stycze

ń 1999

POLSKI

KOMITET

NORMALIZACYJNY

POLSKA NORMA

PN-B-06050

Geotechnika

Roboty ziemne

Wymagania ogólne

Zamiast:

PN-68/B-06050

Grupa katalogowa

ICS: 93.020

Uwaga

Deskryptory: 0164011 - roboty ziemne, 0054768B - budownictwo, 0396727 - wymagania, 0852096 - kontrola odbiorcza,
0744630 - wykonanie.

PRZEDMOWA

Niniejsza norma zast

ępuje

PN-68/B-06050

Roboty ziemne budowlane - Wymagania w zakresie wykonywania i badania

przy odbiorze.
W normie podano wymagania ogólne, jakie powinny by

ć spełnione przy wykonywaniu i odbiorze technicznym robót

ziemnych w budownictwie.
Przy opracowaniu normy uwzgl

ędniono wymagania zawarte w ENV-1997-1:1994. Przy klasyfikacji gruntów

zastosowano okre

ślenia opisowe, zgodnie z normami mi ędzynarodowymi, podając nazwy gruntów wg

PN-86/B-02480

jako uzupe

łnienie (zwykle w nawiasach).

Norma aktualizuje, rozszerza i uzupe

łnia problematykę objętą dotychczasową normą

PN-68/B-06050

odpowiednio do

potrzeb wynikaj

ących z postępu technicznego.

W normie zamieszczono za

łączniki informacyjne A, B, C i D.

SPIS TRE

ŚCI

1 Wst

ęp

1.1 Zakres normy
1.2 Normy powo

łane

1.3 Definicje

2 Dokumentacja techniczna

2.1 Dokumentacja robót ziemnych
2.2 Projekt robót ziemnych
2.3 Obliczanie mas ziemnych

3 Wymagania

3.1 Warunki geotechniczne
3.2 Roboty przygotowawcze i towarzysz

ące

3.3 Post

ępowanie w okolicznościach nieprzewidzianych

3.4 Wykopy
3.5 Nasypy
3.6 Zabezpieczenie budowli ziemnych i robót
3.7 Roboty ziemne w okresie mrozów

4 Tolerancje geometryczne
5 Kontrola i badania robót ziemnych

5.1 Kontrolne badania geotechniczne
5.2 Kontrola wykonania robót ziemnych
5.3 Odbiór robót ziemnych

Za

łącznik A (informacyjny) - Przydatność gruntów i innych materiałów do budowy nasypów oraz polowe charakterystyki

PN-B-06050:1999 Geotechnika Roboty ziemne Wymagania ogólne

Powielanie dokumentu zabronione. Wszelkie prawa zastrze

żone.

INTEGRAM BUDOWNICTWO

Strona 1

gruntów i innych materia

łów stosowanych w robotach ziemnych

Za

łącznik B (informacyjny) - Grubość warstw nasypu przy zagęszczaniu i liczba przejazdów maszyny zagęszczającej

Za

łącznik C (informacyjny) - Przedmiot kontroli i termin jej przeprowadzania

Za

łącznik D (informacyjny) - Bibliografia

1 Wst

ęp

1.1 Zakres normy
W niniejszej normie ustalono wymagania ogólne, jakie powinny by

ć spełnione przy wykonywaniu i odbiorze

technicznym robót ziemnych w budownictwie:

- wykopów tymczasowych i sta

łych,

- ukopów i odk

ładów gruntu,

- nasypów, zasypek i obsypek

oraz prac przygotowawczych i prac zwi

ązanych z wykonywaniem robót ziemnych.

Norma nie dotyczy robót ziemnych:

- przy budowlach drogowych, kolejowych i lotniskach,
- przy budowlach podziemnych.

1.2 Normy powo

łane

PN-88/B-04481

Grunty budowlane - Badania próbek gruntu

1.3 Definicje

1.3.1
bilans mas ziemnych
zestawienie obj

ętości gruntu usuniętego z wykopów oraz objętości urobku (1.3.9) potrzebnego do zasypania tych

wykopów, wyrównania terenu itp. lub przeznaczonego na odk

ład (1.3.3) lub do wywiezienia, albo objętości gruntu

potrzebnego do budowy nasypu oraz obj

ętości gruntu, który pozyskuje się w tym celu na wybranych wyrobiskach,

z uwzgl

ędnieniem różnic objętości gruntu rodzimego i gruntu w nasypie

1.3.2
nachylenie skarpy
nachylenie spadu skarpy w stosunku do poziomu najcz

ęściej podawane jako 1 : m, (gdzie m jest stosunkiem rzutu

poziomego do rzutu pionowego) lub jako k

ąt nachylenia spadku skarpy w stopniach

1.3.3
odk

ład

nasyp uformowany z gruntu usuni

ętego z wykopu i przeznaczonego do późniejszego wykorzystania (np. do zasypania

wykopu po jego zabudowaniu, do wyrównania terenu, lub rozplantowania) albo sk

ładowanego jako nieprzydatna

nadwy

żka

1.3.4
odwodnienie powierzchniowe
odwodnienie polegaj

ące na ujmowaniu wód gruntowych i powierzchniowych bezpo średnio w wykopie lub za pomocą

systemu rowów i drena

ży poziomych i odprowadzaniu ich poza wykop budowlany

1.3.5
odwodnienie sta

łe

trwa

łe obniżenie zwierciadła wody gruntowej (zwykle na cały okres eksploatacji konstrukcji) w celu zabezpieczenia

przed wod

ą pomieszczeń podziemnych lub zapewnienia stateczności skarp

1.3.6
odwodnienie tymczasowe
tymczasowe obni

żenie zwierciadła wody gruntowej, zwykle na okres robót ziemnych i fundamentowych lub

wykonywania budowli ziemnej

1.3.7
odwodnienie wg

łębne

odwodnienie polegaj

ące na ujęciu wody w głębi podłoża gruntowego za pomocą różnych instalacji depresyjnych

(studni, ig

łofiltrów itp.)

1.3.8

PN-B-06050:1999 Geotechnika Roboty ziemne Wymagania ogólne

Powielanie dokumentu zabronione. Wszelkie prawa zastrze

żone.

INTEGRAM BUDOWNICTWO

Strona 2

ukop
urobiony grunt, przeznaczony do wbudowania w nasyp lub na odk

ład (1.3.3)

1.3.9
urobek
grunt odspojony i wydobyty z wykopu lub ze z

łoża (1.3.11)

1.3.10
wykop tymczasowy
wykop przeznaczony do zabudowania lub do zasypania po wykonaniu przewidzianych w nim konstrukcji, urz

ądzeń lub

robót (wykop fundamentowy, wykop dla przewodów i kana

łów podziemnych, rów itp.)

1.3.11
z

łoże

miejsce wyst

ępowania gruntu naturalnego lub ska ły, przydatnego do budowy nasypu

2 Dokumentacja techniczna

2.1 Dokumentacja robót ziemnych
Dokumentacja robót ziemnych powinna obejmowa

ć:

- dokumentacj

ę geotechniczną oraz, ewentualnie, geologiczno-inżynierską,

- projekt robót ziemnych,
- wyniki kontrolnych bada

ń gruntów i materiałów użytych w robotach ziemnych,

- wyniki bada

ń laboratoryjnych i dokonane na ich podstawie zmiany technologii wykonywania robót,

- dziennik budowy,
- protoko

ły odbiorów częściowych i końcowych robót,

- operaty geodezyjne,
- ksi

ążkę obmiarów.

2.2 Projekt robót ziemnych

2.2.1 Roboty ziemne oraz roboty przygotowawcze i towarzysz

ące powinny być wykonywane według projektu robót

ziemnych.
W przypadku niewielkich obiektów, dla których roboty ziemne mog

ą być bezpiecznie wykonane na podstawie projektu

budowlanego, mo

żna nie sporządzać projektu robót ziemnych.

2.2.2 Projekt robót ziemnych powinien mie

ć taki zakres, aby rozwiązywał wszystkie problemy warunkujące prawidłowe

i bezpieczne wykonanie robót ziemnych, fundamentów i budowli ziemnych. Powinien te

ż zapewniać bezpieczeństwo

projektowanej konstrukcji lub budowli ziemnej oraz konstrukcji i urz

ądzeń istniejących, a także umożliwiać obmiar i

wycen

ę robót.

W projekcie nale

ży rozważyć takie zagadnienia, jak warunki odwodnienia, urabianie materia łów w złożu, transport

i uk

ładanie materiałów w nasypie oraz transport i odkład gruntu z wykopów oraz bilans mas ziemnych.

2.3 Obliczanie mas ziemnych
Masy ziemne przy odspajaniu gruntów, przerzutach, przewozach, wykopach i nasypach nale

ży obliczać według

obj

ętości gruntu w wykopie w stanie rodzimym.

W przypadkach technicznie uzasadnionych, gdy obliczenie wed

ług obmiaru w wykopie nie jest możliwe, masy ziemne

nale

ży obliczać według obmiaru na środkach transportowych lub w nasypie z uwzględnieniem spulchnienia gruntu.

3 Wymagania

3.1 Warunki geotechniczne

3.1.1 Warunki geologiczne, hydrologiczne, hydrogeologiczne i geotechniczne na terenie, na którym maj

ą być

wykonywane roboty ziemne (tak

że na terenie złoża), oraz na terenach sąsiednich, na które te roboty mogą wpływać,

powinny by

ć rozpoznane w stopniu umożliwiającym właściwe zaprojektowanie i bezpieczne wykonanie robót. Warunki

te nale

ży przeanalizować także pod względem ich wpływu na posadowienie konstrukcji lub prac ę budowli ziemnych

i urz

ądzeń istniejących w sąsiedztwie.

3.1.2 Szczególnej uwagi wymagaj

ą tereny, na których występują szkody górnicze, czynne lub potencjalne osuwiska

oraz obszary, na których mo

żliwe jest wystąpienie krasu czy innych zjawisk geodynamicznych.

3.1.3 Informacje dotycz

ące wód powierzchniowych i podziemnych powinny by ć wystarczające do zaprojektowania

PN-B-06050:1999 Geotechnika Roboty ziemne Wymagania ogólne

Powielanie dokumentu zabronione. Wszelkie prawa zastrze

żone.

INTEGRAM BUDOWNICTWO

Strona 3

efektywnego systemu odprowadzenia wód powierzchniowych b

ądź regulacji cieków oraz systemu odwodnienia pod łoża

gruntowego.

3.1.4 Rozpoznanie geotechniczne na terenie robót ziemnych (tak

że na terenie złoża) i na terenach sąsiednich, które

mog

ą podlegać oddziaływaniu tych robót powinno obejmować:

a) rodzaj i stan gruntów w pod

łożu,

b) uwarstwienie pod

łoża,

c) poziom wód gruntowych i powierzchniowych oraz ich okresowe wahania,
d) w

łaściwości fizyko-mechaniczne gruntów i ich zmienno ść,

e) kategorie urabialno

ści gruntów,

f) posadowienie istniej

ących konstrukcji.

3.1.5 Podczas wykonywania robót ziemnych i, nast

ępnie, użytkowania konstrukcji lub budowli ziemnej pod łoże

gruntowe w ca

łej strefie oddziaływania robót nie powinno nadmiernie osiada ć. Jeśli prognozowane osiadania są

wi

ększe niż dopuszczalne, to należy zastosować odpowiednie środki techniczne w celu redukcji osiada ń (np.

wzmocnienie pod

łoża).

3.1.6 Grunty o zbyt ma

łej nośności, zalegające bezpośrednio w miejscu przewidzianego obiektu, powinny by ć usunięte i

zast

ąpione lub wzmocnione zgodnie z projektem.

3.1.7 Je

żeli wskutek braku urządzeń odwadniających lub ich niewłaściwego działania grunt w poziomie posadowienia

obiektu zosta

ł poruszony na skutek działania wody, to grunt taki należy usunąć i zastąpić go innym, odpowiednim

rodzajem gruntu.

3.1.8 Przy wykonywaniu robót ziemnych, tak w wykopach, jak i w nasypach, nale

ży uwzględniać zdolność niektórych

rodzajów gruntów do tworzenia wysadzin. Gdy w pod

łożu, na którym ma być posadowiony obiekt budowlany, występują

grunty wysadzinowe, a w projekcie nie przewidziano przykrycia ich warstw

ą zabezpieczającą przed przemarzaniem,

nale

ży je usunąć co najmniej do głębokości przemarzania gruntu.

3.1.9 Pod

łoże gruntowe, na którym ma być posadowiona konstrukcja, powinno by ć przedmiotem odbioru częściowego.

3.2 Roboty przygotowawcze i towarzysz

ące

3.2.1 Roboty geodezyjne
3.2.1.1 Roboty geodezyjne przed przyst

ąpieniem do robót ziemnych powinny obejmowa ć między innymi:

a) wytyczenie i stabilizacj

ę w terenie, w nawiązaniu do stałej osnowy, nowej lub uzupełnionej roboczej osnowy

realizacyjnej, dostosowanej do kszta

łtu obiektu i poszczególnych jego elementów, je śli istniejąca osnowa

geodezyjna nie jest wystarczaj

ąca lub wymaga zmian,

b) wytyczenie, w nawi

ązaniu do stałej lub realizacyjnej osnowy geodezyjnej, punktów g łównych i punktów

charakterystycznych obiektu, przebiegu osi, obrysów, kraw

ędzi, załamań itp., w zakresie umożliwiającym

wytyczenie zarówno konturów robót ziemnych, jak i elementów konstrukcji obiektu (np.

ścian konstrukcyjnych),

c) wyznaczenie na terenie budowy i w bezpo

średnim jej sąsiedztwie odpowiedniej liczby punktów

wysoko

ściowych (reperów), dowiązanych do geodezyjnej osnowy wysokościowej; repery należy wyznaczyć nie

rzadziej ni

ż co 250 m dla trasy robót liniowych, a tak że obok każdego projektowanego obiektu.

3.2.1.2 Poszczególne elementy geometryczne obiektu lub jego cz

ęści powinny być wyznaczone w taki sposób, aby

istnia

ła możliwość pełnego korzystania z wyznaczonych punktów podczas wykonywania robót budowlanych. Z uwagi na

roboty i transport technologiczny geodezyjne wyznaczenie osi i obrysów elementów obiektu wymaga wyznaczenia
bocznych odno

śników usytuowanych poza bezpośrednią strefą robót, nie narażonych na zniszczenie i umożliwiających

szybkie odtworzenie uszkodzonych punktów.
3.2.1.3 Miejsca punktów wysoko

ściowych należy lokalizować poza granicami projektowanego obiektu, a rz ędne ich

okre

ślić z dokładnością do 0,5 cm. Punkty wysokościowe powinny być wyznaczone na trwałym elemencie wkopanym w

grunt w taki sposób, aby nie zmieni

ł on swego położenia, i chronione przed działaniem czynników atmosferycznych.

3.2.1.4 Roboty geodezyjne w trakcie wykonywania robót ziemnych powinny, je

śli to konieczne, obejmować między

innymi:

a) wyznaczenie oraz kontrol

ę wymaganych spadków, poziomów oraz nachylenia skarp,

b) wykonywanie pomiarów inwentaryzacyjnych urz

ądzeń i elementów zakończonych, robót zanikających lub

podlegaj

ących zakryciu oraz sporządzanie planów sytuacyjno-wysokościowych budowli i ich aktualizację. Pomiar

inwentaryzacyjny budowli lub jej cz

ęści należy wykonać zanim stanie się ona niedostępna.

3.2.1.5 Po zako

ńczeniu robót (lub ich etapu albo odcinka) nale ży sporządzić powykonawczą dokumentację geodezyjną

obejmuj

ącą: mapy, szkice i operaty obsługi realizacyjnej, sprawozdanie techniczne z podaniem stosownych

dok

ładności itp.

PN-B-06050:1999 Geotechnika Roboty ziemne Wymagania ogólne

Powielanie dokumentu zabronione. Wszelkie prawa zastrze

żone.

INTEGRAM BUDOWNICTWO

Strona 4

3.2.1.6 Dok

ładność pomiarów geodezyjnych powinna być dostosowana do wymagań realizacyjnych obiektu w

poszczególnych etapach czy fragmentach. Dok

ładność ta powinna być określona w projekcie.

3.2.2 Oczyszczenie i przygotowanie terenu
3.2.2.1 Oczyszczenie i przygotowanie terenu robót ziemnych powinno by

ć wykonane na podstawie projektu, po

dok

ładnym rozpoznaniu istniejących na terenie obiektów i związanych z nimi instalacji i urządzeń oraz roślinności, i

powinno obejmowa

ć:

- zabezpieczenie lub usuni

ęcie istniejących w terenie obiektów i urządzeń (resztki konstrukcji, studnie, dreny,

przewody rurowe, kable i inne),
- usuni

ęcie lub zabezpieczenie przed uszkodzeniem drzew i krzewów,

- usuni

ęcie rumowisk, wysypisk odpadów (jeśli projekt nie przewiduje inaczej) oraz gleby zanieczyszczonej

zwi

ązkami chemicznymi; czynności te powinny być wykonane z uwzględnieniem wymogów ochrony środowiska,

- zabezpieczenie obiektów chronionych prawem (pomniki przyrody, pomniki kultury, wykopaliska archeologiczne),
- zabezpieczenie rzek i kana

łów przed zakłóceniem przepływu lub zanieczyszczeniem wód,

- usuni

ęcie wierzchniej warstwy gleby (humus).

Je

żeli położenie przewodów, kabli, drenów, oznaczeń granic terenu oraz innych urządzeń lub przeszkód nie może być

ustalone przed rozpocz

ęciem robót, to należy je rozpoznać w trakcie robót.

3.2.2.2 Drzewa i krzewy znajduj

ące się na terenie, na którym ma być wykonany nasyp lub wykop, należy przed

rozpocz

ęciem robót przesadzić lub ściąć i pnie wykarczować.

Je

śli projekt nie przewiduje inaczej, karczowanie pni drzew powinno by ć dokonane na powierzchni odpowiadaj ącej

obrysowi zewn

ętrznemu obiektu, powiększonemu o 3,0 m z każdej strony. Doły po karczowaniu pni powinny być

wype

łnione zagęszczonym gruntem tego samego rodzaju co grunt pod łoża, a w odległości powyżej 1,0 m poza

obrysem przykryte warstw

ą humusową.

3.2.2.3 Usuwanie wierzchniej warstwy gleby (humusu) nale

ży przeprowadzić przed rozpoczęciem właściwych robót

ziemnych.
Przy niwelacyjnych robotach ziemnych wykonywanych poza obiektem budowlanym dar

ń i wierzchnią warstwę gleby

mo

żna pozostawić w przypadkach, gdy nasyp ma mieć wysokość większą niż 1,0 m.

Usuni

ęcie wierzchniej warstwy gleby należy wykonać na powierzchni odpowiadającej obrysowi zewnętrznemu

konstrukcji lub budowli ziemnej, powi

ększonemu o około 0,5 m do 1,0 m z każdej strony.

W przypadku gdy dar

ń ma być ponownie wykorzystana, należy jej płaty układać w stosy o wysokości do 1,0 m.

3.2.3 Przygotowanie dróg dojazdowych
Przed przyst

ąpieniem do wykonania robót ziemnych nale ży wykonać niezbędne drogi dojazdowe do terenu i na terenie

budowy oraz, ewentualnie, wyznaczy

ć objazdy dla ruchu drogowego. Drogi dojazdowe nale ży oznakować jak miejsca

niebezpieczne, wymagaj

ące szczególnej ostrożności.

3.2.4 Odwodnienie terenu
3.2.4.1 Wykonywane roboty ziemne i budowlane oraz obiekty budowlane nale

ży zabezpieczyć przed destrukcyjnym

dzia

łaniem wody. Należy wykonać ujęcia i odprowadzenie wód powierzchniowych nap ływających w miejsce

wykonywanych robót oraz, je

śli to potrzebne, odwodnienie wgłębne podłoża gruntowego.

3.2.4.2 Istniej

ące na terenie robót ziemnych zbiorniki i cieki wodne powinny by ć osuszone, przełożone lub uregulowane

przed przyst

ąpieniem do robót podstawowych zgodnie z odr ębnym projektem.

3.2.4.3 Je

żeli konieczne jest obniżenie zwierciadła wody gruntowej, (np. gdy jego poziom utrudnia posadowienie

projektowanych konstrukcji i urz

ądzeń lub wykonanie wykopu stosowanymi na budowie maszynami) to nale ży je

przeprowadzi

ć w taki sposób, aby nie została naruszona struktura gruntu w podłożu wykonywanej konstrukcji, a także w

pod

łożu sąsiednich obiektów, i aby na skutek wytworzonej depresji nie wyst ąpiły nadmierne osiadania podłoża

istniej

ących w sąsiedztwie budowli.

3.2.4.4 System odwodnienia powinien spe

łniać następujące warunki:

- utrzymanie bez znacz

ących wahań poziomów wody i ciśnień w porach gruntu przewidzianych w projekcie;

- zapewnienie sta

łego odpływu określonej ilości wody;

- ca

łkowite wydalenie wody usuwanej z wykopu poza obszar wykopów;

- zapewnienie niezawodno

ści odwodnienia.

3.2.4.5 Odwodnienie wg

łębne podłoża gruntowego, tymczasowe lub stałe, powinno być wykonane na podstawie

odr

ębnego projektu.

3.2.4.6 Urz

ądzenia do odprowadzenia wód powierzchniowych (rowy odwadniaj ące opaskowe, stokowe itd.) lub

osuszenie terenu nale

ży wykonać przed rozpoczęciem właściwych robót ziemnych.

3.2.4.7 Wybór systemu odwodnienia i jego niezb

ędną wydajność należy ustalać na podstawie obliczeń.

3.2.4.8 Efektywno

ść odwodnienia należy sprawdzać przez monitorowanie poziomu wody gruntowej, ci śnień w porach

gruntu i przemieszcze

ń podłoża gruntowego. Zgromadzone dane powinny być analizowane i interpretowane w celu

okre

ślenia wpływu odwodnienia na warunki na budowie i na zachowanie realizowanych oraz pobliskich konstrukcji.

PN-B-06050:1999 Geotechnika Roboty ziemne Wymagania ogólne

Powielanie dokumentu zabronione. Wszelkie prawa zastrze

żone.

INTEGRAM BUDOWNICTWO

Strona 5

3.2.4.9 Urz

ądzenia odwadniające powinny być kontrolowane i konserwowane przez cały czas trwania ich pracy.

3.2.4.10 Odwodnienia wg

łębne przewidziane jako stałe, powinny mieć urządzenia do automatycznej sygnalizacji przerw

w dzia

łaniu, pompy rezerwowe oraz dwa niezależne źródła zasilania w energię.

3.2.4.11 Odprowadzenie wód powierzchniowych powinno obejmowa

ć:

a) wykonanie rowów opaskowych lub pod

łużnych oraz, ewentualnie, rowów stokowych lub poprzecznych (w

pod

łożu pod budowlą) o przekroju i spadku zapewniającym odprowadzenie wód przesączających się i wód

opadowych,
b) nadanie spadku powierzchni pod

łoża w kierunku rowów (w granicach od 0 % do 1,0 %), zale żnie od rodzaju

gruntu; mniejszy spadek w przypadku gruntów bardziej przepuszczalnych,
c) w razie potrzeby - wype

łnienie rowów poprzecznych pospółką lub drobnym żwirem,

d) ewentualne wykonanie zbiorczego odprowadzenia wód.

UWAGA - W przypadkach szczególnych odwodnienie robocze mo

że być wykonane również innymi metodami.

3.2.4.12 W przypadku gdy dno wykopu znajduje si

ę poniżej poziomu posadowienia fundamentów istniej ących budowli,

przy odwadnianiu wykopu nale

ży zachować szczególną ostrożność.

3.2.4.13 Odleg

łość w planie między krawędzią dna rowu odwadniającego a krawędzią dna wykopu lub obiektu powinna

by

ć obliczona, lecz nie powinna być mniejsza niż 1,20 m.

3.2.4.14 Rowy stokowe, wykonywane w celu np. ochrony skarp wykopów lub stoków przed erozj

ą spowodowaną przez

wody powierzchniowe, unikni

ęcia nadmiernego zawilgocenia skarp oraz zapobiegania sp ływom gruntu, powinny być:

- mo

żliwie płytkie (głębokość rowów nie powinna przekraczać 40 cm),

- dostosowane do przejmowania wód opadowych,
- szczelne, w celu ograniczenia infiltracji wód przez dno i skarpy rowu,
- odsuni

ęte od korony skarpy wykopu lub nasypu o co najmniej 3,0 m w gruntach suchych i zwartych i o 4,0 m w

gruntach wilgotnych i lu

źnych, lecz nie mniej niż o wysokość skarpy,

- starannie wykonane i okresowo oczyszczane.

Rowów stokowych nie nale

ży łączyć z innymi rowami, a woda powinna być odprowadzana z nich w sposób nie

powoduj

ący zagrożenia wykonywanych robót ziemnych lub wykonywanych obiektów.

3.2.4.15 W przypadku wykonywania rowów odwadniaj

ących w gruntach o wskaźniku osiadania zapadowego i

mp

> 0,02,

dno i skarpy rowów powinny by

ć zagęszczone przez ubicie oraz umocnione np. przez odarniowanie.

3.2.4.16 Odprowadzenie wody z rowów do studzienek zbiorczych w wykopie mo

żna wykonać tylko w miejscach

odpowiednio zabezpieczonych przed rozmyciem.
3.2.4.17 Przy wykonywaniu rowów odwadniaj

ących należy sprawdzić, czy nie staną się one przyczyną niekorzystnego

dla robót ziemnych nawodnienia gruntu w miejscach, w których wyst

ępują grunty przepuszczalne nie nawodnione, albo

czy nie spowoduj

ą powstania szkód na terenach sąsiednich.

3.2.4.18 Spadek pod

łużny dna rowu powinien być dostosowany do rodzaju gruntu lub umocnienia rowu oraz do

chronionych robót ziemnych lub obiektów i nie powinien by

ć mniejszy niż 0,2 %.

3.2.5 Kszta

łtowanie terenu

3.2.5.1 Roboty zwi

ązane z niwelacją terenu należy prowadzić w takiej kolejności, aby w każdej fazie robót był

zapewniony

łatwy odpływ powierzchniowy wód opadowych.

3.2.5.2 W celu ochrony wykopów przed niekontrolowanym nap

ływem wód opadowych, powierzchnia otaczającego

terenu powinna by

ć wyprofilowana ze spadkami umożliwiającymi odpływ wody poza teren robót.

W przypadku, gdy w górnej cz

ęści podłoża występują grunty o współczynniku filtracji k

10

≤

10

-5

m/s powierzchni

ę

pod

łoża należy ukształtować ze spadkami poprzecznymi od 3 % do 5 %.

W razie potrzeby, od strony spadku terenu nale

ży wykonać rowy ochronne zlokalizowane poza prawdopodobnym

klinem od

łamu skarpy wykopu.

3.2.5.3 W przypadku wykonywania nasypu na zboczu o nachyleniu wi

ększym niż 1:5, w celu zabezpieczenia nasypu

przed zsuwaniem si

ę należy wyciąć w zboczu stopnie o wysokości od 0,5 m do 1,0 m i szerokości od 1 m do 2,5 m, ze

spadkiem górnej powierzchni oko

ło 4 % w kierunku zgodnym ze spadkiem zbocza w gruntach ma ło przepuszczalnych

lub przeciwnym do spadku zbocza w gruntach o du

żej przepuszczalności (co najmniej piaskach średnioziarnistych).

3.2.5.4 W przypadkach poszerzania istniej

ących nasypów należy wykonać stopnie w skarpie nasypu, zgodnie z 3.2.5.3.

3.3 Post

ępowanie w okolicznościach nieprzewidzianych

3.3.1 Je

żeli na terenie robót ziemnych napotyka si ę nie przewidziane w dokumentacji obiekty podziemne lub materia ły,

takie jak:

- urz

ądzenia i przewody instalacyjne (wodociągowe, kanalizacyjne, cieplne, gazowe, elektryczne,

telekomunikacyjne itp.),
- kana

ły, dreny,

- resztki konstrukcji,
- materia

ły nadające się do dalszego użytku (pokłady kamienia, żwiru, piasku), wówczas roboty należy przerwać

PN-B-06050:1999 Geotechnika Roboty ziemne Wymagania ogólne

Powielanie dokumentu zabronione. Wszelkie prawa zastrze

żone.

INTEGRAM BUDOWNICTWO

Strona 6

do czasu uzgodnienia sposobu dalszego post

ępowania.

3.3.2 W przypadku, gdy w wykonywanym wykopie, na g

łębokości posadowienia fundamentu, znajduje si ę grunt o

no

śności mniejszej od przewidzianej w projekcie lub grunt silnie nawodniony, roboty ziemne nale ży przerwać do czasu

ustalenia sposobu post

ępowania.

3.3.3 W przypadku wyst

ąpienia osuwisk lub przebić hydraulicznych zagrażających stateczności budowli, do czasu

ustalenia sposobu dalszego post

ępowania należy:

a) wstrzyma

ć wykonywanie robót w sąsiedztwie zaobserwowanego zjawiska i zabezpieczyć obszar zagrożony

ruchami gruntu przed dost

ępem ludzi,

b) zabezpieczy

ć miejsce, w którym nastąpiło przebicie, przed dalszym naruszeniem struktury gruntu.

3.3.4 W przypadku odkrycia wykopalisk archeologicznych lub niewypa

łów i innych pozostałości wojennych, należy

przerwa

ć roboty, zawiadomić odpowiednie władze administracyjne, a miejsca odkry ć i zabezpieczyć przed dostępem

ludzi i zwierz

ąt.

3.4 Wykopy

3.4.1 Ogólne zasady wykonywania wykopów
3.4.1.1 Metoda wykonywania wykopów powinna by

ć dobrana do zakresu robót, rodzaju, rozmiarów i g łębokości

wykopów, ukszta

łtowania terenu, rodzaju gruntu oraz posiadanego sprz ętu mechanicznego.

3.4.1.2 Przed przyst

ąpieniem do wykonywania wykopów należy sprawdzić poziom wody gruntowej w miejscu

wykonywania robót i uwzgl

ędnić ciśnienie spływowe, które może powodować utrudnienie robót i naruszenie równowagi

skarp wykopu lub zbocza.
3.4.1.3 Wykopy tymczasowe powinny by

ć wykonywane bezpośrednio przed wykonaniem przewidzianych w nich robót i

szybko zlikwidowane przez zasypanie.
3.4.1.4 Szczególn

ą uwagę należy zwrócić na występowanie w podłożu gruntów ekspansywnych.

3.4.1.5

Źródła wody odsłonięte przy wykonywaniu wykopów należy ująć za pomocą rowów lub drenów i odprowadzić

rowami poza teren robót.
3.4.1.6 Wykopy o g

łębokości powyżej 4,0 m należy wykonywać stopniami (piętrami) z tym, że z każdego stopnia

powinien by

ć urządzony wyjazd dla środków transportowych oraz przewidziane odprowadzenie wody uniemo żliwiające

sp

ływanie jej na stopnie położone niżej. Przy ręcznym odspajaniu gruntu zaleca się wykonywanie stopni o wysokości

nie wi

ększej niż 1,5 m.

3.4.1.7

Ściany wykopów należy tak kształtować lub obudowywać, aby nie nastąpiło obsunięcie się gruntu; należy przy

tym uwzgl

ędnić wszystkie oddziaływania i wpływy, które mogłyby naruszać stateczność gruntu. Stateczność ścian lub

skarp powinna by

ć zachowana w każdej porze roku.

3.4.1.8

Ściany wykopu nie mogą być podkopywane; powstałe nawisy, jak również odsłonięte przy wydobywaniu gruntu

g

łazy narzutowe, resztki budowli, fragmenty nawierzchni dróg itp., które mog ą spaść lub ześlizgnąć się, należy

niezw

łocznie usunąć.

3.4.1.9 Sposób zabezpieczenia

ścian wykopu należy ustalać w zależności od:

- rodzaju gruntu,
- g

łębokości wykopu,

- wymiarów wykopu w planie,
- przewidywanych niekorzystnych oddzia

ływań i obciążeń,

- czasu trwania wykopu (tymczasowy, sta

ły),

- warunków miejscowych,
- kalkulacji kosztów.

3.4.1.10 Obudowa wykopu powinna odpowiada

ć stawianym jej wymaganiom. Rodzaj i materia ł obudowy oraz wymiary

elementów, przyj

ęte w następstwie przeprowadzonych obliczeń statycznych, powinny być podane w projekcie.

3.4.1.11 Je

śli przewiduje się ruch ludzi wzdłuż górnych krawędzi wykopów, należy ukształtować podłużne pasy o

szeroko

ści co najmniej 0,60 m, na których nie powinien znajdowa ć się ukopany grunt ani inne przeszkody. W

przypadku wykopów o g

łębokości do 0,80 m można wykonać taki pas tylko po jednej stronie.

3.4.1.12 W przypadku wykonywania wykopów w bezpo

średnim sąsiedztwie istniejących konstrukcji, a szczególnie gdy

ich g

łębokość jest większa niż głębokość posadowienia tych konstrukcji, nale ży zastosować środki zabezpieczające

przed osiadaniem i odkszta

łceniem tych konstrukcji. Minimalna odleg łość krawędzi dna wykopu od pionowej ściany

fundamentu konstrukcji posadowionej powy

żej dna wykopu, jeżeli nie przewiduje się specjalnych zabezpieczeń,

powinna by

ć obliczona.

3.4.1.13 W przypadku wykonywania wykopów fundamentowych dla dwóch lub kilku konstrukcji po

łożonych blisko siebie

nale

ży rozpoczynać roboty ziemne od wykopów dla konstrukcji g łębiej posadowionej.

3.4.1.14 W przypadku wykopów o g

łębokości większej niż 1,25 m należy w odstępach do 20 m zapewnić wyjścia z nich

przy u

życiu, np. drabin lub schodków.

PN-B-06050:1999 Geotechnika Roboty ziemne Wymagania ogólne

Powielanie dokumentu zabronione. Wszelkie prawa zastrze

żone.

INTEGRAM BUDOWNICTWO

Strona 7

3.4.1.15 W przypadku, gdy przewiduje si

ę obniżenie zwierciadła wody gruntowej poniżej dna i wykop wykonywany pod

wod

ą stanowi wstępną fazę robót, należy go wykonać do głębokości o ok. 50 cm mniejszej niż projektowana głębokość

dna i doko

ńczyć oraz wykonać ewentualne zabezpieczenia dopiero przy obniżonym zwierciadle wody gruntowej.

3.4.1.16 W przypadku lokalizacji drogi wzd

łuż wykopu, w zasięgu klina odłamu gruntu, należy przeprowadzić obliczenia

z uwzgl

ędnieniem najniekorzystniejszego oddzia ływania parcia gruntu przy obciążonym naziomie na obudowę wykopu.

3.4.1.17 W przypadku wykonywania wykopów sprz

ętem przekazującym drgania na podłoże gruntowe należy ocenić

wp

ływ tych drgań na istniejące konstrukcje.

3.4.1.18 Dno i skarpy lub

ściany wykopów stałych należy trwale umocnić.

3.4.2 Kategorie urabialno

ści gruntów

Grunty i ska

ły podzielono na siedem kategorii w zale żności od specyfiki i stopnia trudno ści urabiania w złożu.

Kategoria 1: Gleba

Wierzchnia warstwa gruntu zawieraj

ąca oprócz materiałów nieorganicznych: żwiru, piasku, pyłu, iłu, również

cz

ęści organiczne: próchnicę (humus) oraz organizmy żywe.

Kategoria 2: Grunty p

łynne

Grunty w stanie p

łynnym, trudno oddające wodę.

Kategoria 3: Grunty

łatwo urabialne

a) grunty niespoiste i ma

ło spoiste: grunty frakcji żwirowej lub piaskowej oraz ich mieszaniny, z domieszk ą do

15 % cz

ąstek frakcji pyłowej i iłowej, zawierające mniej niż 30 % kamieni i głazów o objętości do 0,01 m

3

(co

odpowiada kuli o

średnicy

≈

0,30 m),

b) grunty organiczne o ma

łej zawartości wody, dobrze rozłożone, słabo skonsolidowane.

Kategoria 4: Grunty

średnio urabialne

a) mieszaniny frakcji

żwirowej, piaskowej, pyłowej i iłowej, zawierające więcej niż 15 % cząstek frakcji pyłowej i

i

łowej,

b) grunty spoiste o wska

źniku plastyczności l

P

≤

15 %, w stanie od plastycznego do pó

łzwartego, zawierające nie

wi

ęcej niż 30 % kamieni i głazów o objętości do 0,01 m

3

,

c) grunty organiczne skonsolidowane ze szcz

ątkami drzew.

Kategoria 5: Grunty trudno urabialne

a) grunty jak w kategorii 3 i 4, lecz zawieraj

ące więcej niż 30 % kamieni i głazów o objętości do 0,01 m

3

,

b) grunty niespoiste i spoiste zawieraj

ące mniej niż 30% głazów o objętości od 0,01 m

3

do 0,1 m

3

(obj

ętość

0,1 m

3

odpowiada kuli o

średnicy

≈

0,60 m),

c) grunty bardzo spoiste (W

L

≥

70 %), w stanie od plastycznego do pó

łzwartego (0,50

≥

l

L

≥

0).

Kategoria 6: Ska

ły łatwo urabialne i porównywalne rodzaje gruntu

a) ska

ły mające wewnętrzną cementację ziarn, lecz mocno spękane, łamliwe, kruche, łupkowate, miękkie lub

zwietrza

łe,

b) porównywalne grunty zwi

ęzłe lub zestalone (np. przez wyschnięcie, zamrożenie, związanie chemiczne),

spoiste lub niespoiste,
c) grunty niespoiste i spoiste zawieraj

ące więcej niż 30 % głazów o objętości od 0,01 m

3

do 0,1 m

3

.

Kategoria 7: Ska

ły trudno urabialne

a) ska

ły mające wewnętrzną cementację ziarn i dużą wytrzymałość strukturalną, lecz spękane lub zwietrzałe,

b) zwi

ęzłe, nie zwietrzałe łupki ilaste, warstwy zlepieńców, hutnicze hałdy żużlowe itp.

c) g

łazy o objętości powyżej 0,1 m

3

.

3.4.3 Wymiary wykopów
3.4.3.1 Wymiary wykopów w planie powinny by

ć dostosowane do:

- wymiarów fundamentów w planie lub

średnicy przewodu,

- g

łębokości wykopu,

- zakresu i technologii robót, które maj

ą być wykonywane w wykopie,

- rodzaju gruntu i sposobu zabezpieczenia

ścian wykopu (obudowa, bezpieczne nachylenie skarp),

- szeroko

ści potrzebnej przestrzeni roboczej.

3.4.3.2 Szeroko

ść przestrzeni roboczej w wykopach obudowanych nie powinna by ć mniejsza niż 0,50 m, a w przypadku

gdy na

ścianach konstrukcji ma być wykonywana izolacja - nie mniejsza niż 0,80 m.

3.4.3.3 Minimalna szeroko

ść dna wykopu dla przewodów podziemnych o głębokości od 1,0 m do 1,25 m bez

przestrzeni roboczej powinna wynosi

ć 0,60 m, a w przypadku układania rurociągów i drenaży co najmniej po 0,30 m z

ka

żdej strony.

3.4.4 Nienaruszalno

ść struktury gruntu w dnie wykopu

3.4.4.1 W celu ochrony struktury gruntu w dnie wykopu nale

ży wykonywać wykopy do głębokości mniejszej od

projektowanej co najmniej o 20 cm, a w wykopach wykonywanych mechanicznie o 30 cm do 60 cm w zale

żności od

rodzaju gruntu. Pozostawiona warstwa powinna by

ć usunięta bezpośrednio przed wykonaniem fundamentów lub

PN-B-06050:1999 Geotechnika Roboty ziemne Wymagania ogólne

Powielanie dokumentu zabronione. Wszelkie prawa zastrze

żone.

INTEGRAM BUDOWNICTWO

Strona 8

u

łożeniem urządzeń instalacyjnych.

3.4.4.2 W przypadku wykonania wykopu o g

łębokości większej niż przewidywana, należy zastosować odpowiednie

środki zapewniające wymaganą nośność podłoża w poziomie posadowienia konstrukcji (np. odpowiednio zag ęszczona
lub stabilizowana spoiwem podsypka piaskowo-

żwirowa, albo warstwa chudego betonu).

3.4.5 Wykopy nieobudowane
3.4.5.1 Wykopy nieobudowane o

ścianach pionowych

Wykopy o

ścianach pionowych albo ze skarpami o nachyleniu wi ększym od bezpiecznego, bez podparcia lub rozparcia

mog

ą być wykonywane w skałach i w gruntach nienawodnionych, z wyjątkiem ekspansywnych iłów, gdy teren nie jest

osuwiskowy i gdy przy wykopie, w pasie o szeroko

ści równej głębokości wykopu, naziom nie jest obciążony, a

g

łębokość wykopu nie przekracza:

4,0 m - w ska

łach litych odspajanych mechanicznie,

1,0 m - w rumoszach, wietrzelinach, w ska

łach spękanych i w nienawodnionych piaskach,

1,25 m - w gruntach spoistych i w mieszaninach frakcji piaskowej z i

łową i pyłową o l

P

≤

10 % (ma

ło spoistych,

takich jak piaski gliniaste, py

ły, lessy, gliny zwałowe).

3.4.5.2 Wykopy ze skarpami o bezpiecznym nachyleniu
Wykopy ze skarpami o bezpiecznym nachyleniu nale

ży wykonywać wówczas, gdy nie są spełnione wszystkie warunki z

3.4.5.1 i gdy nie przewiduje si

ę podparcia lub rozparcia ścian.

Je

żeli w projekcie nie ustalono inaczej, dopuszcza si ę stosowanie następujących bezpiecznych nachyleń skarp

wykopów tymczasowych o g

łębokości do 4 m:

a) 1 : 0,5 - w i

łach i mieszaninach frakcji iłowej z piaskową i pyłową, zawierających powyżej 10 % frakcji iłowej

(zwi

ęzłych i bardzo spoistych: iłach, glinach), w stanie co najmniej twardoplastycznym,

b) 1 : 1 - w ska

łach spękanych i rumoszach zwietrzelinowych,

c) 1 : 1,25 - w mieszaninach frakcji piaskowej z i

łową i pyłową o l

P

≤

10 % (ma

ło spoistych, jak piaski gliniaste,

py

ły, lessy, gliny zwałowe) oraz w rumoszach zwietrzelinowych zawierających powyżej 2 % frakcji iłowej

(gliniastych),
d) 1 : 1,5 - w gruntach niespoistych oraz w gruntach spoistych w stanie plastycznym.

Nachylenie skarp wykopu o g

łębokości większej niż 4 m należy przyjmować na podstawie obliczeń stateczności skarpy.

W przypadku wykopów ze skarpami o bezpiecznym nachyleniu powinny by

ć spełnione następujące wymagania:

- w pasie przylegaj

ącym do górnej krawędzi skarpy, o szerokości równej trzykrotnej głębokości wykopu,

powierzchnia terenu powinna mie

ć spadki umożliwiające łatwy odpływ wody opadowej od krawędzi wykopu,

- podnó

że skarpy wykopów w gruntach spoistych powinno by ć zabezpieczone przed rozmoczeniem wodami

opadowymi przez wykonanie w dnie wykopu, przy skarpie, spadku w kierunku

środka wykopu,

- naruszenie stanu naturalnego gruntu na powierzchni skarpy, np. rozmycie przez wody opadowe, powinno by

ć

usuwane z zachowaniem bezpiecznych nachyle

ń w każdym punkcie skarpy,

- stan skarp nale

ży okresowo sprawdzać w zależności od występowania czynników działających destrukcyjnie

(opady, mróz itp.).

Nachylenie skarp wykopów sta

łych nie powinno być większe niż:

1 : 1,5 - przy g

łębokości wykopu do 2 m,

1 : 1,75 - przy g

łębokości wykopu od 2 m do 4 m,

1 : 2 - przy g

łębokości wykopu od 4 m do 6 m.

Wi

ększe nachylenie skarp należy uzasadnić obliczeniami stateczności.

Stateczno

ść skarp i dna wykopu głębszego niż 6 m zawsze powinna być sprawdzona obliczeniowo.

3.4.6 Wykopy obudowane
3.4.6.1 Je

śli nie są spełnione warunki podane w p. 3.4.5, to ściany wykopów należy zabezpieczyć przed osunięciem się

gruntu obudow

ą z podparciem lub rozparciem. Należy przy tym uwzględnić wszystkie możliwe oddziaływania i wpływy,

które mog

ą naruszyć stateczność ścian wykopu i ich obudowy.

3.4.6.2 Przy wykonywaniu wykopów obudowanych (podpartych lub rozpartych) powinny by

ć zachowane następujące

wymagania:

- górne kraw

ędzie elementów przyściennych powinny wystawać ponad teren co najmniej na 10 cm dla ochrony

przed wpadaniem do wykopu gruntu lub innych przedmiotów,
- rozpory powinny by

ć trwale umocowane w sposób uniemo żliwiający ich spadnięcie,

- powinny by

ć zapewnione odpowiednio przystosowane awaryjne wyj ścia z dna wykopu,

- w ka

żdej fazie robót pracownicy powinni znajdowa ć się w obudowanej części wykopu,

- w razie potrzeby dokonywania po

średniego przerzutu urobku należy w pionie zbudować pomosty.

3.4.6.3 Stateczno

ść obudowy musi być zapewniona w każdym stadium robót, od rozpoczęcia wykopu

i konstruowania obudowy do osi

ągnięcia projektowanego dna wykopu, a nast ępnie do całkowitego zapełnienia wykopu i

usuni

ęcia obudowy.

PN-B-06050:1999 Geotechnika Roboty ziemne Wymagania ogólne

Powielanie dokumentu zabronione. Wszelkie prawa zastrze

żone.

INTEGRAM BUDOWNICTWO

Strona 9

3.4.7 Sk

ładowanie ukopanego gruntu

3.4.7.1 Ukopany grunt powinien by

ć niezwłocznie przetransportowany na miejsce przeznaczenia lub na odk ład

przewidziany do zasypania wykopu po jego zabudowaniu.
3.4.7.2 Sk

ładowanie ukopanego gruntu bezpośrednio przy wykonywanym wykopie jest dozwolone tylko w przypadku

wykopu obudowanego, gdy obudowa zosta

ła obliczona na dodatkowe obciążenie odkładem gruntu.

3.4.7.3 Odk

łady gruntu powinny być wykonywane w postaci nasypów o wysokości do 2 m, o nachyleniu skarp 1:1,5 i

spadku korony 2 do 5 %.

3.4.8 Zabezpieczanie skarp wykopów sta

łych

W przypadku wykopów sta

łych należy zapewnić:

- sta

łe odwodnienie wykopu,

- zabezpieczenie przed rozmyciem terenu u podnó

ża i ponad skarpą w pasie o szerokości równej głębokości

wykopu, je

śli projekt nie przewiduje inaczej,

- zabezpieczenie skarp przed erozj

ą.

3.4.9 Zasypywanie wykopów
3.4.9.1 Je

śli w projekcie nie ustalono inaczej, zaleca si ę zasypać wykop gruntem uprzednio wydobytym z tego wykopu;

materia

ł zasypki nie powinien być zmarznięty ani zawierać zanieczyszczeń (np. torfu, darniny, korzeni, odpadków

budowlanych itp. materia

łów).

3.4.9.2 Zasypywanie wykopu nale

ży wykonywać warstwami, które po ułożeniu powinny być zagęszczone; miąższość

warstw zasypki powinna by

ć wybrana w zależności od przyjętej metody zagęszczania.

3.4.9.3 Nasypywanie warstw gruntu i ich zag

ęszczanie w pobliżu ścian obiektów powinno być dokonywane w taki

sposób, aby nie spowodowa

ło uszkodzenia ściany lub izolacji wodochronnej albo przeciwwilgociowej, je śli taka została

wykonana.
3.4.9.4 Je

żeli w zasypywanym wykopie znajduje się przewód lub rurociąg, to użyty materiał i sposób zasypania nie

powinien spowodowa

ć uszkodzenia lub przemieszczenia przewodu ani uszkodzenia izolacji (wodochronnej,

przeciwwilgociowej, cieplnej).

3.4.10 Rozbiórka obudowy

ścian wykopów

3.4.10.1 Rozbiórka obudowy

ścian lub skarp wykopów powinna być przeprowadzana etapowo, w miarę zasypywania

wykopu, poczynaj

ąc od dna.

3.4.10.2 Obudow

ę ścian wykopów można usunąć za każdym razem na wysokość nie większą niż:

- 0,5 m - z wykopów w gruntach spoistych,
- 0,3 m - z wykopów w innych gruntach.

3.4.10.3 Pozostawienie obudowy w gruncie jest dopuszczalne tylko w przypadku braku technicznych mo

żliwości jej

usuni

ęcia lub wtedy, gdy wydobywanie elementów obudowy zagra ża bezpieczeństwu pracy albo konstrukcji

wykonywanego lub s

ąsiedniego obiektu.

3.5 Nasypy

3.5.1 Ogólne zasady budowy nasypów
3.5.1.1 Materia

ł w nasypie należy układać i zagęszczać warstwami.

3.5.1.2 Poszczególne warstwy materia

łu w nasypie powinny mieć stałą miąższość na całej szerokości, jeśli to możliwe.

3.5.1.3 Warstwy materia

łu powinny być układane w zasadzie poziomo. Jednak w celu u łatwienia odprowadzenia wód

opadowych warstwy z gruntów spoistych o ma

łej przepuszczalności (k

10

≤

10

-5

m/s) powinny mie

ć nachylenie górnej

powierzchni w kierunku pod

łużnym do 10 %, a w kierunku poprzecznym około 4 do 5 %.

3.5.1.4 Mi

ąższość warstw nasypu należy ustalać w zależności od rodzaju materiału, od wymaganego zagęszczenia

oraz od rodzaju sprz

ętu zagęszczającego, zgodnie z 3.5.5.

3.5.1.5 Ka

żda wykonana warstwa nasypu musi być poddana procedurze odbioru częściowego. Następna, wyżej

po

łożona warstwa może być układana dopiero po osiągnięciu wymaganego zagęszczenia warstwy poprzedniej,

potwierdzonym w trakcie odbioru.
3.5.1.6 W kszta

łcie nasypu: nachyleniu i liniach skarp oraz szeroko ści i rzędnych korony, należy uwzględnić poprawki

na osiadanie pod

łoża i korpusu nasypu.

3.5.1.7 Je

śli dopuszcza się wykonanie nasypu z różnych materiałów, lecz projekt nie określa miejsca ich wbudowania,

nale

ży przestrzegać warunków podanych w 3.5.3.

3.5.1.8 Grunty spoiste na skarpach i na koronie nasypu powinny by

ć przykryte warstwą ochronną z gruntów sypkich o

grubo

ści nie mniejszej niż 0,5 m.

3.5.1.9 Je

żeli w układanym materiale znajdują się głazy, kamienie albo bryły gruntu, to należy je tak rozmieścić w

nasypie, aby nie powodowa

ły powstawania szkodliwych pustek.

3.5.1.10 Nasypy nale

ży zagęszczać od zewnątrz ku środkowi.

3.5.1.11 Materia

ły, a szczególnie grunty spoiste, należy zagęszczać bezpośrednio po ułożeniu warstwy.

PN-B-06050:1999 Geotechnika Roboty ziemne Wymagania ogólne

Powielanie dokumentu zabronione. Wszelkie prawa zastrze

żone.

INTEGRAM BUDOWNICTWO

Strona 10

3.5.1.12 Gdy po zag

ęszczeniu gruntów spoistych otrzymuje się gładką powierzchnię warstwy (np. przy zastosowaniu

walców g

ładkich), należy ją na krótko przed ułożeniem warstwy następnej spulchnić na głębokość około 5 cm i,

ewentualnie, zrosi

ć wodą w celu lepszego połączenie warstw.

3.5.1.13 W przypadku gdy nadmierne zag

ęszczenie nasypu nie jest dopuszczalne, musi by ć ustalona górna granica

zag

ęszczenia.

3.5.1.14 Urz

ądzenia odwadniające podłoże gruntowe powinny zapewniać poprawienie warunków wykonania nasypu

(np. przez wykonanie rowów opaskowych oraz rowów poprzecznych w pod

łożu pod nasypem) oraz warunków pracy

pod

łoża w czasie eksploatacji nasypu.

3.5.1.15 Nale

ży zapobiegać przedostawaniu się wody w głąb nasypu przez wykonanie np. rowów bocznych,

oddzielonych od podnó

ża skarpy ochronną odsadzką gruntu, oraz przez odpowiednie ukształtowanie podłoża.

3.5.1.16 Je

żeli przewiduje się umieszczenie w nasypie konstrukcji i urz ądzeń, to powinny one być wykonane wcześniej

ni

ż nasyp, chyba że w projekcie ustalono inaczej.

3.5.1.17 Zag

łębienia powierzchni terenu w miejscu posadowienia nasypu lub konstrukcji nale ży wypełnić odpowiednim

gruntem tak zag

ęszczonym, aby miał takie same właściwości jak grunt przyległy.

3.5.1.18 Je

żeli to konieczne, wierzchnią warstwę podłoża nasypu należy zagęścić według wymagań dla nasypu, a

nast

ępnie powierzchniowo (na głębokość od 5 cm do 10 cm) spulchnić w celu lepszego związania z nasypem.

3.5.1.19 Grunty s

łabe (np. torfy, namuły organiczne itp.) i glebę, zalegające w podłożu nasypu, jeśli w projekcie nie

ustalono inaczej, nale

ży usunąć i zastąpić nasypem z odpowiedniego materiału.

3.5.1.20 Je

śli obecność słabych gruntów ujawniono dopiero w fazie wykonywania robót ziemnych, roboty nale ży

przerwa

ć do czasu ustalenia sposobu dalszego post ępowania.

3.5.1.21 Je

śli projekt przewiduje pozostawienie gruntów s łabych w podłożu nasypu, należy wykonać odpowiednie

zabiegi, zapewniaj

ące wymaganą nośność podłoża.

3.5.1.22 Gdy w pod

łożu nasypu występują grunty wysadzinowe, należy postępować zgodnie z 3.1.8.

3.5.1.23 Urz

ądzenia pomiarowe, które zostały wbudowane w nasyp w celu obserwacji osiadania, przesuni ęć itp. należy

chroni

ć przed uszkodzeniem i zmianą położenia.

3.5.1.24 W przypadku wbudowywania gruntów o bardzo zró

żnicowanym uziarnieniu należy zapobiegać ich

rozsegregowaniu si

ę podczas wyładowywania ze środków transportowych. Rozsegregowany materia ł nie może być

wbudowany w strefy styku z innymi gruntami, z pod

łożem oraz konstrukcjami betonowymi.

3.5.2 Dobór materia

łów na nasyp

3.5.2.1 Do budowy nasypów nale

ży stosować materiały ziarniste o możliwie najbardziej zróżnicowanym uziarnieniu.

Mo

żna stosować:

- grunty ziarniste,
- grunty spoiste i organiczne,
- materia

ły przemysłowe i odpadowe.

Bez ogranicze

ń można stosować grunty z twardych gatunków skał: głazy, kamienie oraz żwiry, piaski i piaski gliniaste.

Grunty spoiste i organiczne oraz materia

ły przemysłowe, takie jak lekkie kruszywa, lub odpadowe, takie jak

selekcjonowane odpady z kopalni w

ęgla i sproszkowane popioły z elektrowni, można stosować w określonych

warunkach, przy spe

łnieniu specjalnych wymagań ustanowionych dla tych materiałów.

3.5.2.2 Wymiar ziarn gruntu stosowanego do budowy korpusu nasypu w zasadzie nie powinien przekracza

ć 200 mm.

Stosowanie gruntów o wymiarze ziarn do 500 mm dopuszcza si

ę pod warunkiem wypełnienia przestrzeni między nimi

gruntem o drobniejszym uziarnieniu.
W dolnej cz

ęści nasypu mogą być pozostawione pojedyncze głazy i bloki skalne o wymiarach większych niż 500 mm,

gdy mi

ąższość warstwy nasypu ponad nimi wynosi co najmniej 2 m i gdy mo żliwe jest zagęszczenie gruntu

wype

łniającego puste przestrzenie między nimi. Należy wówczas ustalić specjalne zabiegi umożliwiające zagęszczenie

gruntu.
3.5.2.3 Je

śli miejscowe materiały w stanie naturalnym nie są odpowiednie do budowy nasypu, należy rozważyć

mo

żliwość polepszenia ich właściwości i zagęszczalności.

3.5.2.4 Do wykonania nasypów nie nale

ży stosować bez specjalnych zabiegów:

- gruntów p

ęczniejących i rozpuszczalnych w wodzie,

- i

łów i glin zwięzłych o granicy płynności w

L

powy

żej 65 %,

- gruntów z domieszkami rozpuszczalnymi w wodzie,
- gruntów zanieczyszczonych (zawieraj

ących odpadki, gruz, części roślinne, karcze drzew, śnieg, lód lub torf itp.),

- gruntów zamarzni

ętych.

3.5.2.5 Grunty organiczne (namu

ły, torfy, gytie) i materiały o gęstości objętościowej szkieletu gruntowego poniżej

1,6 g/cm

3

mo

żna stosować tylko w szczególnych przypadkach, np. do budowy nasypów na s łabych gruntach.

3.5.2.6 W przypadku, gdy w projekcie nie okre

ślono rodzaju materiałów do budowy nasypu, można posługiwać się

informacjami podanymi w za

łączniku A.

3.5.3 Rozmieszczenie gruntów w nasypie

PN-B-06050:1999 Geotechnika Roboty ziemne Wymagania ogólne

Powielanie dokumentu zabronione. Wszelkie prawa zastrze

żone.

INTEGRAM BUDOWNICTWO

Strona 11

3.5.3.1 Rozmieszczenie gruntów w nasypie zale

ży od przeznaczenia i funkcji nasypu, warunków terenowych i

klimatycznych, mo

żliwości wyboru materiałów oraz od innych ewentualnych czynników.

3.5.3.2 Gdy projekt nie okre

śla rozmieszczenia różnych gruntów w nasypie, należy przestrzegać następujących reguł:

- do g

łębokości przemarzania nasypu zaleca się stosowanie gruntów niewysadzinowych (grunty wątpliwe pod

tym wzgl

ędem można stosować tylko w korzystnych warunkach wodnych),

- grunty spoiste o wilgotno

ści naturalnej bliskiej wilgotno ści optymalnej, które nie wymagają dodatkowych

zabiegów w celu uzyskania wymaganego wska

źnika zagęszczenia, można wbudowywać na dowolnym poziomie

nasypu, ale zaleca si

ę wbudowywanie ich poniżej głębokości przemarzania,

- grunty o ró

żnych właściwościach, jeśli to możliwe, powinny być układane jednolitymi warstwami na ca łej

szeroko

ści nasypu,

- je

śli warstwy nie są jednolite, to grunty mniej przepuszczalne powinny by ć układane w środkowej części

nasypu, a grunty bardziej przepuszczalne bli

żej skarp,

- w celu zapewnienia odp

ływu wody przez skarpy, warstwy gruntów bardziej przepuszczalnych powinny być

uk

ładane poziomo na całej szerokości nasypu,

- sk

ład jednolitych warstw w nasypach z różnych materiałów należy tak ustalać, aby nie dochodziło do

zmieszania gruntów, je

śli to jest niepożądane; warstwy gruntów o różnych właściwościach, które nie powinny się

ze sob

ą zmieszać, należy oddzielić,

- grunty u

łożone obok siebie w nasypie powinny mie ć takie uziarnienie, aby na skutek filtracji nie powstawa ły

kawerny lub rozmycia,
- grunty znajduj

ące się w nasypie nie powinny tworzyć soczewek, gniazd lub warstw ułatwiających poślizg bądź

filtracj

ę wody; aby uniknąć powstawania w nasypie gniazd i soczewek gruntowych bardziej nawodnionych i

zatrzymuj

ących wodę, nie należy dopuszczać do przemieszczania się w bryle nasypu gruntów o różnej

przepuszczalno

ści.

3.5.4 Dobór technologii uk

ładania i zagęszczania nasypu

3.5.4.1 Procedury uk

ładania i zagęszczania nasypu powinny zapewniać stateczność nasypu podczas całego okresu

budowy i nie wywiera

ć niekorzystnego wpływu na naturalne podłoże pod nasypem bądź na konstrukcje i urządzenia

umieszczone w nasypie.
3.5.4.2 Kryteria zag

ęszczenia należy ustalać dla każdej strefy lub warstwy, w zależności od przeznaczenia nasypu i

wymaga

ń co do jego zachowania.

3.5.4.3 W celu opracowania w

łaściwej procedury zagęszczania i ustalenia kryteriów kontroli nale ży wykonywać próbne

zag

ęszczanie (próbny test polowy zagęszczania) z użyciem materiału, który ma być zastosowany, oraz sprzętu, którym

materia

ł będzie zagęszczany w nasypie.

3.5.5 Zag

ęszczanie nasypów

3.5.5.1 Przy zag

ęszczaniu nasypów należy przestrzegać następujących zasad:

a) ka

żda warstwa materiału w nasypach lub zasypkach powinna być zagęszczona mechanicznie lub ręcznie;

b) u

łożona warstwa powinna być równomiernie zagęszczona na całej szerokości nasypu, przy czym liczba

przejazdów maszyn zag

ęszczających powinna zapewnić wymagane zagęszczenie; ślady przejazdu maszyny

zag

ęszczającej powinny pokrywać na szerokości do 25 cm ślady poprzednie;

c) mi

ąższość warstwy zagęszczanego materiału zaleca się ustalać doświadczalnie, na podstawie próbnego

zag

ęszczania;

d) mi

ąższość warstwy gruntu przy zagęszczaniu ręcznym nie powinna być większa niż 15 cm;

e) zag

ęszczenie materiału ocenia się na podstawie wskaźnika zagęszczenia I

S

lub stopnia zag

ęszczenia I

D

(w

przypadku gruntów niespoistych), modu

łów odkształcenia (w przypadku gruntu zawierającego kamienie) bądź

innych wybranych parametrów;
f) wymagan

ą wartość parametru zagęszczenia należy ustalać w zależności od przeznaczenia nasypu, poziomu

zalegania warstwy gruntu w nasypie i mo

żliwości prowadzenia kontroli zagęszczenia;

g) zag

ęszczanie warstwy gruntu powinno być dokonywane możliwie szybko, tak aby nie nastąpiło nadmierne

przesuszenie lub nawilgocenie gruntu;
h) czas pomi

ędzy zakończeniem procesu zagęszczania warstwy gruntu spoistego a ułożeniem warstwy

nast

ępnej powinien być jak najkrótszy. Gdy ten warunek nie może być spełniony, zagęszczoną warstwę gruntu

nale

ży zabezpieczyć przed wpływami atmosferycznymi;

i) w czasie opadów atmosferycznych zag

ęszczanie gruntów należy przerwać.

3.5.5.2 Wilgotno

ść gruntu w czasie zagęszczania powinna być zbliżona do wilgotności optymalnej.

Zaleca si

ę, aby wilgotność gruntów spoistych wynosiła w

n

= w

opt

± 2 %, z wyj

ątkiem gliniastych pospółek, żwirów i

rumoszy, dla których zaleca si

ę w

n

≥

0,7 w

opt

(górna granica wilgotno

ści zależy od rodzaju maszyn zagęszczających).

W przypadku gdy grunt spoisty ma wilgotno

ść naturalną znacznie wyższą lub niższą od dopuszczalnej, przed

wbudowaniem nale

ży go przesuszyć na odkładzie lub nawilżyć przez zraszanie wodą.

3.5.5.3 Podczas wykonywania nasypu powinna by

ć przestrzegana równomierność zagęszczenia każdej warstwy gruntu.

PN-B-06050:1999 Geotechnika Roboty ziemne Wymagania ogólne

Powielanie dokumentu zabronione. Wszelkie prawa zastrze

żone.

INTEGRAM BUDOWNICTWO

Strona 12

3.5.5.4 Wska

źnik zagęszczenia nasypów, na których mają być posadowione fundamenty konstrukcji, nie powinien by ć

mniejszy ni

ż 0,97. Należy też wykluczyć wystąpienie nadmiernych różnic osiadań w obrębie nasypu.

3.5.5.5 Przy wst

ępnym ustalaniu miąższości warstw i liczby przejazdów maszyny zagęszczającej można korzystać z

informacji podanych w za

łączniku B.

3.6 Zabezpieczenie budowli ziemnych i robót

3.6.1 Budowle ziemne nale

ży trwale zabezpieczyć. Skarpy oraz dno wykopu lub koronę nasypu należy umocnić

bezpo

średnio po wykonaniu. Umocnienie mo żna wykonywać odcinkami.

3.6.2 W przypadku gdy trwa

łe zabezpieczenie nie jest od razu możliwe, do chwili wykonania właściwego umocnienia

nale

ży tymczasowo zabezpieczyć skarpy oraz dno wykopów lub koronę nasypów przed działaniem wpływów

atmosferycznych oraz przed uszkodzeniami mechanicznymi. Dotyczy to równie

ż dłuższych przerw roboczych.

3.6.3 W przypadku uszkodzenia warstwy, gdy zabezpieczenia nie wykonano lub okaza

ło się ono mało skuteczne,

nale

ży ją usunąć.

3.6.4 Po d

ługiej przerwie roboczej przed wykonaniem umocnie ń konieczne jest sprawdzenie jakości nasypu i

przywrócenie mu stanu i wymiarów zgodnych z projektem.

3.7 Roboty ziemne w okresie mrozów

3.7.1 W okresie mrozów mo

żna wykonywać tylko nasypy z gruntów niespoistych, przy zachowaniu warunków

specjalnych, determinuj

ących prawidłowe wykonanie nasypu o wymaganym zagęszczeniu.

3.7.2 W okresie mrozów grunt nale

ży odspajać w sposób ciągły, aby nie przemarzał. W przypadkach dłuższych przerw

(ponad 2 h) ods

łonięte powierzchnie robocze powinny być przykryte odpowiednim materiałem ochronnym lub

pozostawion

ą albo nasypaną warstwą spulchnionego gruntu.

3.7.3 Teren, na którym przewiduje si

ę wykonanie wykopów w okresie mrozów, powinien by ć zabezpieczony przed

przemarzaniem.

3.7.4 W okresie mrozów nie powinno by

ć wykonywane wyrównanie skarp i dna wykopu w gruntach spoistych.

4 Tolerancje geometryczne

4.1 Tolerancje projektowanych wymiarów liniowych oraz rz

ędnych dla robót i budowli ziemnych powinny być określone

w projekcie.

4.2 Je

śli projekt nie zawiera tego rodzaju danych, to odchylenia od warto ści projektowanych nie powinny być większe

ni

ż:

± 0,02 %

dla spadków terenu,

± 0,05 %

dla spadków rowów odwadniaj

ących,

± 4 cm

dla rz

ędnych w siatce kwadratów 40 m x 40 m,

± 5 cm

dla rz

ędnych dna wykopu fundamentowego,

± 3 cm

dla rz

ędnych dna wykopu dla rurociągów w gruntach spoistych,

± 5 cm

dla rz

ędnych dna wykopu dla rurociągów w gruntach wymagających wzmocnienia,

± 2 ÷ 5 cm

dla rz

ędnych korony nasypu budowlanego,

± 5 cm

dla wymiarów w planie wykopów rozpartych i dla pozosta

łych wykopów o szerokości dna poniżej 1,5 m,

± 15 cm

dla wymiarów w planie wykopów o szeroko

ści dna większej niż 1,5 m,

± 5 cm

dla odleg

łości krawędzi dna od ustalonej w planie osi wykopów dla przewodów podziemnych,

+ 10 cm

dla wymiarów w pionie wykopów dla przewodów podziemnych,

± 10 %

dla nachylenia skarp wykopów fundamentowych,

+ 5 %

dla nachylenia skarp wykopów dla przewodów podziemnych,

+ 10 %

dla nachylenia skarp sta

łego odkładu,

± 5 cm

dla szeroko

ści korony nasypu budowlanego,

± 15 cm

dla szeroko

ści podstawy nasypu budowlanego.

5 Kontrola i badania robót ziemnych

5.1 Kontrolne badania geotechniczne

PN-B-06050:1999 Geotechnika Roboty ziemne Wymagania ogólne

Powielanie dokumentu zabronione. Wszelkie prawa zastrze

żone.

INTEGRAM BUDOWNICTWO

Strona 13

5.1.1 Badania pod

łoża gruntowego

Przed przyst

ąpieniem do robót ziemnych należy zweryfikować rozpoznanie geotechniczne podłoża gruntowego w celu

okre

ślenia rodzaju i miąższości warstw gruntów zalegających w miejscu robót ziemnych oraz ustalenia rzeczywistych

warunków wodno-gruntowych w pod

łożu w momencie rozpoczynania robót.

Wyniki kontrolnych bada

ń podłoża gruntowego należy porównać z dokumentacją geotechniczną, która stanowiła

podstaw

ę projektu budowlanego i projektu robót ziemnych, i z projektem robót ziemnych.

5.1.2 Badania gruntów w wykopach
Badania gruntów w wykopach powinny by

ć wykonywane w celu sprawdzenia zgodności rzeczywistego rodzaju i stanu

gruntu z przyj

ętymi w projekcie, a także, jeśli to potrzebne, dla oceny zagęszczenia gruntu w dnie i skarpach wykopu.

Zakres bada

ń gruntów w dnie wykopu zależy od rodzaju, rozmiarów i kategorii geotechnicznej budowli ziemnej lub

konstrukcji, która ma by

ć posadowiona w wykopie.

5.1.3 Badania zag

ęszczenia nasypów

Zag

ęszczenie należy badać na podstawie pomiarów gęstości objętościowej szkieletu gruntowego i, jeśli wymaga tego

projekt, pomiarów wilgotno

ści lub na podstawie pomiarów takich w łaściwości, jak opór penetracji, moduł odkształcenia

itp. (pomiary mog

ą być niemiarodajne do oceny zagęszczenia gruntów spoistych).

Warto

ści maksymalnej gęstości objętościowej szkieletu gruntowego oraz wilgotno ści optymalnej zaleca się oznaczać

metod

ą l i II według

PN-88/B-04481

.

Warto

ści wtórnych modułów odkształcenia należy oznaczać przy powtórnym obciążeniu statycznym płytą. Jako

dodatkowe kryterium oceny wymaganego zag

ęszczenia można przyjmować wartość stosunku modułów odkształcenia

wtórnego do odkszta

łcenia pierwotnego.

W przypadku niektórych mieszanek materia

łów (np. nasypów skalnych lub nasypów zawieraj ących dużą ilość głazów i

kamieni, dla których u

życie metody Proctora do testowania zagęszczenia nie jest odpowiednie) i niektórych procedur

zag

ęszczania, badania po zagęszczeniu można przeprowadzić metodami sejsmicznymi lub zastąpić sprawdzeniem czy

zag

ęszczenie przeprowadzano zgodnie z procedurą ustaloną na podstawie próbnego zagęszczania lub

porównywalnego do

świadczenia albo czy dodatkowe osiadanie, spowodowane dodatkowym przej ściem sprzętu

zag

ęszczającego, jest mniejsze niż określona wartość.

5.1.4 Badania specjalne
W celu sprawdzenia stanu i prawid

łowości zachowania budowli ziemnej w czasie jej wykonywania, w zale żności od

potrzeby powinny by

ć prowadzone pomiary zwierciadła wody gruntowej w podłożu gruntowym i pomiary ciśnienia wody

w porach gruntu, badania parametrów wytrzyma

łościowych gruntów, pomiary osiadania lub przemieszcze ń poziomych

pod

łoża i nasypu itp.

Zakres i sposób prowadzenia pomiarów powinien by

ć określony w projekcie.

5.2 Kontrola wykonania robót ziemnych

5.2.1 Sprawdzenie dokumentacji technicznej
Przed przyst

ąpieniem do robót ziemnych należy sprawdzić dokumentację techniczną i stwierdzić, czy na jej podstawie

mo

żna wykonać projektowane roboty ziemne lub budowlę ziemną.

5.2.2 Kontrola robót przygotowawczych
Przed przyst

ąpieniem do robót ziemnych należy sprawdzić, czy prace przygotowawcze zostały wykonane zgodnie z

projektem i wymaganiami podanymi w 3.2.

5.2.3 Kontrola wykonania wykopów i ukopów
Nale

ży sprawdzić zgodność wykonania wykopów i ukopów z projektem i wymaganiami podanymi w 3.4, ze

szczególnym zwróceniem uwagi na:

- zabezpieczenie skarp wykopów,
- obudow

ę ścian wykopów,

- prawid

łowość odwodnienia wykopu,

- dok

ładność wykonania wykopu (usytuowanie, wykończenie, wymiary, rzędne, naruszenie naturalnej struktury

gruntu w dnie wykopu itp.).

W przypadku sprawdzania ukopu nale

ży ocenić:

- zgodno

ść rodzaju gruntu w ukopie z dokumentacj ą geotechniczną,

- stan równowagi skarp i zboczy,
- stan odwodnienia,
- uporz

ądkowanie terenu wokół ukopu.

5.2.4 Kontrola materia

łów w złożu

PN-B-06050:1999 Geotechnika Roboty ziemne Wymagania ogólne

Powielanie dokumentu zabronione. Wszelkie prawa zastrze

żone.

INTEGRAM BUDOWNICTWO

Strona 14

Przed przyst

ąpieniem do budowy nasypu należy przeprowadzić kontrolne badania złóż, z których materiały mają być

pobierane.
Badania powinny by

ć przeprowadzone co najmniej 1 raz w każdej partii materiału pochodzącej z nowego źródła i nie

rzadziej ni

ż raz na każde 1 000 m

3

obj

ętości materiału. Próbki do badań należy wybierać na podstawie oceny wizualnej

i analizy makroskopowej.

5.2.5 Kontrola wykonania nasypów
Nale

ży sprawdzić zgodność wykonania nasypów z projektem i z wymaganiami podanymi w 3.5, a przede wszystkim:

- jako

ść materiałów wbudowanych w nasyp i ich przydatność do wykonania nasypu,

- prawid

łowość rozmieszczenia poszczególnych gruntów w nasypie,

- prawid

łowość wykonania poszczególnych warstw gruntu: jako ść i dokładność zagęszczania oraz odwodnienie

poszczególnych warstw,
- dok

ładność wykonania nasypu.

Kontrola jako

ści zagęszczenia nasypu powinna prowadzić do ustalenia wartości odpowiedniego w danym przypadku

parametru zag

ęszczenia warstw we wznoszonej budowli ziemnej, a w niektórych przypadkach, przy zastosowaniu

w

łaściwej interpretacji, także do wyznaczenia wartości uogólnionego parametru zagęszczenia dla całej budowli lub jej

cz

ęści.

Zakres i cz

ęstość kontroli jakości układanego gruntu oraz zagęszczenia nasypu powinien zależeć od rodzaju i

w

łaściwości materiału oraz od przeznaczenia, funkcji i rozmiarów nasypu.

Je

śli projekt nie przewiduje inaczej, częstość badań zagęszczenia nasypu nie powinna być mniejsza niż: 1 test na

1 000 m

3

obj

ętości nasypu oraz 3 testy w każdej jednorodnej warstwie nasypu, lecz nie rzadziej ni ż 1 test na 500 m

2

jednorodnej warstwy. Liczba testów zag

ęszczenia zasypki nie powinna być mniejsza niż: 3 testy na 500 m

3

obj

ętości

zasypki, lecz nie rzadziej ni

ż 1 test co 30 m długości ściany konstrukcji oraz 50 m długości wykopu dla przewodów.

Kontrol

ę jakości zagęszczenia należy prowadzić:

a) bie

żąco (kontrola bieżąca) - w celu sprawdzenia, czy zostało osiągnięte wymagane zagęszczenie danej

warstwy,
b) po wykonaniu ca

łej budowli lub jej części (kontrola powykonawcza) - w celu uzyskania informacji o

zag

ęszczeniu gruntów w całej budowli lub jej częściach (w tym przypadku wyniki powinny być opracowane

statystycznie) b

ądź w celu wykrycia miejsc słabych, kawern (pustek) lub innych miejsc zagra żających

bezpiecze

ństwu;

c) w trakcie u

żytkowania istniejących obiektów (kontrola eksploatacyjna) - zwykle gdy powstaj ą obawy o ich

bezpiecze

ństwo lub trwałość, które wiązać można z niedostatecznym zagęszczeniem gruntu.

Nale

ży uwzględniać fakt, że wiarygodność kontroli powykonawczej i eksploatacyjnej mo że być zmniejszona wskutek

ograniczonych mo

żliwości badania zagęszczenia na dużych głębokościach lub z innych możliwych przyczyn.

5.2.6 Zakres i termin przeprowadzania kontroli
Kontrola podczas wykonywania robót ziemnych powinna by

ć przeprowadzona w takim zakresie, aby istnia ła możliwość

oceny stanu, jako

ści i prawidłowości wykonania robót przy odbiorze końcowym.

Termin przeprowadzenia okre

ślonej kontroli powinien być ustalony w projekcie. Jeżeli w projekcie nie ustalono inaczej,

terminy przeprowadzania kontroli robót mo

żna przyjmować orientacyjnie wg tablicy C.1 podanej w załączniku C.

5.2.7 Odst

ępstwo od projektu

Wszelkie odst

ępstwa od projektu przy wykonywaniu robót ziemnych i przygotowawczych musz ą być opisane,

wyja

śnione i uzasadnione.

5.3 Odbiór robót ziemnych

5.3.1 Odbiór materia

łów

5.3.1.1 Odbiór materia

łów przeznaczonych do wykonania danego rodzaju robót ziemnych powinien by ć dokonany na

podstawie wyników rozpoznania geotechnicznego lub geologiczno-in

żynierskiego i badania kontrolnego

przeprowadzonego przed rozpocz

ęciem eksploatacji złoża lub jego części, a najpóźniej przed ich wbudowaniem.

5.3.1.2 W przypadku gdy materia

ł złoża został uznany za nieprzydatny do wykonania danego rodzaju robót ziemnych,

mo

żna go użyć tylko wówczas, gdy istnieje możliwość poprawienia jego właściwości zgodnie z wymaganiami.

5.3.2 Odbiór cz

ęściowy robót

Odbiór cz

ęściowy powinien być przeprowadzony w przypadku robót ulegających zakryciu (np. przygotowanie terenu,

pod

łoże gruntowe pod fundamenty konstrukcji lub nasyp, zag ęszczenie poszczególnych warstw gruntów w nasypie,

urz

ądzenia odwadniające znajdujące się w nasypie, itp.) przed przystąpieniem do następnej fazy (części) robót,

uniemo

żliwiającej dokonanie odbioru robót poprzednio wykonanych w terminach pó źniejszych. Odbioru należy dokonać

na podstawie wyników odpowiednich bada

ń i kontroli.

PN-B-06050:1999 Geotechnika Roboty ziemne Wymagania ogólne

Powielanie dokumentu zabronione. Wszelkie prawa zastrze

żone.

INTEGRAM BUDOWNICTWO

Strona 15

5.3.3 Odbiór ko

ńcowy robót

Odbiór ko

ńcowy robót ziemnych powinien być przeprowadzony po ich zakończeniu i powinien być dokonywany na

podstawie dokumentacji wymienionej w rozdz. 2,

łącznie z protokołami z odbiorów częściowych i oceną aktualnego

stanu wykonanych robót.
W razie gdy to jest konieczne, przy odbiorze ko

ńcowym mogą być przeprowadzane dodatkowe badania.

Nale

ży sporządzić dokumentację powykonawczą.

5.3.4 Ocena wyników odbioru
5.3.4.1 Je

żeli wszystkie przewidziane w 5.1 i 5.2 badania, kontrole i odbiory cz ęściowe robót oraz odbiór końcowy

wykazuj

ą, że zostały spełnione wymagania określone w projekcie i w niniejszej normie, to wykonane roboty ziemne

nale

ży uznać za zgodne z wymaganiami.

5.3.4.2 W przypadku gdy cho

ćby jedno badanie, jedna kontrola lub jeden z odbiorów da ł wynik negatywny i nie zostały

dokonane poprawki doprowadzaj

ące stan robót ziemnych do ustalonych wymaga ń oraz gdy dokonany odbiór końcowy

robót jest negatywny, wykonane roboty nale

ży uznać za niezgodne z wymaganiami.

5.3.4.3 Roboty uznane przy odbiorze za niezgodne z projektem i normami nale

ży poprawić w ustalonym terminie.

5.3.4.4 Roboty, które po wykonaniu poprawek nadal wykazuj

ą brak zgodności z wymaganiami, należy ocenić pod

wzgl

ędem bezpieczeństwa konstrukcji, trwałości i jakości i albo rozebrać, a następnie wykonać ponownie, albo uznać

za maj

ące obniżoną jakość i uwzględnić skutki tego obniżenia dla konstrukcji.

5.3.4.5 W przypadku wykopów oraz pod

łoży, których ocena wykazała różnicę rzeczywistych warunków

wodno-gruntowych w stosunku do przyj

ętych w projekcie, odbiór może być dokonany po uwzględnieniu tej różnicy

zarówno w projekcie robót ziemnych, jak i w projekcie konstrukcji, która ma by

ć posadowiona na ocenianym podłożu, i

po przedstawieniu oceny skutków zmian dla robót lub konstrukcji.

Za

łącznik A

(informacyjny)

PRZYDATNO

ŚĆ GRUNTÓW l INNYCH MATERIAŁÓW DO BUDOWY NASYPÓW ORAZ POLOWE

CHARAKTERYSTYKI GRUNTÓW l INNYCH MATERIA

ŁÓW STOSOWANYCH W ROBOTACH ZIEMNYCH

Tablica A.1 - Przydatno

ść gruntów i innych materiałów do budowy nasypów

Przeznaczenie

Przydatne bez zastrze

żeń

Przydatne z zastrze

żeniami

1

2

3

PN-B-06050:1999 Geotechnika Roboty ziemne Wymagania ogólne

Powielanie dokumentu zabronione. Wszelkie prawa zastrze

żone.

INTEGRAM BUDOWNICTWO

Strona 16

Na dolne

warstwy

nasypów

poni

żej

g

łębokości

przemarzania

Grunty frakcji g

łazowej i kamienistej

(zwietrzeliny, rumosze, otoczaki )

Rozdrobnione ska

ły twarde

Grunty frakcji

żwirowej i piaskowej oraz

mieszaniny tych frakcji, naturalne lub
łamane (żwiry, pospółki, piaski).

Grunty frakcji

żwirowej i piaskowej oraz

mieszaniny tych frakcji, z domieszk

ą do

10 % frakcji i

łowej (żwiry i pospółki

gliniaste, piaski gliniaste, gliny
piaszczyste).

Mieszaniny frakcji piaskowej z frakcj

ą

py

łową i iłową, zawierające od 10 % do

20 % frakcji i

łowej (piaski gliniaste i gliny

piaszczyste), z domieszk

ą do 10 % żwiru,

kamieni i g

łazów (morenowe).

Żużle wielkopiecowe i inne metalurgiczne
ze starych (powy

żej 5 lat) zwałów.

I

łołupki przywęglowe przepalone.

Naturalne kruszywo

łamane z domieszką

do 2% frakcji i

łowej.

Grunty frakcji g

łazowej i kamienistej z domieszką do

2 % frakcji i

łowej (zwietrzeliny i rumosze gliniaste ), gdy

s

ą wbudowane w miejsca suche lub zabezpieczone od

wód gruntowych i powierzchniowych.

Rozdrobnione ska

ły miękkie, gdy puste przestrzenie są

wype

łnione gruntem lub innym materiałem o wymiarze

ziarn do 2 mm.

Mieszaniny frakcji piaskowej z py

łową i iłową,

zawieraj

ące do 10 % frakcji iłowej (piaski pylaste i

gliniaste, py

ły piaszczyste, pyły), gdy są wbudowane w

miejsca suche lub zabezpieczone od wód gruntowych i
powierzchniowych.

Piaski z domieszk

ą od 2 % do 5 % części organicznych

(piaski próchniczne z wyj

ątkiem pylastych piasków

próchnicznych), gdy nasyp ma wysoko

ść do 3 m i

b

ędzie zabezpieczony przed zawilgoceniem.

Mieszaniny frakcji py

łowej i iłowej zawierające od 10 %

do 20 % frakcji i

łowej (gliny piaszczyste, gliny, gliny

pylaste), gdy s

ą wbudowane w miejscach suchych lub

przej

ściowo zawilgoconych.

Mieszaniny frakcji py

łowej i iłowej zawierające od 20 %

do 30 % frakcji i

łowej, o małej i średniej plastyczności

(w

L

≤

50 %) (gliny piaszczyste zwi

ęzłe, gliny zwięzłe,

gliny pylaste zwi

ęzłe), gdy nasyp ma wysokość do 3 m

i b

ędzie zabezpieczony przed zawilgoceniem lub

ulepszony spoiwami.

Żużle wielkopiecowe i inne metalurgiczne z nowego
(do 5 lat) studzenia, gdy maj

ą ograniczoną podatność

na rozpad (

łączne straty masy do 5 %).

I

łołupki przywęglowe nieprzepalone, gdy zawierają nie

wi

ęcej niż 15 % części organicznych.

Naturalne kruszywo

łamane z domieszką do 2 % frakcji

i

łowej, gdy zwierciadło wody gruntowej znajduje się na

g

łębokości większej od kapilarności biernej gruntu.

Mieszaniny popio

łowo-żużlowe, gdy są wbudowane w

miejscach suchych lub izolowane od wody.

PN-B-06050:1999 Geotechnika Roboty ziemne Wymagania ogólne

Powielanie dokumentu zabronione. Wszelkie prawa zastrze

żone.

INTEGRAM BUDOWNICTWO

Strona 17

Na górne

warstwy

nasypów w

strefie

przemarzania

Rozdrobnione ska

ły twarde.

Grunty frakcji

żwirowej i piaskowej oraz

mieszaniny tych frakcji, naturalne lub
łamane (żwiry, pospółki, piaski)

I

łołupki przywęglowe przepalone

zawieraj

ące poniżej 15 % ziarn

mniejszych od 0,06 mm.

Naturalne kruszywo

łamane o uziarnieniu

odpowiadaj

ącym żwirom.

Materia

ły:

- grunty frakcji

żwirowej i piaskowej oraz mieszaniny

tych frakcji, z domieszk

ą do 10 % frakcji iłowej (żwiry i

pospó

łki gliniaste, piaski gliniaste, gliny piaszczyste) ,

mieszaniny frakcji py

łowej i iłowej z piaskową,

zawieraj

ące od 10 %

- do 20 % frakcji i

łowej, o małej plastyczności

(w

L

≤

35 %) (gliny),

- mieszaniny popio

łowo-żużlowe z węgla kamiennego,

- naturalne kruszywo

łamane o zawartości do 2 %

frakcji i

łowej,

pod warunkiem ulepszenia tych gruntów spoiwami
takimi, jak cement, wapno, aktywne popio

ły itp.

Żużle wielkopiecowe i inne metalurgiczne, gdy s ą
drobnoziarniste i nierozpadowe (straty masy do 1%).

Tablica A.2 - Polowe charakterystyki gruntów i innych materia

łów stosowanych w robotach ziemnych

Rodzaj gruntu lub innego

materia

łu

Przepuszczalno

ść

gruntu

Mrozoodporno

ść

Zdolno

ść

do

skurczu

lub

p

ęcznienia

Przydatno

ść

do budowy

nasypu
poni

żej

g

łębokości

przemarzania

G

ęstość

obj

ętościowa

gruntu

suchego lub

wigotnego

w z

łożu

Mg/m

3

Przyrost

obj

ętości

po

urobieniu

%

1

2

3

4

5

6

7

8

G

łazy,

kamienie oraz
inne materia

ły

bardzo

gruboziarniste

Piaski, bruk
morenowy

bardzo dobra

pe

łna

brak

doskona

ła

-

-

Kruszywo
łamane ze skał
twardych, gruz

dobra

pe

łna

brak

doskona

ła

do bardzo

dobrej

-

20 ÷ 60

Kruszywo
łamane ze skał
mi

ękkich,

wapieni, kredy,
zwietrzeliny

dobra do

praktycznie

nieprzepuszczalnych

średnia do małej

brak lub

s

łaba

dobra

1,10 ÷ 2,00

40

PN-B-06050:1999 Geotechnika Roboty ziemne Wymagania ogólne

Powielanie dokumentu zabronione. Wszelkie prawa zastrze

żone.

INTEGRAM BUDOWNICTWO

Strona 18

Żwiry i pospółki

Grunty
ró

żnoziarniste

(C

u

> 6) frakcji

żwirowej i/lub z
domieszk

ą

frakcji
piaszczystej,
nie zawieraj

ące

frakcji pylastej i
ilastej

bardzo dobra

pe

łna

brak

doskona

ła

1,70 ÷ 2,00

10 ÷ 20

Grunty
ró

żnoziarniste

jw. lecz z
domieszk

ą

lepiszcza
ilastego

praktycznie

nieprzepuszczalne

średnia

ma

ła

dobra

2,00 ÷ 2,20

Równoziarniste
(C

u

< 6)

żwiry

nie zawieraj

ące

frakcji pylastej i
ilastej

bardzo dobra

pe

łna

brak

bardzo dobra

1,60 ÷ 1,90

Grunty
równoziarniste
(C

u

< 6) frakcji

żwirowej i
piaskowej lub
ich mieszaniny,
nie zawieraj

ące

frakcji pylastej i
ilastej

bardzo dobra

pe

łna

brak

dobra

1,60 ÷ 2,00

Grunty jw. lecz
z domieszka do
10 % frakcji
ilastej (pospó

łki

zapylone i
zaglinione)

s

łaba do

praktycznie

nieprzepuszczalnych

średnia

ma

ła

dobra

1,80 ÷ 2,10

Piaski i grunty

piaszczyste

Ró

żnoziarniste

piaski i piaski
ze

żwirem bez

domieszek
pylastych i
ilastych

bardzo dobra

pe

łna

brak

doskona

ła

1,60 ÷ 1,90

5 ÷ 15

Równoziarniste
piaski bez
domieszek
pylastych i
ilastych

dobra lub s

łaba

pe

łna

brak

warunkowa

1,60 ÷ 1,80

Piaski
zawieraj

ące

domieszki
frakcji pylastej i
ilastej (piaski
pylaste, piaski
gliniaste, py

ły

piaszczyste)

s

łaba do

praktycznie

nieprzepuszczalnych

s

łaba

mo

żliwa

warunkowa

1,70 ÷ 1,90

PN-B-06050:1999 Geotechnika Roboty ziemne Wymagania ogólne

Powielanie dokumentu zabronione. Wszelkie prawa zastrze

żone.

INTEGRAM BUDOWNICTWO

Strona 19

Grunty

drobnoziarniste

o ma

łej

ściśliwości

Py

ły

(nieorganiczne),
bardzo drobne
piaski, m

ączka

skalna, drobne
piaski pylaste o
ma

łej

plastyczno

ści

(w

L

< 35 %)

s

łaba

ma

ła do bardzo

ma

łej

s

łaba

ma

ła

1,70 ÷ 2,00

20 ÷ 40

Grunty spoiste
o zawarto

ści

frakcji pylastej
30 % i ilastej
do 10 %
(nieorganiczne),
o ma

łej

plastyczno

ści

(py

ły i gliny

pylaste)

pó

łprzepuszczalne

do praktycznie

nieprzepuszczalnych

ma

ła

średnia

ma

ła

1,90

Py

ły

organiczne o
ma

łej

plastyczno

ści

praktycznie

nieprzepuszczalne

ma

ła

du

ża i

średnia

ma

ła lub

nieprzydatne

1,45

Grunty

drobnoziarniste

o

średniej

ściśliwości

Grunty spoiste
piaszczyste
(nieorganiczne)
o

średniej

plastyczno

ści

(35 % < w

L

<

50 %) (gliny
piaszczyste)

s

łaba do

praktycznie

nieprzepuszczalnych

średnia

średnie

do du

żej

niez

ła do

ma

łej

2,00

Grunty spoiste
(nieorganiczne)
o

średniej

plastyczno

ści

(gliny, gliny
pylaste, gliny
piaszczyste
zwi

ęzłe)

s

łaba do

praktycznie

nieprzepuszczalnych

s

łaba

du

ża

ma

ła

2,00

Grunty spoiste
z zawarto

ścią

cz

ęści

organicznych o
średniej
plastyczno

ści

(namu

ły ilaste)

praktycznie

nieprzepuszczalne

s

łaba

du

ża

ma

ła

1,40

PN-B-06050:1999 Geotechnika Roboty ziemne Wymagania ogólne

Powielanie dokumentu zabronione. Wszelkie prawa zastrze

żone.

INTEGRAM BUDOWNICTWO

Strona 20

Grunty

drobnoziarniste

o du

żej

ściśliwości

Grunty spoiste
zwi

ęzłe

(nieorganiczne)
(gliny zwi

ęzłe i

i

ły)

praktycznie

nieprzepuszczalne

bardzo s

łaba

du

ża

ma

ła do

bardzo ma

łej

1,90

Grunty spoiste
zwi

ęzłe z

zawarto

ścią

cz

ęści

organicznych
(namu

ły ilaste,

i

ły)

praktycznie

nieprzepuszczalne

bardzo s

łaba

du

ża

bardzo ma

ła

lub

nieprzydatne

1,50 ÷ 2,

Grunty

organiczne o
bardzo du

żej

ściśliwości

Torfy i inne
grunty o du

żej

zawarto

ści

cz

ęści

organicznych

s

łaba do

nieprzepuszczalnych

s

łaba

bardzo

du

ża

ekstremalnie

ma

ła lub

nieprzydatne

0,9 ÷ 1,3

Za

łącznik B

(informacyjny)

MI

ĄŻSZOŚĆ WARSTW NASYPU PRZY ZAGĘSZCZANIU I LICZBA PRZEJAZDÓW MASZYNY ZAGĘSZCZAJĄCEJ

Tablica B.1 - Orientacyjne mi

ąższości zagęszczanych warstw (h) i liczba przejazdów (n) maszyny zag ęszczającej

Rodzaj maszyn zag

ęszczających

Rodzaj gruntu

niespoiste

spoiste

gruboziarniste

h(m)

n

h(m)

n

h(m)

n

Walce wibracyjne g

ładkie

0,4 ÷

0,7

4 ÷ 8

-

-

0,3 ÷

0,6

4 ÷ 8

Walce wibracyjne oko

łkowane

0,4 ÷

0,6

4 ÷ 8

0,2 ÷

0,3

6 ÷

10

-

-

Walce ogumione

0,2 ÷

0,3

6 ÷ 8

0,2 ÷

0,3

6 ÷

10

-

-

Zag

ęszczarki wibracyjne

0,3 ÷

0,6

4 ÷ 8

-

-

0,3 ÷

0,6

4 ÷ 8

Ubijaki o masie od 1 Mg do 10 Mg spadaj

ące z wysokości od

5 m do 10 m

1 ÷ 5

5 ÷

15

-

-

1 ÷ 3

5 ÷ 15

Za

łącznik C

(informacyjny)

PRZEDMIOT KONTROLI I TERMIN JEJ PRZEPROWADZANIA

PN-B-06050:1999 Geotechnika Roboty ziemne Wymagania ogólne

Powielanie dokumentu zabronione. Wszelkie prawa zastrze

żone.

INTEGRAM BUDOWNICTWO

Strona 21

Tablica C.1 - Przedmiot kontroli i termin jej przeprowadzania

Lp.

Przedmiot kontroli (bada

ń)

Sprawdzenie powinno by

ć dokonane

przed rozpocz

ęciem

budowy

w czasie

budowy

po zako

ńczeniu

budowy

odbiory mi

ędzyoperacyjne albo

cz

ęściowe

odbiór ko

ńcowy

1

Zgodno

ść wykonania robót z projektem

-

+

+

2

Roboty pomiarowe

+

-

-

3

Przygotowanie terenu

+

-

-

4

Rodzaj i stan gruntów w pod

łożu, w złożu i po

wbudowaniu w nasyp

+

+

+

5

Odwodnienie wykopów i nasypów

+

+

+

6

Wymiary wykopów i nasypów, nachylenia skarp

-

+

+

7

Wska

źnik lub stopień zagęszczenia gruntów w

nasypie

-

+

+

8

Zabezpieczenie wykopów i nasypów

-

+

+

9

Wyko

ńczenie wykopów i nasypów oraz

uporz

ądkowanie terenu (niwelacja terenu)

-

-

+

Za

łącznik D

(informacyjny)

BIBLIOGRAFIA

PN-B-02479:1998 Geotechnika - Dokumentowanie geotechniczne

PN-86/B-02480

Grunty budowlane - Okre

ślenia, symbole, podział i opis gruntów

PN-B-02481:1998

Geotechnika - Terminologia podstawowa, symbole literowe i jednostki miar

PN-81/B-03020

Grunty budowlane - Posadowienie bezpo

średnie budowli - Obliczenia statyczne i projektowanie

PN-74/B-04452

Grunty budowlane - Badania polowe

PN-88/B-04481

Grunty budowlane - Badania próbek gruntu

BS 6031 Code of practice for Earthworks, 1981

ČSN 73 3050 Zemné pracé. Všeobecné ustanovenia, 1987

DIN 4124 Baugruben und Gräben; Böschungen, Arbeitsraumbreiten, Verbau, 1981

DIN 18 300 VOB Verdingungsordnung für Bauleistungen; Teil C: Allgemeine Technische Vertragsbedingungen für

Bauleistungen (ATV); Erdarbeiten, 1992

Eurocode 1 Basis of design and actions on structures. Part 1: Basis of design (Final version of ENV 1991-1:1994)

Eurocode 7 Geotechnical design:

Part 1: Geotechnical design. General rules (Final version of ENV 1997-1:1994)

Part 2: Geotechnical design assisted by laboratory tests (Second Draft of ENV 1997-2:1996)

Part 3: Geotechnical design assisted by field tests. (Final version of ENV 1997-3:1997) Draft

ISO/DIS 14688 Geotechnics in civil engineering. Identification and classification of soil, 1996

Roboty ziemne. Warunki techniczne wykonania i odbioru. Ministerstwo Ochrony

Środowiska, Zasobów naturalnych i

Le

śnictwa, Warszawa 1994

Warunki techniczne wykonania i odbioru robót budowlano-monta

żowych; Tom l: Budownictwo ogólne; Rozdział 4:

Roboty ziemne, Ministerstwo Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa, Wydawnictwo Arkady, wydanie 4, Warszawa

1989.

PN-B-06050:1999 Geotechnika Roboty ziemne Wymagania ogólne

Powielanie dokumentu zabronione. Wszelkie prawa zastrze

żone.

INTEGRAM BUDOWNICTWO

Strona 22

PN-B-06050:1999 Geotechnika Roboty ziemne Wymagania ogólne

Powielanie dokumentu zabronione. Wszelkie prawa zastrze

żone.

INTEGRAM BUDOWNICTWO

Strona 23