1

ROZDZIAŁ 17

2

17.

Oświetlenie awaryjne - wymagania i zasady zasilania..........................................................................3

17.1.

Podstawy prawne ......................................................................................................................................................................3

17.2.

Wymagania techniczne .............................................................................................................................................................5

17.3.

Układy zasilania.........................................................................................................................................................................9

3

17. Oświetlenie awaryjne - wymagania i zasady zasilania

17.1. Podstawy prawne

Wśród różnych przyczyn pożarów instalacje elektryczne stanowią aż 15% (niektóre źródła podają 20%). Powodem powstawania pożaru

od instalacji elektrycznych w obiektach budowlanych jest najczęściej zła korelacja pomiędzy dobranym zabezpieczeniem a przekrojem

przewodu. W takiej sytuacji dochodzi do szybkiego nagrzewania się przewodów powyżej dopuszczalnej temperatury. Podobna sytuacja

może zaistnieć podczas zwarć w odbiornikach lub instalacji, gdy czas działania zabezpieczenia jest dłuższy jak dopuszczalny.

Powstający w budynku pożar stwarza zagrożenie dla konstrukcji a przede wszystkim dla przebywających tam ludzi. Podczas akcji

gaśniczej najważniejszym problemem, z jakim musi się uporać straż pożarna jest bezpieczna ewakuacja ludzi do miejsca bezpiecznego.

W budynkach o kubaturze, co najmniej 1000 m

3

wymaga się instalowania przeciwpożarowego wyłącznika prądu, który ma za zadanie

odcięcie dopływu energii elektrycznej do wszystkich odbiorników poza urządzeniami przeciwpożarowymi. Do takich urządzeń należy

zaliczyć oświetlenie awaryjne oraz ewakuacyjne (podstawa § 2 ust. 1 pkt. 7 Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i

Administracji z dnia 21.04.2006 w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów: Dz. U. Nr 80/

80/2006 poz. 563) [242].

Zgodnie z wymaganiami Ustawy Prawo budowlane oświetlenie to może zostać wykonane na podstawie projektu opracowanego przez

uprawnionego projektanta instalacji elektrycznych. Opracowany projekt zgodnie z wymaganiami [225] należy uzgodnić z rzeczoznawcą

ds. zabezpieczeń ppoż..

Wykonana na podstawie uzgodnionego projektu instalacja oświetlenia awaryjnego i ewakuacyjnego może zostać dopuszczona do

eksploatacji po wykonaniu prób odbiorczych potwierdzających jej poprawne działanie. Natomiast przekazana do eksploatacji instalacja

wymaga okresowych badań, które należy prowadzić zgodnie z wymaganiami producenta, nie rzadziej jak raz w roku (podstawa:

wymagania § 3 ust 2 i 3 Rozporządzenia [242]).

Wymagania dotyczące projektowania oraz wykonywania oświetlenia awaryjnego zostały przedstawione w Rozporządzeniu Ministra

Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 roku w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie

(Dz. U. Nr 75/2002 poz. 690 z późniejszymi zmianami[89]

*

).

W cytowanym dokumencie § 181, przedstawia podstawowe wymogi dotyczące oświetlenie awaryjnego i ewakuacyjnego:

1. Budynek, w którym zanik napięcia w elektrycznej sieci zasilającej może spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi, poważne

zagrożenie środowiska, a także znaczne straty materialne, należy zasilać, co najmniej z dwóch niezależnych, samoczynnie

załączających się źródeł energii elektrycznej, oraz wyposażać w samoczynnie załączające się oświetlenie awaryjne (bezpieczeństwa i
ewakuacyjne). W budynku wysokościowym jednym ze źródeł zasilania powinien być zespół prądotwórczy.

2. Oświetlenie bezpieczeństwa należy stosować w pomieszczeniach, w których nawet krótkotrwałe wyłączenie oświetlenia

podstawowego może spowodować następstwa wymienione w ust. 1, przy czym czas działania tego oświetlenia powinien być

dostosowany do warunków występujących w pomieszczeniu i wynosić nie mniej niż 1 godzinę.
3. Oświetlenie ewakuacyjne należy stosować:

1) w pomieszczeniach:

a) widowni kin, teatrów i filharmonii oraz innych sal widowiskowych,

b) audytoriów, sal konferencyjnych, lokali rozrywkowych oraz sal sportowych przeznaczonych dla ponad 200 osób,

c) wystawowych w muzeach,
d) o powierzchni ponad 1.000 m

2

w garażach oświetlonych wyłącznie światłem sztucznym,

e) o powierzchni ponad 2.000 m

2

w budynkach użyteczności publicznej i zamieszkania zbiorowego,

2) na drogach ewakuacyjnych:

a) z pomieszczeń wymienionych w pkt 1,
b) oświetlonych wyłącznie światłem sztucznym,

c) w szpitalach i innych budynkach przeznaczonych przede wszystkim do pobytu ludzi o ograniczonej zdolności poruszania się,

d) w wysokich i wysokościowych budynkach użyteczności publicznej i zamieszkania zbiorowego.

4. Oświetlenie ewakuacyjne nie jest wymagane w pomieszczeniach, w których oświetlenie bezpieczeństwa spełnia warunek określony w
ust. 5 dla oświetlenia ewakuacyjnego, a także wymagania Polskich Norm w tym zakresie.

5. Oświetlenie ewakuacyjne powinno działać, przez co najmniej 2 godziny od zaniku oświetlenia podstawowego.

6. W pomieszczeniu, które jest użytkowane przy zgaszonym oświetleniu podstawowym, należy stosować oświetlenie przeszkodowe,

zasilane napięciem bezpiecznym, służące uwidocznieniu przeszkód wynikających z układu budynku, drogi komunikacyjnej lub sposobu
jego użytkowania, a także podświetlane znaki wskazujące kierunki ewakuacji.

*

W dniu złożenia ksiązki do druku Komisja Europejska obradowała projektem Rozporządzenia Ministra zmieniający rozporządzenie [89] w sprawie warunków

technicznych, jakimi powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie.

4

7. Oświetlenie bezpieczeństwa, ewakuacyjne i przeszkodowe oraz podświetlane znaki wskazujące kierunki ewakuacji należy wykonywać

zgodnie z Polskimi Normami dotyczącymi wymagań w tym zakresie.

W projekcie Rozporządzenia Ministra Infrastruktury, który po zatwierdzeniu przez Komisję Europejską zmieni rozporządzenie

[257] w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie § 181 otrzymał brzmienie

†

:

1. Budynek, w którym zanik napięcia w elektroenergetycznej sieci zasilającej może spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi,
poważne zagrożenie środowiska, a także znaczne straty materialne, należy zasilać, co najmniej z dwóch niezależnych, samoczynnie

załączających się źródeł energii elektrycznej, oraz wyposażać w samoczynnie załączające się oświetlenie awaryjne (zapasowe lub

ewakuacyjne). W budynku wysokościowym jednym ze źródeł zasilania powinien być zespół prądotwórczy.

2. Awaryjne oświetlenie zapasowe należy stosować w pomieszczeniach, w których po zaniku oświetlenia podstawowego istnieje

konieczność kontynuowania czynności w niezmieniony sposób lub ich bezpiecznego zakończenia, przy czym czas działania tego

oświetlenia powinien być dostosowany do uwarunkowań wynikających z wykonywanych czynności oraz warunków występujących w

pomieszczeniu.

3. Awaryjne oświetlenie ewakuacyjne należy stosować:

1) w pomieszczeniach:

a) widowni kin, teatrów i filharmonii oraz innych sal widowiskowych,

b) audytoriów, sal konferencyjnych, czytelni, lokali rozrywkowych oraz sal sportowych, przeznaczonych dla ponad 200 osób,

c) wystawowych w muzeach,

d) o powierzchni netto ponad 1000 m

2

w garażach oświetlonych wyłącznie światłem sztucznym,

e) o powierzchni netto ponad 2000 m

2

w budynkach użyteczności publicznej, budynkach zamieszkania zbiorowego oraz w

budynkach produkcyjnych i magazynowych

2) na drogach ewakuacyjnych:

a) z pomieszczeń wymienionych w pkt. 1,

b) oświetlonych wyłącznie światłem sztucznym,

c) w szpitalach i innych budynkach przeznaczonych przede wszystkim do użytku osób o ograniczonej zdolności poruszania się,

d) w wysokich i wysokościowych budynkach użyteczności publicznej i zamieszkania zbiorowego.

4. Awaryjne oświetlenie ewakuacyjne nie jest wymagane w pomieszczeniach, w których awaryjne oświetlenie zapasowe spełnia warunek

określony w ust. 5 dla awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego.

5. Awaryjne oświetlenie ewakuacyjne powinno działać przez co najmniej l godzinę od zaniku oświetlenia podstawowego.

6. W pomieszczeniu, które jest użytkowane przy wyłączonym oświetleniu podstawowym, należy stosować oświetlenie dodatkowe,

zasilane napięciem nieprzekraczającym napięcia dotykowego dopuszczalnego długotrwale, służące uwidocznieniu przeszkód

wynikających z układu budynku, dróg komunikacji ogólnej lub sposobu jego użytkowania, a także podświetlane znaki wskazujące

kierunki ewakuacji.

7. Oświetlenie awaryjne należy wykonywać zgodnie z Polskimi Normami dotyczącymi wymagań w tym zakresie.";

Natomiast § 187:

a) ust. 3 i 4 otrzymują brzmienie:

„3. Przewody i kable elektryczne oraz światłowodowe wraz z ich zamocowaniami, zwane dalej „zespołami kablowymi", stosowane w

systemach zasilania i sterowania urządzeniami służącymi ochronie przeciwpożarowej, powinny zapewniać ciągłość dostawy energii

elektrycznej lub przekazu sygnału przez czas wymagany do uruchomienia i działania urządzenia, z zastrzeżeniem ust. 7. Ocena

zespołów kablowych w zakresie ciągłości dostawy energii elektrycznej lub przekazu sygnału, z

uwzględnieniem rodzaju podłoża i przewidywanego sposobu mocowania do niego, powinna być wykonana zgodnie z warunkami

określonymi w Polskiej Normie dotyczącej badania odporności ogniowej.

4. Zespoły kablowe umieszczone w pomieszczeniach chronionych stałymi wodnymi urządzeniami gaśniczymi powinny być odporne na

oddziaływanie wody. Jeżeli przewody i kable ułożone są w ognioochronnych kanałach kablowych, to wówczas

wymaganie odporności na działanie wody uznaje się za spełnione.",

†

Cały tekst projektu Rozporządzenia dostępny jest na stronach internetowych Ministerstwa Infrastruktury: www.mi.gov.pl

5

b) dodaje się ust. 5-7 w brzmieniu:

„5. Przewody i kable elektryczne w obwodach urządzeń alarmu pożaru, oświetlenia awaryjnego i łączności powinny mieć klasę PH

odpowiednią do czasu wymaganego do działania tych urządzeń, zgodnie z wymaganiami Polskiej Normy dotyczącej metody badań

palności cienkich przewodów i kabli bez ochrony specjalnej stosowanych w obwodach zabezpieczających.

6. Zespoły kablowe powinny być tak zaprojektowane i wykonane, aby w wymaganym czasie, o którym mowa w ust. 3 i 5, nie nastąpiła

przerwa w dostawie energii elektrycznej lub przekazie sygnału spowodowana oddziaływaniami elementów

budynku lub wyposażenia.

7. Czas zapewnienia ciągłości dostawy energii elektrycznej lub sygnału do urządzeń, o których mowa w ust. 3, może być ograniczony do

30 minut, o ile zespoły kablowe znajdują się w obrębie przestrzeni chronionych stałymi samoczynnymi urządzeniami gaśniczymi

wodnymi.";

17.2. Wymagania techniczne

W budynkach oświetlenie awaryjne jest często projektowane nie zgodnie z wymaganiami norm i przepisów a niejednokrotnie pomijane

przez inwestorów mających na celu zmniejszenie kosztów ponoszonych na inwestycję..

W celu przybliżenia czytelnikom wymagań norm oraz przepisów w niniejszym artykule zostaną przedstawione podstawowe wymagania

PN – EN 1838: 2005 „Zastosowanie oświetlenia. Oświetlenie awaryjne”. Zgodnie z cytowaną normą rodzaje oświetlenia awaryjnego
można przedstawić następująco:

1. Rys. 17.1. Rodzaje oświetlenia awaryjnego

Na uwagę zasługuje określenie oświetlenia strefy otwartej nazwanego często oświetleniem antypanicznym.

Jest to oświetlenie ewakuacyjne stosowane poza drogami ewakuacyjnymi na przestrzeniach otwartych w budynkach, w celu

umożliwienia bezpiecznego poruszania się w kierunku dróg ewakuacyjnych [240].

Natężenie oświetlenia strefy otwartej nie powinno być mniejsze niż 0,5 Lx na poziomie podłogi, na niezabudowanym polu czynnym strefy
otwartej z wyjątkiem wyodrębnionego przez wyłączenie z tej strefy obwodowego pola o szerokości 0,5 m.

Wymagania w zakresie oświetlenia strefy otwartej przedstawia rysunek 17.2.

6

2. Rys. 17.2. Wymagania w zakresie natężenie oświetlenia ewakuacyjnego w strefie otwartej [250]

a) kontury światłości; b) parametry oświetlenia ewakuacyjnego strefy otwartej

Oświetlenie awaryjne należy również instalować w strefach szczególnych, do których należy zaliczyć:
-

kabiny windy

-

schody i platformy ruchome

-

parkingi zadaszone (piesze drogi ewakuacyjne na parkingach zadaszonych muszą spełniać wymagania w zakresie dróg

ewakuacyjnych)

Ponadto oświetlenie awaryjne należy instalować w następujących pomieszczeniach:

-

toalety, lobby, przebieralnie i szatnie (pomieszczenia o powierzchni podłogi powyżej 8 m

2

powinny zawierać oświetlenie

ewakuacyjne spełniające wymagania jak dla strefy otwartej)

-

pomieszczenia techniczne

-

szpitale (na salach operacyjnych oraz bloku OIOM, natężenie oświetlenia ewakuacyjnego nie może być mniejsze od natężenia

oświetlenia podstawowego )

W cytowanej normie przedstawiano wymagania ogólne, które musi spełniać każde oświetlenie awaryjne:

a) minimalna wysokość montażu opraw oświetleniowych h

≥ 2 m,

b) znaki instalowane wzdłuż drogi muszą jednoznacznie wskazywać kierunek ewakuacji do bezpiecznego miejsca.

Oprawy oświetlenia ewakuacyjnego należy instalować:

a) przy każdych drzwiach stanowiących wyjście ewakuacyjne oraz na zewnątrz i w pobliżu każdego wyjścia końcowego (w

odległości nie większej niż 2 m mierzone w poziomie)

b) w pobliżu schodów tak by zapewniały oświetlenie każdego stopnia
c) w odległości nie większej jak 2 m od każdego miejsca zmiany poziomu

d) przy znakach bezpieczeństwa

e) przy zamianie kierunku drogi ewakuacyjnej

f) przy skrzyżowaniu korytarzy dróg ewakuacyjnych
g) po zewnętrznej stronie wyjścia z każdego budynku

h) w pobliżu punktu pierwszej pomocy

i) w pobliżu każdego urządzenia ppoż. oraz przycisku alarmowego ( w tym przeciwpożarowego wyłącznika prądu).

Natężenie oświetlenia musi wynosić nie mniej niż 1 Lx, a przy punkach pierwszej pomocy oraz urządzeniach ppoż. nie mniej

niz 5 Lx. Dla wybranych przypadków wymagania te zostały zilustrowane graficznie na rysunku17. 3.

3. Rys. 17.3. Zasady oświetlania sprzętu ppoż., punku pierwszej pomocy medycznej oraz zmiany poziomu [250]

a)

minimalny promień strumienia światła

7

b)

umiejscowienie oprawy nad punktem pierwszej pomocy lub/i sprzętem ppoż.

c)

w pobliżu każdego punktu pierwszej pomocy, urządzenia ppoż. i przycisku alarmowego

d)

w przypadku zamiany poziomu

W przypadku drogi ewakuacyjnej o szerokości do 2 m, natężenia oświetlenia mierzone w jej osi przy podłodze musi wynosić

≥ 1 Lx,

natomiast w obszarze środkowym nie mniejszym jak połowa szerokości drogi, natężenie oświetlenia nie może się zmniejszyć więcej

jak o 50%.

W przypadku dróg o szerokości większej jak 2 m należy oświetlenie ewakuacyjne uzupełnić oświetleniem antypanicznym lub

projektować je jak oświetlenie dróg równoległych.
Wymagania te zostały graficznie przedstawione na rysunku 17.4.

4. Rys.17.4. Graficzne określenie wymagań w zakresie oświetlenia dróg ewakuacyjnych [250]

a)

wymagania w zakresie natężenia oświetlenia

b)

wymagania w zakresie równomierności rozkładu oświetlenia

Na drogach ewakuacyjnych stosunek maksymalnego do minimalnego natężenia oświetlenia nie może być większy niż 1:40. Ma to na

celu wyeliminowanie zjawiska olśnienia przykrego.
Podczas projektowania oświetlenia awaryjnego należy również pamiętać o maksymalnym czasie, po którym powinno ono zadziałać oraz

spełnić warunek odległości widzenia znaku ewakuacyjnego. Czas zadziałania opraw oświetlenia awaryjnego w zależności od

przeznaczenia nie może być dłuższy niż:

-

5 s na drodze ewakuacyjnej i strefie otwartej

-

0,2 s w strefie wysokiego ryzyka.

Wzdłuż drogi ewakuacyjnej należy instalować znaki wskazujące kierunek ewakuacji. Znaki te powinny spełniać warunek dobrej
widoczności i jednoznacznie wskazywać kierunek ewakuacji. Stosowane są znaki podświetlane oraz oświetlane piktogramy.

Warunek odległości widzenia znaków wskazujących kierunek ewakuacji określa następujący wzór:

d= s * p

(17.1)

Gdzie:

d – odległość widzenia, w [m]

p – wysokość znaku, w [m]

s – stała określana jako wartość 100 – dla znaków podświetlanych; 200 – dla znaków oświetlanych wewnętrznie.

Zasadę określania odległości widzenia znaku ewakuacyjnego przedstawia rysunek 17.5.

Znaki bezpieczeństwa dotyczące ewakuacji i znaki pierwszej pomocy powinny być oświetlane w taki sposób, aby w czasie nie dłuższym

niż 5 s osiągały luminację o wartości 50% wartości luminacji znamionowej z jednoczesnym zastrzeżeniem osiągnięcia wartości
znamionowej w czasie nie dłuższym niż 1 minuta.

Luminacja każdej części barwnej znaku bezpieczeństwa nie może być mniejsza niż 2cd/m

2

we wszystkich kierunkach widzenia znaku.

Stosunek maksymalnej luminacji do minimalnej luminacji dla wszystkich barw znaku bezpieczeństwa nie może być większy niż 10:1.

Natomiast stosunek luminacji białej części znaku do luminancji części barwnej znaku nie może być mniejszy niż 1:5 oraz nie może być
większy niż 1:15.

W budynkach użyteczności publicznej zaleca się stosowanie znaków podświetlanych od wewnątrz, które są oświetlone ciągle.

Wszystkie znaki określające wyjścia oraz drogi ewakuacyjne powinny charakteryzować się równomierna barwą i jednakowym formatem.

8

5. Rys. 17.5. Odległość widzenia znaku ewakuacyjnego [195]

Norma [248] definiuje również wymagania dotyczące likwidacji zjawiska olśnienia przykrego w obszarze twarzy przy zastosowaniu

zbyt silnego światła na drogach ewakuacyjnych.

Wartości światłości wewnątrz strefy określonej kątami bryłowymi przedstawiono na rysunku 17.6 dla poziomych dróg

ewakuacyjnych oraz pozostałych innych dróg ewakuacyjnych nie mogą przekraczać wartości przedstawionych w tabeli 17.1.

a)

b)

6. Rys. 17.6. Kąty bryłowe oświetlenia [195]

a)

na poziomych drogach ewakuacyjnych

b)

na drogach nie poziomych lub schodach

1) Tab. 17.1. Dopuszczalne wartości natężenia oświetlenia dróg ewakuacyjnych, stref otwartych oraz stref wysokiego ryzyka [240]

Wysokość H, umieszczenia oprawy nad

poziomem podłogi

Maksymalna światłość I

max

przy oświetleniu

dróg ewakuacyjnych i stref otwartych (

zapobiegającym panice), w [cd]

Maksymalan światłość I

max

przy oświetleniu

stref wysokiego ryzyka, w [cd]

H < 2,5

500

1000

2,5

≤ H < 3,0

900 1800

3,0

≤ H < 3,5

1600 3200

3,5

≤ H < 4,0

2500 5000

4,0

≤ H < 4,5

3500 7000

H > 4,5

5000

10000

Wymiary, kolory i treść znaków ewakuacyjnych oraz zasady ich rozmieszczania można znaleźć w normach [243 -246]. Z zapisów

zamieszczonych w tych normach wynika, że z każdego miejsca drogi ewakuacyjnej powinien być widoczny przynajmniej jeden znak
ewakuacyjny określający jednoznacznie kierunek ewakuacji.

Natomiast w normie [247] zostały określone zasady projektowania instalacji oświetlenia awaryjnego zaś zasady budowy opraw

oświetlenia awaryjnego określa norma [248].

Normy te podają również wymagania dotyczące miejsc pomiarowych natężenia oświetlenia podczas badań odbiorczych lub okresowych,

piktogramów zamieszczanych na oprawach oraz oznaczania opraw oświetlenia awaryjnego.

9

17.3. Układy zasilania

Podczas projektowania instalacji oświetlenia awaryjnego bardzo istotne jest rozmieszczenie poszczególnych opraw, dobór przewodów

zasilających oraz ich zabezpieczeń.

Przy zasilaniu urządzeń ppoż. częstym błędem popełnianym przez projektantów jest zabezpieczanie odbiorników i instalacji zasilającej te

urządzenia wyłącznikami różnicowoprądowymi szczególnie wysokoczułymi.
Zasilanie urządzeń pożarowych, do których zalicza się również oświetlenie awaryjne musi charakteryzować się wysoką

niezawodnością. Dlatego też instalacja zasilająca musi zostać wykonana przewodami lub kablami o odporności ogniowej nie mniejszej

niż wymagany czas świecenia opraw awaryjnych.

Zgodnie z wymaganiami Rozporządzenia [89] w instalacjach elektrycznych dopuszcza się stosowanie różnych środków ochrony
przeciwporażeniowej.
W niektórych przypadkach uzasadnienie znajduje wyłącznik różnicowoprądowy o czułości 300 mA

∗)

, który chroni przed wznieceniem

pożaru przez prądy upływu w warunkach normalnej eksploatacji. Każdorazowa decyzja o instalacji wyłączników różnicowoprądowych w

instalacjach zasilających urządzenia ppoż. powinna być poprzedzona dogłębną analizą pod kątem utrzymania wymaganej

niezawodności tych urządzeń. Należy pamiętać, że zadziałanie wyłącznika różnicowoprądowego powoduje pozbawienie urządzeń

pożarowych swojej funkcji.

Podczas projektowania instalacji zasilającej oświetlenie awaryjne należy przewody dobierać na długotrwała obciążalność i

przeciążalność prądową pamiętając, że stanowi to jedną czynność projektową.

Dobrane przewody należy również sprawdzić na warunek dopuszczalnej obciążalności zwarciowej, spadek napięcia. Natomiast zasilane

urządzenia należy sprawdzić z warunku samoczynnego wyłączenia. W tym miejscu należy zwrócić uwagę na kolejny błąd jaki popełniają

niektórzy projektanci a mianowicie pozbawianiu zabezpieczeń urządzeń pożarowych w trosce o wysoką niezawodność ich działania.

Należy pamiętać, że każde urządzenie elektryczne w stanie uszkodzonym może stanowić zagrożenie porażeniowe dla obsługi lub

użytkowników. Strażacy biorący udział w akcji gaśniczej muszą również być chronieni od porażenia prądem elektrycznym. Poza tym

urządzenie elektryczne pozbawione zabezpieczenia w normalnych warunkach eksploatacyjnych może stwarzać zagrożenie pożarowe w

przypadku uszkodzenia izolacji.

Podczas projektowania instalacji elektrycznych należy również zadbać o właściwą selektywność zadziałania poszczególnych
zabezpieczeń co przez wielu nawet doświadczonych projektantów jest bagatelizowane. Źle dobrane zabezpieczenia przy kaskadowym

ich połączeniu mogą spowodować wskutek działania prądu zwarciowego wyłączenie zasilania całej instalacji.

Problemy te zostały szczegółowo wyjaśnione rozdziale 10.

Od strony organizacyjnej w projekcie instalacji oświetlenia awaryjnego istotny jest sposób zasilania opraw.

Zasilanie te może być projektowane w następujących układach:

a) z sieci zasilania podstawowego

b) z odrębnego transformatora oświetleniowego

c) z indywidualnych baterii akumulatorów

d) z UPS lub grupowych baterii akumulatorów
e) z zespołu prądotwórczego.

Zasilanie oświetlenia awaryjnego z sieci oświetlenia podstawowego lub z odrębnego transformatora oświetleniowego jest możliwe tylko

wtedy, gdy stacja transformatorowa SN/nN wyposażona jest w dwa transformatory zasilane z niezależnych źródeł.
Przykładowe rozwiązania układowe zasilania oświetlenia awaryjnego zostały przedstawione na rysunkach 17.7 –17. 9.

∗)

W projekcie nowelizacji Rozporządzenia [273] określono obowiązek stosowania wyłączników różnicowoprądowych we wszystkich

obwodach projektowanej instalacji.

10

7. Rys. 17.7. Zasilanie oświetlenia awaryjnego z sieci oświetlenia

podstawowego [195]

8. Rys.17.8. Zasilanie oświetlenia awaryjnego z osobnego transformatora

oświetleniowego[195]

Sposób ten jest prosty do wykonania, ale jego zastosowanie ze względu na wymagana wysoką niezawodność jest ograniczane.

Zasilanie z centralnego zasilacza UPS jest znacznie korzystniejszym rozwiązaniem, lecz w przypadku awarii akumulatorów lub zasilacza

UPS należy uznać oświetlenie jako niesprawne. Sytuacja ta powoduje, że sposób ten znajduje ograniczone zastosowanie praktyczne,

choć stosowane w niektórych obiektach.

Z wykorzystaniem zasilaczy UPS można również projektować zasilanie grupowe oświetlenia awaryjnego a w celu zwiększenia

niezawodności należy stosować układy redundantne. W układzie redundantnym każdy z zasilaczy UPS obciążony jest połową mocy. W

przypadku awarii lub przeglądu jednego z nich drugi przejmuje całe obciążenie.

Znacznie lepszym rozwiązaniem jest zastosowanie zasilania w tandemie, UPS – zespół prądotwórczy. W takim przypadku przez czas

potrzebny na uruchomienie zespołu prądotwórczego zasilanie opraw awaryjnych realizowane jest przez UPS. Niezawodnością takiego

rozwiązania jest znacznie wyższa jak dotychczas prezentowanych. W obiektach gdzie jednym ze źródeł zasilających musi być zespół

prądotwórczy, UPS powinien być zasilany poprzez układ automatyki SZR sieć-zespół prądotwórczy.

9. Rys.17.9. Zasilanie oświetlenia awaryjnego z UPS wspomaganego ZP

a)

w układzie pojedynczego UPS

b)

w układzie redundantnym UPS

11

Zdaniem autorów najkorzystniejszym jest projektowanie oświetlenia awaryjnego z zastosowaniem opraw wyposażonych w indywidualne
baterie akumulatorów

∗)

.

Rozwiązanie takie posiada najwyższą niezawodność spośród prezentowanych sposobów zasilania opraw awaryjnych. Wadą tego
sposobu jest jednak kłopotliwa konserwacja wymagająca indywidualnego podejścia do każdej oprawy.

Natomiast zaletą przede wszystkim uniezależnienie od centralnego źródła zasilania. W przypadku awarii nawet kliku opraw, przy

poprawnym ich rozmieszczeniu pozostałe zapewnia wymagany poziom oświetlenia przez czas, na jaki zostały przewidziane ich baterie.

Poza tym obwody zasilające takie oprawy mogą być bez ograniczeń zabezpieczane wyłącznikami różnicowoprądowymi, ponieważ
przerwa w dostawie energii ze źródeł zewnętrznych spowoduje przełączenie na zasilanie z indywidualnego akumulatora zainstalowanego

w oprawie. W takim przypadku wyłącznik główny prądu może odcinać ich zasilanie. Bezzasadnym wydaje się również projektowanie ich

zasilania przewodami ognioodpornymi. Wymagania określonej odporności ogniowej muszą spełniać tylko oprawy oświetlenia

awaryjnego.
Schemat blokowy opraw oświetlenia awaryjnego wyposażonych w indywidualne akumulatory przedstawia rysunek 17.10.

10. Rys. 17.10. Zasilanie opraw awaryjnych wyposażonych w indywidualne akumulatory [195]
a) oprawa z żarówką; b) oprawa ze świetlówką

Instalacje zasilające urządzenia ppoż. coraz częściej posiadają możliwość zasilania z awaryjnego źródła, którym jest zespół

prądotwórczy. Przy projektowaniu zasilania opraw oświetlenia awaryjnego z indywidualnym źródłem, należy pamiętać, że w każdej

oprawie zainstalowany jest układ elektroniczny, który generuje wyższe harmoniczne. Podczas projektowania takich obwodów należy

przewody dobierać jak dla urządzeń nieliniowych. Ze względów niezawodnościowych zaleca się również projektowanie zasilania

sąsiednich opraw (rzędów opraw) oświetlenia awaryjnego z różnych obwodów.

Na rynku dostępne są również systemy oświetlenia awaryjnego z indywidualnymi bateriami posiadające:

a) możliwość automatycznej kontroli

b) układy automatycznego testu i meldunkiem do centrali.

W przypadku opraw z automatyczna kontrolą układy elektroniczne z kontrolerem sprawdzają stan i sprawność ładowarki, akumulatora,

inwertora oraz źródła światła. Wynik kontroli sygnalizowany jest świeceniem diody LED zainstalowanej w oprawie i akustycznie sygnałem

dźwiękowym w przypadku awarii oprawy.

W przypadku opraw z automatycznym testem i meldunkiem do centrali dzięki wydzielonej linii BUS, stan pracy wszystkich opraw jest

monitorowany w centrali. System jednoznacznie określa położenie kontrolowanej oprawy, co jest nie bez znaczenia przy konserwacji w
rozległym obiekcie. Przykład takiego rozwiązania przedstawia rysunek 17.11.

∗)

W przypadku projektowania układów oświetlenia awaryjnego z centralnym zasilaniem, przewody oraz ich mocowanie musi spełniać

wymagania określone w rozdziale 16. Natomiast źródło zasilania należy instalować w osobnej wydzielonej strefie pożarowej.

12

11. Rys. 17.11. Schemat poglądowy systemu nadzoru w systemie MULTIDIGIT [237]

W literaturze oraz w praktyce można spotkać inne rozwiązania, w niniejszym opracowaniu zostały przedstawione tylko te, które mają

zastosowanie praktyczne oraz zdaniem autora są najkorzystniejsze z punktu widzenia funkcjonalności oraz niezawodności działania.

Trwałość baterii w systemach z oprawami wyposażonymi we własne źródło zasilania powinna wynosić minimum 4 lata a systemach z

zasilaniem centralnym 5 lat.

Baterie należy wymienić, jeżeli ich czas pracy w trybie awaryjnym, przy pełnym obciążeniu obniżył się do 2/3 czasu pracy znamionowej.

Kontrolę baterii należy prowadzić dwa razy w roku.