18

Promotor 5/12

Temat numeru – Ochrona przed hałasem

O

taczający nas świat dźwięków niestety nie
zawsze jest przyjazny. Aby poddać się jego

relaksacyjnemu oddziaływaniu, spędzamy coraz
więcej czasu na poszukiwaniu miejsca, w którym
docierające do nas naturalne odgłosy środowiska
sprawiają nam wyłącznie przyjemność. Gdy tak
nie jest, dźwięki przyjęto nazywać hałasem. Po-
toczne, intuicyjne pojęcie hałasu znalazło swoje
odzwierciedlenie w formalnej defi nicji zawartej
w rozporządzeniu ministra gospodarki i pracy
dotyczącym bezpieczeństwa i higieny pracy przy
pracach związanych z narażeniem na hałas lub
drgania mechaniczne (6). Zgodnie z nim hałasem
jest każdy dźwięk, który może być uciążliwy albo
szkodliwy dla zdrowia lub zwiększać ryzyko wypad-
ku przy pracy.

Ź

RÓDŁA

HAŁASU

W

ŚRODOWISKU

PRACY

Każdy dźwięk jest formą zaburzenia przemieszczają-
cego się w ośrodku sprężystym. Potencjalnymi źródła-
mi hałasu w środowisku pracy są wszystkie procesy
technologiczne, urządzenia, maszyny i obiekty wy-
twarzające drgania cząsteczek powietrza docierające
do uszu pracowników. W literaturze można spotkać
wiele metod klasyfi kacji źródeł hałasu w środowisku
pracy. Na rys. 1 przedstawiona jest przykładowa klasy-
fi kacja, w której źródła hałasu zostały podzielone we-
dług dwóch kryteriów: przyczyn generowania energii
wibroakustycznej i pochodzenia tej energii (5).

Najwięcej źródeł hałasu występuje w górnictwie,

budownictwie, produkcji metali, drewna, mebli
i tkanin (1). Wśród najgłośniejszych źródeł wytwa-
rzających hałas o poziomach dźwięku A przekracza-
jących znacznie 100 dB można wymienić:
• urządzenia przeznaczone do zasilania linii

technologicznych i maszyn: silniki, sprężarki,
transformatory, agregaty prądotwórcze;

• urządzenia przepływowe: wentylatory, klimatyza-

tory, reduktory, strumienice;

• urządzenia do obróbki mechanicznej i plastycz-

nej: nitownice, szlifi erki, prasy, walcarki, młoty;

• urządzenia skrawające: tokarki, szlifi erki, frezar-

ki, piły, strugarki, pilarki;

• urządzenia do rozdrabniania, kruszenia i prze-

siewania różnych materiałów: młyny kulowe, sita
wibracyjne, kraty wstrząsowe.
Wraz z rozwojem nowoczesnych rozwiązań tech-

nicznych zagrożenie hałasem o bardzo wysokich
poziomach wprawdzie się zmniejsza, ale jedno-
cześnie wzrasta liczba źródeł hałasu o mniejszych
stopniach przekroczenia wartości dopuszczalnych
hałasu, których szkodliwe oddziaływanie na orga-
nizm człowieka niestety się kumuluje. Podobna sy-
tuacja występuje w przypadku linii technologicznych

Hałas jest wszechobecny. O ile w środowisku życia jest dla nas przede wszystkim uciążliwy,
to w środowisku pracy nie tylko przeszkadza, ale często stanowi realne zagrożenie dla naszego
zdrowia. Hałas, choć nieuchwytny jako obiekt materialny, jest zwykłym zanieczyszczeniem,
które obok innych, bardziej materialnych zanieczyszczeń środowiska pracy, powinno być eli-
minowane wszelkimi możliwymi sposobami.

Hałas

w środowisku pracy

Rys. 1. Klasyfi kacja źródeł hałasu

dr inż. Grzegorz

Makarewicz

specjalista ds. pomia-

rów w środowisku pracy,

współzałożyciel

i administrator forum

www.forumbhp.pl

i serwisu

www.wypadek.pl

www.promotor.elamed.pl

19

Temat numeru – Ochrona przed hałasem

w obiektach przemysłowych. Duże, hałaśliwe obiekty
przemysłowe są modernizowane, ale jednocześnie
powstaje wiele niedużych i mniej hałaśliwych. Mimo
postępów w dziedzinie zwalczania hałasu szybko
wzrastająca liczba źródeł hałasu jest przyczyną tego,
że jest on nadal jednym z najpowszechniej wystę-
pujących czynników środowiska pracy wpływających
szkodliwie na organizm człowieka.

O

DDZIAŁYWANIE

HAŁASU

NA

ORGANIZM

CZŁOWIEKA

Według szacunkowych badań stały wzrost liczby
źródeł hałasu związany z rozwojem cywilizacyjnym
powoduje, że dobowa ekspozycja na hałas w środo-
wisku pracy i życia od 1950 r. podwaja się co 10 lat
(rys. 2). W Polsce około 40% pracowników zatrudnio-
nych w podstawowych działach gospodarki narodo-
wej jest narażonych na ponadnormatywny hałas.

Narażenie na hałas skutkuje jego negatywnym

oddziaływaniem zarówno na narząd słuchu, jak i cały
organizm człowieka i powoduje określone skutki
zdrowotne i ekonomiczne (rys. 3). Najistotniejszym
przejawem oddziaływania hałasu na człowieka jest
jego wpływ na narząd słuchu. Organ słuchu człowieka
jest narządem bardzo skomplikowanym. Dzięki jego
budowie najsłabszy dźwięk słyszany przez człowieka
posiada amplitudę 5 000 000 000 razy mniejszą
od średniego ciśnienia atmosferycznego. Wychyle-
nie błony bębenkowej jest wówczas porównywalne
do wymiarów najmniejszych molekuł. Równocześnie
człowiek jest w stanie tolerować ciśnienia dźwięku
miliony razy większe. Tak ogromny zakres powoduje,
że ciśnienie akustyczne rzadko opisywane jest w skali
liniowej. Powszechnie stosuje się wyrażony w decy-
belach (dB) zapis w skali logarytmicznej, zwany po-
ziomem ciśnienia akustycznego, poziomem dźwięku
lub poziomem hałasu. Dynamika organu słuchu jest
ograniczona od strony najcichszych dźwięków przez
próg słuchu, zaś od strony dźwięków najgłośniejszych
– przez próg bólu. Organ słuchu człowieka jest szcze-
gólnie wrażliwy na dźwięki o wysokich poziomach.

Rys. 2. Wzrost ekspozycji na hałas według Amerykańskiego Towarzystwa Akustycznego

Rys. 3. Oddziaływanie hałasu na organizm człowieka

Ta wrażliwość zależy również od widma częstotli-
wościowego dźwięku. Na rys. 4 (str. 20) pokazane
są krzywe jednakowej głośności dźwięku wyrażonej
w tzw. fonach, obrazujące zależność czułości ludzkie-
go ucha od częstotliwości i poziomu dźwięku. Krzywe
czułości ucha są odwzorowane w parametrach
mierników służących do pomiaru poziomu dźwię-
ku za pomocą specjalnych krzywych korekcyjnych
pokazanych na rys. 5 (str. 20), dzięki którym wyniki
pomiarów w większym stopniu odwzorowują nasze
subiektywne odczuwanie bodźców słuchowych. Stąd
w opracowaniach związanych z hałasem w środowi-
sku pracy bardzo często spotykamy się z wartościami
poziomów skorygowanych za pomocą określonej
charakterystyki częstotliwościowej, np. A lub C.

Narażenie na hałas o wysokich poziomach powo-

duje w skali wielu lat ekspozycji nieodwracalne uszko-
dzenie tzw. komórek rzęskowych w organie Cortiego,
który jest narządem odbiorczym ucha wewnętrznego.
Należy tutaj podkreślić słowo „nieodwracalne” – raz
zniszczone komórki rzęskowe już nigdy nie zostaną
zregenerowane przez organizm człowieka. Zadaniem
komórek rzęskowych jest przetworzenie drgań mecha-
nicznych dźwięku na impulsy neuronowe kierowane
do wyższych pięter słuchowych. Konsekwencją znisz-
czenia komórek rzęskowych w uchu wewnętrznym
są ubytki słuchu, które oznaczają podwyższenie
krzywej progowej słyszenia. W wyniku tego nieko-
rzystnego zjawiska następuje znaczne ograniczenie
obszaru rozumianej mowy, co zostało schematycznie
przedstawione na rys. 6 i 7 (str. 23), na których
pokazano porównanie krzywych granicznych oraz
obszarów muzyki i mowy dla osoby ze słuchem prawi-
dłowym i uszkodzonym. Najwcześniej pojawiające się
ubytki słuchu wskutek uszkodzenia hałasem dotyczą
częstotliwości kilku tysięcy Hz. Są to częstotliwości,
przy których występuje największa czułość słuchu,
i dlatego słuch jest w tym zakresie częstotliwości
szczególnie podatny na uszkodzenia.

Ubytek słuchu od lat zajmuje niechlubne wysokie

miejsce na liście chorób zawodowych. Podstawą

20

Promotor 5/12

Temat numeru – Ochrona przed hałasem

rozpoznania i orzeczenia zawodowego uszkodze-
nia słuchu zgodnie z (8) jest „obustronny trwały
odbiorczy ubytek słuchu typu ślimakowego lub
czuciowo-nerwowego spowodowany hałasem, wy-
rażony podwyższeniem progu słuchu o wielkości
co najmniej 45 dB w uchu lepiej słyszącym, obli-
czony jako średnia arytmetyczna dla częstotliwości
audiometrycznych 1200 Hz i 3000 Hz”.

Aby zilustrować, jak wielki wpływ na zdolność

odbioru bodźców słuchowych mają ubytki słuchu,
rozważmy prosty przykład. Aby dźwięk o częstotliwości
3000 Hz był słyszany przez osobę o słuchu prawidło-
wym, wystarczający jest bardzo niski poziom dźwięku,
wynoszący zaledwie –2 dB. Natomiast osoba ze słu-
chem uszkodzonym, u której stwierdzono chorobę
zawodową, usłyszy ten dźwięk dopiero wówczas, gdy

jego poziom będzie o 45 dB wyższy, czyli będzie miał
wartość przekraczającą 40 dB. Konsekwencją utraty
słuchu wskutek szkodliwego działania hałasu są:
• znaczne zaburzenia w ocenie głośności dźwięków,
• utrata zdolności rozróżniania wysokości dźwięku,
• ograniczenie zdolności określania kierunku do-

chodzenia dźwięku.
Najpoważniejszą społecznie negatywną kon-

sekwencją utraty słuchu wskutek oddziaływania
nadmiernego hałasu jest pogorszenie lub brak
zrozumiałości mowy.

Obok bezpośredniego wpływu na narząd słuchu

obserwujemy również tzw. pozasłuchowe skutki
działania hałasu na organizm człowieka, przeja-
wiające się w postaci zaburzeń różnych funkcji
fi zjologicznych. Nie wszystkie tego typu zaburzenia

Rys. 4. Krzywe równego poziomu głośności dźwięków

Rys. 5. Krzywe korekcji częstotliwościowej (korekcja A, B i C)

22

Promotor 5/12

Temat numeru – Ochrona przed hałasem

zostały w pełni rozpoznane. Wiadomo jednak,
że anatomiczne połączenie nerwu słuchowego
z korą mózgową umożliwia oddziaływanie bodź-
ców słuchowych na układ gruczołów wydzielania
wewnętrznego i inne ośrodki w mózgowiu. Hałas
może więc wpływać na funkcjonowanie różnych
układów organizmu człowieka, takich jak np.: układ
krążenia, oddechowy i pokarmowy.

Należy zaznaczyć, że hałas ma również związek

z przewlekłymi chorobami narządu głosu. Jego za-
kłócający wpływ na zrozumiałość mowy powoduje
konieczność porozumiewania się podniesionym
głosem, co dodatkowo zwiększa hałas i równocze-
śnie ma niekorzystny wpływ na narząd głosu.

O

CENA

NARAŻENIA

NA

HAŁAS

W

ŚRODOWISKU

PRACY

–

WARTOŚCI

DOPUSZCZALNE

Podstawowe wielkości charakteryzujące hałas w śro-
dowisku pracy powiązane są z poziomem ciśnienia
akustycznego. W tab. 1 przedstawiono obowiązujące
wartości dopuszczalne hałasu ze względu na ochro-
nę zdrowia (1).

Dopuszczalne wartości hałasu są podstawą oceny

narażenia i ryzyka zawodowego. Ocena naraże-
nia na hałas polega na porównaniu zmierzonych
wartości hałasu z wartościami dopuszczalnymi.
W tab. 2 przedstawiono przykład oceny ryzyka
zawodowego związanego z narażeniem na hałas
w środowisku pracy.

Pomiary hałasu na stanowiskach pracy nie są czyn-

nością jednorazową. Tryb i częstotliwość pomiarów
są określone w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia
w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych
dla zdrowia w środowisku pracy (7). Zgodnie z nim
pomiary hałasu należy przeprowadzać:

• co najmniej raz na dwa lata – jeżeli podczas

ostatniego badania i pomiaru stwierdzono na-
tężenie czynnika powyżej 0,2 do 0,5 wartości
najwyższego dopuszczalnego natężenia (NDN),

• co najmniej raz w roku – jeżeli podczas ostat-

niego badania i pomiaru stwierdzono natężenie
czynnika powyżej 0,5 wartości NDN.
Jeżeli podczas dwóch ostatnich badań i po-

miarów hałasu wykonanych w odstępie dwóch lat
natężenie czynnika nie przekraczało 0,2 wartości
NDN, pracodawca może odstąpić od wykonywania
badań i pomiarów. Niezależnie od wyników ostatnio
wykonanych pomiarów hałasu na stanowisku pracy
należy je przeprowadzić powtórnie w przypadku
jakichkolwiek modyfi kacji (np. wymiany maszyn),
które mogą być przyczyną zmian parametrów ha-
łasu na tym stanowisku.

M

ETODY

ZWALCZANIA

HAŁASU

Walka z hałasem polega na ograniczeniu energii
wibroakustycznej docierającej ze źródła do orga-
nu słuchu. Działania ukierunkowane na redukcję
hałasu muszą być ściśle skorelowane z obowiązu-
jącymi wymaganiami prawnymi. Te ostatnie mu-
szą się z kolei opierać na możliwych do podjęcia
w określonych sytuacjach rozwiązaniach organiza-
cyjnych i technicznych (rys. 8, str. 24). Skuteczne
metody walki z hałasem wymagają stosowania się
do sprawdzonej i powszechnie przyjętej systema-
tyki działań. Zgodnie z nią przedsięwzięte środki
zaradcze powinny być zgodne z następującym
schematem:
• eliminacja zagrożenia hałasem poprzez jego

redukcję u źródła powstawania,

• stosowanie środków ochrony zbiorowej przed

hałasem,

Poziom ekspozycji

na hałas w odniesieniu

do 8-godzinnego dobowego

wymiaru pracy

Ekspozycja

dzienna

Poziom ekspozycji na hałas odniesiony

do przeciętnego tygodniowego, określonego

w Kodeksie pracy, wymiaru czasu pracy

Ekspozycja

tygodniowa

Maksymalny

poziom dźwięku A

Szczytowy poziom

dźwięku C

L

EX,8h

E

A,d

L

EX,w

E

A,w

L

Amax

L

Cpeak

dB

Pa

2

· s

dB

Pa

2

· s

dB

dB

85

3,64

· 10

3

85

18,2

· 10

3

115

135

Tab. 1. Dopuszczalne wartości hałasu ze względu na ochronę zdrowia

Ekspozycja na hałas

Krotność

Ryzyko

L

EX,8h

< 82 dB

K < 0,5

małe

L

Amax

< 109 dB

L

Cpeak

< 129 dB

82 dB ≤ L

EX,8h

≤ 85 dB

0,5 ≤ K ≤ 1

średnie

109 dB ≤ L

Amax

≤ 115 dB

129 dB ≤ L

Cpeak

≤ 135 dB

L

EX,8h

> 85 dB

K > 1

duże

L

Amax

> 115 dB

L

Cpeak

> 135 dB

Tab. 2. Ocena ryzyka zawodowego na podstawie krotności narażenia na hałas

www.promotor.elamed.pl

23

Temat numeru – Ochrona przed hałasem

• wykorzystywanie przedsięwzięć o charakterze

administracyjnym i organizacyjnym,

• stosowanie środków ochrony indywidualnej przed

hałasem.
W ostatnich latach coraz częściej do zwalczania

hałasu wykorzystywane są również tzw. metody ak-
tywne. Zgodnie z rys. 8 (str. 24) zaliczamy je do gru-
py metod technicznych. Mimo że systemy aktywne
pełnią funkcje analogiczne do środków ochrony
zbiorowej i indywidualnej przed hałasem, z uwagi

na specyfi czne cechy rozwiązań konstrukcyjnych
zostaną one omówione oddzielnie.

R

EDUKCJA

HAŁASU

U

ŹRÓDŁA

JEGO

POWSTAWANIA

Eliminacja hałasu u źródła oznacza, że w przypadku
nowo produkowanych urządzeń już na etapie projek-
towania należy uwzględnić fakt wymagań dotyczących
emisji hałasu przez te urządzenia, zaś w przypadku
już wprowadzonych do środowiska pracy maszyn

Rys. 6. Krzywe graniczne (progowa i bólu) oraz obszary muzyki i mowy dla osoby ze słuchem prawidłowym

Rys. 7. Krzywe graniczne (progowa i bólu) oraz obszary muzyki i mowy dla osoby z uszkodzonym słuchem

24

Promotor 5/12

Temat numeru – Ochrona przed hałasem

i urządzeń należy podjąć działania techniczne, aby
wypełniły one wymagania związane z oceną zgodności
urządzeń w zakresie emisji hałasu z obowiązującymi
wymogami przyjętymi w Unii Europejskiej.

Do celów oceny akustycznej urządzeń stosuje się

cały szereg parametrów charakteryzujących emisję
hałasu. Dwa najważniejsze parametry to:
• poziom mocy akustycznej urządzenia skorygowa-

ny charakterystyką częstotliwościową A,

• poziom ciśnienia akustycznego emisji skorygo-

wany charakterystyką częstotliwościową A, zmie-
rzony w określonym miejscu, np. na stanowisku
pracy operatora urządzenia.
Prawidłowa ocena akustyczna urządzenia powin-

na się składać z trzech etapów:
• Etap 1 – określenie wymagań dotyczących wiel-

kości charakteryzujących emisję hałasu urządze-
nia, np. przez przeanalizowanie obowiązujących
przepisów określających maksymalne wartości
parametrów charakteryzujących emisję hałasu.

• Etap 2 – określenie wartości wielkości zde-

fi niowanych w etapie 1, np. przez wykonanie
pomiarów w warunkach rzeczywistych, symulacje
komputerowe lub porównanie z wartościami
charakteryzującymi urządzenia o takim samym
przeznaczeniu i konstrukcji.

• Etap 3 – porównanie wartości uzyskanych w etapie

2 z wymaganiami zdefi niowanymi w etapie 1.
Szczegółowe wymagania dotyczące oceny zgod-

ności maszyn w zakresie ochrony przed hałasem
są zawarte m.in. w dyrektywie 2006/42/WE. Zgod-
nie z nią producent zobowiązany jest m.in. do (5):
• zaprojektowania i wykonania urządzenia w spo-

sób zapewniający minimalizację emisji hałasu,
ze szczególnym uwzględnieniem wszelkich do-
stępnych środków ograniczających hałas u źródła
jego powstawania,

• opracowania instrukcji obsługi zawierającej infor-

mację o hałasie emitowanym przez urządzenie,

• opracowania instrukcji montażu i sposobu użyt-

kowania urządzenia pod kątem zmniejszenia
hałasu podczas jego użytkowania.
Należy podkreślić, że wymagania zawarte

w dyrektywie 2006/42/WE nie określają war-
tości dopuszczalnych emisji hałasu, określają
natomiast precyzyjnie, jakie informacje na temat
emitowanego hałasu powinny być udostępnione
użytkownikowi urządzenia. Wymóg stosowania
się do zawartych w niej zaleceń ma więc na celu
przede wszystkim doprowadzenie do tego, aby
producenci urządzeń starali się zmniejszyć emisję
hałasu do jak najmniejszego poziomu na wszyst-
kich etapach produkcji, z etapem projektowania
urządzenia włącznie. Im wcześniej w trakcie proce-
su powstawania urządzenia zagadnienie redukcji
emitowanego hałasu jest brane pod uwagę, tym
większe są efekty podjętych działań.

Redukcja hałasu u źródła jego powstawania może

być realizowana na wiele sposobów. Konkretne roz-
wiązania zależą od konstrukcji i przeznaczenia urzą-
dzenia. Uogólniając, można stwierdzić, że zmniejsze-
nie emisji hałasu można osiągnąć m.in. przez:
• zmniejszenie sił wymuszających drgania elemen-

tów urządzenia podczas jego pracy, np. przez
wyrównoważenie oraz właściwy dobór oporów
tarcia i sztywności części składowych,

• zmniejszenie skuteczności promieniowania energii

wibroakustycznej do otoczenia, np. przez dobór ma-
teriałów i wzajemną izolację części składowych,

• zmianę warunków aerodynamicznych i hydrodyna-

micznych, np. przez optymalizację geometrii wlotów
i wylotów przewodów w układach przepływowych.
Do grupy metod redukcji hałasu u źródła powstawa-

nia możemy zaliczyć również metody zastępowania
etapów lub całych procesów produkcyjnych za pomo-
cą ich „cichszych” odpowiedników, np. zastąpienie
kucia za pomocą walcowania, obróbki mechanicznej
za pomocą obróbki chemicznej itd. Należy sobie
zdawać sprawę, że tego typu działania są mocno
ograniczone wymaganiami technologicznymi.

Ś

RODKI

OCHRONY

ZBIOROWEJ

W przypadku gdy nie jest możliwe zlikwidowanie lub
ograniczenie hałasu u źródła, najbardziej efektywną
metodą jest stosowanie odpowiednio zaprojektowa-
nych środków ochrony zbiorowej. Zadaniem środków
ochrony zbiorowej jest zmniejszenie energii wibroaku-
stycznej docierającej do środowiska, w którym prze-
bywają ludzie, np. przez zamianę postaci tej energii
na ciepło lub stworzenie bariery pomiędzy źródłem
hałasu i miejscem przebywania ludzi. Do najczęściej
stosowanych układów zmniejszających narażenie
na hałas zaliczamy tłumiki akustyczne oraz elementy
biernej ochrony przeciwdźwiękowej w postaci obudów
dźwiękochłonno-izolacyjnych, ekranów dźwięko-
chłonno-izolacyjnych, kabin dźwiękoszczelnych oraz
materiałów i ustrojów dźwiękochłonnych.

Zadaniem tłumików akustycznych jest zmniej-

szenie energii akustycznej przenoszonej wzdłuż osi
przy minimalnym wpływie na przemieszczane tymi
przewodami media. Wykorzystywane w praktyce
tłumiki należą do dwóch grup – tłumików refl eksyj-

Rys. 8. Powiązanie pomiędzy rozwiązaniami prawnymi oraz tech-
nicznymi i organizacyjnymi metodami zwalczania hałasu

www.promotor.elamed.pl

25

Temat numeru – Ochrona przed hałasem

nych i absorpcyjnych. Są one stosowane zarówno
do redukcji hałasu emitowanego przez urządzenia
przepływowe, jak i do zmniejszenia przenikania
hałasu przez otwory technologiczne w różnego
rodzaju przegrodach i obudowach.

Obudowy dźwiękochłonno-izolacyjne umożliwiają

redukcję hałasu przez całkowite lub częściowe za-
słonięcie urządzenia. Podobnie jak ma to miejsce
w przypadku tłumików, prawidłowo zaprojektowana
obudowa nie powinna wpływać na pracę urządzenia
ani utrudniać jego obsługi. Obudowa dźwiękochłon-
no-izolacyjna wykonana jest najczęściej z blachy
stalowej wyłożonej od wewnątrz materiałem
dźwiękochłonnym. Skuteczność tłumienia typowej
obudowy zamkniętej sięga 10-25 dB, zaś obudowy
częściowo zamkniętej – około 5 dB.

Ekrany dźwiękochłonno-izolacyjne stanowią formę

osłony stanowiska pracy przed docierającym hałasem
zewnętrznym. Skuteczność ekranu zależy od parame-
trów materiałów zastosowanych do jego budowy oraz
jego usytuowania względem zewnętrznych źródeł ha-
łasu i miejsca przebywania chronionego pracownika.
Ekrany umożliwiają zmniejszenie hałasu w miejscu
przebywania pracownika od kilku do kilkunastu dB.

Kabiny dźwiękoszczelne są wydzielonymi w obsza-

rze hali przemysłowej pomieszczeniami o podwyższo-
nej izolacyjności akustycznej, niezbędnej do zapew-
nienia w ich wnętrzach niskich poziomów hałasu. Ka-
biny stosowane są jako pomieszczenia dyspozytorni,
urządzeń sterowania procesami technologicznymi,
dozoru technicznego oraz jako miejsca wypoczyn-
kowe dla załogi. Podstawowym parametrem kabiny
dźwiękoszczelnej jest jej izolacyjność akustyczna,
zdefi niowana jako różnica pomiędzy równoważny-
mi poziomami dźwięku A mierzonymi na zewnątrz
i wewnątrz kabiny. Izolacyjność akustyczna kabiny
może sięgać nawet kilkudziesięciu dB.

Materiały i ustroje dźwiękochłonne prowadzą

do zmniejszenia narażenia na hałas przez zmniejsze-
nie energii fal odbitych docierających do pracowników.
Umieszczane są na stropie i ścianach pomieszczenia
pracy, prowadząc do zwiększenia jego chłonności aku-
stycznej. Umożliwiają zmniejszenie poziomu hałasu
w pomieszczeniu nawet o kilka dB.

D

ZIAŁANIA

O

CHARAKTERZE

ADMINISTRACYJNYM

I

ORGANIZACYJNYM

Działania o charakterze administracyjnym i organiza-
cyjnym mają na celu zmniejszenie narażenia na hałas,
którego nie można było wyeliminować żadnymi środ-
kami technicznymi (redukcja hałasu u źródła, zasto-
sowanie środków ochrony zbiorowej i indywidualnej).
Działania organizacyjne polegają przede wszystkim
na zmniejszeniu czasu ekspozycji na hałas przez stoso-
wanie odpowiednich przerw w pracy lub przesuwanie
pracownika na określony czas do innych stanowisk
pracy, na których nie ma narażenia na hałas.

Należy zaznaczyć, że działania o charakterze

administracyjnym i organizacyjnym powinny być
prowadzone równolegle ze wspomnianymi wcze-
śniej działaniami o charakterze technicznym.

Ś

RODKI

OCHRONY

INDYWIDUALNEJ

Indywidualne ochrony słuchu są najprostszym
i najszybszym do zastosowania sposobem ochro-
ny narządu słuchu przed szkodliwymi skutkami
oddziaływania hałasu. Łatwość ich stosowania po-
woduje, że wyposażenie pracowników w ochronniki
słuchu jest często pierwszym i ostatnim krokiem
w procesie jego ochrony przed hałasem. Takie
podejście jest niestety krótkowzroczne, gdyż nie
zmniejsza emisji hałasu do środowiska pracy i tym
samym nie eliminuje przyczyn powstania zagroże-
nia. Należy podkreślić, że stosowanie ochronników
słuchu powinno być w zasadzie ostatnim krokiem
w działaniach zmierzających do poprawy warunków
pracy ze względu na zagrożenia hałasem.

Ochronniki słuchu dzielą się na nauszniki prze-

ciwhałasowe i wkładki przeciwhałasowe. Nauszniki
przeciwhałasowe mogą być niezależne lub mocowane
do hełmów ochronnych. W odróżnieniu od nauszników
przeciwhałasowych wkładki przeciwhałasowe są prze-
znaczone do szczelnego zamknięcia zewnętrznego
przewodu słuchowego. Wkładki modelowane fabrycz-
nie nie zawsze są dobrze dopasowane do kształtu
przewodu słuchowego pracownika. Dlatego oprócz
fabrycznie modelowanych wkładek o standardo-
wych kształtach dostępne są wkładki przeznaczone
do formowania przez użytkownika. Istnieją również
wkładki formowane przez producenta indywidualnie
dla każdego użytkownika, z uwzględnieniem specyfi ki
budowy jego przewodu słuchowego.

Ochronniki słuchu powinny byś dobierane dla

określonych stanowisk pracy, czyli dla określonych
warunków hałasowych. Celem doboru ochronników
słuchu jest zapewnienie wartości poziomu dźwięku
A mierzonego pod ochronnikiem mniejszej od przy-

Rys. 9. Aktywna redukcja hałasu

26

Promotor 5/12

Temat numeru – Ochrona przed hałasem

jętej wartości dopuszczalnej. Wartość ta jest równa
tzw. progowi działania dla poziomu ekspozycji
na hałas odniesionego do 8-godzinnego dobowego
wymiaru czasu pracy i w Polsce jest równa 80 dB.
Dobór konkretnego ochronnika jest wykonywany
na podstawie parametrów ochronnika słuchu ze-
stawionych z parametrami hałasu występującego
na stanowisku pracy, na którym ma być stosowany.
Ochronniki słuchu dobiera się za pomocą metody
dokładnej lub metodami przybliżonymi (3).

Metoda dokładna, zwana metodą pasm oktawo-

wych, polega na obliczeniu poziomu dźwięku A pod
ochronnikiem słuchu na podstawie skorygowanych
wartości poziomów ciśnienia akustycznego hałasu
w pasmach oktawowych oraz wartości tłumienia
dźwięku ochronnika słuchu w pasmach tercjowych
o częstotliwościach środkowych równych częstotli-
wościom środkowym pasm oktawowych hałasu. Po-
ziom dźwięku A docierającego do ucha pracownika
stosującego ochronnik słuchu uwzględnia zarówno
charakterystykę częstotliwościową hałasu na sta-
nowisku pracy, jak i wpływ częstotliwości na właści-
wości tłumiące samego ochronnika słuchu.

Do przybliżonych metod doboru ochronników

słuchu zaliczamy metodę HML oraz metodę SNR.
Metoda HML umożliwia oszacowanie poziomu
dźwięku A pod ochronnikiem słuchu na podstawie
wartości poziomu dźwięku A i poziomu dźwięku C
na stanowisku pracy oraz parametrów ochronnych
ochronnika dla hałasu wysokoczęstotliwościowe-
go (H), średnioczęstotliwościowego (M) i nisko-
częstotliwościowego (L). W porównaniu z metodą
pasm oktawowych metoda HML charakteryzuje
się mniejszą rozdzielczością częstotliwościową.
Najmniejszą dokładnością pod tym względem cha-
rakteryzuje się metoda SNR, w której właściwości
ochronne ochronnika słuchu charakteryzowane
są za pomocą pojedynczego parametru (SNR).

Mimo dosyć złożonych zasad doboru jego właściwe

przeprowadzenie jest obecnie sprawą bardzo prostą,
gdyż dostępnych jest wiele programów wspomagają-
cych ten proces. Również wielu producentów ochronni-
ków słuchu udostępnia tego typu oprogramowanie.

Nawet prawidłowo przeprowadzony dobór ochron-

nika słuchu nie zapewnia, że stosujący go pracownik
nie będzie narażony na ponadnormatywny hałas. Aby
ochronnik słuchu spełnił swoje zadanie, powinien
być stosowany zgodnie z instrukcją użytkowania.

A

KTYWNE

METODY

REDUKCJI

HAŁASU

Metody aktywne polegają na zmniejszeniu pozio-
mu hałasu za pomocą dodatkowych, odpowiednio
sterowanych źródeł energii wibroakustycznej (rys. 9,
str. 25). Do punktu obserwacji reprezentującego pra-
cownika dociera sygnał x(t), emitowany przez źródło
hałasu, zwane źródłem pierwotnym, oraz sygnał y(t),
emitowany przez dodatkowe źródło, zwane źródłem

wtórnym. Jeżeli parametry sygnału emitowanego
przez źródło wtórne zostaną odpowiednio dobrane,
to wypadkowy sygnał e(t) w punkcie obserwacji będzie
miał mniejszą amplitudę od sygnału hałasu x(t). Za wy-
generowanie sygnału wtórnego (kompensującego
hałas) odpowiedzialny jest sterownik, będący pod-
stawowym elementem składowym każdego układu
aktywnej redukcji. Sterownikiem jest zwykle układ
cyfrowy umożliwiający w czasie rzeczywistym pomiar
parametrów sygnału emitowanego przez źródło hałasu
i sygnału wypadkowego w miejscu przebywania pra-
cownika oraz generowanie sygnału kompensującego.

Skuteczność metod pasywnych maleje wraz

z częstotliwością redukowanego hałasu. Szczegól-
nie trudny do redukcji metodami pasywnymi jest
hałas niskoczęstotliwościowy. Ta cecha ogranicza
od dołu zakres częstotliwości praktycznego sto-
sowania metod pasywnych. Z odmienną sytuacją
mamy do czynienia w przypadku metod aktywnych.
Ich skuteczność rośnie wraz z maleniem częstotli-
wości. Można więc stwierdzić, że metody pasywne
i aktywne wzajemnie się uzupełniają.

Parametry ochronne systemów aktywnych coraz

częściej znacznie przewyższają parametry odpo-
wiadających im rozwiązań pasywnych. Wymienione
wcześniej środki ochrony zbiorowej przed hałasem
mają swoje wersje wykonane z zastosowaniem
metod aktywnych. Znane są więc konstrukcje
aktywnych ekranów akustycznych, aktywnych
tłumików i aktywnych kabin. Również nowoczesne
ochronniki słuchu mogą być wyposażone w układy
elektroniczne z aktywną redukcją hałasu.



Piśmiennictwo
1. Bezpieczeństwo i higiena pracy. Redaktor naukowy prof.

dr hab. med. Danuta Koradecka, CIOP-PIB, Warszawa
2008.

2. Czynniki szkodliwe w środowisku pracy – wartości dopusz-

czalne 2010. Międzynarodowa Komisja ds. Najwyższych
Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych
dla Zdrowia w Środowisku Pracy, pod redakcją doc. dr inż.
Danuty Augustyńskiej, dr Małgorzaty Pośniak, CIOP-PIB,
2010, wydanie VII zmienione.

3. Dobór środków ochrony indywidualnej. Pod redakcją Kata-

rzyny Majchrzyckiej, Adama Pościka, CIOP-PIB, Warszawa
2007.

4. Dyrektywa 2003/10/WE Parlamentu Europejskiego i Rady

z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie minimalnych wymagań
w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa dotyczących
narażenia pracowników na ryzyko spowodowane czynnikami
fi zycznymi (hałasem) (Dz.Urz. WE L 32 z 15.02.2003 r.).

5. Engel Z., Piechowicz J., Pleban D., Stryczniewicz L.: Hale

przemysłowe, maszyny i urządzenia – wybrane problemy
wibroakustyczne. CIOP-PIB, Warszawa 2009.

6. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierp-

nia 2005 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy
pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania
mechaniczne (Dz.U. nr 157, poz. 1318).

7. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego

2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych
dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. nr 33, poz. 166).

8. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 czerw-

ca 2009 r. w sprawie wykazu chorób zawodowych
(Dz.U. nr 105, poz. 869).