CZYLI O ILUMINACJI POMNIKA HISTORII
Nr 123 LISTOPAD 2011
Iluminacja miasta nie jest jedynie eksponowaniem obiektów
w nocnym krajobrazie, podobnie jak obraz miasta w nocy
nie jest sumą oświetlonych budynków i ulic.
Tak naprawdę, wrażenia powinny być budowane za sprawą sieci
powiązań i wzajemnych oddziaływań światła użytkowego, wyróż-
nienia światłem i oświetlenia dekoracyjnego, pozostających ze
sobą w harmonii, uwzględniających zarówno hierarchię ważności
miejsc lub obiektów, sposób ich użytkowania, intensywność
ruchu, jak też wymogi oszczędności energii i ochrony środowiska.
Wieloletnie doświadczenia, których podwaliny zbudował profesor
dr hab. inż. Wojciech Żagan, wskazują na konieczność myślenia
o iluminacji w kategoriach obszarowych, a nie tylko obiektowych,
tak aby uniknąć  wojny świateł , budując jednocześnie
atrakcyjny obraz miasta.
 Masterplan iluminacji: Warszawa światłem malowana ,
opracowany przez Norberta Wasserfurtha (ze swoim zespołem
Studia DL), jest długookresowym planem uporządkowania oświet-
lenia Pomnika Historii Warszawy, nadania tej jakże ważnej części
stolicy charakteru i klimatu świetlnego. W planie wyznaczono
strefy, wskazano zalecane temperatury barwowe z
ródeł światła,
określono zalecane poziomy jasności i wiele innych istotnych pa-
rametrów, a wszystko po to, aby na nowo opowiedzieć Warszawę.
Zwykle wprowadzenie w życie masterplanu trwa od kilkunastu do
kilkudziesięciu lat, a to dlatego, że najczęściej wymiana funkcjonu-
jącej iluminacji następuje dopiero po naturalnym zużyciu się
sprzętu oświetleniowego. Propozycję Studia DL należy zatem
traktować jako pewnego rodzaju manifest,  małą konstytucję
na kolejne dziesięciolecia, przy realizacji której niezbędna jest
konsekwencja władz miasta i inwestorów prywatnych, dbałość
o szczegóły oraz zapewnienie środków, zarówno tych inwestycyj-
nych, jak i wymaganych, na bieżącą eksploatację i konserwację.
Bo tak naprawdę liczyć się będzie efekt, a nie najpiękniejsza
nawet koncepcja nakreślona na papierze.
Tomasz Gamdzyk
foto SBT Piotr Wierzbowski
POMNIK HISTORII. KONCEPCJA ILUMINACJI
Ze względu na jej dziedzictwo kulturowe, duchowe i materialne, oświetlenia w mieście, nadanie mu swoistego charakteru i klimatu
Warszawa jest miastem szczególnym na historycznej mapie świetlnego oraz podniesienie jakości oświetlenia publicznego
Polski. Jest skupiskiem miejskim o bogatej przeszłości, sięgającej w przestrzeni miejskiej.
XIII wieku. Jednakże historia jej rozwoju została prawie całkowicie Wyodrębnienie historycznej sylwety miasta nocą na tle nowo-
unicestwiona w wyniku wydarzeń II wojny światowej. A zatem czesnej, w szybkim tempie rozwijającej się metropolii za pomocą
wyrazem troski o zachowanie i przekazanie przyszłym pokoleniom specjalnie opracowanego kodu świetlnego (księgi reguł) jest
dziedzictwa kulturowego jest dbałość o każdy ślad świadczący jednym z priorytetowych elementów koncepcji iluminacji.
o tożsamości miasta. Prawidłowa iluminacja powinna odzwierciedlać wyjątkowy cha-
Warszawa prezentuje się również jako miasto kontrastów  rakter miasta, podkreślać jego tożsamość, zaznaczać najważniej-
 tradycji, świeżej energii, kreacji, wybitnych instytucji kultury sze elementy identyfikacyjne.
oraz nieokiełznanej sztuki niezależnej. Podzielone rzeką miasto Rosnące znaczenie świadomości ekologicznej zobowiązuje do
jest z
ródłem inspiracji, poszukiwań i odważnych artystycznych zastosowania rozwiązań inżynierskich odpowiadających najwyż-
eksperymentów. Wciąż kształtowana dłonią artysty, zachwyca szym światowym standardom w dziedzinie techniki świetlnej.
również nocą. Wizerunek Warsaw by night należy do bardzo waż- Zastosowanie tych rozwiązań powinno przyczynić się do ograni-
nych elementów tworzących i identyfikujących tożsamość miasta. czenia zużycia energii, sensownego uporządkowania oświetlenia
Władze Warszawy, opierając się na doświadczeniach wielu miast i obniżenia kosztów eksploatacyjnych urządzeń oświetleniowych.
europejskich o podobnej strukturze i historii, uznały opracowanie Zastosowanie światła w kształtowaniu wizerunku i koncepcji mar-
i wdrożenie długoterminowego masterplanu oświetlenia stolicy ketingowych miast zostało już dawno odkryte. Inwestycje w tym
za jeden z ważniejszych elementów poprawy wizerunku miasta zakresie posiadają, w stosunku do nakładu pracy i finansów,
oraz bezpieczeństwa jego mieszkańców. najwyższą efektywność oddziaływania medialnego.
Zadaniem masterplanu, jako długookresowego narzędzia planis- Na podstawie wieloletnich obserwacji rozwoju struktur miast, ich
tycznego, jest stworzenie podstaw do uporządkowania struktury funkcjonowania, przemian w zakresie zarówno substancji trwałej,
2
jak i relacji społecznych Studio DL szukało wspólnych cech łączą- Pierwszy poziom opracowania masterplanu iluminacji opierał się
cych procesy ewolucji miast. Analiza ta poskutkowała stworze- na dogłębnej analizie, która pozwoliła na znalezienie newralgicz-
niem definicji organicznego Lighting Design, którego głównym nych punktów, wyznaczenie granic obszarów i wskazanie najważ-
założeniem jest określenie naturalnych (organicznych) reguł, niejszych obiektów.
na podstawie których rozwija się świetlna struktura miasta. W ten sposób przeanalizowane zależności przestrzenne oraz ich
Analizując strukturalną sylwetkę Warszawy, podjęto próbę okre- relacje dostarczyły cennych wskazówek wspomagających proces
ślenia najważniejszych elementów planowanej harmonii świetlnej tworzenia koncepcji iluminacji. W 2009 roku, w ramach umowy
miasta  jego genetycznego kodu świetlnego. Rozszyfrowanie ta- między Wydziałem Estetyki Przestrzeni Publicznej Biura Architek-
kiego kodu pozwala na jasne określenie zasad przyszłego oświet- tury i Planowania Przestrzennego (BAiPP) Urzędu Miasta Stołecz-
lenia, bez uciekania się do definicji konkretnych technologii czy nego Warszawy a firmą Studio DL  Creative Light Design, został
aktualnych rozwiązań technicznych. Sprecyzowanie tych zasad opracowany program koncepcji iluminacji północnej części
ułatwia uniezależnienie się od wpływu czasu, tak aby ich zastoso- Pomnika Historii Warszawy. W roku 2010 kontynuowano prace
wanie było możliwe bez względu na technologiczny postęp. nad masterplanem dla drugiej, południowej, części.
Opracowanie koncepcji iluminacji
obejmuje część obszaru
Pomnika Historii Warszawy.
Za Pomnik Historii uznano 
 zarządzeniem Prezydenta
Rzeczypospolitej Polskiej 
 Historyczny Zespół Miasta z Traktem
Królewskim i Wilanowem.
W skład tego zespołu wchodzą,
obok historycznego centrum Warszawy,
zróżnicowane założenia i układy
urbanistyczne oraz zespoły zabudowy,
w tym wpisane do rejestru zabytków
budowle tworzące zabytkowy układ
przestrzenny z historyczną sylwetą
miasta na Skarpie Wiślanej oraz
tereny otaczające.
Mapa obok przedstawia obszar
planowania obejmujący południową
część pomnika historii pomiędzy aleją
Solidarności i ulicą Agrykola.
Teren został podzielony na kilka dystryk-
tów. Centralnym obszarem jest dystrykt
Traktu Królewskiego, który przebiega
wzdłuż całego obszaru planowania.
Stanowi swoisty  kręgosłup łączący
pozostałe dystrykty.
Trakt Królewski
Okolice Krakowskiego Przedmieścia
Okolice Nowego Światu
Okolice placu Trzech Krzyży
Okolice Alei Ujazdowskich
OBSZAR PÓA
NOCNY POMNIKA HISTORII
sza liczba ideogramów, a co za tym idzie, wyższy stopień w hie-
Hierarchia obiektów i miejsc rarchii. Mapka obok [Rys. 2. Mapka hierarchii obiektów] poka-
zuje rejony Starego i Nowego Miasta, wraz z przydzielonymi
Jednym z najistotniejszych elementów poprzedzających tworzenie trzema stopniami hierarchii:
koncepcji iluminacji Pomnika Historii było skonstruowanie hierar- stopień 1 (najwyższy w hierarchii)  kolor pomarańczowy,
chii obiektów i wiążącej się z nią hierarchii luminacji. W tym celu stopień 2 (średni w hierarchii)  kolor zielony,
posłużono się specjalnie stworzoną na potrzeby masterplanu, stopień 3 (najniższy w hierarchii)  kolor niebieski.
 metodą ideogramów , w której poszczególne obiekty otrzymały Przedstawienie graficzne [Rys. 3. Skalowanie obiektów] jest wy-
 punkty w postaci ideogramów [Rys. 1. Równoważność nikiem przyporządkowania stopnia hierarchii do wartości na skali
ideogramów], w następujących dziedzinach: luminacji (jasności obiektów wyrażonej w cd/m2; im więcej ideo-
turystyka  pozycja obiektu w przewodnikach i listach naj- gramów, tym wyższa wartość luminancji) oraz temperatury bar-
ważniejszych obiektów,  perełek Warszawy, np. polecanych do wowej (wyrażonej w kelwinach) z określonymi wartościami dla
obejrzenia na stronach internetowych Urzędu m.st. Warszawy  poszczególnych elementów obiektu (elewacja, dach, wieża itp.).
 ideogramy na tle zielonym;
zabytki  rodzaj wpisu do rejestru zabytków  ideogramy na Myśl przewodnia koncepcji iluminacji Pomnika Historii
tle niebieskim; Punktem wyjścia tworzenia koncepcji iluminacji Pomnika Historii
widoczność obiektu: umiejscowienie, natężenie ruchu, było postawienie następującej tezy:
otoczenie  ideogramy na tle żółtym. Każde skupisko miejskie posiada w sobie zakodowane  DNA
Według tego narzędzia, pojedyncze obiekty otrzymały, w zależno- świetlne , które  wydobyte w umiejętny sposób  tworzy natu-
ści od ich znaczenia historycznego, wpisu w rejestrze zabytków ralny, uporządkowany i estetyczny wizerunek nocny aglomeracji.
oraz widoczności, odpowiednią liczbę ideogramów. Warszawa to nie tylko Starówka i Pomnik Historii. Aby odtworzyć
Im ważniejszy obiekt, o lepszym położeniu i znaczeniu, tym więk- kompletny świetlny wzór DNA dla jednej części miasta, należało
Rys. 1. Równoważność ideogramów
Rys. 3. Skalowanie obiektów
4
Rys. 2. Mapka hierarchii obiektów
Rys. 4. Szkic koncepcji
uwzględnić również sąsiadujące z nią obszary. Umieszczony obok
szkic [Rys. 4. Szkic koncepcji] przedstawia schematyczny po-
dział miasta na część nowoczesną, historyczną i mieszkalną.
Szkic ten uwidacznia potrzebę globalnego potraktowania tematu
iluminacji Pomnika Historii, który jest częścią składową całości.
Za pomocą asocjatywnej metody analizy [Rys. 5. Asocjatywna
analiza. Wywód koncepcji], identyfikującej ukryte przekazy
w strukturze miasta, wyodrębniono w obszarze planowania kod
temperatur barwowych światła dla poszczególnych obszarów
[Rys. 6. Mapka temperatur barwowych].
Starówka, jako kolebka tradycji, regionalności i identyfikacji kultu-
rowej, jest przepełniona informacjami  genetycznymi . Inspiracją
do koncepcji iluminacji było wydobycie tych informacji i przetwo-
rzenie ich na potrzebę tego opracowania.
Wyodrębnione w analizie granice dystryktów stały się przewodnią
częścią składową koncepcji iluminacji.
Na powstały podział obszaru Starego Miasta, Nowego Miasta,
okolic Starego Miasta, Cytadeli oraz Bulwarów Wiślanych, prze-
plecionych terenami zieleni, nowa koncepcja nakłada odpowied-
Rys. 6. Mapka temperatur barwowych
niki świetlne   przestrzenie światła [Rys. 7. Przestrzenie
światła].
Koncepcja rozgranicza starsze historycznie obszary od młod- Definicja kodu DNA
szych, nadając im różniące się od siebie temperatury barwowe Aby wybrana koncepcja była czytelna i możliwa w zastosowaniu,
światła. Im starszy obszar, tym cieplejsza barwa oświetlenia. została zapisana w formie  W-wa DNA - księgi reguł iluminacyj-
Przestrzenie te gwarantują przejrzystość i rozpoznawalność poje- nych. Z zapisów tego kodu wynikają zalecenia do stworzenia
dynczych obszarów miasta. koncepcji iluminacji obiektów, hierarchii światła oraz opraw
oświetlenia ulicznego. Ta  mała konstytucja powinna uzyskać
wysoki stopień w randze przepisów lokalnych. W momencie
Rys. 5. Asocjatywna analiza. Wywód koncepcji
Rys. 7. Przestrzenie światła
wprowadzenia ich w życie będzie ona kształtowała nowy, czytelny, W ramach opracowania wyznaczono siedem reguł iluminacyjnych:
uporządkowany i konsekwentny wizerunek nocny sylwety miasta 1. reguła kontrastu względnego,
oraz Pomnika Historii. 2. reguła jasności bezwzględnej (luminancja średnia),
Zastosowanie tych reguł będzie aktywnie zapobiegać tzw. wojnie 3. reguła jasności/wysokości,
świateł. Reguły iluminacji określają m.in. wartości luminancji 4. reguła temperatury barwowej,
i natężenia oświetlenia poprzez wprowadzenie przedziałów doz- 5. reguła przestrzeni świetlnych,
wolonych wartości, pozostawiając pewne pole dla wolności 6. reguła hierarchii świetlnej obiektów historycznych,
artystycznej, cech indywidualnych obiektu itp. 7. reguła hierarchii świetlnej obiektów znajdujących się przy placach.
7
Zastosowanie reguł DNA Podane wartości podlegają tolerancji ludzkiego oka. Przykładowo,
Sylweta Starego i Nowego Miasta, jako jeden z najpiękniejszych podane temperatury są precyzyjnie osiągalne przy zastosowaniu
widoków starej Warszawy, pomnik UNESCO, historycznie ważne np. technologii ledowej (mieszanie światła), a w razie użycia stan-
miejsce i zespół architektoniczny, godny ochrony kultury świato- dardowo produkowanych lamp, np. lamp metalohalogenkowych,
wej, wymaga ostrożnej, ale konsekwentnej inscenizacji świetlnej. należy zastosować dostępne z
ródła o Tb najbardziej zbliżonej
Ustalenie wymaganych parametrów iluminacji dla obiektów do wymaganych. Powyżej przedstawiono ilustrację pokazującą
widocznych od strony Wisły było punktem wyjścia do zaprojekto- zastosowanie reguł DNA koncepcji  Warszawa światłem
wania oświetlenia Pomnika Historii Warszawy. malowana na sylwecie miasta, według księgi reguł iluminacji
Skarpa Warszawska stanowi podstawowy element historycznej [Rys. 8. Skalowanie. Panorama Starego Miasta].
panoramy Warszawy, wiążący Trakt Królewski z historycznymi Ważnym elementem wspomagającym wprowadzenie koncepcji
rezydencjami położonymi na skarpie, z podskarpiem i Wisłą. w życie było stworzenie kart wymagań ogólnych i szczegółowych
Jest to również podstawowy element topograficzny, na którym dla najważniejszych budynków północnej części Pomnika Historii.
obrosło miasto, pierwszorzędny dla tożsamości miasta, świad- Karty te, powstałe we współpracy firm Elpro i Studio DL, posłużą
czący o jego wyjątkowości. Ze względu na te istotne wartości jako narzędzie wspomagające proces szczegółowego planowania
zarówno przyrodnicze, jak i kulturowe, ważne jest utrzymanie iluminacji obiektów i obszarów oraz przyczynią się do wprowa-
i świadome kreowanie panoramy miasta. dzenia długotrwałego ładu świetlnego w stolicy. Projektanci
Spójność, czytelność, plastykę i konsekwencję w oświetleniu oświetlenia powinni potraktować owe wskazówki jako wytyczne
gwarantuje dostosowanie iluminacji do powstałej już wcześniej w procesie projektowania przyszłych iluminacji, które wprawdzie
wspomnianej księgi reguł. Na jej podstawie zostały wyznaczone nadają kierunek, ale nie ograniczają ich wolności artystycznej.
ogólne, wymagane wartości luminancji (jasności) i temperatury
barowej (Tb) światła dla budynków widocznych od strony Wisły. Multimedia
Następnie z użyciem księgi reguł można wyznaczyć parametry Warszawa jest miastem nowoczesnym, tętniącym życiem.
iluminacji dla dowolnych obiektów z obszaru Pomnika Historii. Klasyczne środki wyrazu w kompleksowej iluminacji Pomnika
Rys. 9. Mapka oświetlenia dachów
i umiejscowienia systemów multimedialnych
8
Rys. 8. Skalowanie. Panorama Starego Miasta
Historii nie w pełni oddają charakter miasta i jego ambicji. Za pomocą welonu świetlnego (muśnięcia światłem jak w poświa-
Starówka jest historycznym centrum miasta i jego wizytówką, cie księżycowej) koncepcja wydobywa z ciemności trójwymiaro-
wyposażoną w bogaty kalendarz imprez kulturalnych. Przyciąga wość miasta oraz jego osobliwy charakter. Welon nie jest
nie tylko turystów zainteresowanych historią miasta, ale także równomierną iluminacją fasad, może posiadać różne  kształty .
mieszkańców i przyjezdnych, ciekawych zjawisk sztuki i rozrywki. Jego zadaniem jest ogólne rozjaśnienie przestrzeni miejskiej,
Te czynniki sprawiają, iż obszar ten wymaga użycia innych środ- tworzące szczególną atmosferę, tak aby obserwator przemiesz-
ków przekazu niż tylko klasyczne iluminacje. Jako uzupełnienie czał się pomiędzy mrokiem, półmrokiem i światłem.
koncepcji iluminacji, Studio DL przewiduje możliwość zastosowa- Koncepcja przewiduje wprowadzenie welonu światła za pomocą
nia nowoczesnego przekazu multimedialnego [Rys. 9. Mapka oś- nowego oświetlenia ulicznego, które powinno być zmodernizo-
wietlenia dachów i umiejscowienia systemów multimedialnych]. wane w obszarze Pomnika Historii.
Welon światła  więcej niż ciemność, mniej niż iluminacja Skalowanie
 To dyskretne z
ródło światła pokazuje to, co jest ważne w wize- Oprócz już wymienionych kart wymagań dla poszczególnych
runku miasta, jego twarz  architekturę, podkreśla jego piękno, obiektów, powstały również plansze ilustrujące wytyczne do ilumi-
zapewnia uczucie bezpieczeństwa. Nie rości sobie prawa perfek- nacji większych obszarów, jak ważne place lub ulice stolicy.
cyjnej iluminacji, jego celem jest zniuansowane zaakcentowanie Celem owych plansz jest przedstawienie umiejscowienia welonu
istniejącej zabudowy i podkreślenie jej sylwety na tle nocnego światła, dostarczenie informacji o natężeniu oświetlenia wybra-
warszawskiego nieba... (Norbert Wasserfurth). nych fasad i obiektów w jednostce (luks) wraz z określeniem tem-
Subtelne rozjaśnienie wszystkich fasad w obszarze planowania peratury barwowej z
ródeł światła w kontekście przestrzennym.
jest kolejnym uzupełnieniem i ważnym elementem koncepcji Na podstawie przedstawionych ilustracji możliwe będzie stworze-
iluminacji  Warszawa światłem malowana [Rys. 10. Mapka nie koncepcji iluminacji wybranych budowli, zgodnie z założeniami
welonu świetlnego]. Rozpoznawalność charakteru miasta jest masterplanu. Jednocześnie zabezpieczą one prawidłowy długofa-
ważną cechą, która pomaga obserwatorowi w orientacji. lowy rozwój przestrzeni świetlnej Pomnika Historii.
Rys. 10. Mapka welonu świetlnego
OBSZAR POA
UDNIOWY POMNIKA HISTORII
Idea iluminacji części drugiej (południowej) Pomnika Historii Na podstawie analizy zostały wyznaczone tzw. wyjścia, pętle,
Warszawy jest kontynuacją całościowej koncepcji  Warszawa [Rys. 11. Wyjścia i pętle] charakter placów, miejsca spotkań
światłem malowana  opracowanej w roku 2009 dla [Rys. 12. Place i miejsca spotkań]. Wyniki analizy posłużyły
jego części północnej. bezpośrednio do opracowania koncepcji iluminacji.
Z analizy obszaru południowego Pomnika Historii wynika, iż po-
siada on inny charakter, cechy oraz jest około dwukrotnie większy Wejścia do miast. Trakty komunikacyjne
od części północnej. Największa różnica polega jednak na tym, iż: Most Śląsko-Dąbrowski oraz Trasa A
azienkowska tworzą
przecięty jest on ważnymi arteriami komunikacyjnymi, obramowanie południowej części obszaru Pomnika Historii
posiada kilka częściowo zabudowanych osi historycznych, i stanowią bramy wejściowe do poszczególnych dzielnic.
jego zabudowa jest nie zawsze spójna, Główne trasy komunikacyjne jak: Wybrzeże Gdańskie, przejście
duże place i punkty ogniskowe zajmują dużą część obszaru, z mostu Śląsko-Dąbrowskiego w aleję Solidarności, aleja 3 Maja
brak widoku ogólnego pejzażu. przechodząca w Aleje Jerozolimskie oraz Trasa A
azienkowska,
Rys. 11. Wyjścia i pętle
okrążające obszar Pomnika Historii, są również ważnymi sytua- Trakt Królewski
cjami wejściowymi i spełniają rolę wizytówki miasta. Orientacja Wyodrębnienie i uporządkowanie Traktu Królewskiego
w takich obszarach gra bardzo dużą rolę, aczkolwiek charakter powinny nastąpić poprzez:
oświetlenia tras funkcjonalnych powinien różnić się od traktów 1. zastosowanie konsekwentnego wzoru oprawy ulicznej;
reprezentacyjnych. idealnym rozwiązaniem byłoby stworzenie niepowtarzalnej
oprawy, specjalnie wykonanej dla Traktu Królewskiego;
Tereny zieleni 2. zastosowanie cieplejszego światła niż w sąsiadujących ulicach;
Dużą część południowego obszaru Pomnika Historii zajmują te- w rejonie Krakowskiego Przedmieścia barwy kamienic są pomalo-
reny zieleni. Są one istotnym elementem w strukturze przestrzen- wane na wyraz
nie cieplejsze barwy niż pozostała część Traktu;
nej miasta. Zapewniają mieszkańcom metropolii komfort wizualny warto w tym rejonie podkreślić to przez jeszcze cieplejsze światło;
oraz umożliwiają wypoczynek i rekreację. Charakter i styl tych 3. zastosowanie dodatkowego świetlnego elementu
miejsc decydują o tym, czy ludzie chętnie spędzają tam wolny identyfikacji Traktu;
czas i czy czują się bezpiecznie. Odpowiednia inscenizacja natury, 4. podkreślenie podobnego charakteru iluminacji obiektów znajdu-
pokazująca również nocą jej postać i walory, jest elementarnym jących się bezpośrednio przy Trakcie: kreacja świetlna dostojna
składnikiem masterplanu iluminacji miasta. Stworzenie przyjaznej bądz
umiarkowana, ponadto welon światła (Przy Trakcie Królew-
i przede wszystkim bezpiecznej atmosfery świetlnej przyczyni się skim znajdują się bardzo atrakcyjne budynki, dlatego też warto je
do zwiększenia atrakcyjności terenów zieleni w mieście. uwidocznić przynajmniej przez welon światła. Należy zwrócić uwa-
Rys. 12. Place i miejsca spotkań
11
gę, aby światło dobrze oddawało zróżnicowane barwy budynków). Wyróżniono trzy sposoby oświetlenia placów:
5. zachowanie ciągłości Traktu na dużych skrzyżowaniach i pla- 1. wyspy światła  iluminowane pierzeje  bez rozświetlania
cach: w szczególności przy rondzie de Gaulle a, placu Trzech posadzki (obecnie np. plac Zamkowy),
Krzyży, placu Na Rozdrożu. 2. obszary światła  oświetlenie fragmentów posadzki placu
(obecnie np. plac Piłsudskiego),
Oprócz osi Traktu Królewskiego, również inne: jak Oś Saska, 3. dywan światła  jednolite rozświetlenie posadzki placu.
Stanisławowska, nie są dobrze wyeksponowane. Należy je
 przywrócić miastu poprzez wyraz
ne zaznaczenie ciągłości Masterplan Pomnika Historii proponuje następujące rozwiązania:
osi przy pomocy światła. Zalecenia: 1. plac Zamkowy  wyspy światła
1. uwidocznić ciągłość Osi Saskiej i Osi Stanisławowskiej, 2. plac Bankowy  dywan światła + wyspy światła,
tak aby nocą wyraz
nie rozpoznawalny był ich przebieg; 3. plac Teatralny  wyspy światła,
2. uporządkować nocny widok osi Alej Jerozolimskich (rodzaj 4. plac Piłsudskiego  obszary światła, wyspy światła (Grób
masztu, wysokość punktu świetlnego, prowadzenie światłem, Nieznanego Żołnierza i Krzyż Jana Pawła II),
reklamy świetlne); 5. plac przy rondzie de Gaulle a  dywan światła,
3. zwrócić uwagę na czytelność skrzyżowania osi Traktu Królew- 6. plac Trzech Krzyży  dywan światła, wyspy światła (kościół
skiego i Alej Jerozolimskich (np. zróżnicowany rodzaj masztu, św. Aleksandra),
wysokość punktu świetlnego, temperaturę barwową itp.); 7. plac Na Rozdrożu  dywan światła.
4. osie przebiegające przez tereny zieleni mogą zostać
wyeksponowane z wykorzystaniem oświetlenia zieleni. Pętle i wyjścia
Trakt Królewski stanowiący kręgosłup południowej części Po-
Place i miejsca spotkań mnika Historii Warszawy nie jest jedynym atrakcyjnym miejscem
Place to bardzo ważne przestrzenie o charakterze reprezentacyj- tego obszaru. Odchodzące od niego ulice prowadzą do wielu inte-
nym i komunikacyjnym. Różnią się jednak między sobą znacznie resujących miejsc spotkań, ciekawych obiektów architektonicz-
charakterem, klimatem, natężeniem ruchu, stylem itp. Z tego nych. W związku z tym wyróżniono dwa rodzaje takich szlaków:
względu dokonano szczegółowej analizy każdego z placów. wyjścia z Traktu Królewskiego oraz pętle. Wyjściami są ulice pro-
Wzięto pod uwagę hałas samochodowy, dostęp do placów (prze- wadzące do interesujących obiektów, miejsc, np. do placów,
szkadzające drogi, parkingi), zieleń, spójność obiektów, klimat. skwerów, parków, muzeów. Ze względu na funkcję łączącą Trakt
Na jej podstawie stwierdzono, że duże place obecnie nie zachę- Królewski z innymi miejscami wartymi uwagi, wyjścia powinny
cają do dłuższego pozostania, zatrzymania się, nie są naturalnymi pełnić rolę łącznika,  prowadzić , dawać poczucie bezpieczeń-
miejscami spotkań. Zauważono natomiast, że takimi miejscami stwa. Z kolei pętle pełnią podobną funkcję z tą jednak różnicą, że
są mniejsze placyki, skwery itp. Na podstawie obserwacji w założeniu osoby po dojściu do ciekawego miejsca-obiektu wra-
wyznaczono właśnie takie miejsca, nazywając je  miejscami cają z powrotem na Trakt. Pętle powinny zachęcać przechodnia do
spotkań . Zostały one przedstawione na mapie [Rys. 12. Place zboczenia z głównej trasy, poświęcenia chwili czasu na wejście
i miejsca spotkań]. do uliczki, ciekawego miejsca i powrotu na Trakt Królewski.
Miejsca spotkań (placyki, skwery) powinny zachęcać do odpo-
czynku, emanować przyjemnym, przytulnym klimatem świetlnym,
dawać poczucie bezpieczeństwa, zachęcać do zatrzymania się
w tym miejscu, spędzenia czasu. Miejsce takie można porównać
do pokoju mieszkalnego, w którym często przebywamy. Podobnie
w przestrzeni miejskiej. Dobrze zaaranżowana, wyposażona prze-
strzeń naturalnie staje się miejscem chętnie odwiedzanym.
Konsekwencją tego jest teza, jaką stawia Studia DL, iż oświetlając
 miejsca spotkań , należy starać się stworzyć pokrewną atmos-
ferę do tej wnętrza pomieszczenia mieszkalnego np. poprzez:
1. oświetlenie pośrednie  iluminację budynków, monumentów itp.,
2. oświetlenie akcentujące  iluminację zieleni,
3. atrakcyjną małą architekturę (ławki, kosze itp.),
4. oryginalne rozwiązania świetlne, oprawy oświetleniowe,
5. spójną i czytelną kompozycję plam świetnych na placu (brak
olśnienia, chaosu świetlnego).
Duże place
Duże place powinny  wygrać swą iluminacją z rzęsiście oświetlo-
nymi przyległymi ulicami. Delikatne, oświetlenie obiektów nie sta-
nowi żadnej konkurencji dla oświetlenia ulicznego. Oświetlenie
dużych placów powinno być silniejsze i chłodniejsze niż skwerów.
Ten sam plac w zależności od sposobu oświetlenia może otrzy-
mać różny wizerunek nocny.
12
Rys. 13. Temperatura barwowa
13
Rys. 14. Temperatura barwowa  opis
Rys. 15. Diagram warszawski
Rys. 16. Diagram warszawski  wizualizacje porównawcze
na przykładzie kościoła Najczystszego Serca Maryi w Warszawie
a. Oświetlenie użytkowe b. Wyróżnienie światłem c. Oświetlenie dekoracyjne d. Oświetlenie użytkowe [a]
+ wyróżnienie światłem [b]
Światło emitowane jest przez Światło emitowane jest przez Światło emitowane jest przez + oświetlenie dekoracyjne [c]
latarnie uliczne naświetlacze zainstalowane na reflektory doziemne
masztach oddalonych umiejscowione Kombinacja trzech różnych rodza-
o kilkanaście metrów u podstawy obiektu jów oświetlenia stworzyła docelowe
od kościoła rozwiązanie iluminacji kościoła
Podsumowanie
Masterplan iluminacji jest długookresowym, spójnym planem
wprowadzenia ładu świetlnego w obszarze Pomnika Historii
Warszawy. Masterplan iluminacji Pomnika Historii Warszawy przy-
czyni się do uwidocznienia i zachowania sylwety Starówki, jako
symbolu kulturalnego i historycznego rdzenia miasta Warszawy
chronionego przez UNESCO. Iluminacja zabytkowej sylwety Sta-
rówki oraz dachów, ma na celu wyłonienie ich znaczenia z  ciem-
ności nieistnienia . Panorama Pomnika Historii oraz wybrane
obszary i ważne obiekty zostały wyskalowane zgodnie z założe-
niami i regułami masterplanu w celu wyeksponowania światłem
architektonicznej trójwymiarowości i wyodrębnienia tego obszaru
na tle burzliwie rozwijającego się miasta.
Bardzo ważnym elementem koncepcji było rozdzielenie owej noc-
nej panoramy oświetlenia obiektów współczesnych od oświetlo-
nych obiektów i obszarów historycznych. Za pomocą podziału
obszarów i przydzielenia obiektów odpowiednim przestrzeniom
światła, cel ten został na płaszczyz
nie planistycznej osiągnięty.
Masterplan, jako narzędzie projektantów i jednostek odpowiedzial-
nych za rozwój przestrzeni miejskiej, powinien uzyskać status
uchwałodawczy, by móc pełnić rolę  stróża porządku
świetlnego w stolicy.
Wprowadzenie ładu świetlnego Pomnika Historii w życie, zgodnie
z jego charakterem oraz wymaganiami standardów ekologicznych,
środowiskowych i ekonomicznych, będzie możliwe tylko wów-
czas, jeśli interpretacja masterplanu i jego wyników otrzyma
wysokie znaczenie planistyczne i zostanie konsekwentnie
wdrażane na przełomie kilkunastu, a nawet kilkudziesięciu lat.
Patrząc na przykłady z innych miast europejskich, można
wnioskować, że na sukces poczynionych działań nie trzeba
będzie długo czekać.
Wykreowanie podstawowych reguł jest idealnym początkiem,
a ich konsekwentne przestrzeganie gwarancją sukcesu.
15
SUMMARY
The master plan for illumination is a long term, cohesive plan buildings from the lighting of historical structures and areas.
that introduces order to lighting in the area of the Monument This goal is achieved on a planning level with the help of
to the History of Warsaw. the subdivision of areas and the assignment of structures to
This Monument to the History of Warsaw illumination master plan appropriate lighting space. A tool in the hands of designers and
will play a role in making the silhouette of the Old Town more units responsible for the development of urban space, this master
visible and shall aid in preserving it as a cultural symbol and as plan should be given the status of a by law so it can meet the role
the historical core of the City of Warsaw protected by UNESCO. of  guardian of lighting order in the capital.
Illuminating the historical silhouette of the Old Town, as well as its The bringing of lighting order in the Monument to History into
roofs, is intended to bring out their meaning from the  darkness effect, in line with its character and requirements as dictated by
of nonexistence and to avert the threat of their being deprived ecological, environmental, and economic standards, will only be
of the title of UNESCO World Heritage Historical Monument possible if the interpretation of the master plan and its results are
Panorama. Selected sites and major structures have been scaled assigned high planning priority and are consistently applied over
in line with the guidelines and rules of the master plan in order a period of more than a dozen years or even successive decades.
to apply light to underscore an architectural three dimensionality In observing examples in other European cities, it may be
and to isolate this area from out of a background of a torrentially concluded that the wait for the success of these actions will not
developing city. A very important element of the concept is the be long. The creation of basic rules is an ideal beginning.
separation of the nighttime panorama of illuminated contemporary Their consistent observance guarantees success.
projekt graficzny Zbyszek Gonciarz
tłumaczenie Ryszard EL. Nawrocki
zdjęcia Stefan R. Sadowski
MAGAZYN URBANISTYCZNO-ARCHITEKTONICZNY
wydaje Biuro Architekrury i Planowania Przestrzennego Urzędu m.st. Warszawy
redakcja plac Defilad 1, PKiN XIII p. 00-901 Warszawa, tel. [phone], fax [phone]
redaguje zespół Małgorzata Zdancewicz  redaktor prowadząca, Marek Mikos  konsultacja merytoryczna, Katarzyna Niekrasz, Andrzej Śwital
Redakcja zastrzega sobie prawo redagowania i skracania powierzonych tekstów
16
16 e-mail [e-mail] http://um.warszawa.pl ISSN 1427-907X