AN N ALES ACADEMI AE MEDI CAE S TETI N EN S I S
ROCZN I KI POMORS KI EJ AKADEMI I MEDYCZN EJ W S ZCZECI N I E
2013, 59, 2, 71 75
Wioletta Jagucka-Mętel, Paulina Brzeska1, eWa soBoleWska2,
anna Machoy-Mokrzyńska, agata BaranoWska3
FizJoteraPia układu ruchoWego narządu żucia
MOTOR SYSTEM PHYSIOTHERAPY OF THE MASTICATORY ORGAN
Katedra i Zakład Farmakologii Doświadczalnej i Klinicznej
Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie
al. Powstańców Wlkp. 72, 70-111 Szczecin
Kierownik: prof. dr hab. n. med. Marek Droz
dzik
1
Katedra Kinezyterapii i Masażu Leczniczego Collegium Medicum Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu
ul. Marii Skłodowskiej-Curie 9, 85-094 Bydgoszcz
Kierownik: dr n. med. Irena Bułatowicz
2
Katedra i Zakład Protetyki Stomatologicznej Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie
al. Powstańców Wlkp. 72, 70-111 Szczecin
Kierownik: prof. dr hab. n. med. Bogumiła Frączak
3
Zakład Pielęgniarstwa Chirurgicznego i Ratunkowego Pomorskiego Uniwersytetu
Medycznego w Szczecinie
ul. Żołnierska 48, 71-210 Szczecin
Kierownik: dr hab. n. med., prof. PUM WÅ‚odzimierz Majewski
Summary poprzez różnorodność objawów w obrębie samego aparatu
ruchowego żucia, jak i w narządach odległych. W pracy
The motor system of the masticatory organ is a complex szczegółowo omówiono postępowanie fizjoterapeutyczne
morphological and functional structure. Its dysfunctions w leczeniu zaburzeń aparatu ruchowego narządu żucia.
are manifested by various symptoms within the mastica- Przedstawiono formy terapii, takie jak: masaż, terapia
tory apparatus and in distant organs. The paper presents punktów spustowych, kinezyterapia, biofeedback, terapia
a discussion on the physiotherapeutic procedure for the manualna, reedukacja posturalna, kinesiotaping, zabiegi
treatment of disorders in the motor system of the mastica- fizykalne (TENS, jonoforeza hialuronidazowa, ultradz
-
tory organ. Therapeutic methods are presented, including: więki, laseroterapia, magnetoledoterapia). Praca podkre-
massage, trigger point therapy, kinesitherapy, biofeedback, śla znaczenie kompleksowego podejścia do pacjenta w celu
manual therapy, postural re-education, kinesiotaping, physi- wyeliminowania przyczyn zaburzeń, a nie tylko leczenia
cal interventions (TENS, hyaluronidase iontophoresis, ultra- objawowego.
sound, laser therapy, and magnetoledotherapy). The paper
points out the role of a comprehensive approach to the patient H a s ł a: zaburzenia aparatu ruchowego narządu żucia 
in order to eliminate the cause of disorders, going beyond staw skroniowo-zuchwowy  fizjoterapia.
symptomatic treatment.
K e y w o r d s: disorders locomotor organ gum  tempo- Wstęp
romandibular join  physioterapy.
Układ ruchowy narządu żucia stanowi złożoną jednostkę
morfologiczno-czynnościową, która składa się z zębów,
Streszczenie aparatu zawieszeniowego zębów, stawów skroniowo-
-żuchwowych oraz więzadeł i mięśni. Staw skroniowo-
Układ ruchowy narządu żucia stanowi złożoną jednostkę -żuchwowy utworzony jest z głowy żuchwy, dołu żuchwo-
morfologiczno-czynnościową, której dysfunkcje manifestuje wego kości skroniowej oraz krążka stawowego. Krążek
72 WIOLETTA JAGUCKA-M
TEL, PAULINA BRZESKA, EWA SOBOLEWSKA I WSP.
stawowy, zbudowany głównie ze zbitej tkanki łącznej włók- poprzez dekompensację struktur pierwotnych. Ból poprzez
nistej, dzieli staw na dwa piętra. Fizjologicznym zadaniem mięśnie i powięzi może być przenoszony na odcinek szyjny,
krążka stawowego jest zmniejszenie siły tarcia pomiędzy górny piersiowy kręgosłupa, okolice górnych żeber. Z upły-
elementami kostnymi stawu oraz redukowanie obciążenia wem czasu może nawet objąć pozostałe odcinki kręgosłupa,
wyzwalanego podczas ruchu. kończyny, a także narządy wewnętrzne [1, 2].
Stabilizację bierną stawu zapewniają więzadła: Zaburzenia mogą również powstać jako efekt nieleczo-
skroniowo-żuchwowe, klinowo-żuchwowe, rylcowo- nych zmian odległych, takich jak: hiperlordoza odcinka
-żuchwowe i torebkowe. W stawie skroniowo-żuchwowym szyjnego, ustawienie głowy w protrakcji oraz zaburzenia
zachodzą następujące ruchy: odwodzenie, przywodzenie, w obrębie miednicy, które w wyniku połączenia poprzez
ruchy boczne, protruzji (wysunięcie żuchwy ku przodowi) taśmy mięśniowo-powięziowe i oponę twardą mogą również
i retruzji (cofnięcie żuchwy). Za ruch odwodzenia odpo- doprowadzić do dysfunkcji w obrębie stawu skroniowo-
wiedzialne są mięśnie: przednie brzuśce mięśnia dwubrzu- -żuchwowego [3]. Najczęstszymi objawami, z którymi
ścowego oraz mięśnie skrzydłowe boczne dolne, natomiast zgłaszają się pacjenci, są: dolegliwości bólowe o różnej
w mniejszym stopniu są pobudzone mięśnie żuchwowo- lokalizacji, objawy akustyczne, takie jak: trzaski, trzesz-
-gnykowe. czenia i przeskakiwania, zbaczanie i ograniczenie rucho-
W trakcie przywodzenia żuchwy dochodzi do aktywa- mości żuchwy [4, 5]. Pozostałe symptomy mogące sugero-
cji mięśni skroniowych, mięśni żwaczy i mięśni skrzydło- wać problem w układzie stomatognatycznym, to: zaleganie
wych przyśrodkowych. Włókna tych mięśni mając kontakt woskowiny, swędzenie ucha, szumy uszne, zawroty głowy,
z krążkiem stawowym powodują jego aktywne napina- zaburzenia słuchu, zmniejszenie ostrości widzenia, zapad-
nie, chroniąc tkanki dołu stawowego i głębiej położonych nięcie lub wytrzeszcz gałek ocznych, łzawienie, asymetria
elementów anatomicznych przed uciskiem na nie głowy z
renic, ból w czasie połykania, pieczenie i ból gardła, języka,
żuchwy. Koordynację ruchów przywodzenia i odwodzenia zaburzenia wydzielania śliny, zmiany w błonie śluzowej
zapewniają górne głowy mięśni skrzydłowych bocznych podniebienia. O dysfunkcji stawów skroniowo-żuchwowych
oraz brzuśce tylne mięśni dwubrzuścowych. W czasie wyko- mogą świadczyć również objawy ze strony narządów odle-
nywania ruchów bocznych żuchwą, po stronie pracującej, głych, które nie są specyficzne dla omawianej dysfunkcji,
biorą udział następujące mięśnie: mięsień skroniowy (część takie jak parestezje kończyn górnych, dolnych, trudności
środkowa i tylna), mięsień żwacz, zaś po stronie przeciwnej: w oddychaniu, napadowe bicie serca, zaburzenia żołądkowo-
mięsień skroniowy (część przednia) oraz mięsień skrzy- -jelitowe, wzmożona potliwość, zwłaszcza nocna.
dłowy boczny dolny. Za wysuwanie żuchwy odpowiadają Złożona etiologia i mnogość objawów dysfunkcji stawów
mięśnie: mięsień skroniowy (część przednia i środkowa), skroniowo-żuchwowych sprawia, iż ustalenie diagnozy musi
mięsień żwacz, mięśnie skrzydłowe boczne dolne. Cofa- być poprzedzone wnikliwym wywiadem oraz rzetelnym
nie żuchwy umożliwia praca mięśni: skroniowego (część przeprowadzeniem testów funkcjonalnych. W wywiadzie
przednia i środkowa), tylne brzuśce mięśni dwubrzuśco- należy zawsze stawiać neutralne pytania, niesugerujące
wych, w mniejszym stopniu mięśnie żuchwowo-gnykowe. pacjentowi odpowiedzi. Pytania powinny być również kon-
Wykonywanie wielu ważnych czynności życiowych przez kretne tak, aby uzyskać wzorzec kliniczny pacjenta. W bada-
układ stomatognatyczny, takich jak: gryzienie, żucie, poły- niu funkcjonalnym wg Cyriaxa należy zastosować mini-
kanie pokarmu, komunikacja werbalna oraz wyrażanie emo- malną ilość testów, które pozwolą na uzyskanie maksimum
cji możliwe jest dzięki złożoności wykonywanych ruchów informacji. Do różnicowania struktur stawowych i mięśnio-
i płynnej koordynacji nerwowo-mięśniowej. Współzależność wych wykorzystuje się palpację, ruchy bierne, czynne, testy
i obustronna współpraca charakteryzują relacje w układzie oporu oraz grę ślizgu stawowego [6]. Do oceny trajektorii
stomatognatycznym. W momencie, gdy dochodzi do zabu- ruchów żuchwy i analizy zwarcia wykorzystuje się apa-
rzenia jednego elementu układu ruchowego, jego praca raty Zebris JMA, Arcus-digma, Cadiax, K-7. Rozpoznanie
kompensowana jest przez wszystkie komponenty układu. powinno być potwierdzone odpowiednią diagnostyką obra-
Brak terapii powoduje dalsze konsekwencje i powstawanie zową (zdjęcia rentgenowskie, tomografia komputerowa, rezo-
kolejnych zmian na podłożu adaptacji w obrębie kolejnych nans magnetyczny, elektromiografia). Wymienione postę-
ogniw łańcucha kinematycznego. powanie diagnostyczne umożliwia ustalenie prawidłowej
Na rozwój dysfunkcji układu stomatognatycznego mają diagnozy, dzięki której możliwe jest skuteczne celowane
wpływ czynniki działające w obrębie samego aparatu rucho- leczenie zaburzeń.
wego narządu żucia, takie jak: szkodliwe nawyki ruchowe Przed przystąpieniem do zabiegów fizjoterapeutycz-
powstałe na podłożu psychogennym, utrata zębów, zwłasz- nych należy przywrócić prawidłowe stosunki wewnątrz-
cza w strefach podparcia, rozległa próchnica, zaburzenia ustne poprzez odpowiednie leczenie stomatologiczne
zgryzu, przebyte urazy, zaniki kostne, hipermobilność mię- i ortodontyczno-protetyczne [7]. Leczenie to obejmuje mię-
Å›ni żuchwy. WedÅ‚ug Plato i Holtenstra²e dÅ‚ugotrwaÅ‚e i niele- dzy innymi: eliminacjÄ™ próchnicy, uzupeÅ‚nienie braków
czone zaburzenie w obrębie układu czaszkowo-żuchwowego zębowych, leczenie wad zgryzu. Zastosowanie zabiegów
z czasem będzie oddziaływać zaburzeniami i dolegliwo- fizjoterapeutycznych np. z ubytkami będzie zaledwie likwi-
ściami bólowymi w coraz bardziej odległych miejscach dacją objawów, a nie leczeniem przyczynowym.
FIZJOTERAPIA UKłADU RUCHOWEGO NARZąDU ŻUCIA 73
Program terapii powinien uwzględniać zabiegi zarówno ustnej za zębem ósmym górnym, gdzie wykonuje się ruchy
w obrębie stawu skroniowo-żuchwowego, jak i likwidację okrężne kciukiem.
wszelkich zaburzeń mających wpływ na nieprawidłowe Zabiegi ręczne, oprócz masażu, obejmują również
ustawienie głowy, kręgosłupa i miednicy. Ewentualna mody- opracowanie punktów spustowych mięśni przywodzących
fikacja prowadzonej terapii będzie zależeć od regularnie żuchwę oraz mięśni szyi i obręczy barkowej, a także mobi-
przeprowadzanych testów kontrolnych. Tylko całościowe lizację i manipulację oraz wykonywanie ślizgów stawowych
spojrzenie na pacjenta, a nie na sam problem w układzie sto- w stawie skroniowo-żuchwowym [3, 12].
matognatycznym, umożliwi kompleksową terapię. Zabiegi Punkty spustowe stanowią nadwrażliwe miejsca, które
w obrębie układu ruchowego narządu żucia mają na celu mogą być zlokalizowane w obrębie brzuśca, na przycze-
zmniejszenie, likwidację dolegliwości bólowych, przywró- pach mięśniowych, w powięzi, okostnej oraz torebkach
cenie pełnego zakresu i prawidłowego wzorca ruchowego stawowych. Do powstania punktów spustowych dochodzi
w stawie skroniowo-żuchwowym, np. u pacjentów ze szczę- w wyniku długotrwałego przeciążenia i urazów. W organi-
kościskiem. Cel, jakim jest przywrócenie balansu mięśnio- zmie zwiększa się wydzielanie acetylocholiny, która z kolei
wego, osiÄ…gany jest przez rozluz
nienie mięśni napiętych pobudza uwalnianie zgromadzonego w komórkach mięśnio-
i wzmocnienie mięśni osłabionych. Istotna jest również wych wapnia. Uwolnienie wapnia powoduje przemieszczenie
poprawa koordynacji nerwowo-mięśniowej. W przypadku się włókien aktyny i miozyny, efektem czego jest skróce-
osób z dysfunkcją stawów skroniowo-żuchwowych stosuje nie sarkomeru, oraz rozwój lokalnego obkurczenia tkanek.
się formy fizjoterapii, takie jak: masaż, terapię punktów W wyniku ciągłego skrócenia włókien mięśniowych poja-
spustowych, kinezyterapiÄ™, biofeedback [7, 8, 9, 10, 11], wia siÄ™ niedotlenienie (hipoksja). W tkankach obserwuje
terapię manualną, reedukację posturalną, kinesiotaping, się uwrażliwienie, obronne napięcie oraz lokalne obrzęki
zabiegi fizykalne, między innymi: TENS, jonoforezę hialu- uciskające naczynia włosowate. Ucisk ten powoduje nie-
ronidazowÄ…, ultradz
więki, laseroterapię, magnetoledotera- dokrwienie, ograniczony przepływ krwi, który pogłębia
pię [3, 9, 12]. Terapia powinna być jak najbardziej celowana istniejącą hipoksję. Proces ten zamyka się w  błędne koło
i adekwatna do zaburzeń funkcjonalnych danego pacjenta. i jeśli nie wprowadzi się terapii punktów spustowych, będzie
Dlatego też wybór odpowiedniego postępowania terapeu- dochodzić do narastania dolegliwości bólowych.
tycznego powinien uwzględniać indywidualne podejście W trakcie oceny palpacyjnej należy zlokalizować obszar
do wszystkich istniejących dysfunkcji. Program terapii powi- o największej ilości punktów spustowych, a spośród nich
nien być przedstawiony pacjentowi. Pacjent rozumiejąc pro- zidentyfikować ten najbardziej bolesny, tzn. wyzwalający
blem i znaczenie omawianych zabiegów lepiej współpracuje, najwięcej bólu przy najmniejszej sile nacisku, leżący naj-
dzięki czemu osiąga się lepsze efekty pracy. bliżej linii pośrodkowej ciała.
Do najczęstszych zabiegów ręcznych, mających na celu Jedną z metod wykorzystywanych w dezaktywacji punk-
obniżenie napięcia przeciążonych mięśni zaliczamy masaż. tów spustowych jest kompresja inhibicyjna (in. ischemiczna).
Masaż mięśni narządu żucia wykonuje się w ułożeniu spo- Polega ona na wytworzeniu fali uderzeniowej w wyniku
czynkowym żuchwy przez ok. 3 5min. Zabieg wykonywany zwolnienia nacisku, czego efektem jest lokalne zwiększenie
jest przez terapeutę lub przez samego pacjenta  tzw. auto- ilości tlenu. Alternatywą jest technika nacisk-rozluz
nianie-
masaż. Terapii podlegają mięśnie żwacze (ryc. 1), skroniowe, -nacisk, której efekt jest jeszcze bardziej wyraz
ny [13].
tylny brzusiec mięśni dwubrzuścowych oraz mięśnie skrzy- W trakcie zabiegu opracowuje się maksymalnie pięć
dłowe przyśrodkowe i skrzydłowe boczne (ryc. 2). Masaż punktów spustowych, a u osób starszych lub wycieńczo-
mięśnia żwacza w połączeniu z masażem mięśnia skrzydło- nych bólem do trzech. Oczywiste jest to, że punkty spu-
wego przyśrodkowego wykonuje się od strony wewnątrz- stowe stanowią przyczynę wielu dolegliwości, nie mniej
ustnej opuszkiem kciuka. Dostęp do masowania mięśnia jednak są przypadki, w których wręcz nie powinno się ich
skrzydłowego bocznego jest możliwy w przedsionku jamy usuwać. U osób z dużą hipermobilnością stawów powsta-
wanie punktów spustowych jest formą obronną organizmu.
Po wyciszeniu punktów spustowych należy  przerwać
błędne koło poprzez przywrócenie prawidłowej długo-
ści włókien mięśniowych wprowadzając stretching lub
poizometryczną relaksację mięśni. W celu zmniejszenia
zwiększonego napięcia mięśniowo-powięziowego w okolicy
stawu skroniowo-żuchwowego wykorzystuje się wyzwolenie
odwrotnego odruchu na rozciąganie mięśnia, poprzez wyko-
nanie poizometrycznej relaksacji mięśni przywodzących
żuchwę. Ćwiczenia z wykorzystaniem tej techniki mogą
być wykonywane z terapeutą lub samodzielnie. Dodatkowo
w celu zmniejszenia bolesności wykonuje się rolowanie
skóry twarzy oraz trakcje stawów skroniowo-żuchwowych.
Ryc. 1. Masaż mięśni żwaczy Ryc. 2. Masaż mięśnia skrzydłowego
W ten sposób przygotowany i rozluz
niony staw umożliwia
bocznego
74 WIOLETTA JAGUCKA-M
TEL, PAULINA BRZESKA, EWA SOBOLEWSKA I WSP.
wykonanie z pacjentem ćwiczeń usprawniających, do któ- prowadzenie tych metod może doprowadzić do uszkodze-
rych należą ćwiczenia czynne, wspomagane i z oporem nia więzadła krążkowo-młoteczkowego, błony bębenkowej
w zależności od jego potrzeb. W trakcie wykonywania ćwi- i łańcucha kosteczek słuchowych [14].
czeń nie można doprowadzać do powstawania trzasków W przypadku osób z hipermobilnością w obrębie sta-
w stawie skroniowo-żuchwowym, a zakres ruchomości wów skroniowo-żuchwowych stosuje się metodę kinesio-
stawów nie powinien przekraczać granicy fizjologicznej tapingu, której zadaniem jest ograniczenie nadmiernej
i bólu. W dysfunkcjach stawu skroniowo-żuchwowego osła- ruchomości, poprzez oklejenie taśmą danej struktury [11].
bieniu ulegają mięśnie nadgnykowe i podgnykowe, dla- Plastry mogą również redukować nadmierne napięcie mię-
tego też jednym z proponowanych ćwiczeń, które można śniowe [10, 15].
zastosować w celu ich wzmocnienia jest ćwiczenie oporowe Należy pamiętać, że leczenie pacjenta z zaburzeniem
języka przy użyciu szpatułki laryngologicznej. W dalszym układu stomatognatycznego nie opiera się tylko na zabie-
etapie oporując język dodatkowe wzmocnienie i stabiliza- gach aplikowanych w gabinecie. Dobrze wyedukowany
cję uzyskamy poprzez zastosowanie techniki  nie daj się pacjent w trakcie wykonywania czynności dnia codzien-
zepchnąć , w której terapeuta spycha tułów pacjenta w róż- nego powinien kontrolować ruchy żuchwą i nie dopuszczać
nych kierunkach. Kolejnym przykładowym ćwiczeniem do powielania dotychczasowych patologicznych nawyków.
wzmacniającym mięśnie nadgnykowe i podgnykowe jest W celu kontynuowania i utrzymania efektów terapeutycz-
z pozycji leżenie przodem, unoszenie głowy z jednoczesną nych w wytworzeniu prawidłowych wzorców ruchowych
elongacją do poziomu kręgosłupa. należy pacjentowi zalecić wykonywanie kilku ćwiczeń,
W trakcie prowadzenia pacjenta z dysfunkcją narządu które powinny być poprzedzone automasażem i samodzielną
żucia stosowanie zabiegów ręcznych nie powinno się ogra- relaksacją. Uświadomienie pacjentowi różnicy pomiędzy
niczać tylko do stawu skroniowo-żuchwowego i tkanek go wzorcem nieprawidłowym, a prawidłowym umożliwi nam
otaczających, ale zabiegi powinny objąć również przywró- biofeedback, który poprzez wizualizację poprawia czucie
cenie ruchomości odcinka szyjnego kręgosłupa i obręczy głębokie. Pakiet zadań domowych powinien być indywi-
barkowej oraz przywrócenie prawidłowej postawy pacjenta. dualnie dobrany do danej jednostki i wykonywany sys-
Ustalając więc zestaw ćwiczeń dobieramy je tak, aby dzia- tematycznie, co godzinę. W terapii konieczne jest rów-
łały bezpośrednio na staw skroniowo-żuchwowy, jak i kory- nież wypracowanie nawyku rozluz
niania mięśni narządu
gowały ogólną postawę ciała w zależności od występującej żucia poprzez np. utrzymywanie końca języka w przednim
wady postawy. Do najczęstszych zmian okolicy głowy, szyi odcinku podniebienia, tuż za zębami przednimi.
i barków zaliczamy: protrakcyjne ustawienie głowy, hiperlor- Aktualne piśmiennictwo wskazuje na ogromne znacze-
dozę odcinka szyjnego, uniesienie i zrotowanie do wewnątrz nie fizykoterapii w kompleksowym usprawnianiu zaburzeń
barków. W celu przywrócenia prawidłowej sylwetki należy czynnościowych w obrębie stawu skroniowo-żuchwowego,
poprzez masaż oraz likwidację punktów spustowych obni- do której zaliczyć możemy: przezskórną stymulację elek-
żyć napięcie w mięśniach tonicznych, do których należą: tryczną (TENS), ultradz
więki, laseroterapię, magnetole-
m. mostkowo-obojczykowo-sutkowy, mm. podpotyliczne, doterapiÄ™.
mm. pochyłe, m. czworoboczny część zstępująca, m. dz
wi- Elektroterapię w zależności od potrzeb stosuje się w celu
gacz łopatki, m. nadgrzebieniowy, m. podgrzebieniowy, zmniejszenia dolegliwości bólowych i redukcji napięcia
m. podłopatkowy, m. piersiowy większy, m. zębaty przedni. mięśniowego (TENS, jonoforeza hialuronidazowa) oraz
Następnie powinniśmy wzmocnić mięśnie fazowe, gdyż wzmocnienia siły mięśniowej u osób z hipermobilnością
podczas zaburzeń ulegają one osłabieniu i atrofii. Podczas (elektrostymulacja).
terapii należy zwrócić uwagę na prawidłowe ustawienie Fala akustyczna powyżej granicy słyszalności ludz-
miednicy, gdyż dysfunkcje struktur tej okolicy będą prze- kiego ucha, dzięki działaniu mechanicznemu (mikroma-
noszone i generowane napięciami w wyższych partiach saż), cieplnemu i fizykochemicznemu ma działanie prze-
kręgosłupa, docierając do stawu szczytowo-potylicznego ciwbólowe, przeciwzapalne i rozluz
niajÄ…ce. Dodatkowo,
i skroniowo-żuchwowego poprzez łańcuch biokinematyczny, za pomocą ultradz
więków można wprowadzić preparaty
taśmy mięśniowo-powięziowe i oponę twardą. W tym celu lecznicze. U osób z bliznami, zwłóknieniami ograniczają-
wykonuje się manipulację stawów, którą powinni wykony- cymi ruchomość żuchwy stosuje się również laseroterapię.
wać wysoko wykwalifikowani terapeuci z dużym doświad- Jednym z nowszych, choć mało dostępnych w polskich gabi-
czeniem i znajomością biomechaniki. netach fizjoterapeutycznych zabiegów jest magnetoledote-
W celu przywrócenia pełnej sprawności stawu rapia. Jednoczesne zastosowanie pola elektromagnetycz-
skroniowo-żuchwowego, w pierwszej kolejności stosuje się nego o niskiej częstotliwości i promieniowania świetlnego,
terapię miękką, do której należy wcześniej opisany masaż, pochodzącego z wysokoenergetycznych diod LED zwiększa
PIR, opracowanie punktów spustowych oraz ćwiczenia. działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne.
Jeżeli czynności te nie przyniosą spodziewanych rezulta- Dotychczasowy materiał przedstawił problematykę
tów, wykwalifikowany terapeuta może wykonać zabiegi zaburzeń stawów skroniowo-żuchwowych oraz progra-
z zakresu terapii manualnej, wykorzystując techniki mobili- mowanie terapii w której niezbędna jest współpraca fizjo-
zacji i manipulacji. Pamiętać tylko należy, iż zbyt odważne terapeutów i dentystów.
FIZJOTERAPIA UKłADU RUCHOWEGO NARZąDU ŻUCIA 75
2. Ohlendorf D., Parey K., Kemper S., Natrup J., Knopp S.: Czy utwo-
Podsumowanie
rzone eksperymentalne zmiany okluzji mogą wpłynąć na równowagę
człowieka. Manuelle Medizin. 2008, 6, 46, 412 417.
Układ ruchowy narządu żucia stanowi złożoną jednostkę
3. Rakowska Muskat M.: Codzienność bez bólu. Centrum Autoterapii
morfologiczno-czynnościową, której dysfunkcje manifestuje
Humanus, Zakopane 2011, 71 74.
4. A
apuć M., Gołębiewska M., Kondrat W.: Częstość występowania i dia-
poprzez różnorodność objawów w obrębie samego aparatu
gnostyka dysfunkcji narządu żucia u pacjentów w wieku 20 30 lat.
ruchowego żucia, jak i w narządach odległych. Przyczyna
Mag Stom. 2011, 2, 12 17.
pierwotna dysfunkcji może znajdować się zarówno wewnątrz
5. Krywult M., Baron S., Kokot T.: Etiopatogeneza i epidemiologia za-
układu, jak i poza układem stomatognatycznym, dlatego też
burzeń układu ruchowego narządu żucia. Twój Prz Stomatol. 2006,
istotne jest przeprowadzenie bardzo wnikliwego wywiadu
11, 10 15.
i badania klinicznego, które pozwoli ustalić głównÄ… przyczynÄ™ 6. Plato G., Holtenstra²e M.: Droga do chronicznoÅ›ci zaburzeÅ„ czaszkowo-
-żuchwowych (ZCŻ). Manuelle Medizin. 2008, 6, 46, 384 385.
dolegliwości. W wielu przypadkach konieczne jest równocze-
7. Kogut G., Kwolek A.: Functional disturbances of the masticatory
sne, wielopłaszczyznowe prowadzenie terapii, która umoż-
apparatus-diagnosis and treatment. Med Rehab. 2006, 10 (1), 44 56.
liwia całkowite, bądz
częściowe odtworzenie prawidłowych
8. Prośba Mackiewicz M., Hebel Różańska J.: Postępowanie wstępne
stosunków anatomiczno-czynnościowych. Do osiągnięcia
w leczeniu pacjentów z zaburzeniami czynnościowymi układu sto-
tych celów niezbędna jest współpraca specjalistów z zakresu
matognatycznego. Ann Acad Med Gedan. 2007, 37, 95 101.
stomatologii (ortodoncji, protetyki), psychologii i fizjotera- 9. Grossi D., Chaves T.: Physiotherapeutic treatment for temporomandibu-
lar disorders (TMD). Braz J Oral Sci. 2004, 3 (10), 492 497.
pii. Tylko kompleksowa terapia poprzez przywrócenie prawi-
10. Śliwiński Z.: Kinesiology Taping. Advance book (skrypt).
dłowych stosunków wewnątrz- i zewnątrzustnych, redukcję
11. Ey Chmielewska H., FrÄ…czak B., Sobolewska E., Polak Majcher D.,
stresu, zmniejszenie dolegliwości bólowych, przywrócenie
Hamerlak Z., Serewa J.: Metoda kinesiotapingu i jej zastosowanie
prawidłowego balansu mięśniowego, zwiększenie zakresu
w leczeniu zaburzeń narządu żucia  przegląd piśmiennictwa. Dent
ruchomości oraz eliminację wad postawy, umożliwi pełne
Forum. 2009, 1 (37), 69 72.
12. Kinezyterapia, vol. II. Ed. A. Zembaty. Kasper, Kraków 2003.
wyleczenie pacjenta z dysfunkcji układu stomatognatycznego.
13. Chaitow L., Fritz S.: A Massage Therapist s guide to understanding,
locating and treating myofascial trigger points. Churchill Livingstone,
London 2006.
Piśmiennictwo
14. Wysocki J., Krasucki K., Szałwiński M., Powała J., Jędrych E., Kotlar
ski M.: Aspekty kliniczne morfologii więzadła krążkowo-młoteczkowego.
1. Plato G., Holtenstra²e M.: Droga do chronicznoÅ›ci zaburzeÅ„ czaszkowo- Otorynolaryngologia. 2009, 8 (2), 66 71.
-żuchwowych (ZCŻ). Manuelle Medizin. 2008, 6, 46, 384 385. 15. Senderek T.: Kinesiology Taping. Kurs podstawowy (skrypt).