkowe)

Klasyfikacja przestępstw

 

Kryterium stopnia społecznej szkodliwości:

 

Przestępstwa w formie podstawowej

 

Przestępstwa w formie uprzywilejowanej

 

Przestępstwa w formie kwalifikowanej.

 

Kryterium trybu ścigania:

 

Ścigane z urzędu

 

Ścigane na wniosek

 

Ścigane z oskarżenia prywatnego.

 

Kryterium zagrożonego dobra, np. przeciwko ludzkości,
przeciwko życiu i zdrowiu, przeciwko mieniu

Klasyfikacja postaci przestępstw

 

Przestępstwo można popełnić w formie stadialnej lub
zjawiskowej.

 

Formy stadialne:

 

zamiar

 

przygotowanie

 

usiłowanie

 

Formy zjawiskowe:

 

jednosprawstwo

 

wielosprawstwo

Klasyfikacja postaci przestępstw

 

Wielosprawsto:

 

współsprawstwo

 

sprawstwo kierownicze

 

Inne formy zjawiskowe:

 

podżeganie

 

pomoctnictwo

Wyłączenie odpowiedzialności karnej

 

Odpowiedzialność karna może zostać wyłączona ze względu na
okoliczności:

 

wyłączające bezprawność

 

wyłączające winę

 

wskazujące na znikomą szkodliwość czynu.

 

Katalog przestępstw jest zamknięty, katalog okoliczności
wyłączających bezprawność czynu (kontratypów) jest otwarty.

 

Najważniejsze kontratypy:

 

obrona konieczna

 

stan wyższej konieczności

 

dozwolone ryzyko

Obrona konieczna

 

Jest to odpieranie bezpośredniego, bezprawnego zamachu na
jakiekolwiek dobro chronione prawem.

 

Dokonujący obrony koniecznej narusza jednak dobro napastnika.

 

Prawo karne ustala wymóg współmierność środków obrony do
niebezpieczeństwa zamachu.

 

Obrona konieczna może być uzasadniona także czynami
nieletnich lub niepoczytalnych.

 

Przekroczenie granic obrony koniecznej jest z zasady karalne,
lecz sąd może odstąpić od wymierzenia kary lub ją
nadzwyczajnie złagodzić.

 

Sąd jest zobowiązany odstąpić od wymierzenia kary, jeśli
przekroczenie granic obrony koniecznej było wynikiem strachu
lub wzburzenia usprawiedliwionych okolicznościami zamachu.

Stan wyższej konieczności

 

Kontratyp zachodzący w przypadku działania w celu uchylenia
bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego jakiemukolwiek
dobru chronionemu prawem, jeżeli niebezpieczeństwa nie można
inaczej uniknąć, a dobro poświęcane przedstawia wartość niższą
od dobra ratowanego.

 

Nie popełnia przestępstwa ten, kto ratując dobro chronione
prawem, poświęca dobro, które nie przedstawia wartości
oczywiście wyższej od dobra ratowanego.

 

W razie przekroczenia granic stanu wyższej konieczności sąd
może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

 

Na działanie w stanie wyższej konieczności nie można się
powoływać, gdy jest on wyłączony przepisami szczególnymi.

Dozwolone ryzyko

 

Kontratyp zachodzący w przypadku działania w celu przeprowadzenia
eksperymentu:

 

poznawczego

 

medycznego

 

technicznego

 

ekonomicznego.

 

Korzyść spodziewana z eksperymentu powinna mieć istotne znaczenie
poznawcze, medyczne lub gospodarcze, a oczekiwanie osiągnięcia tej
korzyści, celowość oraz sposób przeprowadzenia eksperymentu
powinny być zasadne w świetle aktualnego stanu wiedzy.

 

Uczestnik eksperymentu – przed jego przeprowadzeniem – powinien
zostać należycie poinformowany o: spodziewanych korzyściach,
grożących ujemnych skutkach, prawdopodobieństwie powstania tych
skutków, możliwości odstąpienia od udziału w eksperymencie na
każdym jego etapie

.

Okoliczności wyłączające winę

 

Podstawowe okoliczności wyłączające winę sprawcy
czynu:

 

wiek poniżej 17 lat (w przypadku najpoważniejszych

przestępstw 15 lat)

 

niepoczytalność

 

błąd

 

rozkaz.

Niepoczytalność

 

Niepoczytalnym jest ten, kto z powodu choroby psychicznej,
upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności
psychicznej nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego
znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem.

 

Osoba niepoczytalna nie podlega karze, ale stosuje się wobec
niej środki zabezpieczające.

 

Popełnienie czynu w stanie ograniczonej poczytalności jest
przesłanka zastosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary.

 

Umyślne i dobrowolne wprowadzenie się w stan nietrzeźwości
lub odurzenia wyłącza korzystne konsekwencje stanu
niepoczytalności lub ograniczonej poczytalności.

Błąd

 

Jest to niezgodność pomiędzy rzeczywistością a jej odbiciem
w świadomości człowieka.

 

Formy błędu: nieświadomość lub urojenie.

 

Nieświadomość wystąpienia znamion czynu zabronionego
(błąd faktyczny) wyłącza winę umyślną. Podobny skutek ma
urojenie wobec negatywnych znamion.

 

Błąd co do prawa najczęściej dotyczy nieświadomości
bezprawności czynu. Wyłączenie winy jest wówczas możliwe
tylko w usprawiedliwionych przypadkach – w więc
wyjątkowo.

 

Podobnie błąd co do kontratypu lub okoliczności
wyłączających winę.

Kara

 

Kara jest dolegliwością odczuwaną z powodu
popełnienia przestępstwa.

 

Kara ma spełniać funkcje:

 

represyjną - odwet za wyrządzone zło

 

prewencyjną – odstrasza od popełniania przestępstw

 

resocjalizacyjną (wychowawczą) – ma doprowadzić sprawcę

do respektowania porządku prawnego i społecznego by w
przyszłości mógł być pełnoprawnym członkiem
społeczeństwa

Katalog kar

 

Kara może przybrać formę:

 

grzywny – w stawkach dziennych (wysokość stawki *

liczba stawek: od 10 do 55) ;

 

ograniczenia wolności (od miesiąca do 12 miesięcy)

 

pozbawienie wolności (od miesiąca do 15 lat)

 

25 lat pozbawienia wolności

 

dożywotniego pozbawienia wolności

 

Kary są wymierzane w granicach wskazanych ustawą.

 

Kara może podlegać nadzwyczajnemu złagodzeniu lub
nadzwyczajnemu zaostrzeniu.

Katalog środków karnych

 

Jest to dodatkowa dolegliwość, realizująca cele uboczne
postępowania karnego.

 

Środkami karnymi są, np:

 

pozbawienia praw publicznych

 

zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego

zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej

 

zakazu prowadzenia pojazdów

 

przepadek przedmiotów

 

obowiązek naprawienia szkody

 

podanie wyroku do publicznej wiadomości.

Postępowanie karne

 

Jest to ciąg działań zmierzających do sprawdzenia, czy popełniono
przestępstwo, a jeśli tak to postępowanie zmierza do wykrycia
sprawcy i ukarania go.

 

Uczestnikami postępowania karnego są organy władzy
sądowniczej (organy sprawiedliwości), organy ścigania karnego,
strony i nieliczne inne uprawnione osoby.

 

W sprawach karnych sprawiedliwość wymierzają sądy
powszechne, sądy wojskowe, a także SN.

 

Organy ścigania karnego to organy władzy państwowej,
usytuowane w strukturach władzy wykonawczej, których
zadaniem jest wykrywanie przestępstw i wnoszenie do sądów
aktów oskarżenia zmierzających do ukarania ich sprawców.

 

Organami ścigania karnego są pokuratorzy powszechni, p.
wojskowi, Policja, ABW, SG, ŻW.

Postępowanie karne

 

Strony postępowania karnego mają określone prawa i obowiązki
procesowe, a w postępowaniu karnym działają na rzecz interesu
własnego lub publicznego.

 

Oskarżyciel publiczny: organ ścigania karnego, najczesciej
prokurator.

 

Oskarżyciel prywatny: pokrzywdzony danym przestępstwem,
który przed sądem sam domaga się ukarania sprawcy.

 

Oskarżyciel posiłkowy: pokrzywdzony danym przestępstwem,
który przed sądem wraz z oskarżycielem publicznym domaga się
ukarania sprawcy.

 

Powód

cywilny

(adhezyjny):

pokrzywdzony

danym

przestępstwem, który przed sądem domaga się naprawienia
szkody, którą poniósł w związku z przestępstwem

Postępowanie karne

 

Pokrzywdzony: osoba fizyczna lub osoba prawna, której
dobra prawne, zarówno osobiste jak i majątkowe, zostały
naruszone przestępstwem,

 

Oskarżony: osoba, którą oskarżono o popełnienie
przestępstwa

 

Obrońca: zawsze adwokat, który z urzędu lub na mocy
pełnomocnictwa oskarżonego podejmuje się jego obrony w
postępowaniu karnym

Postępowanie karne

 

Dwa zasadnicze etapy: postępowanie przygotowawcze i proces karny.

 

Postępowanie przygotowawcze prowadzi organ ścigania karnego w
formie dochodzenia lub śledztwa.

 

Jeśli istnieje znaczne prawdopodobieństwo popełnienia przestępstwa
przez określoną osobę, przedstawia się jej zarzut popełnienia
przestępstwa. Taka osoba staje się podejrzanym.

 

Jeśli postępowanie przygotowawcze dostarczy wystarczających
dowodów do oskarżenia podejrzanego, organ ścigania, najczęściej
prokurator formułuje akt oskarżenia i kieruje go do sądu. Podejrzany
staje się oskarżonym.

Postępowanie karne

 

Procesem karnym jest ciąg czynności podejmowanych przez strony i
zmierzających do rozstrzygnięcia sprawy karnej.

 

Proces karny składa się przede wszystkim z rozprawy, podczas której
ma miejsce przewód sądowy, ostatnie głosy stron oraz wyrokowanie.

 

Początek rozprawy: wywołanie sprawy, sprawdzenie obecności

 

Przewód sądowy rozpoczyna odczytanie aktu oskarżenia. Następnie
przewodniczacy składu sędziowskiego informuje oskarżonego o
przysługujących mu prawach i pyta, czy przyznaje się do zarzycanego
mu czynu.

 

W trakcie przewodu sądowego przeprowadza się postępowanie
dowodowe.

 

Dowodem mogą być: wyjaśnienia oskarżonego, zeznania świadków,
opinie biegłych, oględziny rzeczy, miejsc i osób, dokumenty.

 

Obowiązuje swoboda oceny dowodów.

Postępowanie karne

 

Wyrok sądu pierwszej instancji nigdy nie jest od razu
prawomocny.

 

Strony mogą się od niego odwołać wnosząc apelację do wyższej
instancji w terminie 14 dni od doręczenia wyroku wraz z
uzasadnieniem.

 

W postępowaniu dowoławczym obowiązuje zakaz reformationis
in peius.

 

Wyrok sądu odwoławczego jest prawomocny z chwilą jego
wydania, a wyrok sądu pierwszej instancji staje się prawomocny,
jeśli strony nie wniosły w odpowiednim terminie apelacji.

 

Kasacja jest nadzwyczajnym środkiem odwoławczym od wyroku
sądu odwoławczego i bada jego zgodność z prawem. Kasację
rozpoznaje Sąd Najwyższy na wniosek strony procesu.