dr hab. Jadwiga Linde-Usiekniewicz, prof. UW
Katedra Językoznawstwa Ogólnego i Bałtystyki
Językoznawstwo ogólne --- III rok, Polonistyka dzienna i wieczorowa 2006/2007
Część I. Kierunki współczesnego językoznawstwa
B. Językoznawstwo generatywne.
==================================================================

1

SEMANTYKA GENERATYWNA

(Powstała w reakcji na model wczesnogeneratywny)
Składnia i semantyka nie mogą być rozdzielone. Rolą transformacji i ograniczeń
derywacyjnych jest łączenie reprezentacji semantycznych ze strukturami
powierzchniowymi

Generowanie = opis pełny i ścisły

Struktury semantyczne są tej samej natury formalnej, co struktury składniowe: oznakowane
drzewa
Nie ma struktury głębokiej syntaktycznej – reguły wiążą strukturę semantyczną (czasami
mówi się o semantycznej strukturze głębokiej) ze strukturą powierzchniową.

Redukcja liczby kategorii, np.

• czasowniki i przymiotniki zachowują się bardzo podobnie:

o

mają to samo znaczenie

I am fond

(adj) of jazz (‘jestem zwolennikiem jazzu’)

I like

(v) jazz (‘lubię jazz’)

ew.
Jestem głodny
Zjadłbym coś

o

podlegają tym samym restrykcjom selektywnym

Wiem to

. Jestem tego świadomy

*Skała to wie. *Skała jest tego świadoma

o

podlegają podobnym transformacjom

np. the man who was murdered => the murdered man ‘mężczyzna, który został
zamordowany => zamordowany ‘mężczyzna’
the man who is dead

=> the dead man ‘‘mężczyzna , który jest nieżywy =>

nieżywy ‘mężczyzna’
człowiek, który jest chory/zdrowy => chory/zdrowy człowiek

NB. istnieją języki, w których istnieją masowo przymiotniki predykatywne, np.
japoński.

Boku

wa

kare

ga

suki

datta

ja

T

on

Nom

lubiony

Praet

‘Lubiłem go’

Boku

wa

kare

ga

natsukashikatta

ja

T

on

Nom

taki, że ktoś tęskni za nim

Tęsknię za nim

T – partykuła tematu; Nom – mianownik; Praet – wykładnik czasu przeszłego

dr hab. Jadwiga Linde-Usiekniewicz, prof. UW
Katedra Językoznawstwa Ogólnego i Bałtystyki
Językoznawstwo ogólne --- III rok, Polonistyka dzienna i wieczorowa 2006/2007
Część I. Kierunki współczesnego językoznawstwa
B. Językoznawstwo generatywne.
==================================================================

2

Takiej samej zbieżności nie wykazują np. rzeczowniki i czasowniki

• przysłówki i wyrażenia przyimkowe nie powinny pojawiać się pod węzłem

czasownikowym, lecz nad nim:
Czy bijesz swoją żonę z entuzjazmem/codziennie/chętnie/na podwórzu?
Nie biję swojej żony z entuzjazmem/codziennie/chętnie/na podwórzu
(przeczenie dotyczy członu : z entuzjazmem/codziennie/chętnie/na podwórzu)

Za: S. Granger-Legrand, B. Devlamminck, Tendencje interpretacyjne i generatywne w
gramatyce transformacyjnej

• kwantyfikatory muszą pojawiać się w pozycji predykatów (por. VP was much ‘było dużo’

dr hab. Jadwiga Linde-Usiekniewicz, prof. UW
Katedra Językoznawstwa Ogólnego i Bałtystyki
Językoznawstwo ogólne --- III rok, Polonistyka dzienna i wieczorowa 2006/2007
Część I. Kierunki współczesnego językoznawstwa
B. Językoznawstwo generatywne.
==================================================================

3

Schemat 20: Za: S. Granger-Legrand, B. Devlamminck, Tendencje interpretacyjne i
generatywne w gramatyce transformacyjnej
Nieprawda, że wiele odłamków zraniło żołnierza => Niewiele odłamków zraniło żołnierza
Czy wiele odłamków zraniło żołnierza

• Zdania synonimiczne powinny mieć identyczne struktury składniowe, a głębokie struktury

składniowe dlazdań synonimicznych są różne:

Seymour pokroił kiełbasę nożem

Seymour użył noża do pokrojenia kiełbasy

• Hierarchia i podrzędność składników

Dla zdania Mężczyzna zabił kobietę trzeba postulować zdanie złożone z funktora
zdaniotwórczego (propozycji ze zmienymi) oraz podstawieniami tych zmiennych

• Rozkładalność znaczeń leksemów

dr hab. Jadwiga Linde-Usiekniewicz, prof. UW
Katedra Językoznawstwa Ogólnego i Bałtystyki
Językoznawstwo ogólne --- III rok, Polonistyka dzienna i wieczorowa 2006/2007
Część I. Kierunki współczesnego językoznawstwa
B. Językoznawstwo generatywne.
==================================================================

4

x persuaded y to hit z ‘x nakłonił y, żeby uderzył z’

x nakłonił y do uderzenia y = x spowodował (CAUSE), że dzieje się tak (COME ABOUT),
ż

e y zamierza (INTEND), aby y uderzył z

Reprezentacja semantyczna :

o

Struktura predykatowo-argumentowa (powyżej)

o

Presupozycje (Lakoff, Fillmore)

o

Role semantyczne argumentów (Fillmore)

Presupozycje
Poniższe zdania,
(1) Jan powiedział Marii, że jest brzydka i wtedy ona go obraziła (z akcentem zdaniowym na
ona

i obraziła)

(2) Jan powiedział Marii, że jest ładna i wtedy ona go obraziła (z akcentem zdaniowym na
ona

i obraziła)

są poprawne tylko w powiązaniu odpowiednio z presupozycjami:

(a)

To, że Jan powiedział Marii, że jest brzydka, pociąga za sobą to, że ją obraził

(b)

, że Jan powiedział Marii, że jest ładna, pociąga za sobą to, że ją obraził

dr hab. Jadwiga Linde-Usiekniewicz, prof. UW
Katedra Językoznawstwa Ogólnego i Bałtystyki
Językoznawstwo ogólne --- III rok, Polonistyka dzienna i wieczorowa 2006/2007
Część I. Kierunki współczesnego językoznawstwa
B. Językoznawstwo generatywne.
==================================================================

5

Presupozycje są związane z jednostkami leksykalnymi (Fillmore)

x oskarża y o zrobienie z = z mówi: y zrobił z
Presupozycja: z jest złe

x krytykuje y za zrobienie z = x mówi: z jest złe
presupozycja: y jest odpowiedzialny za z

Do problemu presupozycji wrócimy w ramach językoznawstwa pragmatycznego

========
Role semantyczne argumentów – zależą od znaczenia czasownika

np.

dr hab. Jadwiga Linde-Usiekniewicz, prof. UW
Katedra Językoznawstwa Ogólnego i Bałtystyki
Językoznawstwo ogólne --- III rok, Polonistyka dzienna i wieczorowa 2006/2007
Część I. Kierunki współczesnego językoznawstwa
B. Językoznawstwo generatywne.
==================================================================

6

Na podstawie materiałów IPPAN – do wykładów dr Agnieszki Mykowieckiej

Dalsze przykłady:

1.

Chłopiec (AGENS) uderzył dziewczynkę (PACJENS)

2.

Chłopiec (EXPERIENCER) upadł

3.

Chłopiec (PACJENS) oberwał

4.

Chłopiec (EXPERIENCER) ma kaca

5.

Chłopiec (???) ma niebieskie oczy

John rotated the cylinder ‘

Jan obrócił walec ‘

The cylinder rotated

(Walec obrócił się)

Harvey

(SOURCE) sells shoes ‘Harvey sprzedaje buty’

The girl

(GOAL) bought some shoes ‘Dziewczyna kupiła buty’

Chłopiec obrabował bank

(PACJENS) [z pieniędzy (THEME) ]

Dziewczynka ukradła buty

(THEME) [ze sklepu/Harveyowi (PACJENS)]

por. Bank/Sklep obuwniczy został okradziony

Predykaty „symetryczne”

Polska graniczy z Czechami
Czechy graniczą z Polską
Polska i Czechy graniczą