Deklinacja - Declinatio
Deklinacja (Declinatio) to odmiana przez przypadki i liczby (z uwzględnieniem rodzaju). Deklinacji
podlegają rzeczowniki, przymiotniki, zaimki i imiesłowy. W łacinie wyróżnia się pięć deklinacji, przy czym trzecia
deklinacja posiada trzy typy. O tym, do której deklinacji należy słowo, decyduje końcówka jego dopełniacza l.poj.
(Gen. sg.), którą słowniki podają zaraz po głównej formie.
I deklinacja - declinatio prima
Do pierwszej deklinacji należą słowa zakończone w mianowniku na -a, zaś w dopełniaczu na -ae. Ich temat
(znajdowany w Gen. pl. pod odcięciu końcówki -rum) kończy się na -a, dlatego pierwszą deklinację nazywa się
także "deklinacją -a". Zwykle są to:
�� rzeczowniki rodzaju żeńskiego, przede wszystkim oznaczające pojęcia abstrakcyjne:
anima, -ae f - dusza
clementia, -ae f - łagodność
concordia, -ae f - zgoda
industria, -ae f - pracowitość
iustitia, -ae f - sprawiedliwość
lingua, -ae f - język
�� niektóre rzeczowniki rodzaju męskiego lub męsko-żeńskiego, w tym nazwy narodowości:
nauta, -ae m - żeglarz
agricola, -ae m - rolnik
incola, -ae mf - sąsiad/sąsiadka
poeta, -ae m - poeta
Belga, -ae m - Belg
Persa, -ae m - Pers
Schemat końcówek I deklinacji:
I dekl. Sing Plur
Nom. -a -ae
Gen. -ae -

rum
Dat. -ae -is
Acc. -am -as
Abl. -

-is
Voc. -a -ae
Przykład odmiany w I deklinacji:
puella, -ae f - dziewczynka
I dekl.
Sing Plur
Nom. puella puellae
Gen. puellae puell

rum
Dat. puellae puellis
Acc. puellam puellas
Abl. puell

puellis
Voc. puella puellae
Anomalie pierwszej deklinacji:
�� dea, -ae f - bogini, filia, -ae f - córka, liberta, -ae f - wyzwolona kobieta: w Dat. i Abl. pl. występuje
czasem starsza forma deabus, filiabus, libertabus dla odróżnienia od form wyrazów należących do drugiej
deklinacji: deus, dei m - bóg, filius, fili m - syn, libertus, -ti m - wyzwoleniec:
deis deabusque - do bogów i bogiń
filiis et filiabus - do synów i córek
�� familia, -ae f - rodzina: ten rzeczownik zachował swoją starszą formę Gen. sing. w wyrażeniach:
pater familias - ojciec rodziny
mater familias - matka rodziny
�� w rzeczownikach złożonych z przyrostkiem -cola i -gena Gen. pl. może się również kończyć na -um:
Gen. pl.: genus agricolum (= agricolarum) - rodzina rolników
II deklinacja - declinatio secunda
Do drugiej deklinacji należą słowa, których temat (znajdowany w Gen. pl. pod odcięciu końcówki -rum) kończy się
na -o. Z tego powodu drugą deklinację nazywa się także "deklinacją -o". Gen. sg. wyrazów należących do tej
deklinacji kończy się na -i. Mogą to być rzeczowniki wszystkich rodzajów, przy czym:
�� rzeczowniki rodzaju męskiego kończą się na -us, -er, -ir
�� rzeczowniki rodzaju żeńskiego kończą się na -us
�� rzeczowniki rodzaju nijakiego kończą się na -um
Rzeczowniki kończące się na -er są dwojakiego typu:
�� puer, pueri m - chłopiec: "e" należy do tematu, więc jest zachowane we wszystkich formach
�� ager, agri m - pole: "e" nie należy do tematu, więc jest (dla ułatwienia wymowy) pomijane wszędzie z
wyjątkiem Nom. i Voc. sg.
Voc. sg. rzeczowników zakończonych na -us kończy się na -e.
Rzeczowniki rodzaju nijakiego mają takie same formy w Nom., Acc. i Voc. obu liczb.
Do drugiej deklinacji należą takie rzeczowniki jak:
caelum, -i n - niebo
dominus, -i m - pan
imperium, -i n - cesarstwo; rozkaz
ingenium, -i n - natura, talent
liber, libri m - książka
magister, magistri m - nauczyciel
malum, -i n - zło
minister, ministri m - sługa
modus, -i m - miara; sposób
oppidum, -i n - miasto
oraculum, -i n - wyrocznia
praeceptum, -i n - porada, wskazówka
proelium, -ii n - walka, bitwa
Schemat końcówek II deklinacji:
m, f n
II dekl.
Sing Plur Sing Plur
Nom. -us, -er, -ir -i -um -a
Gen. -i -orum -i -orum
Dat. -o -is -o -is
Acc. -um -os -um -a
Abl. -o -is -o -is
Voc. -e, -er, -ir -i -um -a
Przyład odmiany w II deklinacji:
annus, -i m - rok verbum, -i n - słowo
II dekl.
Sing Plur Sing Plur
Nom. annus anni verbum verba
Gen. anni annorum verbi verborum
Dat. anno annis verbo verbis
Acc. annum annos verbum verba
Abl. anno annis verbo verbis
Voc. anne anni verbum verba
Anomalie drugiej deklinacji:
�� imiona i kilka rzeczowników kończących się na -ius, -aius, -eius tworzy Voc. sg. przez dodanie
końcówki -i, np. Vergilius - Vergili, Gaius - Gai, Pompeius - Pompei, filius - fili.
�� rzeczowniki kończące się na -ius i -ium mogą tworzyć Gen. sg. albo przez dodanie końcówki -i, albo -ii,
np. negotium - negotii / negoti n - praca, interes.
�� rzeczownik deus, dei m - bóg posiada wiele równoważnych form:
Sing Plur
Nom. deus dei, dii, di
Gen. dei, divi deorum, deum
Dat. deo, divo deis, diis, dis
Acc. deum deos
Abl. deo, divo deis, diis, dis
Voc. deus, dive dei, dii, di
�� rzeczownik locus, -i m - miejsce w Nom. i Voc. pl. posiada formy loci i loca
�� kilka rzeczowników kończących się na -us jest rodzaju nijakiego:
pelagus, -i n - morze
virus, -i n - trucizna
vulgus, -i n - tłum
III deklinacja - declinatio tertia
Do trzeciej deklinacji należą rzeczowniki wszystkich trzech rodzajów, których temat (znajdowany w Gen. pl. po
odcięciu końcówki -rum) kończy się na spółgłoskę lub na samogłoskę -i. Trzecia deklinacja dzieli się na trzy typy:
�� IIIa - typ spółgłoskowy
�� IIIb - typ samogłoskowy
�� IIIc - typ mieszany
Aby rozpoznać typ odmiany należy stwierdzić, czy wyraz jest równozgłoskowy (parisyllaba), czy
nierównozgłoskowy (imparisyllaba):
�� równozgłoskowy ma w różnych przypadkach jednakową liczbę sylab
�� nierównozgłoskowy ma w różnych przypadkach różną liczbę sylab
Przykłady rzeczowników nierównozgłoskowych (porównano Nom. i Gen. sg.):
lex, leg-is f - prawo
consul, consul-is n - konsul
homo, homin-is m - człowiek
IIIa - typ spółgłoskowy
Do typu spółgłoskowego należą:
�� rzeczowniki nierównozgłoskowe:
aer, aeris m - powietrze
benignitas, -atis f - dobroć
comitas, -atis f - uprzejmość
decus, -oris n - ozdoba
facultas, -atis f - możliwość
homo, -inis m - człowiek
ius, iuris n - prawo
�� kilka rzeczowników równozgłoskowych:
canis, canis m - pies
frater, fratris m - brat
iuvenis, iuvenis m - młodzieniec
mater, matris f - matka
pater, patris m - ojciec
senex, senis m - starzec
vates, vatis m - wieszcz
�� przymiotniki w stopniu wyższym
W rzeczownikach rodzaju męskiego i żeńskiego, które kończą się na -s, ostatnia spółgłoska tematu często się
zmienia lub całkowicie zanika:
palus (palud-s) - "d" zanika
miles (milet-s) - "t" zanika
rex (reg-s) - "g" ubezdz
więcznia się i razem z "s" tworzy "x"
To zjawisko nie dotyczy głosek "p" i "b", które pozostają niezmienione przed -s, np. trabs, trab-is f - pień
drzewa, princeps, princep-is m - pierwszy mieszkaniec. Jeśli "s" należy do tematu, w odmianie między
samogłoskami wymienia się na "r", np. tempus, tempor-is n - czas. Schemat końcówek typu spółgłoskowego:
m, f n
IIIa dekl.
Sing Plur Sing Plur
Nom. różne -es różne -a
Gen. -is -um -is -um
Dat. -i -ibus -i -ibus
Acc. -em =Nom. =Nom. -a
Abl. -e -ibus -e -ibus
Voc. =Nom. =Nom. =Nom. =Nom.
Przykład odmiany dla typu spółgłoskowego III deklinacji:
homo, -inis m - człowiek nomen, -inis n - imię
IIIa dekl.
Sing Plur Sing Plur
Nom. homo homines nomen nomina
Gen. hominis hominum nominis nominum
Dat. homini hominibus nomini nominibus
Acc. hominem homines nomen nomina
Abl. homine hominibus nomine nominibus
Voc. homo homines nomen nomina
IIIb - typ samogłoskowy - do typu samogłoskowego należą:
�� przymiotniki w stopniu równym wszystkich rodzajów, zakończone w Gen. sing. na -is; przymiotniki mogą
mieć trzy, dwa, lub jedno zakończenie rodzajowe:
acer m, acris f, acre n - ostry/a/e
nobilis mf, nobile n - szlachetny/a/e
felix mfn - szczęśliwy/a/e
�� rzeczowniki rodzaju nijakiego zakończone na -e, -al, -ar (dawniej były to rzeczowniki równozgłoskowe)
animal, animalis n - zwierzę
exemplar, exemplaris n - przykład
mare, maris n - morze
rete, retis n - sieć
�� kilka rzeczowników równozgłoskowych rodzaju żeńskiego:
puppis, puppis f - statek
sitis, sitis f - pragnienie
securis, securis f - siekiera
turris, turris f - wieża
tussis, tussis f  kaszel; Schemat końcówek typu samogł. (rzeczowniki rodzaju nijakiego):
n
IIIb dekl.
Sing Plur
Nom. -e -ia
Gen. -is -ium
Dat. -i -ibus
Acc. -e -ia
Abl. -i -ibus
Voc. -e -ia
Przykład odmiany typu samogł. (rzeczowniki rodzaju nijakiego):
mare, -is n - morze
IIIb dekl.
Sing Plur
Nom. mare maria
Gen. maris marium
Dat. mari maribus
Acc. mare maria
Abl. mari maribus
Voc. mare maria
Schemat końcówek typu samogł. (przymiotniki):
m, f n
IIIb dekl.
Sing Plur Sing Plur
Nom. różne -es różne -ia
Gen. -is -ium -is -ium
Dat. -i -ibus -i -ibus
Acc. -em -es =Nom. -ia
Abl. -i -ibus -i -ibus
Voc. =Nom. =Nom. =Nom. =Nom.
IIIc - typ mieszany
Do tego typu należą rzeczowniki, które dawniej należały do typu samogłoskowego, ale póz
niej przyjęły temat
zakończony na spółgłoskę z wyjątkiem Gen. pl., gdzie zachowały samogłoskową końcówkę -ium:
�� rzeczowniki równozgłoskowe kończące się na -es i -is (z wyjątkiem należących do typu samogłoskowego):
nubes, nubis f - chmura
navis, navis f - statek
civis, civis mf - obywatel
ignis, ignis m - ogień
finis, finis mf - granica
�� rzeczowniki jednosylabowe kończące się na spółgłoskę i "s":
ars, artis f - sztuka
nox, noctis f - noc
urbs, urbis f - miasto
gens, gentis f - plemię, ród
�� rzeczowniki kończące się na -er, których temat (znajdowany w Gen. pl. po odrzuceniu końcówki -rum)
kończy się na dwie lub więcej spółgłosek:
imber, imbris m - deszcz
linter, lintris fm - łódz

Schemat końcówek typu mieszanego:
m, f n
IIIc dekl.
Sing Plur Sing Plur
Nom. różne -es różne -a
Gen. -is -ium -is -ium
Dat. -i -ibus -i -ibus
Acc. -em -es =Nom. -a
Abl. -e -ibus -e -ibus
Voc. =Nom. =Nom. =Nom. =Nom.
Przykład odmiany:
ars, -tis f - sztuka
IIIc dekl.
Sing Plur
Nom. ars artes
Gen. artis artium
Dat. arti artibus
Acc. artem artes
Abl. arte artibus
Voc. ars artes
Anomalie trzeciej deklinacji:
�� następujące rzeczowniki równozgłoskowe mają w Gen. pl. końcówkę -um zamiast -ium:
pater, patris m - ojciec
mater, matris f - matka
frater, fratris m - brat
senex, senis m - staruszek
juvenis, juvenis m - młodzieniec
canis, canis mf - pies
�� następujące rzeczowniki należące do typu mieszanego tworzą Abl. sg. zarówno z końcówką -e, jak i -i:
cives mf - cive, civi
ignis m - igne, igni
navis f - nave, navi
�� rzeczowniki rodzaju męskiego i nijakiego kończące się w Gen. pl. na -ium mają dwie formy Acc. pl: ze
starszą końcówką -is lub -es:
artes, artis
nubes, nubis
urbes, urbis
�� niektóre rzeczowniki należące do typu spółgłoskowego, zwłaszcza zakończone na -as, posiadają dodatkową
formę Gen. pl. kończącą się na -ium:
civitas, -atis f - miasto: civitatum, civiitatium
parens, -entis mf - rodzic: parentum, parentium
Rzeczownik lis, litis f - kłótnia posiada w Gen. pl. wyłącznie formę litium.
�� następujące rzeczowniki odmieniają się nieregularnie:
vis, - f - siła
Juppiter, Jovis m - Jowisz, najwyższy bóg rzymski
bos, bovis mf - krowa
sus, suis (sueris) mf - świnia
vis, - Juppiter, Jovis bos, bovis sus, suis (sueris)
Sing Plur Sing Plur Sing Plur Sing Plur
Nom. vis vires Juppiter - bos boves sus sues
Gen. - virium Jovis - bovis boum suis, sueris suum
Dat. - viribus Jovi - bovi bobus, bubus sui subus, suibus
Acc. vim vires Jovem - bovem boves suem sues
Abl. vi viribus Jove - bove bobus, bubus sue subus, suibus
Voc. vis vires Juppiter - bos boves sus sues
IV deklinacja - declinatio quarta
Do czwartej deklinacji należą rzeczowniki wszystkich trzech rodzajów, których temat (znajdowany w Gen. pl. po
odcięciu końcówki -um) kończy się na -u. Z tego powodu czwarta deklinacja zwana jest także "deklinacją -u". W
mianowniku rzeczowniki te kończą się na -us lub -u, zaś w dopełniaczu na -us. Najważniejsze rzeczowniki należące
do tej deklinacji to nazwy pięciu zmysłów:
auditus, -us m - słuch
gustatus, -us m - smak
odoratus, -us m - węch
sensus, -us m - dotyk
visus, -us m - wzrok
oraz rzeczowniki:
acus, -us f - igła, szpilka
arcus, -us m - łuk
cornu, -us n - róg
cultus, -us m - uprawa; ogłada
domus, -us f - dom
eventus, -us m - wynik
exercisus, -us m - wojsko
fructus, -us m - owoc
gelu, -us n - śnieg, lód
genu, -us n - kolano
gustus, -us m - smak, gust
Idus, -us f - (Plur: Ides) Idy
Jesus, -us m - Jezus
manus, -us f - ręka
magistratus, -us m - urząd
metus, -us mf - strach, niepokój
motus, -us m - ruch
porticus, -us f - portyk
senatus, -us m - senat
spiritus, -us m - duch
tribus, -us f - trzecia część ludu; dzielnica
usus, -us m - użycie, praktyka
Schemat końcówek IV deklinacji:
m, f n
IV dekl.
Sing Plur Sing Plur
Nom. -us -us -u -ua
Gen. -us -uum -us -uum
Dat. -ui -ibus -u -ibus
Acc. -um -us -u -ua
Abl. -u -ibus -u -ibus
Voc. -us -us -u -ua
Przykład odmiany w IV deklinacji:
magistratus, -us m - urząd cornu, -us n - róg
IV dekl.
Sing Plur Sing Plur
Nom. magistratus magistratus cornu cornua
Gen. magistratus magistratuum cornus cornuum
Dat. magistratui magistratibus cornu cornibus
Acc. magistratum magistratus cornu cornua
Abl. magistratu magistratibus cornu cornibus
Voc. magistratus magistratus cornu cornua
Anomalie czwartej deklinacji:
�� imię Jesus ma tylko trzy formy w liczbie pojedynczej: Nom. Jesus, Gen./Dat./Abl./Voc. Jesu, Acc. Jesum
�� rzeczownik domus, -us f - dom ma dodatkowe formy na wzór drugiej deklinacji:
Sing Plur
Nom. domus domus
Gen. domus, domi domuum, domorum
Dat. domui, domo domibus
Acc. domum domus, domos
Abl. domu, domo domibus
Voc. domus domus
V deklinacja - declinatio quinta
Do piątej deklinacji należą głównie rzeczowniki rodzaju żeńskiego (jedynie meridies jest rodzaju męskiego, a dies -
męsko-żeńskiego), których temat (po odcięciu końcówki -um w Gen. pl.) kończy się na -e. Z tego powodu
deklinację piątą nazywa się "deklinacją -e". Rzeczowniki należące do tej deklinacji kończą się na -es, a w
dopełniaczu na -ei.
Samogłoska "e" wydłuża się w Gen. i Dat. Sing. jeśli poprzedza ją "i": dies - di
i, ale: fides - fidei.
Najważniejsze wyrazy w tej deklinacji to:
dies, diei mf - dzień
effigies, -iei f - podobieństwo, obraz
facies, -iei f - twarz
fides, fidei f - wierność
materies, -iei f - materia
meridies, -iei m - południe
res, rei f - rzecz
spes, spei f - nadzieja
Schemat końcówek V deklinacji:
V dekl. Sing Plur
Nom. -es -es
Gen. -ei -erum
Dat. -ei -ebus
Acc. -em -es
Abl. -e -ebus
Voc. -es -es
Przykład odmiany w V deklinacji:
res, rei f - rzecz
V dekl.
Sing Plur
Nom. res res
Gen. rei rerum
Dat. rei rebus
Acc. rem res
Abl. re rebus
Voc. res res