Arkusz IIC

KOD ZDAJ CEGO

MHI-W2I1P-021

EGZAMIN MATURALNY

Z HISTORII

WIEK XIX i XX DO ROKU 1991

Arkusz II

Czas pracy 90 minut

Instrukcja dla zdaj cego

1. Prosz sprawdzi , czy arkusz egzaminacyjny zawiera 12 stron.

Ewentualny brak nale y zgłosi przewodnicz cemu zespołu
nadzoruj cego egzamin.

2. Prosz uwa nie czyta wszystkie polecenia.
3. Odpowiedzi trzeba zapisa czytelnie w miejscu na to

przeznaczonym przy ka dym zadaniu.

4. Prosz pisa tylko w kolorze niebieskim lub czarnym;

nie pisa ołówkiem

5.  Nie wolno u ywa  korektora.
6.  Bł dne zapisy trzeba wyra nie przekre li .
7.  Wszelkie notatki nale y sporz dza  tylko w brudnopisie, który

nie b dzie oceniany.

8. Obok ka dego zadania podana jest maksymalna liczba

punktów, któr mo na uzyska za jego poprawne rozwi zanie.

9. Do ostatniej kartki arkusza doł czona jest karta odpowiedzi,

któr wypełnia egzaminator.

yczymy powodzenia!

ARKUSZ II

MAJ

ROK 2003

Za rozwi zanie

wszystkich zada

mo na otrzyma

40 punktów

(Wpisuje zdaj cy przed rozpocz ciem pracy)

PESEL ZDAJ CEGO

Miejsce

na naklejk

z kodem

(Wpisuje zdaj cy przed

rozpocz ciem pracy)

Egzamin maturalny z historii

Arkusz II – wiek XIX i wiek XX do roku 1991

RÓDŁO A

Stanisław Tarnowski (1837-1917), Matejko, Kraków 1897.

W 1862 roku namalował Sta czyka. Były po nim wi ksze, sławniejsze, wietniejsze.

Pi kniejszych i gł bszych nie było[...]. Kiedy Sta czyk siedzi sam jeden w pustej komnacie,
za  drzwiami  ta cz ce  pary  i  d wi ki  muzyki,  a  przy  nim  na  stole  karta  z  wiadomo ci   o
utracie Smole ska, kiedy r ce rozpaczliwie załamał i splótł, a oczy wpatrzył gdzie  daleko w
przyszło , on ma w sobie te wszystkie złe przeczucia, które dr czyły m drych w XVI wieku.
Mówi z niego i z Kochanowskiego: ”Wieczna sromota” i Orzechowskiego: „By  serce moje
rozkroił nic w nim nie znajdziesz, jedno to słowo, zginiemy” i Górnickiego: „Fata nas p dz ”
[...]. By  mo e,  e na Sta czyku mogliby my si  pozna  dopiero wtedy, kiedy po roku 1863
zacz li my  tak  samo  rozmy la   i  tak  samo  si   ba   o  przyszło   jak  on  –  kiedy  historia
nauczyła nas rozumie  wiek XVI i zna  jego uczucia i trwogi.

RÓDŁO B

Tadeusz Boy- ele ski (1874-1941), W ród sta czyków, Lwów 1936.

Pierwsze lata ycia sp dziłem w Warszawie. Nie umiem powiedzie , w jakim wieku

dziecko  przyswajało  tam  sobie  poj cia  polityczne;  ale  zdaje  si ,  e  takie  chwytane  z
powietrza  słowa,  jak  Moskale,  andarm,  Cytadela,  Apuchtin,  niosły  z  sob   najwcze niejsze
obrazy, spowijaj ce beztroskie dzieci ctwo atmosfer  nieuchwytnej grozy.

Byłem brzd cem, kiedy rodzice przenie li si do Krakowa. Inny klimat, adnego

widomego ucisku. Mickiewicz w szkole, Ko ciuszko w teatrze, Polska na co dzie i od

wi ta. Wszystkie tamte warszawskie poj cia stały si nagle nieaktualne.

[...] Nie wyrobiony politycznie, nie wiedziałem w dwunastym roku ycia [...] co to s

sta czycy. [...] Wymieniono mi kilku powa nych panów, przewa nie profesorów
uniwersytetu, w ród nich paru przyjaciół mego ojca. Prowadziłem indagacj

dalej,

domy laj c si jakiej przeno ni. „Co to Sta czyk?”, pytałem matki. „Błazen króla
Zygmunta”. Nie o wiele mnie to posun ło. Co ma jedno do drugiego? Kraków wydał mi si
miastem o wiele bardziej skomplikowanym od Warszawy. [...]

Tak wi c przez cały czas mojej młodo ci słowo „sta czyk” bzykało mi ustawicznie koło

uszu, powtarzało si  w rozmowach i  artach. A có  dopiero, kiedy przyszły wybory do sejmu
lub  do  Rady  Pa stwa,  gdy  rogi  ulic  pokrywały  si   kilka  razy  dziennie  coraz  to  nowymi
afiszami. Có  za uciecha dla dzieciaków te afiszowe polemiki. Z jednej strony padały słowa:
„tromtadracja”

, „warchoły” – z drugiej: „serwilizm, trójlojali ci.”. To sta czycy walczyli o

mandaty z demokratami. Z reguły sta czycy zwyci ali [...]

I nic dziwnego, e słowo sta czycy powtarzało si tak cz sto. Cała epoka galicyjskiego

ycia mie ciła si mi dzy Sta czykiem Matejki a Sta czykiem z „Wesela” Wyspia skiego.

Sta czycy zwyci

ali na całej linii. Po ich stronie był sukces. Koncesje u yczone krajowi

przez Austri  były – w porównaniu z dawniejszym stanem – olbrzymie, a sta czycy umieli je
pochwyci   prawie  niepodzielnie  w  r ce.  Mieli  ten  rozum,  aby  wyj   po  trosze  z  ciasnego
kr gu  szlachetczyzny  i  wci gn   do  swego  obozu  czołow   inteligencj ,  zwłaszcza  z  kół
profesorskich.  W  rezultacie  na  kilka  dziesi tków  lat  administracja,  mandaty  poselskie,  teki

Indagacja – rozmowa zmierzaj ca do wyja nienia jakiej sprawy.

Tromtadracja – nadmierne u ywanie pustych frazesów.

Egzamin maturalny z historii

Arkusz II – wiek XIX i wiek XX do roku 1991

ministerialne, katedry uniwersyteckie, Akademia Umiej tno ci

, Rada Szkolna Krajowa

wszystkie prawie instytucje, przedstawiaj ce jak sił , wszystko bez mała znalazło si w ich
r kach.

RÓDŁO C

Wilhelm

Feldman

(1868-1919),

Dzieje

polskiej

my li

politycznej

1864-1914,

Warszawa 1933.

D no do zmiany psychiki pokolenia, typu Polaka – oto co le y na dnie „Kilku prawd”

Szujskiego,  rozpraw  literackich  Tarnowskiego,  artykułów  publicystycznych  Ko miana.
Rozczarowali  si   do  ideału  romantycznego  emigracji,  chcieli  stworzy   nowego  człowieka,
bardziej współczesnego. Czyni  to histori  i satyr , polityk  i estetyk .[...]

[Grono krakowskie] przerywa ci gło historyczn rozwoju duszy polskiej.

Rozumowaniami i szyderstwem wypala z niej  lady romantyzmu. St. Tarnowski rozpoczyna
w  „Przegl dzie  Polskim”  krytyk   twórczo ci  Słowackiego,  „Ksi g  narodu  i  pielgrzymstwa”
Mickiewicza, pism Krasi skiego, pot piaj c i t pi c wszystko, co si  sprzeciwia trze wo ci,
zdrowemu rozs dkowi, co zalatuje mitem Polski. [...]

Rozpalone elazo krytyki jednostronnej do przeszło ci przykładaj narodowej, gorsze,

bardziej  j trz ce  –  satyry,  do  tera niejszo ci.  Miejsce  optymizmu,  pierwszego  hasła
historiografii  Szujskiego,  zajmuje  bezwzgl dny  pesymizm.  W  tym  samym  roku,  w  którym
powstała „Teka Sta czyka”, wydaje Kalinka: „Ostatnie lata panowania Stanisława Augusta”
(1868), inauguruj c „Szkoł  krakowsk ” dziejopisarstwa.[...]

Niewiara grona krakowskiego w demokracj czynn , manifestuj c uczucia, organizuj c

lud,  była  odziedziczon   po  Hotelu  Lambert  i  szła  równolegle  z  polityk   dyplomatyczn ,
dawniej  licz c   na  „mocarstwa”,  specjalnie  na  Francj ,  obecnie  na  Austri .  St d  potrzeba
trzymania  „tłumu”    w  ryzach,  tłumienie  ducha  liberum  conspiro  i  propaganda  na  zewn trz;
uporz dkowania si , pracy organicznej; za  „anachroniczno ” ducha polskiego ma ujarzmi
idea silnego rz du.[...]

[...] Jako enfants terribles

wyst puj redaktorzy „Przegl du pol.” w r. 1869 z „Tek

Sta czyka”,  ironi ,  pamfletem  smagaj c  nie  tylko  hipertrofi   uczucia,  nie  tylko  czcz
politykomani   i  nadu ycia  demokratów,  ale  sam   istot :  prac   dla  niepodległo ci.  „Tek ”
nawet Popiel, maj cy silny instynkt pa stwowy, uwa ał za „nut  fałszyw ”.

RÓDŁO D

Kazimierz Chł dowski (1843-1920), Pami tniki. T. I. Galicja (1843-1880), Kraków 1951.

Pocz wszy od roku 1866 rozpoczynał si tak u nas w Galicji, jak w całej Austrii,

ogromny zwrot w poj ciach.

Po roku 1863 dawały si uczuwa w naszym społecze stwie do gro ne objawy

nerwowego rozstrojenia, apatii granicz cej prawie z inercj . Wyrzekanie na cały naród, na

Akademia Umiej tno ci – instytucja organizuj ca i koordynuj ca badania naukowe, powstała w 1873 r.

z Krakowskiego Towarzystwa Naukowego.

Rada Szkolna Krajowa – instytucja kieruj ca szkolnictwem podstawowym i cz ciowo rednim

enfant terrible – dosł. „okropne dziecko”; osoba niedyskretna, nietaktowna, enuj co prawdomówna; dziecko

wprawiaj ce w kłopot rodziców przez zdradzanie domowych tajemnic.

Egzamin maturalny z historii

Arkusz II – wiek XIX i wiek XX do roku 1991

siebie  samych,  brak  jakiejkolwiek  gwiazdy  przewodniej  na  przyszło ,  niewidzenie  w
przeszło ci  nic  takiego,  co  by  za  punkt  wyj cia  słu y   mogło,  najzupełniejsze  opuszczenie
r k, oto symptomy, które si  cz sto spotykało.[...]

Szcz ciem naszym, e niecałe społecze stwo ugrz zło w apatii.
W Krakowie zebrało si grono ludzi znakomitych, którzy społecze stwu wielk oddali

usług .  Stanisław  hr.  Tarnowski  zało ył  w  połowie  r.  1866  miesi czne  pismo  zeszytowe
„Przegl d  Polski”,  a  około  pisma  ugrupowali  si   tacy  ludzie  jak  Lucjan  Siemie ski  i  Józef
Szujski. Był to ów kamie  wrzucony w stoj c  wod , gdy  pismo nie zakrywało słabych stron
naszej  przeszło ci  ci kimi  kotarami,  ale  owszem  rozrywało  je,  z  szlachetnym  oburzeniem
rzucało  si   na  wszystko,  co  było  lekkomy lnym  i  szkodliwym,  a  w  gniewie  szło  nawet  tak
daleko,  e  w  tej  lub  owej  kwestii  wyrz dzało  czasem  krzywd   społecze stwu.  Ludzie  si
gniewali  –  i  szcz ciem,  e  si   gniewali,  bo  wyszli  z  moralnego  odr twienia,  w  które  ich
wprawił rok 1863.[...]

[...]Teka Sta czyka [była] najznakomitszym pamfletem, jaki nasza nowsza wydała

literatura, a co najwa niejsze, pamfletem, który odniósł swój skutek, doprowadził do tego, do
czego doprowadzi zamierzał, przebudził wszystkich, budz c gniew w jednych, a w drugich
wyradzaj c nadziej , e narodowi przecie stoj jeszcze inne drogi otworem, ani eli te, na
których był ugrz zł, a grz zn c coraz gł biej wszelkie utracił siły.

RÓDŁO E

Adam Asnyk (1838-1897), Historyczna nowa szkoła, 1890.

Historyczna nowa szkoła

Sw metod bada cisł ,

Sprowadzon hurtem z Niemiec,

Rozpowszechnia ponad Wisł

I, nabywszy pogl d wie y,

Nowym łokciem dzieje mierzy.

Nie chc c popa w dawne bł dy

Mesjanicznych, mglistych mrzonek,

Koło polskich sztywnych karków

Okr ciła swój postronek,

By zgi bytu dz dzik

Przed dziejowych praw logik .

Czcz c spełnionych faktów kolej

I zwyci zców chytre godła,

Nie spostrzegła, e cz

siły

Za daleko j zawiodła,

I e z r k jej rozbiór Polski

Wzi ł chrzest misji apostolskiej.

W pełnym wietle jej dochodze

Jasn gwiazd l ni despotyzm

I wychodzi czysto na wierzch

Targowicy patryjotyzm...

Gdy Ko ciuszko to był wariat,

Co buntował proletariat!

I tak dalej... i tak dalej...

Coraz mielsze wnioski prz dzie

I, nicuj c dawne s dy,

Nie powstrzyma si w zap dzie,

A dowiedzie, e król Herod

dobroczy c był dla sierot.

Egzamin maturalny z historii

Arkusz II – wiek XIX i wiek XX do roku 1991

RÓDŁO F

Stanisław Wyspia ski (1869-1907), Wesele, Kraków 1901.

Akt drugi
SCENA 7.

STA CZYK,
DZIENNIKARZ

DZIENNIKARZ
Zacz kto - ?
STA CZYK
Błazen.
DZIENNIKARZ
(poznaj c)
Wielki m !
[...]
STA CZYK
Wielki, bo w błaze skiej
szacie [...]
błaznów coraz wi cej
macie, nieomal błaze skie
wiece;
Salwe, bracie!
DZIENNIKARZ
Ojcze, Salve!
[...]
STA CZYK
A słyszał e  kiedy, z
wie y
jak d wi czy i  piewa
On?
DZIENNIKARZ
Zygmunt, Zygmunt...

STA CZYK
Dzwon królewski: -
Siedziałem u królewskich
stóp,
królewski za mn
dwór[...]
Patrzali wszyscy w gór ,
a dzwon wschodził -
zawisn ł u szczytów
i z wy yn si  rozdzwonił
[...]
DZIENNIKARZ
A to  on nam t tni dzi ,
jak grzebiemy, kto nam
drogi;
zwołuje nas, ka c i
posłucha  ko cielnych
szumów,w wielkim
zam cie rozumów,
w wielkim modlitew
rozj ku,
On pan, ten dzwon
królewski,
nie ustaj cy w brz ku,
o p kni tym sercu:
nasz ton. - Nad przepa ci
stoj
i nie znam, gdzie drogi
moje.

STA CZYK
By  serce moje rozkroił,
nic w nim nie najdziesz
inszego,
jako te niepokoje:
sromota, sromota, wstyd,
pal cy wstyd;
jakowe  Fata nas p dz
w przepa  -
DZIENNIKARZ
Ty Wid!
STA CZYK
Ja Wstyd!!
[...]
dla ciebie błaze ska laska.
DZIENNIKARZ
Piastujesz j , piastun
stary;
znasz tylko: status quo
ante;
błaze stwo z tob  si
zrosło.
STA CZYK
Oto na ci twoje wiosło:
bł dz cy w odm tów
powodzi
masz tu kaduceus polski,
m  nim wod , m .[...]
Rz d ! [...]
serce truj, głow  tra !
Na Wesele! Na Wesele!
Staj na czele!!!

Egzamin maturalny z historii

Arkusz II – wiek XIX i wiek XX do roku 1991

RÓDŁO G

Jan Matejko (1838-1893)

obraz STA CZYK

fragment obrazu DZWON

ZYGMUNTA

Egzamin maturalny z historii

Arkusz II – wiek XIX i wiek XX do roku 1991

ARKUSZ ODPOWIEDZI

Przestudiuj dokładnie otrzymany materiał ródłowy, a nast pnie wykonaj poni sze polecenia.

Na podstawie ródeł A i G

Zadanie 25. (2 pkt)

Do którego obrazu Matejki odnosi si interpretacja Stanisława Tarnowskiego? Uzasadnij swój
wybór.

.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

Na podstawie ródła B

Zadanie 26. (2 pkt)

Porównaj sytuacj Polaków w Warszawie i w Krakowie w drugiej poł. XIX wieku.

.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

Zadanie 27. (2 pkt)

Rozszyfruj, w którym roku Tadeusz Boy- ele ski rozpocz ł swoje badania nad sta czykami.
Podaj sposób rozwi zania.

.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

Egzamin maturalny z historii

Arkusz II – wiek XIX i wiek XX do roku 1991

Zadanie 28. (3 pkt)

Kto kogo i w jakich okoliczno ciach okre lał w Galicji mianem „tromtadracja” i „warchoły”
– z jednej, a „serwilizm” i „trójlojali ci” – z drugiej strony? Wyja nij, jakie konkretne zarzuty
kryły si za tymi hasłami.

.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

Na podstawie ródła C

Zadanie 29. (3 pkt)

Jakiego politycznego antenata wskazuje sta czykom Feldman? Co, zdaniem autora ł czyło, a
co ró niło sta czyków od ich poprzedników?

.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

Zadanie 30. (1 pkt)

Wska sprzeczno chronologiczn , jaka wyst puje w tek cie Feldmana.

.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

Egzamin maturalny z historii

Arkusz II – wiek XIX i wiek XX do roku 1991

Na podstawie ródła D

Zadanie 31. (4 pkt)

Przeczytaj  zdanie  wytłuszczone  w  tek cie  i  potraktuj  je  jako  tez ,  której  słuszno   nale y
udowodni . Podaj co najmniej 4 ró ne argumenty. Skorzystaj w tym celu ze  ródła D i swojej
wiedzy poza ródłowej.

.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

Na podstawie  ródeł C i D

Zadanie 32. (3 pkt)

Co to była „Teka Sta czyka”? W czym autorzy obu ródeł s zgodni, a gdzie si ró ni ?

.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

Na podstawie ródła E

Zadanie 33. (2 pkt)

Posługuj c si tekstem wiersza A. Asnyka przytocz słowa (co najmniej 2 wyra enia)
uzasadniaj ce tez , e: Historyczna nowa szkoła [...] nowym łokciem dzieje mierzy.

.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

Egzamin maturalny z historii

Arkusz II – wiek XIX i wiek XX do roku 1991

Na podstawie ródeł C i E

Zadanie 34. (2 pkt)

Kto (podaj nazwisko) i w jaki sposób (podaj tytuł ksi ki) zainaugurował „historyczn  now
szkoł ”, o której stanowi  ródło E ?

.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

Na podstawie  ródeł F i G

Zadanie 35. (2 pkt)

Ustal do jakich przedstawie Sta czyka, znanych z obrazów Matejki, nawi zuj w swoich
wypowiedziach Dziennikarz i Sta czyk z Wesela S. Wyspia skiego.

.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................

Zadanie 36. (3 pkt)

Zinterpretuj słowa Sta czyka z Wesela Wyspia skiego: masz tu kaduceus polski,

nim wod , m

Rz d !

.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

Egzamin maturalny z historii

Arkusz II – wiek XIX i wiek XX do roku 1991

Zadanie 37. (3 pkt)

Na podstawie  ródeł B, C, D i F
Jaki  był  stosunek  do  sta czyków:  Boya,  Feldmana,  Chł dowskiego  i  Wyspia skiego?  W
odpowiedzi u yj nast puj cych okre le : negatywny, pozytywny, apologetyczny, krytyczny.

.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

Na podstawie  ródeł A, B, C i D

Zadanie 38. (2 pkt)

Jaki  był  stosunek  sta czyków  do  tradycji  romantycznej  i  narodowowyzwole czej?  Co  było
przyczyn  takiego stosunku ?

.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

Na podstawie analizy wszystkich  ródeł

Zadanie 39. (6 pkt)

Zbadaj  wszystkie  konteksty,  w  jakich  wyst puj   w  prezentowanym  materiale  ródłowym
słowa: „sta czyk” i „sta czycy”, a nastepnie wyobra  sobie,  e współtworzysz Encyklopedi
Historii Polski XIX i XX wieku i ułó  do badanych słów hasła encyklopedyczne.

STA CZYK
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

STA CZYCY
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................