Nr3w3.qxd 2007-07-03 19:59 Page 12
PSYCHIATRIA
KOBI ETA
KOBI ETA
I A L K O HOL
I A L K O HOL
dr n. med. Dariusz Wasilewski
12
Nr3w3.qxd 2007-07-03 20:00 Page 13
PSYCHIATRIA
Równouprawnienie nie dotyczy alkoholizmu. Mężczyz
ni piją więcej niż kobiety.
U mężczyzn obserwuje się wcześniejszy początek nadużywania alkoholu,
większą ilość spożywanego alkoholu, więcej problemów wynikających z uza-
leżnienia oraz powikłań somatycznych picia. Mężczyz
ni uzależnieni od alkoho-
lu wcześniej niż kobiety umierają, a czas przeżycia od chwili pierwszej hospi-
talizacji był u nich zwykle krótszy niż u kobiet.
obiety próbują  dorównać mężczy- jących z intensywnego picia alkoholu, takich jak patolo-
znom jednak i w tej dziedzinie. Od- gia wątroby (ryzyko alkoholowego uszkodzenia wątroby
setek kobiet uzależnionych od alko- u kobiet jest dwukrotnie wyższe niż u mężczyzn). Wystę-
holu wzrasta. Konsumpcja alkoholu powanie powikłań zdrowotnych i umieralność z powodu
wśród kobiet zaczęła się szczegól- alkoholu wzrasta wśród kobiet szybciej niż częstość wy-
Knie zwiększać po II wojnie światowej. stępowania wśród nich alkoholizmu. W USA w grupie
We wszystkich krajach, w których upowszechnia się kobiet w wieku 35-55 alkoholizm stanowi trzecią co do
tzw. zachodni styl życia, szybko narasta liczba kobiet częstości przyczynę zgonów i ustępuje w tej statystyce
uzależnionych, pijących w sposób szkodliwy. Zjawi- tylko wypadkom i chorobom nowotworowym.
sko to dotyczy również Polski. Rośnie zwłaszcza spo-
życie alkoholu przez dziewczęta. Odsetek osób uza- Kobiecy model picia
leżnionych wśród obu płci jest wyraz
nie zbliżony
w przedziale wiekowym 18-24. Z wiekiem różnice sta- Kobiecy model picia jest bardziej ukryty, co może wy-
ją się bardziej wyraz
ne. Może to sugerować, że nikać z przypisanej kobiecie roli matki i strażniczki
wskaz
niki uzależnienia rosną szybciej u kobiet niż ogniska domowego. Zgodnie z przestarzałym, ale po-
u mężczyzn. wszechnym stereotypem, alkoholiczka to osoba ze-
psuta moralnie i zaniedbująca swoje powinności spo-
Do lat 70. kobiety były prawie wyłączone z badań nad łeczne. Kobiety dobrze ubrane, pracujące i odnoszące
alkoholem zarówno epidemiologicznych, klinicznych, sukcesy wydają się być poza podejrzeniami. A pro-
jak i doświadczalnych. Nawet jeśli brały w nich udział, blem alkoholizmu kobiet nie omija żadnej grupy spo-
uwaga badaczy skoncentrowana była głównie na męż- łecznej czy zawodowej (aczkolwiek grupami szczegól-
czyznach. Jednakowoż, w miarę zmiany tego stanu rze- nego ryzyka są lesbijki, kobiety wchodzące w konflikt
czy okazało się, że kobiety piją inaczej, że ich uzależnie- z prawem oraz kobiety bezdomne). Kobiety zaczynają
nie różni się na tyle od uzależnienia mężczyzn, że poja- nadużywać alkoholu w póz
niejszym wieku niż męż-
wiła się wręcz sugestia, iż są to dwie odmienne choro- czyz
ni, czynniki dziedziczne odgrywają u nich znacz-
by. Tematu nie kontynuowano, jak dotąd kryteria uza- nie mniejszą rolę niż u mężczyzn. O ile mężczyz
ni czę-
leżnienia od alkoholu są takie same dla mężczyzn i ko- ściej piją alkohol w poszukiwaniu stymulacji, to kobie-
biet. Pewne jest jednak, że alkoholizm kobiet ma swoją ty sięgają po kieliszek z powodu obniżonego nastroju
specyfikę, co ma ogromne znaczenie między innymi bądz
stanów lękowych. W rodzinach alkoholiczek wy-
w terapii. Tradycyjne sposoby leczenia alkoholizmu zo- stępuje więcej przypadków chorób afektywnych, sa-
stały jednak opracowane z myślą o mężczyznach, co mobójstw, zaburzeń osobowości i innych zaburzeń
może zniechęcić niektóre kobiety do leczenia.
1
Czynniki ryzyka towarzyszące kobiecie
Kobiety są bardziej podatne na somatyczne następstwa
w ciągu całego życia
picia alkoholu. U kobiet uzależnionych od alkoholu czę-
ściej stwierdzano choroby somatyczne i zaburzenia psy- " Presja ze strony rówieśników i partnerów (oddziały-
wanie grupy, osób znaczących).
chiczne, takie jak: depresje, fobie oraz inne uzależnienia.
" Depresja, zaburzenia lękowe, bezsenność.
W badaniach obrazowych (CT i MRI) stwierdzono więk-
" Sposób reagowania na stresujące wydarzenia
sze niż u mężczyzn zaniki w obrębie struktur podkoro- i zdolność radzenia sobie w takich okolicznościach.
" Doświadczenia seksualne.
wych oraz ciała modzelowatego. Częściej spotyka się
" Wspólne mieszkanie z partnerem bez formalnego
u nich także zespół Wernickego-Korsakowa, otępienie
związku.
alkoholowe, polineuropatię alkoholową. U kobiet opisy-
" Używanie substancji psychoaktywnych innych niż
wane jest  zjawisko teleskopowe , które dotyczy przy- alkohol (narkotyki, leki uspokajające).
spieszonego rozwoju następstw somatycznych wynika-
13
Nr3w3.qxd 2007-07-03 20:00 Page 14
PSYCHIATRIA
psychicznych. Innym czynnikiem, który może usposa-
4
biać do nadużywania alkoholu przez kobiety, jest sek-
Czynniki ryzyka u kobiet
sualne wykorzystanie w dzieciństwie. Kobiety rzadziej
w wieku średnim (40-65 lat)
uczestniczą w libacjach alkoholowych, ciągi alkoholo-
" Niewielkie prawdopodobieństwo wejścia w nową
we trwają u nich krócej, rzadziej też piją przez cały
rolę życiową (czas  utraty swojej atrakcyjności ).
dzień lub rano. Również rzadziej występują u nich pa-
" Zespół  opuszczonego gniazda .
limpsesty ( urwanie filmu ) i majaczenie alkoholowe.
" Nadużywanie alkoholu przez męża i rozpad
małżeństwa.
2 " Samotne  popijanie w domu.
" Nadużywanie leków.
Czynniki ryzyka u dorastających
dziewcząt (12-20 lat)
" Współwystępowanie innych chorób.
" Problemy z zachowaniem (zachowania aspołecz-
ne, agresywne, dewiacyjne).
" Problemy szkolne (wagary, kłopoty z nauczyciela- Z piciem alkoholu nierzadko współistnieją u nich stany
mi, nieukończenie szkoły).
depresyjne, zaburzenia lękowe, bulimia psychiczna
" Pozytywne wywiady rodzinne w zakresie naduży-
oraz obniżona samoocena, uczucie wyobcowania lub
wania i uzależnienia od alkoholu.
samotności. Częściej zdarzają się próby samobójcze,
" Zaburzone środowisko domu rodzinnego (brak od-
częściej też do picia skłaniają je stresujące wydarze-
powiedniej opieki rodzicielskiej, poczucie bycia
nia oraz częściej nadużywają leków psychotropowych.
niechcianą, niekochaną).
W tabelach 1-5 przedstawiono czynniki ryzyka naduży-
" Wczesne doświadczenie spożycia alkoholu.
wania alkoholu przez kobiety.
" Wczesne palenie marihuany.
" Oczekiwania związane z piciem alkoholu (przeko-
Metabolizm alkoholu u kobiet
nanie, że alkohol usuwa zahamowania, poprawia
samopoczucie).
" Picie alkoholu przez rówieśników. U kobiet, w porównaniu z mężczyznami, obserwuje
" Wyobcowanie.
się odmienny metabolizm alkoholu. Może to mieć
wpływ na szybsze występowanie somatycznych
szkód zdrowotnych. Po spożyciu takiej samej ilości al-
Kobiety najczęściej piją w domu, w samotności, bar- koholu jego stężenie we krwi kobiety jest o około
dzo długo ukrywają swoje uzależnienie (mają szereg
przemyślnych sposobów chowania alkoholu: polecam
5
film -  Kiedy mężczyzna kocha kobietę ). Rzadko tra-
Czynniki ryzyka u kobiet
cą pracę z powodu picia alkoholu, a czasem tłuma-
w podeszłym wieku (po 65 r. ż.)
czą, że alkohol staje się wręcz specyficznym środkiem
dopingującym w pracy zawodowej. Odwrotnie niż
" Nadużywanie alkoholu przez osoby znaczące
w przypadku mężczyzn uzależnionych od alkoholu,
(przede wszystkim przez męża).
częściej dochodzi u nich do rozwodów (prędzej mąż
" Przejście na emeryturę (także małżonka).
zostawi żonę alkoholiczkę, niż żona męża alkoholika). " Kłopoty finansowe.
" Przyjmowanie leków psychoaktywnych.
" Przebywanie w domach stałego pobytu dla osób
3 starszych (kobiety żyją dłużej i w tych domach jest
ich więcej).
Czynniki ryzyka u młodych kobiet (20-40 lat)
" Problemy związane z pełnieniem ról (kobiety  ro-
biące karierę , niezamężne, rozwiedzione, mające
40 proc. wyższe niż u mężczyzny. Zjawisko to spowo-
pijących partnerów).
dowane jest kilkoma przyczynami. Kobiety mają
" Problemy zdrowotne (problemy ginekologiczne,
mniejszą zawartość wody w organizmie oraz wyższy
niemożność zajścia w ciążę, poronienia).
stosunek tkanki tłuszczowej do beztłuszczowej masy
" Nałogowe palenie papierosów.
ciała. U kobiet stwierdzono szybsze wchłanianie alko-
" Życie  po trzydziestce (czwarta dekada najbar-
holu wskutek niższej aktywności dehydrogenazy alko-
dziej niebezpieczna, najintensywniejsze konflikty
holowej (enzymu rozkładającego alkohol) w soku żo-
i emocjonalne załamania).
łądkowym. Wchłanianie alkoholu jest dodatkowo
14
Nr3w3.qxd 2007-07-03 20:00 Page 15
PSYCHIATRIA
zwiększane przez estrogeny  dlatego kobieta upija Leczenie alkoholizmu u kobiet
się łatwiej w przedmiesiączkowej fazie cyklu. Na spo-
wolnienie metabolizmu alkoholu wpływ ma także Coraz częstszy jest pogląd, że dla kobiet powinno się
przyjmowanie doustnych środków antykoncepcyjnych opracowywać specjalne programy leczenia uwzględniają-
 alkohol wówczas dłużej krąży we krwi. Kobiety, któ- ce specyfikę ich alkoholizmu. Takie programy są tworzo-
re wypijają 3 lub więcej standardowych drinków ne, również w Polsce. Jednak dostępność tych progra-
dziennie (standardowy drink to taki, który zawiera 10 mów jest niewystarczająca, dlatego też alkoholiczki rza-
g czystego etanolu  szklanka piwa, mały kieliszek dziej się leczą. Na ten fakt ma również wpływ silnie zazna-
wódki bądz
lampka wina), doświadczają takich sa- czone u kobiet poczucie winy i wstydu, obawa przed styg-
mych szkód zdrowotnych jak mężczyz
ni pijący trzy- matyzacją oraz trudności w oderwaniu się od obowiąz-
krotnie więcej. Dlatego, pomimo że bezwzględna licz- ków rodzinnych. Mają słabsze wsparcie w rodzinie pod-
ba zgonów jest wyższa u alkoholików, ryzyko zgonu czas leczenia  ich partnerów zazwyczaj trudno namówić
wśród kobiet uzależnionych od alkoholu jest wyższe. do współpracy. Bywa wręcz tak, że rodzina i przyjaciele
sprzeciwiają się podejmowaniu leczenia, bo na przykład:
Wpływ alkoholu na stan zdrowia i funkcjo-  kto się wówczas będzie zajmował domem? . Motywem
nowanie organizmu kobiety demobilizującym bywa również zazdrość, bo:  w czasie
terapii kogoś pozna albo zakocha się w terapeucie?
Ciężkie formy alkoholowych uszkodzeń wątroby są Kobiety częściej korzystają z innych usług medycz-
znacznie częstsze u kobiet niż u mężczyzn, a docho- nych, ponieważ częściej cierpią na różne zaburzenia
dzi do nich po krótszym niż u mężczyzn okresie inten- somatyczne (gastryczne, ginekologiczne), zaburzenia
sywnego picia. Przy tej samej dziennej dawce alkoho- lękowo-depresyjne, a także częściej nadużywają środ-
lu, zapalenie trzustki wystąpi szybciej u kobiet niż ków uspokajająco-nasennych lub przeciwbólowych.
u mężczyzn. Picie więcej niż jednego drinka dziennie Dlatego ważne jest prowadzenie badań przesiewo-
podnosi ryzyko wystąpienia raka sutka (szczególnie wych podczas wizyty lekarskiej i umiejętność wyłania-
picie przed 30 r. ż.), ponieważ alkohol powoduje nia osób z problemami alkoholowymi. Pytanie o spoży-
wzrost stężenia estrogenów. Nie stwierdzono wpływu cie alkoholu musi być rutynowym elementem wywiadu
alkoholu na powstawanie u kobiet innych nowotwo- lekarskiego. Każdy lekarz (a zwłaszcza lekarz pierw-
rów. U dziewcząt w okresie przedpokwitaniowym alko- szego kontaktu) powinien również umieć posługiwać
hol powoduje zmniejszenie poziomu hormonu wzrostu się testami przesiewowymi, takimi jak AUDIT, MAST
i LH. A u kobiet w wieku rozrodczym  zaburzenia cy- I CAGE. A gdy stwierdzi cechy uzależnienia od alkoho-
klu miesiączkowego (brak miesiączek, cykle bezowu- lu, musi spróbować zmotywować pacjenta do leczenia
lacyjne), wzrost stężenia prolaktyny w surowicy krwi, i skierować do odpowiedniego ośrodka. Specyficzne
upośledzenie płodności (utrudnienie zajścia w ciążę, elementy programów przeciwalkoholowych dla kobiet
samoistne poronienia), upośledzenie rozwoju płodu, zawiera tabela 6.
a także wcześniejszą menopauzę.
6
Picie alkoholu a ciąża
Kobiece programy leczenia alkoholizmu
Spożycie alkoholu u kobiet w ciąży zwykle się
" Leczenie współistniejących zaburzeń psychicznych.
zmniejsza. Ciąża bywa też motywacją do podjęcia
" Leczenie równoległych problemów: kazirodztwo,
leczenia odwykowego. Częściej spożywają w ciąży
molestowanie seksualne, przemoc rodzinna, zabu-
alkohol kobiety niezamężne. Szkodliwy wpływ alko-
rzenia seksualne, uzależnienia mieszane.
holu na płód, to większe ryzyko poronienia, wyższa
" Leczenie chorób somatycznych.
umieralność okołoporodowa, a także częstsze wy- " Opieka nad dziećmi.
stępowanie wad wrodzonych. Największe niebezpie- " Rozwijanie umiejętności rodzicielskich.
" Uczenie ról społecznych.
czeństwo szkodliwego wpływu na płód występuje
" Rozwijanie pozytywnych relacji międzyludzkich.
w pierwszym trymestrze ciąży. Alkoholowy zespół
" Wsparcie społeczne.
płodowy stanowi trzecią co do częstości wadę wro-
" Wzmacnianie samooceny.
dzoną płodu. U dzieci z tą wadą stwierdza się niską
" Poradnictwo w zakresie wyboru szkoły lub zawodu.
wagę urodzeniową, nieprawidłową budowę twarzo-
" Pomoc prawna.
czaszki, upośledzenie umysłowe oraz zaburzenia
" Dostęp do kobiecych grup wsparcia po zakończeniu
zachowania. Alkoholizm matki ma też wpływ na póz
-
leczenia.
niejszy rozwój psychiczny dziecka.
15