EPS_04_Domanska.indd

PRZEGLĄDY ORZECZNICTWA

Europejski Przegląd Sądowy kwiecień 2011

Monika Domańska
Zakaz dyskryminacji ze względu

na wiek w orzecznictwie TS

Analizę orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości (dalej jako TS), odnoszącego się do zakazu

dyskryminacji, rozpoczyna przegląd orzeczeń dotyczących zakazu dyskryminacji ze względu na

wiek w zatrudnieniu. Od uchwalenia dyrektywy Rady 2000/78/WE z 27.11.2000 r., ustanawia-

jącej ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy

, upłynęło

już ponad 10 lat. W tym czasie TS wypowiedział się w 12 orzeczeniach na temat interpreta-

cji i zakresu stosowania dyrektywy ramowej w odniesieniu do kryterium wieku, przy czym

aż 9 z nich zostało wydanych w ostatnich dwóch latach.

Wprowadzenie

Dyrektywa ramowa została wydana na podstawie

art. 19 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (dalej
jako TFUE, dawny art. 13 Traktatu ustanawiającego Wspól-
notę Europejską, dalej jako TWE), który kryterium wieku
wymienia jako jedno z wielu niedozwolonych kryteriów
różnicujących. Przepisy dyrektywy zawierają też regulacje
zarówno wspólne dla zakazu dyskryminacji z uwagi na reli-
gię lub przekonania, niepełnosprawność, wiek lub orientację
seksualną, jak i właściwe jedynie dla zakazu dyskryminacji ze
względu na wiek.

Prawodawca unijny podkreślając, że celem dyrek-

tywy 2000/78/WE jest wyznaczenie ogólnych ram do walki
z dyskryminacją ze względu na wskazane w niej kryteria, po
to aby w państwach członkowskich UE dochodziło do rea-
lizacji zasady równego traktowania, przyjął w art. 3 ust. 1
dyrektywy 2000/78/WE, że zakres jej zastosowania obejmuje
wszystkie osoby, zarówno sektora publicznego, jak i prywat-
nego, włącznie z instytucjami publicznymi, w odniesieniu do:

a) warunków dostępu do zatrudnienia lub pracy na własny

rachunek, w tym też kryteriów selekcji i warunków rekrutacji,
niezależnie od dziedziny działalności i na wszystkich szczeb-
lach hierarchii zawodowej, również w odniesieniu do awansu
zawodowego,

b) dostępu do wszystkich rodzajów i szczebli poradnictwa

zawodowego, kształcenia zawodowego, doskonalenia i prze-

kwalifi kowania zawodowego, łącznie ze zdobywaniem prak-
tycznych doświadczeń,

c) warunków zatrudnienia i pracy, łącznie z warunkami

zwalniania i wynagradzania,

d) członkostwa i działania w organizacjach pracowników lub

pracodawców bądź jakiejkolwiek organizacji, której członkowie

1 Dz. Urz. WE L 303 z 2.12.2000 r., s. 16, dalej jako dyrektywa 2000/78/WE

lub dyrektywa ramowa.

wykonują określony zawód, łącznie z korzyściami, jakie dają
tego typu organizacje.

Z zakresu stosowania omawianej dyrektywy został wyłą-

czony obszar regulacyjny dotyczący płatności dokonywa-
nych z systemów publicznych lub podobnych, włączając
w to systemy zabezpieczenia społecznego i ochrony socjalnej.
Warto dodać, że państwa członkowskie mogą również przyjąć,
iż zakaz dyskryminacji ze względu na wiek nie znajduje zasto-
sowania do sił zbrojnych. Najistotniejsza derogacja od zakazu
dyskryminacji ze względu na wiek została jednak zawarta
w art. 6 dyrektywy 2000/78/WE. W przepisie tym prawo-

dawca unijny zezwolił państwom członkowskim na odmienne
traktowanie pracowników ze względu na wiek, jeżeli zostanie
to obiektywnie i racjonalnie uzasadnione zgodnym z prze-
pisami celem, w szczególności celami polityki zatrudnienia,
rynku pracy i kształcenia zawodowego, i jeżeli środki mające

służyć realizacji tego celu są właściwe i konieczne. Takie
odmienne traktowanie może polegać m.in. na:

a) wprowadzeniu specjalnych warunków dostępu do

zatrudnienia i kształcenia zawodowego, zatrudnienia i pracy,
włącznie z warunkami zwalniania i wynagradzania, dla ludzi
młodych, pracowników starszych i osób mających na utrzy-
maniu inne osoby, w celu wspierania ich integracji zawodowej
lub zapewnienia im ochrony,

b) określeniu warunków dolnej granicy wieku, doświadcze-

nia zawodowego lub stażu pracy, wymaganego do zatrudnie-

nia, lub niektórych korzyści związanych z zatrudnieniem,

c) określeniu górnej granicy wieku przy rekrutacji,

z uwzględnieniem wykształcenia wymaganego na danym sta-
nowisku lub potrzeby racjonalnego okresu zatrudnienia przed
przejściem na emeryturę.

Ponadto, zgodnie z wolą prawodawcy unijnego, państwa

członkowskie mogą uznać,  że nie stanowi dyskryminacji ze
względu na wiek ustalanie, dla systemów zabezpieczenia spo-
łecznego pracowników, wieku przyznania lub nabycia praw
do  świadczeń emerytalnych bądź inwalidzkich, włącznie
z  wyznaczaniem, w  ramach tych systemów, różnych granic

PRZEGLĄDY ORZECZNICTWA

Europejski Przegląd Sądowy kwiecień 2011

wieku dla pracowników lub grup bądź kategorii pracowni-
ków, i wykorzystania, w ramach tych systemów, kryteriów
wieku do obliczania wysokości świadczeń, pod warunkiem że
nie stanowi to dyskryminacji ze względu na płeć.

Analiza art. 6 dyrektywy 2000/78/WE prowadzi do

wniosku, że państwom członkowskim przyznano bardzo sze-
roki margines władzy dyskrecjonalnej przy wykonywaniu obo-
wiązku implementacji tego przepisu. Podkreślenia wymaga, że
wskazane w nim trzy przykłady odmiennego traktowania to
jedynie wzory dozwolonych form dyskryminacji. Nieostra ter-
minologia zawarta w tym przepisie uniemożliwia precyzyjne
ustalenie jego granic regulacyjnych oraz potęguje problemy
interpretacyjne krajowych przepisów przyjętych w wykonaniu
obowiązku wynikającego z art. 288 ak. 3 TFUE. Wobec odmien-
ności systemów emerytalnych państw członkowskich, różnej
kondycji krajowych rynków pracy czy celów polityk zatrud-
nienia, państwa członkowskie bardzo różnie korzystały ze swo-
body, jaka wynikała dla nich z art. 6 dyrektywy 2000/78/WE,
tym samym analiza judykatury TS w omawianym zakresie
wymaga szczegółowego i kazuistycznego podejścia.

Wyrok TS z 22.11.2005 r.

w sprawie C-144/04 Mangold

W sprawie Werner Mangold v. Rüdiger Helm spór dotyczył

braku swobody zawierania umów o  pracę  z  pracownikami,
którzy osiągnęli określony w  przepisach krajowych wiek.
Zgodnie z  niemieckimi przepisami, z  pracownikami, którzy
ukończyli 60 lat, dopuszczalne było zawieranie nieograniczo-
nej liczby umów o pracę na czas określony. Granica wieku, po
przekroczeniu której następowało obniżenie ochrony prawnej
pracowników, została następnie przesunięta do 58 i  52 lat,
przy jedynym zastrzeżeniu,  że ograniczenie czasu trwania
umowy nie jest dozwolone, w przypadku gdy zachodzi ścisły
związek z  inną umową na czas nieokreślony zawartą  z  tym

samym pracodawcą.

Pan Mangold, mający wówczas 56 lat, który podjął decy-

zję o zmianie pracy, kwestionował zgodność takich regulacji
prawa krajowego z prawem unijnym. Uznał, że niemieckie

przepisy krajowe, umożliwiające zawieranie nieokreślonej
liczby umów o pracę na czas określony ze starszymi pracow-
nikami, stanowią regulację dyskryminującą z uwagi na kryte-
rium wieku.

Na wstępie rozważań TS podkreślił, że uregulowanie kra-

jowe, które wyłączało pracowników przekraczających 60. rok
życia z ogólnej grupy pracowników, którym przepisy krajowe
gwarantowały stabilność zatrudnienia – było uchwalone jesz-
cze w celu implementacji dyrektywy Rady 99/70/WE

i było,

co do zasady, zgodne z jej przepisami. Celem tej regulacji było
wspieranie integracji zawodowej bezrobotnych starszych pra-
cowników

. Dalsze rozważania TS koncentrowały się już na

2 Wyrok TS z 22.11.2005 r. w sprawie C-144/04, Werner Mangold v. Rüdi-

ger Helm, Zb. Orz. 2005, s. I-9981.

3 Dyrektywa Rady 99/70/WE z 28.06.1999 r. dotyczącą Porozumienia

ramowego w sprawie pracy na czas określony, zawartego przez Europejską

Unię Konfederacji Przemysłowych i Pracodawców (UNICE), Europejskie
Centrum Przedsiębiorstw Publicznych (CEEP) oraz Europejską Konfede-
rację Związków Zawodowych (ETUC) (Dz. Urz. WE L 175 z 10.07.1999 r.,

s. 43).

4 Wyrok TS w sprawie Mangold, pkt 54.

istotnym dla sprawy okresie, tj. po opublikowaniu dyrektywy
2000/78/WE w  Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejs-
kich, ale przed upływem terminu do dokonania transpozycji,
przewidzianego w art. 18 tej dyrektywy. W ocenie TS nale-
żało uznać, że prawo unijne, a w szczególności art. 6 ust. 1
dyrektywy 2000/78/WE, należy interpretować w ten sposób,
iż stoi na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, które bez
ograniczeń zezwala na zawieranie umów o  pracę na czas
określony z  pracownikami w  wieku powyżej 52 lat, chyba
że występuje  ścisły związek z  wcześniejszą umową  o  pracę
na czas nieokreślony z  tym samym pracodawcą

. Trybunał

Sprawiedliwości podkreślił, że omawiane uregulowanie kra-
jowe nie znajduje uzasadnienia w  art. 6 ust. 1 dyrektywy
2000/78/WE, ponieważ nie wykazano, iż określenie granicy
wieku samo w sobie, niezależnie od wszystkich innych oko-
liczności związanych ze strukturą danego rynku pracy i sytu-
acją osobistą zainteresowanego pracownika, jest obiektyw-
nie konieczne dla zrealizowania celu integracji zawodowej
bezrobotnych starszych pracowników. Tym samym, w  oce-
nie TS, uregulowanie to wykracza poza to, co jest właściwe
i  konieczne dla osiągnięcia tego celu

. Na tym etapie TS

podkreślił, że analizowany przepis krajowy stosowany jest
do wszystkich pracowników w Niemczech, którzy ukończyli
52 lata, bez rozróżnienia, czy przed zawarciem umowy o pracę
byli bezrobotni lub nie i niezależnie od tego, jak długo pozo-
stawali wcześniej bez pracy. Dlatego trybunał ten nie mógł
przyjąć, że są to środki właściwe i konieczne. Należy dodać, że
TS przyjął, iż duża grupa pracowników, zdefi niowana wyłącz-
nie poprzez kryterium wieku, zostaje pozbawiona stabilności
zatrudnienia przez znaczący okres ich kariery zawodowej

. Na

zasadność powyższej wykładni nie ma, w ocenie TS, wpływu
okoliczność, że w chwili zawarcia umowy przez pana Mangolda
termin do dokonania transpozycji dyrektywy 2000/78/WE
jeszcze nie upłynął. W istocie, w okresie przewidzianym na
dokonanie transpozycji dyrektywy państwa członkowskie są
zobowiązane do powstrzymania się od przyjmowania przepi-
sów, których charakter poważnie zagraża osiągnięciu celu tej
dyrektywy. W tym kontekście nie ma znaczenia, czy sporny
przepis prawa krajowego, przyjęty po wejściu w życie niniej-
szej dyrektywy, służy lub nie jej transponowaniu

W wyroku w sprawie Mangold TS zawarł także istotną

informację  w  kwestii normatywnej podstawy zakazu dys-
kryminacji ze względu na wiek. Trybunał ten podkreślił,  że
zasada ta ma swoje źródło w  różnych instrumentach mię-
dzynarodowych i  wspólnej tradycji konstytucyjnej państw
członkowskich, przy czym nie należy jej upatrywać ani
w  art. 19 TFUE, ani w  dyrektywie ramowej

. Podkreślił

ponadto, że zasada niedyskryminacji ze względu na wiek
powinna zostać uznana za zasadę ogólną. W związku z tym
przestrzeganie ogólnej zasady równego traktowania, w szcze-
gólności ze względu na kryterium wieku, nie może samo
w sobie zależeć od upływu terminu przyznanego państwu
członkowskiemu na dokonanie transpozycji dyrektywy zmie-
rzającej do ustanowienia warunków ramowych dla walki z dys-
kryminacją ze względu na wiek, w szczególności w zakresie,

5 Wyrok TS w sprawie Mangold, pkt 2.
6 Wyrok TS w sprawie Mangold, pkt 65.

7 Wyrok TS w sprawie Mangold, pkt 64.
8 Wyrok TS w sprawie Mangold, pkt 66–68.

9 Wyrok TS w sprawie Mangold, pkt 74.

PRZEGLĄDY ORZECZNICTWA

Europejski Przegląd Sądowy kwiecień 2011

w  jakim dotyczy ona uregulowania stosownych środków
odwoławczych, ciężaru dowodu, ochrony przed retorsjami,
dialogu społecznego, pozytywnych działań  i  innych  środków
wprowadzających w  życie tę dyrektywę

. Tego typu kwalifi -

kacja wymaga, w ocenie TS, aby sąd krajowy, przed którym
zawisł spór dotyczący zakazu dyskryminacji ze względu na
wiek, stanowiący ogólną zasadę prawa unijnego, zagwaranto-
wał – w ramach jego kompetencji – ochronę prawną wynika-
jącą z prawa unijnego oraz zapewnienia jej pełnej skuteczności
poprzez niestosowanie jakichkolwiek przepisów prawa krajo-
wego, które mogą być z nim sprzeczne, również wtedy, gdy
termin do dokonania transpozycji dyrektywy zainspirowanej
tą ogólną zasadą (w tym dyrektywy 2000/78/WE) jeszcze nie
upłynął

Wyrok TS z 16.10.2007 r.

w sprawie C-411/05 Palacios de la Villa

W sprawie Felix Palacios de la Villa v. Cortefi el Servi-

cios S.A. chodziło o możliwość rozwiązania umowy o pracę
z powodu osiągnięcia wieku emerytalnego i nabycia upraw-
nień emerytalnych. W latach 1980–2001 w celu zwalczania
bezrobocia ustawodawca hiszpański stosował mechanizm
obowiązkowego przejścia na emeryturę dla pracowników,
którzy osiągnęli określony wiek. Regulacja ta była trakto-
wana jako istotny instrument polityki zatrudnienia, w ramach
której rząd ustalał górną granicę wieku zatrudnienia w zależ-
ności od środków zabezpieczenia społecznego i możliwości
rynku pracy

. Od 11.07.2001 r. przestało obowiązywać

omawiane uregulowanie, a uzasadnieniem dokonanej noweli
była poprawa sytuacji ekonomicznej, w związku z którą usta-
wodawca hiszpański zaprzestał traktowania obowiązkowego
przejścia na emeryturę jako instrumentu ułatwiającego poli-
tykę zatrudnienia i uznał ten środek za obciążenie dla zabez-
pieczenia społecznego, tak że postanowił zastąpić politykę
wspierania obowiązkowego przejścia na emeryturę środkami
mającymi zachęcić do stosowania elastycznego systemu eme-
rytalnego. 3.07.2005 r. weszła w Hiszpanii w życie ustawa,
która przywróciła mechanizm obowiązkowego przejścia na
emeryturę poprzez zezwolenie partnerom społecznym na
wprowadzenie do układów zbiorowych pracy klauzul przewi-
dujących rozwiązanie z mocy prawa umów o pracę z powodu
osiągnięcia wieku emerytalnego ustalonego przepisami prawa
zabezpieczenia społecznego.

Z akt przekazanych TS przez sąd krajowy wynikało, że

F. Palacios de la Villa, urodzony 3.02.1940 r., pracował na
rzecz Cortefi el od 17.08.1981 r. Pismem z 18.07.2005 r.
pracodawca powiadomił go o rozwiązaniu z mocy prawa sto-
sunku pracy z uwagi na to, że zainteresowany osiągnął wiek
obowiązkowego przejścia na emeryturę. W tych okolicznoś-
ciach sąd krajowy (Juzgado de lo Social nº 33 de Madrid)
zwrócił się do TS z następującym pytaniem prejudycjalnym:

10 Wyrok TS w sprawie Mangold, pkt 75–76.
11 Wyrok TS w sprawie Mangold, pkt 77; zob. też Z. Hajn, Niemiecka CPE

dla ludzi starszych w ocenie ETS – glosa do wyroku ETS z 22.11.2005 r.
w sprawie C-144/04 Werner Mangold v. Rüdiger Helm, „Europejski Prze-
gląd Sądowy” 2006/6, s. 40.

12 Wyrok TS z 16.10.2007 r. w sprawie C-411/05, Felix Palacios de la Villa

v. Cortefi el Servicios S.A., Zb. Orz. 2007, s. I-08531.

13 Wyrok TS w sprawie Palacios de la Villa, pkt 12.

czy zasada równego traktowania, zakazująca jakiejkol-
wiek dyskryminacji ze względu na wiek, zapisana w  TWE
i  w  art. 2 ust. 1 dyrektywy 2000/78/WE, stoi na przeszko-
dzie przepisowi krajowemu, na podstawie którego za zgodne
z  prawem uznaje się zawarte w  układach zbiorowych pracy
klauzule obowiązkowego przejścia na emeryturę wymagające
jedynie tego, by pracownik osiągnął normalny wiek emery-
talny oraz spełnił inne warunki określone w ustawodawstwie
dotyczącym zabezpieczenia społecznego dla uzyskania prawa
do świadczenia emerytalnego w ramach systemu o charakte-

rze składkowym?

Analizując uregulowanie prawa hiszpańskiego, TS uznał je

za narzucające w bezpośredni sposób gorsze traktowanie pra-
cowników, którzy osiągnęli ten wiek w stosunku do całości
pozostałych osób czynnych zawodowo

. Tym samym, w oce-

nie TS, analizowane uregulowanie wprowadzało odmienne
traktowanie bezpośrednio ze względu na wiek, o którym sta-
nowi art. 2 ust. 1 i art. 2 ust. 2 lit. a dyrektywy 2000/78/WE.
Niemniej jednak całościowa analiza regulacji prawa krajo-
wego, wraz z uwzględnieniem motywów jego wprowadze-
nia, skłoniła TS do przyjęcia konstatacji, że uregulowanie to
zostało przyjęte w ramach krajowej polityki mającej na celu
promowanie dostępu do zatrudnienia przez lepszy jego roz-
dział między pokoleniami, a także w celu uregulowania rynku
zatrudnienia, w szczególności zahamowania bezrobocia. Sam
fakt, że przepisy prawa krajowego nie nawiązują bezpośred-
nio do tego celu, nie może być rozsądnie kwestionowany,
jako że zarówno polityka zatrudnienia, jak i sytuacja na rynku
pracy znajdują się wśród celów wyraźnie wskazanych w art. 6
ust. 1 ak. 1 dyrektywy 2000/78/WE, zaś popieranie wyso-

kiego poziomu zatrudnienia stanowi jeden z celów realizowa-
nych przez Unię Europejską

Odwołując się do orzeczenia w sprawie C-144/04, Man-

gold TS podkreślił, że partnerzy społeczni dysponują szero-
kim marginesem uznania przy wyborze sposobu osiągnięcia
jednego celu spośród innych w dziedzinie polityki społecznej
i polityki zatrudnienia oraz w zdefi niowaniu środków mogą-
cych go zrealizować. Z  kolei na kompetentnych władzach
państw członkowskich spoczywa ciężar znalezienia odpo-
wiedniej równowagi między różnymi interesami, w  zależ-
ności od uwarunkowań porządku politycznego, gospodar-
czego, społecznego, demografi cznego lub budżetowego oraz
w  świetle sytuacji, jaka faktycznie istnieje na rynku pracy
określonego państwa członkowskiego, pomiędzy wydłuże-
niem aktywności pracowników lub przeciwnie, przewidzieć
wcześniejsze ich przejście na emeryturę

. Ostateczne uzna-

nie, że uregulowanie hiszpańskie nie jest niezgodne z wymo-
gami dyrektywy 2000/78/WE, zostało przez TS uzasadnione
dodatkowo tym, iż nie opiera się ono tylko na określonym
wieku, lecz uwzględnia także okoliczność, że zaintereso-
wany otrzyma z końcem kariery zawodowej rekompensatę
fi nansową w postaci emerytury, wysokości której nie można
uznać za nieracjonalną

14 Wyrok TS w sprawie Palacios de la Villa, pkt 51.

15 Wyrok TS w sprawie Palacios de la Villa, pkt 64.
16 Wyrok TS w sprawie Palacios de la Villa, pkt 68–71.

17 Wyrok TS w sprawie Palacios de la Villa, pkt 73; zob. także P. Bocia-

nowski, Dyskryminacja pracowników ze względu na wiek w najnowszym
orzecznictwie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, „Praca i Zabez-

pieczenie Społeczne” 2009/9, s. 9.

PRZEGLĄDY ORZECZNICTWA

Europejski Przegląd Sądowy kwiecień 2011

Orzeczeniem, które w omawianym kontekście należy

przywołać jako następne, jest wyrok TS w sprawie C-45/09,
Rosenbladt

, w którym TS rozważał zgodność z art. 6

ust. 1 dyrektywy 2000/78/WE uregulowania zawartego
w  ramowym układzie zbiorowym dla pracowników sek-
tora usług w  zakresie sprzątania budynków, stanowiącym
o  automatycznym rozwiązaniu umów o  pracę, w  sytua-
cji gdy pracownik osiągnął wiek emerytalny ustalony na
65 lat. Trybunał Sprawiedliwości podkreślał,  że rozpatry-
wane postanowienie niemieckiego układu zbiorowego pracy
nie skutkuje automatycznie tym, iż dane osoby są zmuszone
do ostatecznego wycofania się z rynku pracy. Przepis ten nie
wprowadza w  rezultacie bezwzględnego systemu przecho-
dzenia na emeryturę. Nie sprzeciwia się temu, by pracow-
nik, który sobie tego życzy, kontynuował aktywność zawo-
dową po osiągnięciu wieku emerytalnego. Nie pozbawia on
ochrony przed dyskryminacją ze względu na wiek pracow-
ników, którzy osiągnęli wiek emerytalny, jeżeli ci ostatni

pragną pozostać aktywni i poszukują nowego zatrudnie-
nia

. Dla TS istotne w sprawie było, że omawiany mecha-

nizm opiera się na porozumieniu stron

, którego celem

jest, co do zasady, zapewnienie pierwszeństwa odpowied-
niemu i dającemu się przewidzieć planowaniu zarządzania
personelem i naborem do pracy przed interesem pracowni-
ków do zachowania ich sytuacji fi nansowej

. Okoliczność

pozostawienia w ten sposób partnerom społecznym troski
o ustalenie równowagi w ich interesach oferuje znaczną ela-
styczność, ponieważ każda ze stron może w odpowiednim
przypadku wypowiedzieć porozumienie

. Z wyjaśnień TS

wynika ponadto, że pracownik znajdujący się w takiej sytua-
cji, jak pani Rosenbladt, w dalszym ciągu korzysta z ochrony
przed dyskryminacją ze względu na wiek na podstawie kra-
jowej ogólnej ustawy o równym traktowaniu. Warto dodać,
że przepisy tej ustawy zakazują odmówienia osobie, której
zatrudnienie ustało na skutek osiągnięcia wieku emerytal-
nego, zatrudnienia czy to przez dawnego pracodawcę, czy
przez osobę trzecią z przyczyny związanej z wiekiem

Wyrok TS z 23.09.2008 r.

w sprawie C-427/06 Birgit Bartsch

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym

w sprawie Birgit Bartsch v. Bosch und Siemens Hausgeräte
(BSH) Altersfürsorge GmbH został skierowany w ramach
sporu o prawo do renty z pracowniczego programu emery-
talnego, zgodnie z którym małżonkowi zmarłego pracownika
nie zapewnia się renty przysługującej osobie najbliższej zmar-
łemu pracownikowi, jeżeli jest on „co najmniej 15 lat młodszy
od zmarłego byłego pracownika”.

Birgit Bartsch, urodzona w 1965 r., od 1986 r. pozostawała

w związku małżeńskim z urodzonym w 1944 r. M. Bartschem,

18 Wyrok TS z 12.10.2010 r. w sprawie C-45/09, Gisela Rosenbladt v. Oeller-

king Gebäudereinigungsges. mbH, por. www.curia.europa.eu.

19 Wyrok TS w sprawie Rosenbladt, pkt 75.

20 Wyrok TS w sprawie Rosenbladt, pkt 49.
21 Wyrok TS w sprawie Rosenbladt, pkt 59.

22 Wyrok TS w sprawie Rosenbladt, pkt 67.
23 Wyrok TS w sprawie Rosenbladt, pkt 74.
24 Wyrok TS z 23.09.2008 r. w sprawie C-427/06, Brigid Bartsch v. Bosch

und Siemens, Zb. Orz. 2006, s. I-7245.

który zmarł 5.05.2004 r. Należy dodać, że 23.02.1988 r.
M. Bartsch zawarł umowę o pracę ze spółką Bosch-Siemens
Hausgeräte GmbH (dalej jako BSH), w której był zatrudniony
jako sprzedawca od 1.03.1988 r. aż do śmierci. Po śmierci
małżonka B. Bartsch złożyła do BSH wniosek o wypłatę renty
rodzinnej, która została jej odmówiona z uwagi na fakt, że
B. Bartsch nie spełnia przesłanek wypłaty takiej renty, gdyż
jest „co najmniej 15 lat młodsza od zmarłego małżonka”.

Federalny Urząd Pracy (Bundesarbeitsgericht) zdecydował

się na zawieszenie postępowania i zwrócił się do TS z pytaniem,
„czy prawo pierwotne Wspólnot Europejskich zawiera zasadę
niedyskryminacji za względu na wiek, której przestrzeganie
sądy krajowe muszą zagwarantować wtedy, gdy ewentual-

nie dyskryminujące traktowanie nie ma związku z prawem
wspólnotowym?”

Trybunał Sprawiedliwości podkreślając różnice, jakie

wynikają  z  porównania przedmiotowej sprawy i  sprawy
Mangold uznał, po pierwsze, że regulacje prawa krajowego
nie stanowią w tym przypadku środka wdrażającego dyrek-
tywę 2000/78/WE, a  po drugie, zgon M. Bartscha nastąpił
przed upłynięciem czasu przeznaczonego na transpozycję
tej dyrektywy w  odniesieniu do danego państwa członkow-
skiego

. Trybunał Sprawiedliwości konstatował, że „prawo

wspólnotowe nie zawiera zakazu wszelkiej dyskryminacji ze
względu na wiek, której przestrzeganie sądy krajowe muszą
zagwarantować wtedy, gdy ewentualnie dyskryminujące trak-
towanie nie ma związku z prawem wspólnotowym. Ponadto,
taki związek z prawem wspólnotowym nie powstaje na mocy
art. 13 TWE ani także – w sytuacji, która wystąpiła w sprawie
przed sądem krajowym – na mocy dyrektywy 2000/78/WE
ustanawiającej ogólne warunki ramowe równego traktowa-
nia w zakresie zatrudnienia i pracy przed upływem terminu
transpozycji tej dyrektywy wyznaczonego danemu państwu
członkowskiemu”

Wyrok TS z 5.03.2009 r.

w sprawie C-388/07 Age Concern England

W przedmiotowej sprawie The National Council on Age-

ing (Age Concern England) organizacja charytatywna, mająca
za cel działanie dla dobra osób starszych, kwestionowała
przed brytyjskim sądem krajowym zgodność z prawem unij-
nym krajowego rozporządzenia (Employment Equality (Age)
Regulations 2006, SI 1031/2006), które w art. 30 przewiduje
wyjątek od zasady niedyskryminacji, poprzez dopuszczalność
rozwiązania stosunku pracy z pracownikiem mającym 65 lat
lub więcej z powodu jego przejścia na emeryturę; w art. 7
ust. 4 stanowi, że pracodawca może się dopuścić dyskrymi-
nacji przy zatrudnianiu wobec osób, do których w razie ich

zatrudnienia mógłby znajdować zastosowanie art. 30 tego
samego rozporządzenia. Ponadto, z art. 3 i art. 30 rozporzą-
dzenia wynika, że wobec pracowników mających mniej niż
65 lat każde rozwiązanie stosunku pracy będzie uważane za

25 Wyrok TS w sprawie Bartsch, pkt 13.

26 Wyrok TS w sprawie Bartsch, pkt 17.
27 Wyrok TS w sprawie Bartsch, pkt 25.

28 Wyrok TS z 5.03.2009 r. w sprawie C-388/07, The Incorporated Trustees

of the National Council on Ageing (Age Concern England)/Secretary of
State form Business, Enterprise and Regulatory Reform, Zb. Orz. 2009,

s. I-01569.

PRZEGLĄDY ORZECZNICTWA

Europejski Przegląd Sądowy kwiecień 2011

dyskryminację, chyba że pracodawca wykaże, iż w danej spra-
wie chodzi o „środek proporcjonalny do osiągnięcia zgod-
nego z prawem celu”.

High Court of Justice (England and Wales), Queen’s Bench

Division (Administrative Court) zawiesił postępowanie
i zwrócił się do TS z pytaniami prejudycjalnymi dotyczącymi
interpretacji art. 6 ust. 1 dyrektywy 2000/78/WE.

Analiza przepisów krajowych pod kątem prawidłowej

transpozycji art. 6 ust. 1 dyrektywy 2000/78/WE doprowa-
dziła TS do wniosku, że przepis ten nie nakłada na państwa
członkowskie obowiązku ustanowienia konkretnej listy róż-
nic w traktowaniu, które mogłyby być uzasadnione zgodnym
z prawem celem. Z wyniesionych w przepisie tym różnic
w traktowaniu wynika, że mają one charakter przykładowy.
Użyto w nim wyrażenia „w szczególności”. Przy czym, wobec
braku ustawowego doprecyzowania celu, jakiemu ustanowie-
nie różnic w traktowaniu miałoby służyć, ważne jest, aby inne

elementy, wynikające z ogólnego kontekstu danego przepisu,
pozwalały na określenie celu leżącego u jego podstaw

. Try-

bunał Sprawiedliwości podkreślił, że „zgodne z prawem cele”
ze względu na to, iż „leżą w interesie ogólnym, różnią się od
celów czysto indywidualnych związanych z sytuacją danego
pracodawcy, takich jak zmniejszenie kosztów czy poprawa
konkurencyjności, przy czym nie można z tego powodu
wykluczać, że przepisy krajowe będą w zakresie dążenia do
osiągnięcia takich zgodnych z prawem celów przyznawać pra-
codawcy pewien zakres swobody”

. Ponadto, TS odwołując

się do sprawy Palacios de la Villa, podkreślił, że zgodny z pra-
wem cel, do którego zmierza dane państwo członkowskie,
powinien wynikać bezpośrednio z brzmienia przepisów lub
z ich ogólnego kontekstu, w szczególności poprzez odniesie-
nie się do ofi cjalnych dokumentów

, co nakłada na państwa

członkowskie obowiązek udowodnienia zgodności z prawem
wyznaczonego celu, w połączeniu z wysokimi wymaganiami
dowodowymi

Do sądu krajowego należy ustalenie, czy uregulowa-

nia, których dotyczy sprawa przed nim zawisła, mają taki
zgodny z prawem cel i czy krajowe organy ustawodawcze
lub wykonawcze mogły w sposób uzasadniony stwierdzić,
że przy wzięciu pod uwagę zakresu uznania, którym dyspo-
nują państwa członkowskie w ramach polityki społecznej,
wybrane środki są właściwe i konieczne dla osiągnięcia tego
celu

29 Interesujące są rozważania TS prowadzone w odniesieniu do stosowa-

nia kryteriów z art. 2 ust. 2 lit. b dyrektywy 2000/78/WE i kryteriów

z art. 6 ust. 1 tej dyrektywy. TS podkreśla, że w drodze tego drugiego prze-

pisu przyznaje się państwom członkowskim możliwość ustanowienia w ich
prawie krajowym, iż niektóre rodzaje różnic w traktowaniu ze względu

na wiek nie stanowią dyskryminacji w rozumieniu dyrektywy, jeżeli jest
to „obiektywnie i racjonalnie” uzasadnione. Przyznając, że przysłówek
„racjonalnie” nie pojawia się w art. 2 ust. 2 lit. b dyrektywy 2000/78/WE,

należy jednak zauważyć, iż nie można sobie wyobrazić, aby różnica
w traktowaniu mogła być uzasadniona zgodnym z prawem celem osiąg-

niętym za pomocą właściwych i koniecznych środków, a jednocześnie
uzasadnienie to nie byłoby racjonalne. A zatem nie trzeba przywiązy-
wać szczególnej wagi do okoliczności, że przysłówek ten nie pojawia się

w art. 6 ust. 1 dyrektywy 2000/78/WE. Por. wyrok TS w sprawie Age
Concern England, pkt 65.

30 Wyrok TS w sprawie Age Concern England, pkt 46.
31 Wyrok TS w sprawie Age Concern England, pkt 57.
32 Wyrok TS w sprawie Age Concern England, pkt 65.

33 Wyrok TS w sprawie Age Concern England, pkt 2.

Wyrok TS z 18.06.2009 r. w sprawie C-88/08

Hütter

i wyrok TS z 19.01.2010 r. w sprawie

C-555/07 Kücükdeveci

W obu tytułowych orzeczeniach TS staż pracy pracownika,

nabyty przed ukończeniem określonego roku życia, ustalo-
nego w przepisach prawa krajowego, wpływał na dyferencja-
cję uprawnień pracowniczych.

W pierwszej powołanej sprawie spór toczył się pomiędzy

D. Hütterem a  politechniką  w  Graz (Technische Universität
Graz) w  przedmiocie zaszeregowania D. Hüttera do grupy
pracowników kontraktowych w  służbie publicznej w  chwili
jego zatrudnienia. Istotne dla sprawy były poniższe ustalenia.
D. Hütter urodził się w 1986 r. W okresie od 3.09.2001 r. do
2.03.2005 r. odbył, wraz ze współpracownicą, staż technika
laboratorium chemicznego na politechnice w Graz. Obydwoje
zostali następnie zatrudnieni przez politechnikę na okres
trzech miesięcy, od 3.03. do 2.06.2005 r. Ponieważ współpra-
cownica jest starsza o 22 miesiące, została zaszeregowana do
wyższej grupy, co przekłada się na różnicę w wynagrodzeniu
w wysokości 23,20 euro miesięcznie. Różnica ta związana jest
z tym, że czas stażu D. Hüttera w okresie jego pełnoletniości
wynosił jedynie ok. 6,5 miesiąca, a  jego współpracownicy
– 28,5 miesiąca.

Sąd krajowy powziął wątpliwości w szczególności doty-

czące tego, czy art. 6 dyrektywy 2000/78/WE stoi na prze-
szkodzie normie krajowej zezwalającej pracodawcom na
nieuwzględnienie okresów doświadczenia zawodowego zdo-
bytego przed osiągnięciem pełnoletniości, aby uniknąć mniej
korzystnego traktowania osób, które ukończyły szkołę śred-
nią, nie zachęcać uczniów do nieuczęszczania do tego typu
szkół, a ponadto ogólniej – nie podnosić kosztów stażu dla
sektora publicznego oraz wspomagać aktywizację młodych
stażystów na rynku pracy

Przechodząc do rozpoznania omawianej sprawy, TS uznał,

że argumentacja wskazana w pytaniu prejudycjalnym, przesła-
nym przez sąd krajowy, przemawia za uznaniem, iż zamiarem
ustawodawcy wprowadzającego stosowaną w sprawie normę
krajową był cel, który mieści się w kategorii „zgodnych z prze-
pisami celów mogących uzasadniać odmienne traktowanie”
w rozumieniu art. 6 ust. 1 dyrektywy ramowej. Niemniej jed-
nak TS stwierdził, że normy takiej jak w omawianej sprawie
nie można jednak uznać za właściwą i konieczną dla realizacji
celów tego przepisu. Trybunał Sprawiedliwości odwołując się
do sprawy C-17/05, Cadman

, podkreślił, że norma rozpa-

trywana w sprawie przed sądem krajowym opiera się na kryte-
rium wcześniejszego doświadczenia zawodowego w celu okreś-
lenia grupy zaszeregowania, a w rezultacie – wynagrodzenia

34 Wyrok TS z 18.06.2009 r. w sprawie C-88/08, David Hütter v. Technische

Universität Graz, por. www.curia.europa.eu.

35 Wyrok TS z 19.01.2010 r. w sprawie C-555/07, Seda Kücükdeveci

v. Swedex GmbH & Co. KG, por. www.curia.europa.eu. Por. także

J. Barcz, Zakaz dyskryminacji ze względu na wiek w prawie UE
w świetle wyroku TS z 19.01.2010 r. w sprawie C-555/07 Seda Kücük-
deveci, „Europejski Przegląd Sądowy” 2010/9, s. 11; N. Półtorak,

Procedura prejudycjalna – wprowadzenie i wyrok TS z 19.01.2010 r.
w sprawie C-555/07 Seda Kücükdeveci v. Swedex GmbH & Co. KG.,

„Europejski Przegląd Sądowy” 2010/9, s. 49.

36 Wyrok TS w sprawie Hütter, pkt 16.
37 Wyrok TS z 3.10.2006 r. w sprawie C-17/05, B.F. Cadman v. Health

Safety ExecutiveCadman, Zb. Orz. 2006, s. I-9583.

PRZEGLĄDY ORZECZNICTWA

Europejski Przegląd Sądowy kwiecień 2011

pracowników kontraktowych w  służbie publicznej. Tymcza-
sem nagradzanie zdobytego doświadczenia, które pozwala
pracownikom na lepsze wykonywanie zadań jest, co do
zasady, uznane za zgodny z przepisami cel. Dlatego praco-
dawcy mają swobodę w wynagradzaniu tego doświadczenia.
Trybunał Sprawiedliwości stwierdził jednak, że omawiana
norma krajowa nie ogranicza się do nagradzania doświad-
czenia, lecz wprowadza, przy różnym doświadczeniu, różnicę
traktowania w  zależności od wieku, w  którym doświadcze-
nie zostało zdobyte. W  takich okolicznościach kryterium
związane z  wiekiem pozostaje bez bezpośredniego związku
z celem polegającym na nagradzaniu przez pracodawcę zdo-
bytego doświadczenia zawodowego

. Analizując zasadność

wskazanego w postępowaniu celu regulacji, polegającego
na tym, by wykształcenie średnie ogólnokształcące nie było
traktowane gorzej od wykształcenia zawodowego, oraz celu
polegającego na wspieraniu wchodzenia na rynek pracy osób
młodych, które uzyskały wykształcenie zawodowe, TS kon-
statował, po pierwsze, że kryterium wieku, w którym wcześ-
niejsze doświadczenie zostało zdobyte stosuje się bez względu
na wykształcenie; po drugie, wykluczenie uwzględnienia
doświadczenia zawodowego, zdobytego przed ukończeniem
18. roku życia stosuje się bez rozróżnienia wobec wszyst-
kich pracowników kontraktowych w służbie publicznej, bez
względu na wiek, w jakim zostały zatrudnione

. Tym samym

kryterium wieku, w jakim zdobyto doświadczenie zawodowe,
nie uzasadnia różnego traktowania pracowników w świetle
dyrektywy 2000/78/WE.

W drugim z przywołanych wyroków TS – w sprawie

C-555/07, Kücükdeveci, ustawodawstwu krajowemu dotyczą-
cemu rozwiązywania umów o pracę przez pracodawcę, nie-
uwzględniającemu okresu zatrudnienia ukończonego przed
osiągnięciem wieku 25 lat do obliczania długości okresu
wypowiedzenia, zarzucono sprzeczność z dyrektywą ramową.

W omawianej sprawie S. Kücükdeveci, urodzona

12.02.1978 r., pozostawała w zatrudnieniu od 4.06.1996 r.
w Swedex (tj. od ukończenia 18 lat). Swedex rozwiązał z nią
umowę o pracę pismem z 19.12.2006 r., ze skutkiem na
31.01.2007 r., uwzględniając ustawowy okres wypowiedze-
nia. Pracodawca obliczył jednak okres wypowiedzenia w taki

sposób, jakby jej staż pracy wynosił 3 lata, podczas gdy w rze-
czywistości przepracowała 10 lat. Powódka zarzuciła niezgod-
ność przepisów prawa niemieckiego z dyrektywą 2000/78/WE,
argumentując, że okres wypowiedzenia umowy o pracę powi-
nien kończyć się 30.04.2007 r., gdyż taki termin odpowiada
10-letniemu stażowi pracy.

Krajowy Sąd Pracy (Landesarbeitsgericht Düsseldorf),

rozpatrujący odwołanie S. Kücükdeveci, zwrócił się do TS
z pytaniem prejudycjalnym, w którym istotne było ustale-
nie, „czy uregulowanie krajowe, takie jak w sprawie przed
sądem krajowym, które przewiduje, że okresy zatrudnienia

ukończone przez pracownika, zanim osiągnął on wiek 25 lat,
nie są uwzględniane przy obliczaniu okresu wypowiedzenia
stosunku pracy, stanowi odmienne traktowanie ze względu
na wiek zabronione prawem UE, w szczególności prawem
pierwotnym lub dyrektywą 2000/78/WE. Sąd ten zastanawia
się zwłaszcza nad kwestią, czy takie uregulowanie znajduje

38 Wyrok TS w sprawie Hütter, pkt 47.

39 Wyrok TS w sprawie Hütter, pkt 48–49.

uzasadnienie w okoliczności, że w przypadku rozwiązywania
przez pracodawcę stosunków pracy z młodymi pracownikami
powinien być przestrzegany jedynie podstawowy okres wypo-
wiedzenia, po pierwsze po to, by umożliwić pracodawcom
elastyczne zarządzanie personelem, co nie byłoby możliwe
w przypadku dłuższych okresów wypowiedzenia, a po dru-
gie – ponieważ od młodych pracowników można racjonal-
nie wymagać większej mobilności zawodowej i osobistej, niż
wymagana jest od starszych pracowników?”

W odpowiedzi na pytanie sądu krajowego TS podkreślił,

po pierwsze, że zasadę niedyskryminacji ze względu na wiek
należy uważać za ogólną zasadę prawa unijnego, którą kon-
kretyzuje dyrektywa 2000/78/WE

, po drugie zaś – oma-

wiany środek prawa niemieckiego nie jest właściwy do rea-
lizacji wskazanego celu

, ponieważ stosowany jest wobec

wszystkich pracowników, którzy rozpoczęli pracę w przedsię-
biorstwie przed ukończeniem 25 lat, niezależnie od ich wieku
w chwili rozwiązania z nimi stosunku pracy. Wydłużenie
okresu wypowiedzenia stosunku pracy w zależności od stażu
pracownika „opóźnia się” w przypadku wszystkich pracow-
ników, którzy zostali zatrudnieni przed osiągnięciem wieku
25 lat, nawet jeżeli w chwili wypowiedzenia zainteresowany
mógłby się wykazać długim stażem pracy w przedsiębiorstwie.
Należy dodać, że TS uznał, iż przepis, którego dotyczy sprawa
główna wpływa na sytuację młodych ludzi w nierównym
stopniu. Odnosi się bowiem tylko do tej grupy pracowników,
która bez wykształcenia zawodowego albo po okresie krót-
kiego kształcenia zawodowego wcześnie podjęła zatrudnienie,
nie wpływa natomiast na sytuację tej grupy, która podejmuje
zatrudnienie, po tym jak odbyła wieloletnie kształcenie

Powołując się na orzecznictwo mające początek w orzecze-

niu w sprawie von Colson

, TS przypomniał dodatkowo, że

również na sądzie krajowym spoczywa obowiązek osiągnięcia
rezultatu wskazanego w dyrektywie 2000/78/WE (czyli w tym
przypadku zagwarantowania przestrzegania zasady niedyskry-
minacji ze względu na wiek) poprzez niestosowanie jakich-
kolwiek sprzecznych z nią przepisów prawa krajowego, nie-
zależnie od przysługującego mu, w przypadkach wskazanych
w art. 267 ak. 2 TFUE, uprawnienia do zwrócenia się do TS
w trybie prejudycjalnym o wykładnię tej zasady. Fakultatyw-
ność zwrócenia się do TS jest niezależna od szczegółowego
trybu postępowania, którego sąd krajowy powinien prze-
strzegać na podstawie prawa krajowego przy odstępowaniu
od stosowania przepisu krajowego, uważanego za sprzeczny
z krajową konstytucją

40 Wyrok TS w sprawie Kücükdeveci, pkt 18.
41 Wyrok TS w sprawie Kücükdeveci, pkt 21.

42 Ustalenie progu 25 lat było wynikiem kompromisu między, po pierw-

sze, ówczesnym rządem, który zamierzał w sposób jednolity przedłużyć

o trzy miesiące okres wypowiedzenia stosunku pracy wobec pracowników
w wieku powyżej 40 lat, po drugie – zwolennikami stopniowego wydłuża-
nia okresu wypowiedzenia wobec wszystkich pracowników, i wreszcie po
trzecie – zwolennikami stopniowego wydłużania okresu wypowiedzenia,

lecz bez uwzględniania stażu pracy, przy czym celem tego przepisu było
stopniowe uwolnienie pracodawców od wydłużonych okresów wypowie-

dzenia w przypadku pracowników w wieku poniżej 25 lat. Por. wyrok TS
w sprawie Kücükdeveci, pkt 34.

43 Wyrok TS w sprawie Kücükdeveci, pkt 40–42.
44 Wyrok TS z 10.04.1984 r. w sprawie 14/83, Sabine von Colson i Elisabeth

Kamann v. Land Nordrhein-Westfalen, ECR 1984, s. 1891.

45 Wyrok TS w sprawie Kücükdeveci, pkt 50.

PRZEGLĄDY ORZECZNICTWA

Europejski Przegląd Sądowy kwiecień 2011

W sprawach

C-229/08, Wolf

i C-341/08, Petersen

w których wyrok zapadł tego samego dnia, wnioski sądów
niemieckich o wydanie orzeczenia prejudycjalnego dotyczyły
rozważania zasadności ustalenia kryterium wieku jako kry-
terium determinującego możliwość wykonywania zawodu
(odpowiednio strażaka i dentysty).

Zdaniem TS, w sprawie Wolf, art. 4 ust. 1 dyrektywy

2000/78/WE należało interpretować  w  ten sposób, że nie
stoi on na przeszkodzie stosowaniu przepisu prawa kra-
jowego, który przewiduje wynoszącą 30 lat górną granicę
wieku rekrutacji do technicznej służby pożarniczej średniego
szczebla. W istocie, chociaż przepis prawa krajowego wpro-
wadza odmienne traktowanie ze względu na wiek w rozumie-
niu art. 2 ust. 2 lit. a dyrektywy 2000/78/WE, to jednak należy
go uznać za odpowiedni w odniesieniu do celu, którym jest
zapewnienie zdolności operacyjnej i dobrego funkcjonowania
służb pożarniczych, co stanowi cel zgodny z prawem w rozu-
mieniu art. 4 ust. 1 dyrektywy 2000/78/WE, oraz za niewy-
kraczający poza to, co niezbędne dla realizacji tego celu. Fakt
posiadania szczególnych zdolności fi zycznych można uznać za
istotny i determinujący wymóg zawodowy na potrzeby wykony-
wania zawodu strażaka w technicznych służbach pożarniczych
średniego szczebla, zaś konieczność posiadania kompletnych
zdolności fi zycznych w celu wykonywania omawianego zawodu
jest związana z  wiekiem członków tych służb. Powyższa kon-
statacja TS oparła się  w  dużej mierze na danych naukowych
wynikających z badań przeprowadzonych w dziedzinie medy-
cyny pracy i  sportu, które zostały przedstawione przez rząd
niemiecki. Z  badań tych wynika, że wraz z  wiekiem zmniej-
sza się wydolność układu krążenia, mięśni, a także odporność
ludzkiego organizmu. Zatem niewielu funkcjonariuszy, którzy
przekroczyli 45. rok życia jest wystarczająco sprawnych fi zycz-
nie, aby podejmować działania związane z gaszeniem pożarów.
Co się tyczy ratowania osób, to w wieku 50 lat funkcjonariusze
nie wykazują się już wymaganymi umiejętnościami. Dlatego też
powierza się im inne obowiązki, tj. działania związane z ochroną
środowiska, ratowaniem zwierząt i  ochroną przed groźnymi
zwierzętami, a także zadania pomocnicze, takie jak utrzymanie
i kontrola sprzętu ochronnego oraz pojazdów interwencyjnych.
Ponadto, przydział funkcjonariuszy, którzy przekroczyli 45 lub

50 lat, do zadań mniej wymagających pod względem sprawności
fi zycznej wiąże się z koniecznością zastąpienia ich przez mło-
dych funkcjonariuszy. W ten sposób wiek rekrutacji funkcjona-
riusza determinuje czas, w którym będzie on w stanie wykony-
wać wymagające pod względem sprawności fi zycznej zadania.
Funkcjonariusza zatrudnionego przed ukończeniem 30 lat, zwa-
żywszy, że odbędzie on jeszcze szkolenie trwające 2 lata, będzie
można przydzielić do tych zadań co najmniej na okres od 15 do
20 lat. Jeżeli natomiast zostałby on zatrudniony w wieku 40 lat,
okres ten wynosiłby najdłużej 5–10 lat. Zatrudnienie w wieku
starszym skutkowałoby tym, że zbyt wielu funkcjonariuszy nie

można byłoby przydzielić do najbardziej wymagających zadań
pod względem sprawności fi zycznej, czyli gaszenia pożarów
i ratowania osób

46 Wyrok TS z 12.01.2010 r. w sprawie C-229/08, Colin Wolf v. Stadt Frank-

furt am Main, por. www.curia.europa.eu.

47 Wyrok TS z 12.01.2010 r. w sprawie C-341/08, Domnica Petersen

v. Berufungsausschuss für Zahnärzte für den Bezirk Westfalen-Lippe,
por. www.curia.europa.eu.

48 Wyrok TS w sprawie Wolf, pkt 40–41, 43.

W sprawie Petersen TS uznał, że przepis krajowy, przewi-

dujący granicę wieku 68 lat dla wykonywania działalności
dentysty ubezpieczenia zdrowotnego, jest sprzeczny z art. 2
ust. 5 dyrektywy 2000/78/WE, jeżeli jedynym celem obo-
wiązywania przepisu prawa krajowego jest ochrona zdrowia
pacjentów przed spadkiem sprawności zawodowej tych leka-
rzy dentystów po osiągnięciu tego wieku, skoro ta sama gra-
nica wieku nie znajduje zastosowania do lekarzy dentystów
pozakontraktowych

. Niemniej jednak TS podkreślił, że

powyższe odstępstwo od zakazu dyskryminacji ze względu na
wiek (art. 6 ust. 1 dyrektywy 2000/78/WE) może być stoso-
wane, jeśli jego celem jest podział szans zawodowych między
pokoleniami w ramach zawodu lekarza dentysty ubezpieczenia
zdrowotnego, gdy z uwagi na sytuację na rynku pracy przepis
ten jest właściwy i konieczny dla osiągnięcia tego celu

Wobec braku doprecyzowania w zakresie celu realizowa-

nego przez sporne uregulowanie krajowe, zarówno przez
sąd krajowy odsyłający

, jak i rząd niemiecki

uczestniczący

w rozprawie, TS wskazał, że do sądu krajowego należy ziden-
tyfi kowanie tego celu poprzez zbadanie powodów utrzymania
w mocy analizowanego przepisu krajowego

Optymalny, międzypokoleniowy podział szans zawodo-

wych został uznany za istotny cel polityki zatrudnienia rów-
nież w sprawie

C-250/09 i C-268/09, Georgiew

, w której

TS stwierdził, że dyrektywę 2000/78/WE, a w szczególności

49 Wyrok TS w sprawie Petersen, pkt 62.
50 Wyrok TS w sprawie Petersen, pkt 77.

51 Sąd krajowy wymienił kilka celów, tzn. po pierwsze, ochronę zdrowia

pacjentów ubezpieczonych w ustawowym systemie ubezpieczenia zdro-

wotnego, ponieważ przypuszcza się, że sprawność zawodowa lekarzy

dentystów obniża się po przekroczeniu tego wieku; po drugie, podział
szans zawodowych między pokoleniami; i po trzecie, równowagę fi nan-

sową niemieckiego systemu ochrony zdrowia. Uwzględnił on jednak tylko

jeden, konkretnie pierwszy cel, przy czym podkreślił, że cel ten nie odpo-

wiada zamiarowi ustawodawcy. Sąd krajowy nie odniósł się do prac przy-

gotowawczych, debat parlamentarnych czy uzasadnienia ustawy, które

wyjaśniałyby przyczyny, dla których przepis ustalający granicę wieku,
będącą przedmiotem sporu w postępowaniu przed sądem krajowym,

został utrzymany, chociaż przepis mu towarzyszący i przewidujący kwoty
lekarzy (lekarzy dentystów), w zależności od potrzeb regionalnych, został

uchylony. Zob. wyrok TS w sprawie Petersen, pkt 38–39.

52 Rząd niemiecki wskazał w swoich uwagach na piśmie podczas rozprawy

przed TS, że ustawodawca zamierzał utrzymać granicę wieku będącą

przedmiotem sporu w postępowaniu przed sądem krajowym przez ogra-
niczony okres przeznaczony na obserwację, aby sprawdzić, czy problemy

związane z nadmiarem podaży świadczeń opieki zdrowotnej, zapewnianej

przez lekarzy dentystów ubezpieczenia zdrowotnego, zniknęły pomimo
uchylenia kwot. W oczekiwaniu na wyniki tej kontroli ustawodawca uznał

za ostrożne zachowanie przepisu mającego na celu ograniczenie liczby
lekarzy dentystów ubezpieczenia zdrowotnego, a tym samym wydatków

na zdrowie, przewidując, że lekarze, którzy ukończyli 68. rok życia nie
mogą kontynuować działalności w ramach kontraktowania usług ubez-

pieczenia zdrowotnego. Zachowanie tej granicy wiekowej realizowałoby

zatem, zdaniem tego rządu, pierwotny cel ustawy, czyli przede wszystkim

kontrolę wydatków na ochronę zdrowia publicznego. Rząd niemiecki

wskazał także podczas rozprawy, że granica wieku, będąca przedmiotem
sporu w postępowaniu przed sądem krajowym, nie znajduje zastosowania
w regionach, w których stwierdzono niedobór lekarzy dentystów ubezpie-
czenia zdrowotnego. Zauważył też, że ważne jest, by w obszarze zdrowia

państwo mogło korzystać ze swoich uprawnień dyskrecjonalnych w celu
podjęcia koniecznych działań, nie tylko w obliczu aktualnego problemu

nadwyżki lekarzy, lecz także w przypadku utajonego zagrożenia wynikają-
cego z takiego problemu. Por. wyrok TS w sprawie Petersen, pkt 41, 72.

53 Wyrok TS w sprawie Petersen, pkt 78, ust. 3.
54 Wyrok TS z 18.11.2010 r. w sprawie C-250/09 i C-268/09, Wasił Iwanow

Georgiew v. Techniczeski uniwersitet – Sofi ja, fi liał Płowdiw (Uniwersytet

Techniczny w Sofi i, fi lia w Płowdiwie), por. www.curia.europa.eu.

PRZEGLĄDY ORZECZNICTWA

Europejski Przegląd Sądowy kwiecień 2011

jej art. 6 ust. 1, należy interpretować  w  ten sposób, iż nie
zakazuje ona przepisów krajowych, takich jak przepisy będące
przedmiotem sporu przed sądem krajowym, zgodnie z  któ-
rymi profesorowie uniwersyteccy przechodzą obowiązkowo
na emeryturę z chwilą ukończenia 68. roku życia, zaś konty-
nuacja ich działalności zawodowej po ukończeniu 65. roku
życia możliwa jest jedynie na podstawie umów na czas okreś-
lony, które mogą być ponownie zawierane jedynie dwukrot-
nie, pod warunkiem że celami tych przepisów są wdrożenie
wysokiej jakości nauczania oraz optymalny międzypokole-
niowy rozdział stanowisk profesorskich, a także pod warun-
kiem  że przepisy te pozwalają na osiągnięcie tych celów za
pomocą właściwych i koniecznych środków

. Trybunał Spra-

wiedliwości pozostawił sądowi krajowemu ocenę realizacji
wskazanego celu przez przepisy krajowe, gdyż istotne wątpli-
wości co do skuteczności wspierania zatrudnienia i ułatwia-
nia młodym dostępu do wykonywania określonego zawodu
przez analizowane przepisy krajowe zostały sformułowane
w postępowaniu przez W. Georgiewa. W uwagach zgłoszo-
nych na piśmie wykazywał on, że uniwersytet i rząd bułgarski
opierają się na prostych stwierdzeniach świadczących o tym iż
sporne przepisy nie są bynajmniej dostosowane do rzeczywi-
stej sytuacji odnośnego rynku pracy. W. Georgiew podnosił,
że średnia wieku profesorów uniwersyteckich wynosi 58 lat,
a ich liczba nie przekracza tysiąca, co można wyjaśnić brakiem
zainteresowania osób młodych do podejmowania kariery pro-
fesorskiej. Jego zdaniem sporne przepisy nie zachęcają więc
do zatrudniania osób młodych

. Odwołując się do orzeczenia

w sprawie C-169/07, Hartlauer

, TS nałożył na sądy krajowe

obowiązek ustalenia, czy tego rodzaju ograniczenie wiekowe
rzeczywiście służy realizacji powoływanych celów w sposób
spójny i systematyczny

W wyroku w sprawie

C-499/08, Andersen

, TS po raz

kolejny dokonywał interpretacji art. 2 i  art. 6 dyrektywy
2000/78/WE na tle regulacji krajowych. W  przedmiotowej
sprawie o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym zwró-
cił się  sąd duński (Vestre Landsret), podważający zgodność
z zakazem dyskryminacji ze względu na wiek uregulowania
krajowego, zgodnie z  którym pracodawca po wypowiedze-
niu umowy o  pracę pracownikowi mianowanemu, zatrud-
nionemu nieprzerwanie przez określoną liczbę lat w  tym
samym przedsiębiorstwie, musi wypłacić odprawę  z  tytułu
rozwiązania stosunku pracy, z wyjątkiem pracowników, któ-
rzy osiągnęli wiek uprawniający do emerytury fi nansowanej
przez pracodawcę

Trybunał Sprawiedliwości ustalił, że celami przepisu

prawa krajowego, na podstawie którego pracodawca
wypłacał pracownikom o znacznym stażu pracy odprawę
z tytułu rozwiązania stosunku pracy, były ochrona pracow-
ników starszych i ułatwienie ich reintegracji zawodowej

55 Wyrok TS w sprawie Georgiew, pkt 68.
56 Wyrok TS w sprawie Georgiew, pkt 47.

57 Wyrok TS z 10.03.2009 r. w sprawie C-169/07, Hartlauer Handelsgesell-

schaft mbH v. Wiener Landesregierung i Oberösterreichische Landesregie-
rung, Zb. Orz. 2009, s. I-1721, pkt 55.

58 Wyrok TS w sprawie Georgiew, pkt 56.
59 Wyrok TS z 12.10.2010 r. w sprawie C-499/08, Ingeniørforeningen

i Danmark, działający w imieniu Olego Andersena v. Region Syddanmark,
por. www.curia.europa.eu.

60 Wyrok TS w sprawie Andersen, pkt 17.

61 Wyrok TS w sprawie Andersen, pkt 27.

Niemniej jednak wykluczenie z  kręgu osób uprawnionych
do odprawy z tytułu rozwiązania stosunku pracy wszystkich
pracowników, którzy z chwilą rozwiązania z nimi stosunku
pracy nabyli uprawnienia do emerytury wypłacanej przez
swojego pracodawcę  i  którzy przystąpili do tego systemu
emerytalnego przed ukończeniem 50. roku życia – zostało
przez TS uznane za wykraczające poza to, co konieczne
jest do osiągnięcia wytyczonych przez ustawodawcę celów.
Z  wyjaśnień przedstawionych przez TS wynika, że przepis
ten utrudnia pracownikom, którzy są już uprawnieni do
pobierania świadczeń emerytalnych, wykonywanie prawa do
dalszej pracy, ponieważ nie korzystają oni – w przeciwień-
stwie do innych pracowników z takim samym stażem pracy
– z  odprawy z  tytułu rozwiązania stosunku pracy w  celu
ułatwienia przejścia do nowego stosunku pracy

. Trybunał

Sprawiedliwości podkreślił dodatkowo, że przepis krajowy
może również zobowiązywać pracowników do przyjęcia niż-
szej emerytury w stosunku do tej, o którą mogliby się ubie-
gać, gdyby pozostawali aktywni zawodowo do późniejszego
wieku, powodując po ich stronie znaczącą utratę dochodu
w dłuższej perspektywie

Jedynym jak dotychczas orzeczeniem, w którym TS

odniósł się do procedury krajowej, mającej na celu spowo-
dowanie przestrzegania obowiązków wynikających z dyrek-
tywy 2000/78/WE, jest wyrok w sprawie

C-246/09, Bulicke

Z  dokumentów przesłanych do TS wynikało,  że w  2007 r.
S. Bulicke, mająca wówczas 41 lat, odpowiedziała na ogło-
szenie opublikowane w gazecie przez Deutsche Büro Service
GmbH  (dalej jako Deutsche Büro) o  wolnym stanowisku
pracy. Ogłoszenie miało następujące brzmienie: „Poszukujemy
do naszego młodego zespołu w  centrum zmotywowanych
pracowników/pracownic. Lubisz telefonować? Jest to idealne
miejsce dla Ciebie. Dajemy Ci nawet możliwość zarabiania
w ten sposób pieniędzy. Masz pomiędzy 18 a 35 lat, posiadasz
dobrą znajomość niemieckiego i szukasz zatrudnienia w peł-
nym wymiarze godzin? (...)”. Należy dodać,  że  S. Bulicke
została poinformowana telefonicznie o odrzuceniu jej kandy-
datury. Odmowa ta została potwierdzona w  piśmie, w  któ-
rym wyjaśniono, że wszystkie stanowiska zostały już wcześniej
obsadzone. Tymczasem okazało się, że dwie osoby w wieku 20
i 22 lat zostały w tym czasie zatrudnione. S. Bulicke wniosła
pozew w  celu uzyskania naprawienia szkody i  zadośćuczy-
nienia za krzywdę poniesioną, w jej przekonaniu, w wyniku
dyskryminacji. Sąd oddalił to żądanie ze względu na fakt, że
S. Bulicke nie wniosła wcześniej odwołania do Deutsche
Büro w terminie przewidzianym w przepisach krajowych

Sąd krajowy zadając pytanie prejudycjalne, zmierzał do

ustalenia, czy przepis krajowy przewidujący, że osoba dyskry-
minowana przy zatrudnieniu ze względu na wiek powinna
skierować odwołanie do podmiotu, który dopuścił się tej
dyskryminacji, w terminie dwóch miesięcy od otrzymania
odmowy zatrudnienia lub od momentu powzięcia wiado-
mości o dyskryminacji, stanowi właściwą implementację

62 Wyrok TS w sprawie Andersen, pkt 44–45.

63 Wyrok TS w sprawie Andersen, pkt 46.
64 Wyrok TS z 8.07.2010 r. w sprawie C-246/09, Susanne Bulicke v. Deuts-

che Büro Service GmbH, por. www.curia.europa.eu. Treść wyroku omó-

wiona także w: E. Skibińska, Dyskryminacja ze względu na wiek, „Moni-
tor Prawniczy” 2010/16, s. 875.

65 Wyrok TS w sprawie Bulicke, pkt 13–17.

PRZEGLĄDY ORZECZNICTWA

Europejski Przegląd Sądowy kwiecień 2011

art. 8 i art. 9 dyrektywy 2000/78/WE

, w szczególności z uwagi

na to, iż inne przepisy krajowe przewidują dłuższe terminy dla
porównywanych żądań czy też w odniesieniu do wcześniej-
szego przepisu krajowego, który przewidywał dłuższy termin
zawity w przypadku dyskryminacji ze względu na płeć

Trybunał Sprawiedliwości odwołując się do utrwalonego

orzecznictwa z zakresu zasady równoważności i skuteczności,
ograniczających autonomię proceduralną państw członkow-
skich

, podkreślił, że ustalenie rozsądnych terminów zawi-

tych do wniesienia powództwa jest, co do zasady, zgodne
z wymogami skuteczności, ponieważ stanowi zastosowanie
fundamentalnej zasady pewności prawa. Tego rodzaju ter-
miny nie powodują, aby wykonanie praw nadanych przez
porządek prawny UE stało się praktycznie niemożliwe czy
nadmiernie utrudnione. Z tym zastrzeżeniem państwa człon-
kowskie mają swobodę w ustalaniu długości terminów. Rea-
sumując, TS uznał, że do sądu krajowego należy zbadanie, czy
termin zawity, przewidziany w krajowym przepisie proceso-
wym, nie jest mniej korzystny niż termin dotyczący podob-
nych środków istniejących w prawie krajowym w dziedzinie
prawa pracy, oraz że ustalenie momentu rozpoczęcia biegu
tego terminu nie czyni wykonywania praw przyznanych przez
dyrektywę niemożliwym lub nadmiernie utrudnionym

Wnioski

Z niniejszego przeglądu orzecznictwa wynika, że najczęś-

ciej interpretowaną przez TS instytucją związaną z dyrektywą
2000/78/WE jest art. 6, który wprowadził kontratypy dla
równego traktowania ze względu na wiek

. Powyższe dowo-

dzi, że w ogólnej zasadzie niedyskryminacji pracowników ze
względu na wiek poczynione zostały poważne wyjątki. Tym
samym wiek pracownika może być uważany za obiektywną
i uzasadnioną przyczynę różnicowania sytuacji prawnej osób
w sprawach regulowanych krajowymi przepisami prawa pracy.

W orzeczeniach kontynuowana jest metoda „szacowania”

krajowych regulacji pod kątem ich zgodności z przesłankami
wskazanymi w art. 6 ust. 1 dyrektywy 2000/78/WE. Swoisty
test zasadności odstępstw od zasady niedyskryminacji został
wskazany już w sprawie Mangold. Trybunał Sprawiedliwości

66 Artykuł 9 dyrektywy 2000/78/WE przewiduje, że państwa członkow-

skie zapewnią, aby procedury sądowe lub administracyjne oraz, w przy-

padku gdy uznają to za właściwe, procedury pojednawcze, mające na celu
doprowadzenie do przestrzegania obowiązków wynikających z dyrektywy

– były dostępne dla wszystkich osób, które uważają się za poszkodo-
wane w związku z naruszeniem wobec nich zasady równego traktowania.

Ponadto, stanowi on, że te obowiązki państw członkowskich nie naruszają

przepisów krajowych dotyczących terminów składania odwołań w odnie-
sieniu do wyżej wymienionej zasady. Z przepisu tego wynika, że kwestia

terminów na wszczęcie postępowania, mającego spowodować przestrze-
ganie obowiązków wynikających z dyrektywy 2000/78/WE nie jest uregu-

lowana przez prawo unijne.

67 Wyrok TS w sprawie Bulicke, pkt 22–23.
68 Wyroki TS: z 13.03.2007 r. w sprawie C-432/05, Unibet,

Zb. Orz. 2007, s. I-2271; z 7.06.2007 r. w sprawach połączonych: od

C-222/05 do C-225/05, van der Weerd i in., Zb. Orz. 2007, s. I-4233;
z 12.02.2008 r. w sprawie C-2/06, Kempter, Zb. Orz. 2008, s. I-411;

z 1.12.1998 r. w sprawie C-326/96, Levez, ECR 1998, s. I-7835,
pkt 41; z 16.05.2000 r. w sprawie C-78/98, Preston i in., ECR 2000,
s. I-3201.

69 Wyrok TS w sprawie Bulicke, pkt 42.
70 A.M. Świątkowski, Wiek – Obiektywne kryterium różnicowania upraw-

nień pracowników?, „Przegląd Sądowy” 2011/1, s. 10.

podkreśla przede wszystkim, powtarzając przepisy dyrektywy,
że konieczne jest ustalenie, w jakim celu zostały przyjęte środki
prawa krajowego i czy cel ten jest zgodny z „przepisami”, czy
w świetle tego celu przepisy prawa krajowego są racjonalnie
i obiektywnie uzasadnione oraz czy przyjęte środki są właś-
ciwe i  konieczne dla osiągnięcia założonego celu. Innymi
słowy, orzecznictwo TS wykazało,  że kwestią podstawową
jest odpowiedź na pytanie, czy w konkretnym stanie faktycz-
nym mamy do czynienia z przepisami prawa krajowego, które
wprowadzają dyskryminację uzasadnioną dopuszczalnymi
przez prawodawcę unijnego celami wynikającymi z  polityki
zatrudnienia, rynku pracy, kształcenia zawodowego

, nawet

jeżeli nie zostały one przez ustawodawcę krajowego wystar-
czająco jasno wyrażone

Ponadto, TS w każdym z prezentowanych wyroków pod-

kreślał, że obiektywne i racjonalne uzasadnienie stanowienia
odstępstw od omawianej zasady nie może przebiegać w spo-
sób dowolny, niemający racjonalnych podstaw. Tym samym
na państwa członkowskie został nałożony obowiązek wykaza-
nia, że obrany cel (o którym mowa w art. 6 ust. 1 dyrektywy
2000/78/WE) nie jest celem hipotetycznym, zaś jego realizacja
jest konieczna i uzasadnia stanowienie derogacji od zasady.
Analizowane orzecznictwo zarysowuje więc wyraźne granice
swobody implementacyjnej państw członkowskich poprzez
wprowadzenie wysokich wymagań dowodowych. Akcepto-
wane przez TS dowody to przede wszystkim dokumenty kra-
jowej procedury legislacyjnej, mogące przedstawiać uwarun-
kowania polityczne, gospodarcze, społeczne, demografi czne,
fi nansowe czy analizujące sytuację na krajowym rynku pracy.

Uznając wagę przedstawionych dowodów, TS dotychczas

tylko w trzech sprawach uznał, że środki krajowe były właściwe
i konieczne dla realizacji założonego celu. Widać więc wyraź-
nie, że największą trudność sprawia państwom członkowskim
spełnienie warunku proporcjonalności stosowanych środków
do zamierzonego celu. Jeżeli chodzi o metodę ustalania stop-
nia właściwości i konieczności stosowanych krajowych dero-
gacji od unijnej zasady niedyskryminacji ze względu na wiek,
TS dokonuje porównania sytuacji prawnej osoby odmiennie
traktowanej ze względu na wiek z osobą, która nie doświadcza
takiej dyskryminacji. Wynikający z takiego porównania brak
proporcji między pogorszeniem sytuacji prawnej danej grupy

zawodowo-wiekowej a realizacją złożonego celu nie uzasadnia
stosowania derogacji krajowej. Tym samym dopuszczalne pra-
wem unijnym ramy zróżnicowania pracowników ze względu
na wiek występują wówczas, gdy wprowadzenie środków
na niekorzyść pracowników w danym wieku nie odniosłoby
zamierzonego skutku, gdyby rozciągnąć ich zakres stosowania
na pracowników w różnym wieku. Dlatego, wyłączenie tych
ostatnich z zakresu regulacyjnego omawianych środków nie
pozostaje w sprzeczności z zasadą proporcjonalności.

Pomimo niewielkiej liczby orzeczeń należy pozytywnie

ocenić fakt, że sądy krajowe sygnalizowały różnorodne prob-
lemy prawne dotyczące obowiązywania i stosowania regulacji
krajowych wprowadzających odstępstwa od zasady niedys-
kryminacji ze względu na wiek. Dzięki temu TS sprecyzował
literę kontrowersyjnego art. 6 dyrektywy 2000/78/WE.

71 Wyrok TS w sprawie Pallacios de la Villa, pkt 25.
72 Wyrok TS w sprawie Age Concern England, pkt 65 (szeroko pojęte cele

polityki społecznej).

PRZEGLĄDY ORZECZNICTWA

Wszystkie orzeczenia TS są oparte na kilku wspólnych

tezach. Przede wszystkim wskazują na istotną potrzebę państw
członkowskich stanowienia regulacji krajowych, które dopusz-
czałyby możliwość odmiennego traktowania pracowników ze
względu na wiek. Potrzeba ta jest zwykle uzasadniana przez
organy państwa członkowskiego koniecznością realizacji poli-
tyki zatrudnienia, a przede wszystkim lepszym podziałem
dostępu do rynku pracy dla młodych pracowników. Należy
dodatkowo podkreślić, że na ogół państwa członkowskie nie-
zasadnie przyjmują, iż aktywizacja zawodowa pracowników
starszych czy też ich (re)integracja zawodowa możliwa jest do
zrealizowania przez powszechny wymóg zawierania z takimi
pracownikami umów o pracę na czas określony.

Ponadto, Trybunał Sprawiedliwości w każdym z prezen-

towanych wyroków podkreślał konieczność indywidualnego

podejścia do przypadków dyskryminacji, zaś postulowana
przez niego przejrzystość regulacji krajowych powinna gwa-
rantować jednostce pewność prawa.

Stosując takie podejście, sąd krajowy powinien odmówić

stosowania wszelkich sprzecznych z zasadą niedyskrymina-
cji ze względu na wiek przepisów krajowych, niezależnie od
tego, czy na podstawie przepisów krajowych sąd krajowy ma
taką kompetencję, i niezależnie od tego, w jakiej konstelacji
podmiotów dany spór wyrósł (wertykalny, horyzontalny).

dr Monika Domańska

Autorka jest adiunktem w Zakładzie Prawa Europejskiego

Instytutu Nauk Prawnych PAN oraz asystentem sędziego

w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych

Sądu Najwyższego.

REKLAMA