KOD ZDAJ CEGO

MHI-W2I1P-021

EGZAMIN MATURALNY

Z HISTORII

WIEK XIX i XX DO ROKU 1991

Arkusz II

Czas pracy 90 minut

Instrukcja dla zdaj cego

1. Prosz sprawdzi , czy arkusz egzaminacyjny zawiera 12 stron.

Ewentualny brak nale y zgłosi przewodnicz cemu zespołu
nadzoruj cego egzamin.

2. Prosz uwa nie czyta wszystkie polecenia.
3. Odpowiedzi trzeba zapisa czytelnie w miejscu na to

przeznaczonym przy ka dym zadaniu.

4. Prosz pisa tylko w kolorze niebieskim lub czarnym;

nie pisa ołówkiem

5. Nie wolno u ywa korektora.
6. Bł dne zapisy trzeba wyra nie przekre li .
7. Wszelkie notatki nale y sporz dza tylko w brudnopisie, który

nie b dzie oceniany.

8. Obok ka dego zadania podana jest maksymalna liczba

punktów, któr mo na uzyska za jego poprawne rozwi zanie.

9. Do ostatniej kartki arkusza doł czona jest karta odpowiedzi,

któr wypełnia egzaminator.

yczymy powodzenia!

ARKUSZ II

MAJ

ROK 2003

Za rozwi zanie

wszystkich zada

mo na otrzyma

40 punktów

(Wpisuje zdaj cy przed rozpocz ciem pracy)

PESEL ZDAJ CEGO

Miejsce

na naklejk

z kodem

(Wpisuje zdaj cy przed

rozpocz ciem pracy)

2

Egzamin maturalny z historii

Arkusz II – wiek XIX i wiek XX do roku 1991

RÓDŁO A

Stanisław Tarnowski (1837-1917), Matejko, Kraków 1897.

W 1862 roku namalował Sta czyka. Były po nim wi ksze, sławniejsze, wietniejsze.

Pi kniejszych i gł bszych nie było[...]. Kiedy Sta czyk siedzi sam jeden w pustej komnacie,
za drzwiami ta cz ce pary i d wi ki muzyki, a przy nim na stole karta z wiadomo ci o
utracie Smole ska, kiedy r ce rozpaczliwie załamał i splótł, a oczy wpatrzył gdzie daleko w
przyszło , on ma w sobie te wszystkie złe przeczucia, które dr czyły m drych w XVI wieku.
Mówi z niego i z Kochanowskiego: ”Wieczna sromota” i Orzechowskiego: „By serce moje
rozkroił nic w nim nie znajdziesz, jedno to słowo, zginiemy” i Górnickiego: „Fata nas p dz ”
[...]. By mo e, e na Sta czyku mogliby my si pozna dopiero wtedy, kiedy po roku 1863
zacz li my tak samo rozmy la i tak samo si ba o przyszło jak on – kiedy historia
nauczyła nas rozumie wiek XVI i zna jego uczucia i trwogi.

RÓDŁO B

Tadeusz Boy- ele ski (1874-1941), W ród sta czyków, Lwów 1936.

Pierwsze lata ycia sp dziłem w Warszawie. Nie umiem powiedzie , w jakim wieku

dziecko przyswajało tam sobie poj cia polityczne; ale zdaje si , e takie chwytane z
powietrza słowa, jak Moskale, andarm, Cytadela, Apuchtin, niosły z sob najwcze niejsze
obrazy, spowijaj ce beztroskie dzieci ctwo atmosfer nieuchwytnej grozy.

Byłem brzd cem, kiedy rodzice przenie li si do Krakowa. Inny klimat, adnego

widomego ucisku. Mickiewicz w szkole, Ko ciuszko w teatrze, Polska na co dzie i od

wi ta. Wszystkie tamte warszawskie poj cia stały si nagle nieaktualne.

[...] Nie wyrobiony politycznie, nie wiedziałem w dwunastym roku ycia [...] co to s

sta czycy. [...] Wymieniono mi kilku powa nych panów, przewa nie profesorów
uniwersytetu, w ród nich paru przyjaciół mego ojca. Prowadziłem indagacj

1

dalej,

domy laj c si jakiej przeno ni. „Co to Sta czyk?”, pytałem matki. „Błazen króla
Zygmunta”. Nie o wiele mnie to posun ło. Co ma jedno do drugiego? Kraków wydał mi si
miastem o wiele bardziej skomplikowanym od Warszawy. [...]

Tak wi c przez cały czas mojej młodo ci słowo „sta czyk” bzykało mi ustawicznie koło

uszu, powtarzało si w rozmowach i artach. A có dopiero, kiedy przyszły wybory do sejmu
lub do Rady Pa stwa, gdy rogi ulic pokrywały si kilka razy dziennie coraz to nowymi
afiszami. Có za uciecha dla dzieciaków te afiszowe polemiki. Z jednej strony padały słowa:
„tromtadracja”

2

, „warchoły” – z drugiej: „serwilizm, trójlojali ci.”. To sta czycy walczyli o

mandaty z demokratami. Z reguły sta czycy zwyci ali [...]

I nic dziwnego, e słowo sta czycy powtarzało si tak cz sto. Cała epoka galicyjskiego

ycia mie ciła si mi dzy Sta czykiem Matejki a Sta czykiem z „Wesela” Wyspia skiego.

Sta czycy zwyci

ali na całej linii. Po ich stronie był sukces. Koncesje u yczone krajowi

przez Austri były – w porównaniu z dawniejszym stanem – olbrzymie, a sta czycy umieli je
pochwyci prawie niepodzielnie w r ce. Mieli ten rozum, aby wyj po trosze z ciasnego
kr gu szlachetczyzny i wci gn do swego obozu czołow inteligencj , zwłaszcza z kół
profesorskich. W rezultacie na kilka dziesi tków lat administracja, mandaty poselskie, teki

1

Indagacja – rozmowa zmierzaj ca do wyja nienia jakiej sprawy.

2

Tromtadracja – nadmierne u ywanie pustych frazesów.

Egzamin maturalny z historii

Arkusz II – wiek XIX i wiek XX do roku 1991

3

ministerialne, katedry uniwersyteckie, Akademia Umiej tno ci

3

, Rada Szkolna Krajowa

4

,

wszystkie prawie instytucje, przedstawiaj ce jak sił , wszystko bez mała znalazło si w ich
r kach.

RÓDŁO C

Wilhelm

Feldman

(1868-1919),

Dzieje

polskiej

my li

politycznej

1864-1914,

Warszawa 1933.

D no do zmiany psychiki pokolenia, typu Polaka – oto co le y na dnie „Kilku prawd”

Szujskiego, rozpraw literackich Tarnowskiego, artykułów publicystycznych Ko miana.
Rozczarowali si do ideału romantycznego emigracji, chcieli stworzy nowego człowieka,
bardziej współczesnego. Czyni to histori i satyr , polityk i estetyk .[...]

[Grono krakowskie] przerywa ci gło historyczn rozwoju duszy polskiej.

Rozumowaniami i szyderstwem wypala z niej lady romantyzmu. St. Tarnowski rozpoczyna
w „Przegl dzie Polskim” krytyk twórczo ci Słowackiego, „Ksi g narodu i pielgrzymstwa”
Mickiewicza, pism Krasi skiego, pot piaj c i t pi c wszystko, co si sprzeciwia trze wo ci,
zdrowemu rozs dkowi, co zalatuje mitem Polski. [...]

Rozpalone elazo krytyki jednostronnej do przeszło ci przykładaj narodowej, gorsze,

bardziej j trz ce – satyry, do tera niejszo ci. Miejsce optymizmu, pierwszego hasła
historiografii Szujskiego, zajmuje bezwzgl dny pesymizm. W tym samym roku, w którym
powstała „Teka Sta czyka”, wydaje Kalinka: „Ostatnie lata panowania Stanisława Augusta”
(1868), inauguruj c „Szkoł krakowsk ” dziejopisarstwa.[...]

Niewiara grona krakowskiego w demokracj czynn , manifestuj c uczucia, organizuj c

lud, była odziedziczon po Hotelu Lambert i szła równolegle z polityk dyplomatyczn ,
dawniej licz c na „mocarstwa”, specjalnie na Francj , obecnie na Austri . St d potrzeba
trzymania „tłumu” w ryzach, tłumienie ducha liberum conspiro i propaganda na zewn trz;
uporz dkowania si , pracy organicznej; za „anachroniczno ” ducha polskiego ma ujarzmi
idea silnego rz du.[...]

[...] Jako enfants terribles

5

wyst puj redaktorzy „Przegl du pol.” w r. 1869 z „Tek

Sta czyka”, ironi , pamfletem smagaj c nie tylko hipertrofi uczucia, nie tylko czcz
politykomani i nadu ycia demokratów, ale sam istot : prac dla niepodległo ci. „Tek ”
nawet Popiel, maj cy silny instynkt pa stwowy, uwa ał za „nut fałszyw ”.

RÓDŁO D

Kazimierz Chł dowski (1843-1920), Pami tniki. T. I. Galicja (1843-1880), Kraków 1951.

Pocz wszy od roku 1866 rozpoczynał si tak u nas w Galicji, jak w całej Austrii,

ogromny zwrot w poj ciach.

Po roku 1863 dawały si uczuwa w naszym społecze stwie do gro ne objawy

nerwowego rozstrojenia, apatii granicz cej prawie z inercj . Wyrzekanie na cały naród, na

3

Akademia Umiej tno ci – instytucja organizuj ca i koordynuj ca badania naukowe, powstała w 1873 r.

z Krakowskiego Towarzystwa Naukowego.

4

Rada Szkolna Krajowa – instytucja kieruj ca szkolnictwem podstawowym i cz ciowo rednim

5

enfant terrible – dosł. „okropne dziecko”; osoba niedyskretna, nietaktowna, enuj co prawdomówna; dziecko

wprawiaj ce w kłopot rodziców przez zdradzanie domowych tajemnic.

4

Egzamin maturalny z historii

Arkusz II – wiek XIX i wiek XX do roku 1991

4

siebie samych, brak jakiejkolwiek gwiazdy przewodniej na przyszło , niewidzenie w
przeszło ci nic takiego, co by za punkt wyj cia słu y mogło, najzupełniejsze opuszczenie
r k, oto symptomy, które si cz sto spotykało.[...]

Szcz ciem naszym, e niecałe społecze stwo ugrz zło w apatii.
W Krakowie zebrało si grono ludzi znakomitych, którzy społecze stwu wielk oddali

usług . Stanisław hr. Tarnowski zało ył w połowie r. 1866 miesi czne pismo zeszytowe
„Przegl d Polski”, a około pisma ugrupowali si tacy ludzie jak Lucjan Siemie ski i Józef
Szujski. Był to ów kamie wrzucony w stoj c wod , gdy pismo nie zakrywało słabych stron
naszej przeszło ci ci kimi kotarami, ale owszem rozrywało je, z szlachetnym oburzeniem
rzucało si na wszystko, co było lekkomy lnym i szkodliwym, a w gniewie szło nawet tak
daleko, e w tej lub owej kwestii wyrz dzało czasem krzywd społecze stwu. Ludzie si
gniewali – i szcz ciem, e si gniewali, bo wyszli z moralnego odr twienia, w które ich
wprawił rok 1863.[...]

[...]Teka Sta czyka [była] najznakomitszym pamfletem, jaki nasza nowsza wydała

literatura, a co najwa niejsze, pamfletem, który odniósł swój skutek, doprowadził do tego, do
czego doprowadzi zamierzał, przebudził wszystkich, budz c gniew w jednych, a w drugich
wyradzaj c nadziej , e narodowi przecie stoj jeszcze inne drogi otworem, ani eli te, na
których był ugrz zł, a grz zn c coraz gł biej wszelkie utracił siły.

RÓDŁO E

Adam Asnyk (1838-1897), Historyczna nowa szkoła, 1890.

Historyczna nowa szkoła

Sw metod bada cisł ,

Sprowadzon hurtem z Niemiec,

Rozpowszechnia ponad Wisł

I, nabywszy pogl d wie y,

Nowym łokciem dzieje mierzy.

Nie chc c popa w dawne bł dy

Mesjanicznych, mglistych mrzonek,

Koło polskich sztywnych karków

Okr ciła swój postronek,

By zgi bytu dz dzik

Przed dziejowych praw logik .

Czcz c spełnionych faktów kolej

I zwyci zców chytre godła,

Nie spostrzegła, e cz

siły

Za daleko j zawiodła,

I e z r k jej rozbiór Polski

Wzi ł chrzest misji apostolskiej.

W pełnym wietle jej dochodze

Jasn gwiazd l ni despotyzm

I wychodzi czysto na wierzch

Targowicy patryjotyzm...

Gdy Ko ciuszko to był wariat,

Co buntował proletariat!

I tak dalej... i tak dalej...

Coraz mielsze wnioski prz dzie

I, nicuj c dawne s dy,

Nie powstrzyma si w zap dzie,

A dowiedzie, e król Herod

dobroczy c był dla sierot.

Egzamin maturalny z historii

Arkusz II – wiek XIX i wiek XX do roku 1991

5

RÓDŁO F

Stanisław Wyspia ski (1869-1907), Wesele, Kraków 1901.


Akt drugi
SCENA 7.

STA CZYK,
DZIENNIKARZ


DZIENNIKARZ
Zacz kto - ?
STA CZYK
Błazen.
DZIENNIKARZ
(poznaj c)
Wielki m !
[...]
STA CZYK
Wielki, bo w błaze skiej
szacie [...]
błaznów coraz wi cej
macie, nieomal błaze skie
wiece;
Salwe, bracie!
DZIENNIKARZ
Ojcze, Salve!
[...]
STA CZYK
A słyszał e kiedy, z
wie y
jak d wi czy i piewa
On?
DZIENNIKARZ
Zygmunt, Zygmunt...

STA CZYK
Dzwon królewski: -
Siedziałem u królewskich
stóp,
królewski za mn
dwór[...]
Patrzali wszyscy w gór ,
a dzwon wschodził -
zawisn ł u szczytów
i z wy yn si rozdzwonił
[...]
DZIENNIKARZ
A to on nam t tni dzi ,
jak grzebiemy, kto nam
drogi;
zwołuje nas, ka c i
posłucha ko cielnych
szumów,w wielkim
zam cie rozumów,
w wielkim modlitew
rozj ku,
On pan, ten dzwon
królewski,
nie ustaj cy w brz ku,
o p kni tym sercu:
nasz ton. - Nad przepa ci
stoj
i nie znam, gdzie drogi
moje.

STA CZYK
By serce moje rozkroił,
nic w nim nie najdziesz
inszego,
jako te niepokoje:
sromota, sromota, wstyd,
pal cy wstyd;
jakowe Fata nas p dz
w przepa -
DZIENNIKARZ
Ty Wid!
STA CZYK
Ja Wstyd!!
[...]
dla ciebie błaze ska laska.
DZIENNIKARZ
Piastujesz j , piastun
stary;
znasz tylko: status quo
ante;
błaze stwo z tob si
zrosło.
STA CZYK
Oto na ci twoje wiosło:
bł dz cy w odm tów
powodzi
masz tu kaduceus polski,
m nim wod , m .[...]
Rz d ! [...]
serce truj, głow tra !
Na Wesele! Na Wesele!
Staj na czele!!!

6

Egzamin maturalny z historii

Arkusz II – wiek XIX i wiek XX do roku 1991

6

RÓDŁO G

Jan Matejko (1838-1893)

obraz STA CZYK

fragment obrazu DZWON

ZYGMUNTA

G1

G2

Egzamin maturalny z historii

Arkusz II – wiek XIX i wiek XX do roku 1991

7

ARKUSZ ODPOWIEDZI

Przestudiuj dokładnie otrzymany materiał ródłowy, a nast pnie wykonaj poni sze polecenia.



Na podstawie ródeł A i G

Zadanie 25. (2 pkt)

Do którego obrazu Matejki odnosi si interpretacja Stanisława Tarnowskiego? Uzasadnij swój
wybór.

.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................



Na podstawie ródła B

Zadanie 26. (2 pkt)

Porównaj sytuacj Polaków w Warszawie i w Krakowie w drugiej poł. XIX wieku.

.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

Zadanie 27. (2 pkt)

Rozszyfruj, w którym roku Tadeusz Boy- ele ski rozpocz ł swoje badania nad sta czykami.
Podaj sposób rozwi zania.

.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

8

Egzamin maturalny z historii

Arkusz II – wiek XIX i wiek XX do roku 1991

8

Zadanie 28. (3 pkt)

Kto kogo i w jakich okoliczno ciach okre lał w Galicji mianem „tromtadracja” i „warchoły”
– z jednej, a „serwilizm” i „trójlojali ci” – z drugiej strony? Wyja nij, jakie konkretne zarzuty
kryły si za tymi hasłami.

.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................




Na podstawie ródła C

Zadanie 29. (3 pkt)

Jakiego politycznego antenata wskazuje sta czykom Feldman? Co, zdaniem autora ł czyło, a
co ró niło sta czyków od ich poprzedników?

.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

Zadanie 30. (1 pkt)

Wska sprzeczno chronologiczn , jaka wyst puje w tek cie Feldmana.

.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

Egzamin maturalny z historii

Arkusz II – wiek XIX i wiek XX do roku 1991

9

Na podstawie ródła D

Zadanie 31. (4 pkt)

Przeczytaj zdanie wytłuszczone w tek cie i potraktuj je jako tez , której słuszno nale y
udowodni . Podaj co najmniej 4 ró ne argumenty. Skorzystaj w tym celu ze ródła D i swojej
wiedzy poza ródłowej.

.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................



Na podstawie ródeł C i D

Zadanie 32. (3 pkt)

Co to była „Teka Sta czyka”? W czym autorzy obu ródeł s zgodni, a gdzie si ró ni ?

.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................


Na podstawie ródła E

Zadanie 33. (2 pkt)

Posługuj c si tekstem wiersza A. Asnyka przytocz słowa (co najmniej 2 wyra enia)
uzasadniaj ce tez , e: Historyczna nowa szkoła [...] nowym łokciem dzieje mierzy.

.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

10

Egzamin maturalny z historii

Arkusz II – wiek XIX i wiek XX do roku 1991

10

Na podstawie ródeł C i E

Zadanie 34. (2 pkt)

Kto (podaj nazwisko) i w jaki sposób (podaj tytuł ksi ki) zainaugurował „historyczn now
szkoł ”, o której stanowi ródło E ?

.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................



Na podstawie ródeł F i G

Zadanie 35. (2 pkt)

Ustal do jakich przedstawie Sta czyka, znanych z obrazów Matejki, nawi zuj w swoich
wypowiedziach Dziennikarz i Sta czyk z Wesela S. Wyspia skiego.

.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................

Zadanie 36. (3 pkt)

Zinterpretuj słowa Sta czyka z Wesela Wyspia skiego: masz tu kaduceus polski,

m

nim wod , m

!

Rz d !

.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

Egzamin maturalny z historii

Arkusz II – wiek XIX i wiek XX do roku 1991

11

Zadanie 37. (3 pkt)

Na podstawie ródeł B, C, D i F
Jaki był stosunek do sta czyków: Boya, Feldmana, Chł dowskiego i Wyspia skiego? W
odpowiedzi u yj nast puj cych okre le : negatywny, pozytywny, apologetyczny, krytyczny.

.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................


Na podstawie ródeł A, B, C i D

Zadanie 38. (2 pkt)

Jaki był stosunek sta czyków do tradycji romantycznej i narodowowyzwole czej? Co było
przyczyn takiego stosunku ?

.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................


Na podstawie analizy wszystkich ródeł

Zadanie 39. (6 pkt)

Zbadaj wszystkie konteksty, w jakich wyst puj w prezentowanym materiale ródłowym
słowa: „sta czyk” i „sta czycy”, a nastepnie wyobra sobie, e współtworzysz Encyklopedi
Historii Polski XIX i XX wieku i ułó do badanych słów hasła encyklopedyczne.

STA CZYK
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

STA CZYCY
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

12

Egzamin maturalny z historii

Arkusz II – wiek XIX i wiek XX do roku 1991

12

BRUDNOPIS