1

Finanse przedsiębiorstw

Spis treści

I.

Istota finansów przedsiębiorstwa ........................................................................................................................ 1

II.

Kalkulacja ceny pieniądza .................................................................................................................................... 8

III. Ocena sytuacji finansowej przedsiębiorstwa ...................................................................................................... 11

IV. Planowanie finansowe....................................................................................................................................... 17

V. Pozyskiwanie kapitałów i kształtowanie ich struktury ........................................................................................ 21

VI. Zarządzanie majątkiem obrotowym ................................................................................................................... 29

I.

Istota finansów przedsiębiorstwa

Podstawowe cele i instrumenty zarządzania finansami

Finanse przedsiębiorstwa – zjawiska ekonomiczne związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych
na cele działalności gospodarczej firmy

Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa – pozyskiwanie źródeł finansowania działalności firmy (kapitałów) oraz
lokowanie ich w składnikach majątkowych w sposób pozwalający na realizację strategicznego celu, jakim jest
maksymalizowanie korzyści przypadających udziałowcom (właścicielom firmy).

Cel działania przedsiębiorstwa – główna kategoria to wartość firmy

2

Korzyści udziałowców występują w formie:

wypłacanych im dywidend, tj. części przeznaczonego na ten cel zysku osiągniętego przez firmę

długookresowego wzrostu wartości poosiadanych udziałów firmy, jeżeli wzrost ten następuje w skali wyższej od
skali inflacji

AKTYWA

PASYWA

W co inwestujemy?

Skąd bierzemy kapitał (źródła)?

Co jest kluczem do sukcesu?

Wskaźnik ten pozwala ocenić opłacalność zainwestowanych w firmie kapitałów w porównaniu do innych
wariantowych form inwestowania. Przesądza to także o aktualnej wartości firmy na rynku.

Wskaźnik ten pozwala na ocenę zwrotności zainwestowanych kapitałów.

Amortyzacja – księgowe odzwierciedlenie zużycia aktywów trwałych. Wyróżniamy:

amortyzację liniową/proporcjonalną – na początku mamy niższe odpisy  niższe koszty  większe zyski 
wyższe podatki (w porównaniu z amortyzacją degresywną).

3

Amortyzacja liniowa polega na równomiernym amortyzowaniu środka trwałego przez cały okres jego
użytkowania. Aby wyliczyć kwotę amortyzacji rocznej, należy podzielić wartość środka trwałego przez cały
przewidywany okres jego użytkowania.

amortyzację degresywną/ przyspieszoną – na początku mamy wyższe odpisy amortyzacyjne  wyższe koszty 
mniejsze zyski  niższe podatki (w porównaniu z amortyzacją liniową)
W pierwszym roku użytkowania obiektu przyjmuje się stawkę odpisów dwukrotnie wyższą od
proporcjonalnej.
Amortyzacja degresywna zakłada, że wraz ze starzeniem się wydajność środka trwałego spada i w związku z tym,
aby równomiernie obciążać kosztem wszystkie wyprodukowane wyroby, należy przyjąć malejącą stawkę
amortyzacyjną.

Ryzyko – faktyczne korzyści finansowe z danego przedsięwzięcia mogą okazać się mniejsze niż przewidywano przy
jego podejmowaniu lub mogą nawet przerodzić się s traty. Im większa oczekiwana skala zysków w stosunku do
zaangażowanego kapitału, tym zazwyczaj większa skala ryzyka.

Źródła ryzyka:

trudne do dostatecznie trafnego określenia zmiany przyszłych uwarunkowań zewnętrznych działalności firmy

niedoskonałość zarządzania przedsiębiorstwem np. zlekceważenie nowoczesnych technik zarządzania, błędna
polityka

gospodarcze - związane z możliwym zmniejszeniem zbytu, wzrostem konkurencji. Polega na możliwości
osiągnięcia gorszych wyników od zamierzonych lub poniesienia nieprzewidzianych strat, przy założeniu, że cały
majątek firmy były finansowany wyłącznie jej kapitałami własnymi.

finansowe - występuje w razie częściowego pokrycia majątku obcymi kapitałami (zobowiązaniami) i łączy się z
określonym uzależnieniem firmy od jej kredytobiorców. Skala ryzyka finansowego rośnie w miarę zwiększania się
zadłużenia. Rodzajem ryzyka finansowego jest ryzyko utraty płynności finansowej (niewypłacalności), czyli
zdolności do terminowego regulowania przez firmę zobowiązań. Objawia się ono w rozkojarzeniu terminów
wpływów gotówki i zapadających terminów płatności na rzecz wierzycieli.

Płynność finansowa – zdolność do wywiązywania się z bieżących zobowiązań finansowych. W szerszym rozumieniu
jest to zdolność do zamiany poszczególnych aktywów na gotówkę bez utraty wartości.

Wypłacalność finansowa – zdolność do wywiązywania się z długoterminowych zobowiązań finansowych.

Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa wymaga odpowiedniej wiedzy. W dużych firmach funkcje zarządzania
finansami powierza się menedżerowi finansowemu, który jest odpowiedzialny za:

organizacje i nadzór obiegu informacji wewnątrz firmy

przedkładanie zarządowi informacji o sytuacji finansowej firmy i jej przewidywanym rozwoju oraz o wynikających
z tego konsekwencjach

podejmowanie decyzji zmierzających do zapewnienia dopływu niezbędnych kapitałów z zewnątrz, przy
minimalizacji kosztów finansowych oraz do zachowania należytej plenności finansowej

utrzymywanie kontaktów z zewnętrznymi partnerami firmy

podejmowanie decyzji strategicznych (podejmowanie decyzji inwestycyjnych, wywołujących długookresowe
skutki finansowe) i bieżących (o horyzoncie czasowym do 1 roku – dotyczą spraw i problemów powtarzających
się np. zaciąganie krótkoterminowego kredytu)

Narzędzia ekonomiczne stosowane przez menedżera finansowego (narzędzia sterowania finansami):

4

analiza sytuacji finansowej firmy

planowanie finansowe

Wewnętrzne uwarunkowania decyzji finansowych

Czynniki wewnętrzne:

branża

rentowność

koszt kapitału własnego

dostępność źródeł finansowania

Zewnętrzne uwarunkowania decyzji finansowych

Czynniki zewnętrzne:

ekonomiczne

prawne

polityczne międzynarodowe

Przy podejmowaniu decyzji konieczne jest uwzględnienie przyszłych zmian w otoczeniu. Spośród różnych
zewnętrznych uwarunkowań w otoczeniu, na szczególną uwagę zasługują:

1. koniunktura gospodarcza

Na cykl koniunkturalny składa się okres ożywania koniunktury (rozkwit gospodarki) i pogorszenia koniunktury
(recesja). Długość cyklu koniunkturalnego i poszczególnych jego faz oraz ich ostrość kształtuje się nieregularnie.
Syntetyczną cenę cyklicznych wahań koniunktury gospodarczej ilustruje się za pomocą zmian makroekonomicznego
wskaźnika, jakim jest produkt krajowy brutto (PKB). Stanowi on wartość wytworzonych w danym okresie towarów i
usług przeznaczonych do finalnej konsumpcji oraz na inwestycje, skorygowana o saldo eksportu i importu.

Ożywienie i rozkwit – występuje w przypadku wzrostu popytu. Większość firm może liczyć na znaczny wzrost
przychodów ze sprzedaży i zysków. Stwarza to konieczność bardziej ekspansywnej polityki finansowej firmy. W tych
okresach zmniejsza się znacznie liczba upadłości firm i zwolnień pracowników.

Spadek koniunktury – występuje w przypadku spadku popytu. Powstaje potrzeba ostrożniejszej polityki finansowej,
uwzględniającej możliwość zmniejszenia przychodów i zysków. Trzeba wówczas odłożyć na korzystniejszy okres
nowe inwestycje rozwojowe i bardziej wnikliwie badać zdolność płatniczą odbiorców, dokonujących zakupów z
odroczonym terminem płatności. Niezbędne jest również ostrożniejsze zaciąganie krótkoterminowych kredytów.

5

Recesja – utrzymujący się niski poziom popytu i sprzedaży. Wzrost liczby przedsiębiorstw przynoszących straty oraz
likwidowanych, koncentrowanie uwagi wokół obniżki kosztów i ograniczania zatrudnienia, niski poziom cen i spadek
stóp procentowych.

2. Inflacja – wzrost ogólnego poziomu cen

Główny problem związany z wysoką inflacją  deprecjacja wartości kapitałów własnych firmy, jej należności i
zasobów pieniężnych

W okresach wysokiej inflacji może ujawnić się okresowy wzrost popytu na produkty firmy, powodowany chęcią
„ucieczki” od tracącego wartość pieniądza, szczególnie wówczas, gdy stopa procentowa od lokat w bankach nie
pokrywa strat siły nabywczej zasobów gotówkowych.

Stagflacja – połączenie zjawisk recesyjnych (kryzysowych) z jednoczesnym występowaniem wysokiej inflacji.
Wówczas wzmaga się ryzyko utraty płynności finansowej przez firmy, które korzystały z poważniejszych kredytów
bankowych.

Warunkiem podejmowania prawidłowych decyzji finansowych (zwłaszcza w przypadku wysokiej inflacji) jest
dysponowanie dostatecznie wiarygodną prognozą przyszłych zmian ogólnego poziomu cen.

Kryterium konwergencji (wymóg warunkujący wejście do strefy euro) dotyczące inflacji

Zgodnie z treścią Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej poziom inflacji danego państwa w ciągu roku
poprzedzającego badanie nie może przekraczać 1,5 pkt. procentowego inflacji trzech państw Unii Europejskiej o
najbardziej stabilnym poziomie cen. Inflację tę mierzy się wskaźnikiem HICP, nie zaś CPI.

3. polityka fiskalna i monetarna państwa

System podatkowy

Istotne znaczenie przy podejmowaniu decyzji finansowych ma znajomość systemu podatkowego.

Wyróżniamy podatki:

pośrednie – np. VAT, akcyza

bezpośrednie – np. podatek dochodowy, CIT

Podatki wpływają na wielkość zysków przedsiębiorstwa.

W wielu dziedzinach istnieje „bariera cenowa”, po przekroczeniu której spada popyt konsumentów na określone
towary i usługi. Z tego powodu nie wszystkie podwyżki podatków np. VATu mogą zostać bezkarnie przeniesione na
konsumentów. Przedsiębiorstwo kalkulując wpływ obciążeń fiskalnych na wynik finansowy powinno oceniać ich
całość, tj. nie tylko podatek dochodowy, ale również VAT, akcyzę, podatki majątkowe i cło.

Wzrost skali podatków pośrednich prowadzi często do pogorszenia wyniku finansowego netto pomimo
jednoczesnego obniżenia skali podatku dochodowego.

Trzeba również wnikliwie obserwować skutki zmian obciążeń fiskalnych, jakie występują po przystąpieniu Polski do
UE. W szczególności dotyczy to zniesienia cen w obrotach z innymi krajami Unii oraz ich zmiany w stosunku do
obrotów z krajami poza unijnymi.

6

Na wynik finansowy wielu przedsiębiorstw oddziałują istotnie ulgi podatkowe. Szczególne ryzyko gospodarcze
powoduje brak dostatecznej stabilności systemu podatkowego.

Polityka budżetowa

Wysokość deficytu budżetowego determinuje wysokość obciążeń podatkowych oraz wpływa na ilość emitowanych
obligacji i bonów skarbowych.

Kryteria konwergencji (wymogi warunkujące wejście do strefy euro) dotyczące deficytu budżetowego i długu
publicznego
Polska powinna utrzymać deficyt budżetowy w wysokości nieprzekraczającej 3% PKB, a dług publiczny nie powinien
być wyższy aniżeli 60% PKB.

Współpraca przedsiębiorstwa z jednostkami budżetowymi w wielu przypadkach zapewnia możliwość inkasa w
terminie należności za wykonanie dostawy, roboty i usługi.

Polityka monetarna (pieniężna)

Głównym celem polityki monetarnej – realizowanej przez bank centralny – jest regulowanie podaży pieniądza w
sposób umożliwiający stabilizację jego siły nabywczej, ale pozwalający jednocześnie na wspieranie rozwoju kraju, a
przynajmniej nie powodujący zahamowania koniunktury gospodarczej.

Charakter polityki pieniężnej:

ekspansywna – zwiększenie podaży pieniądza. Występuje, gdy mamy do czynienia z symptomami recesji
gospodarczej (np. spadek tempa dochodu narodowego, inwestycji, eksportu, wzrostu gospodarczego, wzrost
bezrobocia)

restrykcyjna – zmniejszenie podaży pieniądza

Zbyt liberalna polityka monetarna prowadząca do nadmiernej emisji pieniądza kredytowego może powodować
rozstrojenie gospodarki i niszczącą inflację. Jednak stosowanie nadmiernie twardego kursu antyinflacyjnego może
prowadzić do recesji gospodarczej.

Narzędzia banku centralnego przy realizowaniu polityki monetarnej:

operacje otwartego rynku (instrument ilościowy) – operacje repo i revers repo

ustalanie poziomu rezerw obowiązkowych w bankach (instrument cenowy)

ustalanie poziomu stóp procentowych (najważniejsze dla przedsiębiorstw). Obniżka stopy procentowej i jej
umiarkowany poziom pozwala na szersze wykorzystanie kredytów w celu rozszerzenia opłacanej działalności.
Poziom stóp procentowych przekłada się także w widoczny sposób na konkurencyjność cenową eksportu
(instrument cenowy)

Rada polityki pieniężnej ustala:

poziom stóp procentowych

wielkość rezerw obowiązkowych – część depozytów, jakie banki muszą utrzymać na rachunku w banku
centralnym (3%). Bank centralny płaci bankom komercyjnym odsetki za rezerwy obowiązkowe. Odsetki te są
jednak mniejszej od odsetek, jaki mógłby otrzymać bank, gdyby pożyczył ludziom pieniądze.

Kryterium konwergencji (wymóg warunkujący wejście do strefy euro) dotyczący poziomu stóp procentowych

7

W ciągu roku przed badaniem średnia nominalna długoterminowa stopa procentowa nie może przekraczać stopy
procentowej państw o najniższej inflacji o więcej niż 2 pkt. procentowe. Przy ocenie brane są pod uwagę obligacje
skarbowe.

4. polityka kursu walutowego

Kurs walutowy stanowi cenę określonej waluty wyrażoną w cenie innej waluty i oznacza stosunek wymienny między
nimi. Wysokość kursu walutowego oraz jego wahania wywierają wpływ na opłacalność eksportu, importu oraz na
poziom cen na rynku wewnętrznym. W Polsce obowiązuje polityka kursu płynnego.

Deprecjacja złotego – spadek wartości złotego

Pozytywne skutki deprecjacji:

poprawienie konkurencyjności eksportu,

obniżka kosztów pracy (w gospodarce o sztywnym prawie pracy deprecjacja waluty umożliwia obniżkę płac dzięki
iluzji pieniężnej - ludzie dostrzegają realne zmiany wartości pieniądza z opóźnieniem, nominalne natychmiast).

Negatywne skutki deprecjacji:

wzrost kosztów obsługi zadłużenia zagranicznego (budżet ma przychody w walucie krajowej zatem rośnie
deficyt),

zwiększenie presji inflacyjnej,

zubożenie społeczeństwa - głównie na skutek obniżenia siły nabywczej płac.

Aprecjacja złotego – wzrost wartości złotego

Pozytywne skutki aprecjacji:

spadek kosztów obsługi zadłużenia zagranicznego,

zmniejszenie presji inflacyjnej,

wzbogacenie społeczeństwa - głównie na skutek wzrostu siły nabywczej płac.

Negatywne skutki aprecjacji:

osłabienie konkurencyjności eksportu,

wzrost kosztów pracy

Rozpatrując zmiany kursów walutowych z punktu widzenia przedsiębiorstwa, trzeba rozróżniać nie tylko nominalne,
ale przede wszystkim realne zmiany wartości złotego, tj. po wyeliminowaniu skutków inflacji.

Zdobywanie zagranicznych rynków zbytu  lokomotywa wzrostu gospodarczego. W Polsce jednak zauważalny jest
niedorozwój eksportu spowodowany głównie brakiem rozwiązań systemowych wspierających działalność
eksportową.

Kryterium konwergencji (wymóg warunkujący wejście do strefy euro) dotyczący kursu walutowego

Państwa członkowskie zobowiązane są do uczestnictwa w europejskim mechanizmie kursowym przez minimum dwa
lata, bez poważnych napięć. Ocena pomyślności pozostawania w mechanizmie wydawana jest przez Europejski Bank
Centralny. W okresie przebywania w ERM II zakazana jest samowolna dewaluacja waluty krajowej względem euro.
Obecnie maksymalne dopuszczalne pasmo wahań kursowych wynosi +/- 15% odchylenia względem wyznaczonego
kursu centralnego.

8

Bilans przedsiębiorstwa a bilans banku

BANK

AKTYWA

aktywa
obrotowe
(najważniejsze)

aktywa trwałe
< 5%

PASYWA

zobowiązania
krótkoterminowe
wobec

banku

centralnego
(najważniejsze)

zobowiązania
wobec

sektora

finansowego

i

niefinansowego

fundusze

własne

(„kapitały własne)

PRZEDSIĘBIORSTWO

AKTYWA

aktywa trwałe
(najważniejsze)

aktywa
obrotowe
(zapasy,
należności,
środki
pieniężne)

PASYWA

kapitały

własne

(najważniejsze)

zobowiązania
krótkoterminowe i
długoterminowe

Zapamiętaj:

zapasy w przedsiębiorstwie odgrywają znacznie większą rolę niż w banku

fundusze własne < kapitały własne (zazwyczaj)

aktywa trwałe w przedsiębiorstwie > aktywa trwałe w banku

II.

Kalkulacja ceny pieniądza

Zmienność wartości pieniądza w czasie

Pieniądz – określona kategoria ekonomiczna spełniająca funkcje:

miernika wartości – umożliwia np. wycenę firmy, jej własnych i obcych aktywów

środka wymiany (funkcja transakcyjna)

płatniczą – pieniądz jest środkiem płatniczym

tezauryzacji – pieniądz jest środkiem przechowywania wartości

Pieniądz historycznie służył uproszczeniu wymiany. Jako pierwsi pieniądzem zaczęli posługiwać się Lidyjczycy w VIII
w.p.n.e. (złote krążki), Sumerowie w 3600-1995 r.p.n.e. (gliniane tabliczki). Pieniądz rozwinął się w XIII wieku we
Włoszech (weksel jako pieniądz, pierwsze banki, pierwowzory banknotów).

Wyróżniamy:

pieniądz rzeczywisty (metale, kruszce szlachetne, monety złote, banknoty wymienialne na złoto)  obecnie
charakter numizmatyczny

pieniądz formalny (metalowe i papierowe znaki pieniężne)

9

Zmiana wartości pieniądza w czasie
deprecjacja – spadek wartości pieniądza w przypadku postępującej inflacji
aprecjacja – wzrost wartości pieniądza w przypadku spadku ogólnego poziomu cen

dewaluacja – spadek wartości pieniądza krajowego wobec waluty obcej
rewaluacja – wzrost wartości pieniądza krajowego względem waluty obcej

Zmiany wartości pieniądza krajowego znajdują odpowiednie odbicie w kształtowaniu się kursów walutowych. Przy
systemie kursów sztywnych mamy do czynienia z dewaluacją i rewaluacją.
Wartość pieniądza jest zmienna w czasie. Pieniądz przyszły jest przez pewien czas zamrożony.

Waluta – jednostka monetarna danego państwa np. euro
System walutowy - powiązania między systemami walut

Jakie warunki musi spełniać jednostka pieniężna, aby stać się walutą?

stabilność

państwo emitujące pieniądze musi być wiarygodne (wiarygodność emitenta)

musi istnieć dobrze rozwinięty rynek finansowy (rynek pieniężny, rynek kapitałowy, rynek walutowy, rynek
instrumentów pochodnych)

Rynek pieniężny – do 12 miesięcy, niskie ryzyko, wysoka płynność

otwarty (powszechne uczestniczenie)

pozabankowy (emitenci papierów wartościowych poza bankami)

międzybankowy (banki zawierają między sobą transakcje: pożyczkowe i lokacyjne)

Rynek kapitałowy – powyżej 12 miesięcy, wyższe ryzyko, niższa płynność, wyższa rentowność

giełda

CTO – Centralna Tabela Ofert

…

JEDYNIE RYNEK PIENIĘŻNY JEST W POLSCE ROZWINIĘTY

Stopa procentowa ceną pieniądza

Cena wykorzystania obcego pieniądza przedstawiana jest w postaci stopy procentowej (odsetek). Poziom stopy
procentowej ulega wahaniom w czasie. Jeżeli stopa procentowa przekracza poziom inflacji, to różnicę między tymi
wielkościami określa się mianem dodatniej, realnej stopy.

Realna stopa procentowa

Efektywna stopa procentowa – uwzględnia nie tylko inflację, ale także podatki.

Podział stóp procentowych

krótkoterminowe – lokaty i kredyty do 1 roku

10

długoterminowe – lokaty i kredyty powyżej 1 roku

stałe – ich wysokość nie ulega zmianom w czasie

zmienne

Poważne znaczenie przy kształtowaniu wysokości stopy procentowej ma polityka banku centralnego. Wykorzystuje
on bowiem nierzadko stosuje stopę procentową jako instrument sterowania procesami gospodarczymi. W tym celu
bank centralny reguluje:

stopę lombardową

stopę redyskontową

wysokość rezerw obowiązkowych

Rachunek odsetek prostych

(nie występuje kapitalizacja) – krótki okres

Odsetki „od stu” – ile otrzymam odsetek od każdej zainwestowanej „100”?

Potrącenie odsetek z góry jest określane mianem dyskonta. Suma udzielanego kredytu pomniejszona jest przy jeep
wykorzystaniu o należne odsetki według ustalonej stopy.

Odsetki „na sto” – poszukiwanie aktualne wartości lokaty pieniężnej na ustalony okres i przy założonej stopie
procentowej w skali rocznej

Odsetki „w stu” (poszukiwana stopa brutto) – weksle – jak oszacować kwotę brutto, która po skorygowaniu o
zobowiązania (czasem należności) da nam stopę netto?

Rachunek odsetek złożonych

Przy kapitalizacji odsetek występują następujące pojęcia:

kapitał pierwotny = początkowy wkład

odsetki skapitalizowane, tzn. obliczane na bieżąco, ale niewypłacane okresowo lecz powiększające kapitał
pierwotny

suma skapitalizowana = kapitał pierwotny + odsetki skapitalizowane

Wzór na sumę skapitalizowaną

Roczna stopa procentowa dla odsetek inkasowanych częściej niż raz do roku

11

Aktualna (zdyskontowana) wartość przyszłej płatności

dyskontowanie = uaktualnianie
dyskonto = odsetki płatne z góry
stopa dyskontowa ≠ stopa procentowa

Strumienie jednakowych płatności (annuity)

Annuity - serie rat płatności o tej samej wysokości, które dokonywane są ustalone z góry w jednakowych odstępach
czasu przy kapitalizacji odsetek na podstawie danej stopy procentowej. Mogą być one płacone zarówno bez
wyprzedzenia jak i z wyprzedzeniem.
Przyszła wartość seryjnych płatności

z wyprzedzeniem

bez wyprzedzenia

gdzie:
a – kwota jednorazowej wpłaty seryjnej

Aktualna wartość seryjnych płatności

Wyznaczanie ratalnych spłat kredytów z odsetkami

Obliczanie jednakowych rat spłaty kredytu (odsetki + kapitał)

III.

Ocena sytuacji finansowej przedsiębiorstwa

Znaczenie i cele analizy finansowej

12

Analiza efektywności ekonomicznej funkcjonowania przedsiębiorstwa powinna być prowadzona przez pryzmat
finansów. Efektywność ekonomiczna działalności przedsiębiorstwa znajduje pełne odzwierciedlenie w jego sytuacji
finansowej, której analiza powinna stanowić jedno z podstawowych narzędzi optymalizowania zysków i nadwyżki
finansowej.

Analiza przedsiębiorstwa
1. otoczenia (analiza rynku, konkurencji, ocena warunków społeczno-prawnych)
2. ekonomiczna

finansowa (bilans, rachunek zysków i strat, rachunek przepływów pieniężnych)

techniczno-ekonomiczna (analiza produkcji, zatrudnienia, płac, wydajności, wyposażenia firmy w środki trwałe,
ocena postępu technicznego)

Cele analizy efektywności ekonomicznej:

ocena zdolności jednostki gospodarczej do wywiązywania się ze zobowiązań finansowych

ocena rentowności (zyskowności) firmy

uzyskanie podstaw wyjściowych do podejmowania bieżących i strategicznych decyzji gospodarczych

kontrola zgodności rzeczywistego przebiegu procesów gospodarczych z założeniami

orientacja, jak sytuację majątkową i finansową firmy mogą oceniać jej wierzyciele oraz inni kontrahenci, a więc
jaką posiada wobec nich „siłę negocjacyjną”

Syntetyczna ocena efektywności finansowej spółki to istotny warunek racjonalnego zarządzania przedsiębiorstwem
oraz pomyślnej jego współpracy z kontrahentami.

Sposoby analizy finansowej

analiza pionowa

analiza pozioma

analiza strukturalna – ustala się procentowy udział poszczególnych pozycji sprawozdania finansowego w
stosunku do kwoty ogółem

analiza porównawcza

analiza wskaźnikowa

Metody analizy finansowej

metoda ilościowa

metoda jakościowa (opisowa) – ma pewne cechy subiektywne

metody deterministyczne – proste schematy algorytmów obliczeń

metody stochastyczne

Rodzaje analizy finansowej

zewnętrzna/wewnętrzna

retrospektywna (ex post)/bieżąca (operatywna)/prospektywna (ex ante)

ogólna/szczegółowa

funkcjonalna/kompleksowa/decyzyjna

…

Kto jest zainteresowany analizą?

13

kierownictwo

władze

udziałowcy

partnerzy firmy – uzależniają od niej współpracę produkcyjną, handlową, finansową

banki – przy udzieleniu kredytów

firmy ubezpieczeniowe

rynek papierów wartościowych

Zdolność kredytowa – pokrywa się z bieżącą płynnością finansową firmy w krótkoterminowym ujęciu. Przy
rozpatrywaniu wniosków o kredyty długoterminowe istotna staje się bardziej perspektywiczna ocena zdolności
kredytowej potencjalnego dłużnika czyli zdolności do obsługi długów.

Standing finansowy – pozycja konkurencyjna, wiarygodność i siła ekonomiczna na rynku, która wpływa na zaufanie
kontrahentów do solidności partnera i na poziom kształtującej się o nim opinii.

Dokonywanie analizy finansowej i jej wyniki nie mogą stanowić zatem jedynie wewnętrznej sprawy firmy!

Przedsiębiorstwo powinno interesować się standingiem finansowym swoich partnerów (i również konkurentów!),
aby zachować odpowiednie granice bezpieczeństwa obrotu.

Uwzględnienie wpływu inflacji

Przy dokonywaniu analizy finansów przedsiębiorstwa należy uwzględnić zmieniającą się wartość pieniądza wskutek
procesów inflacyjnych. Inflacja wpływa bowiem na zaciemnienie i zniekształcenie obrazu rzeczywistego przebiegu
realnych procesów gospodarczych, ujmowanych w pieniężnej postaci.

Przy uwzględnianiu inflacji najlepiej jest się posłużyć wskaźnikiem zmian cen towarów i usług. Do bardziej
pogłębionych analiz wykorzystuje się szczegółowe wskaźniki np. wskaźnik cen eksportowych

Sprawozdania finansowe podstawą analizy

Najważniejszymi sprawozdaniami finansowymi przedsiębiorstwa są: bilans oraz rachunek zysków i strat.

Bilans jest dokumentem zawierającym zestawienie na określony dzień – w ujęciu wartościowym – stanu majątku
firmy oraz źródeł jej sfinansowania. Składniki majątkowe (aktywa) uszeregowane są w bilansie w kolejności
wskazującej na rosnący stopień ich płynności finansowej – łatwości, z jaką mogą być zamienione na gotówkę, a więc
użyte na uregulowanie zobowiązań. Z kolei pozycje pasywów uszeregowane są w bilansie według stopnia pilności ich
zwrotu, poczynając od składników pozostających do trwałej dyspozycji przedsiębiorstwa, jakim są jego kapitały
własne.

Analiza bilansu

1. wstępna (porównawcza-pozioma, analiza struktury – pionowa)
2. analiza wskaźnikowa

Kapitały stałe

– kapitały własne wraz z długoterminowymi zobowiązaniami - powinny zapewnić pokrycie

przynajmniej wykazujących najmniejszą płynność składników aktywów, jakimi są elementy majątku trwałego.

Rachunek wyników (zysków i strat) – jest istotnym uzupełnieniem bilansu; sprawozdanie to zawiera pozycje
przychodów osiągniętych przez przedsiębiorstwo według źródeł ich powstania, a także elementy składające się na
koszty uzyskania przychodów oraz obciążające przedsiębiorstwo podatki uiszczane od obrotów i zysków.

14

Zasady sporządzania bilansu, rachunku zysków i strat oraz sposób wyceny majątku, kapitałów i zobowiązań są dość
jednoznacznie regulowane przepisami prawa.

Zasada jawności rocznych sprawozdań finansowych - ma na celu ochronę interesów udziałowców i kontrahentów
przedsiębiorstw w gospodarce wolnorynkowej. W celu spełnienia tej zasady istnieje obowiązek publikacji rocznych
bilansów oraz rachunków wyników spółek akcyjnych oraz na większą skalę spółek z ograniczoną odpowiedzialnością.

Cash flow

Sprawozdanie to dostarcza odpowiedzi na pytania: jakimi środkami pieniężnymi dysponowało przedsiębiorstwo w
okresie sprawozdawczym? Z jakich źródeł pochodziły te środki? W jaki sposób środki te zostały zagospodarowane?

Syntetyczne sprawozdania: Dla celów analizy możliwe jest opracowywanie syntetycznych (skróconych) wzorów tych
sprawozdań finansowych poprzez łączenie pokrewnych pod względem treści ekonomicznej pozycji. W praktyce
syntetyczne sprawozdania finansowe powinny zawierać dane za trzy do pięciu lat wstecz. Umożliwia to pełniejszą
prognozę sytuacji finansowej i majątkowej przedsiębiorstwa na przyszłość.

Wstępna ocena efektywności finansowej firmy

1) Metoda pozioma (analizy) – polega na ustalaniu i analizowaniu zachodzących z okresu na okres zmian,

dotyczących osiąganych zysków lub ponoszonych strat, przychodów i kosztów, a także składników majątkowych
(aktywów) i źródeł finansowania (pasywów). Dzięki temu można formułować wnioski o poprawie lub
pogorszeniu efektywności funkcjonowania firmy w czasie.

2) Metoda pionowa (struktury analizy) – badanie struktury elementów składających się na wynik finansowy firmy

oraz aktywów i pasywów. Na przykład wysokość udziału w pasywach kapitałów własnych oraz zobowiązań
pozwala m.in. na ocenę jaka jest skala ryzyka finansowego firmy.

Zła sytuacja płatnicza: część majątku trwałego finansowane jest krótkoterminowymi zobowiązaniami, których spłata
wymaga regulowania w cyklach znacznie krótszych niż przekształcenie aktywów trwałych w gotówkę. Poprawa
sytuacji płatniczej przedsiębiorstwa: pozostawienie do dyspozycji przedsiębiorstwa zysku netto, zmniejszenie stanu
krótkoterminowego zadłużenia firmy również dzięki zastąpieniu ich zobowiązaniami długoterminowymi.

Istnieją dwie reguły, których należy przestrzegać w przedsiębiorstwie

1. Złota reguła bilansowa

Aktywa

Pasywa

Aktywa trwałe Kapitał własny

Aktywa trwałe powinny być finansowane głównie kapitałami własnymi. Jeśli kapitałów własnych nie starcza to
niedobór ten powinien być uzupełniany zobowiązaniami długoterminowymi.

2. Złota reguła finansowania

Inwestuj kapitały w taki sposób, abyś mógł je w przyszłości zwrócić.

Wskaźnikowa analiza efektywności finansowej firmy

15

W praktyce do analizy efektywności finansowej firmy najczęściej stosowana jest metoda wskaźnikowa, która ma
podstawowe znaczenie dla syntetycznej oceny sytuacji finansowej i majątkowej przedsiębiorstwa. Jest ona łatwą
szybką i trafną oceną czy kondycja finansowa firmy jest dobra czy zła, czy występują szanse jej umocnienia w
przyszłości, czy nie pojawiają się sygnały zagrażające przyszłej egzystencji przedsiębiorstwa.

Konieczne są: dobór ograniczonej liczby wskaźników potrzebnych do analizy, właściwa interpretacja znaczenia
wskaźników, prezentacja wniosków (prognoza przyszłościowego rozwoju sytuacji finansowej firmy).

1) Wskaźniki zyskowności

16

Służą do oceny zyskowności sprzedaży, majątku, kapitałów własnych i stopnia opłacalności wykorzystywania obcych
kapitałów.

Wskaźnik zyskowności sprzedaży (wskaźnik marży zysku)

Wskaźnik zyskowności majątku (ROA)

Skala (stopa) zyskowności kapitałów własnych (ROE)

Dźwignia finansowa – efektywne wykorzystanie obcych kapitałów dla zwiększenia zyskowności kapitałów
własnych.

2) Wskaźniki bieżącej płynności finansowej

Opisują zdolności przedsiębiorstwa do terminowego regulowania zobowiązań krótkoterminowych (bieżących) – czyli
termin ich spłaty nie przekracza jednego roku.

Wskaźnik bieżącej płynności

Wskaźnik szybkości spłaty zobowiązań

Cykl zapłaty zobowiązań krótkoterminowych w dniach

Wskaźnik obrotu należnościami

Cykl inkasa należności w dniach

Cykl obrotu należnościami w dniach

Wskaźnik obrotu zapasami

Wskaźnik obrotu zapasami w dniach

Wskaźnik obrotu zapasami w dniach

3) Wskaźniki zdolności do obsługi zadłużenia

Pokrycie odsetek zyskiem

Obciążenie majątku zobowiązaniami

Pokrycie majątku kapitałami własnymi

Pokrycie zobowiązań nadwyżką finansową

4) Wskaźniki rynku kapitałowego

Zysk na jedną akcję

Wskaźnik ceny do zysku na jedną akcję

Wskaźnik ceny rynkowej do wartości księgowej spółki na jedną akcję

Stopa dywidendy

Stopa wypłat dywidendy

Analiza stopy zyskowności kapitałów własnych

Kluczowe znaczenie przekształtowaniu polityki finansowej ma dążenie do osiągania odpowiedniej stopy zyskowności
kapitałów własnych firmy. Strategicznym celem sterowania działalnością firmy jest dążenie do zapewnienia
satysfakcjonujących korzyści właścicielom, którzy zainwestowali w firmie swoje trwałe kapitały. Należy zatem
oceniać poziom i dynamikę stopy zyskowności. Przy tej ocenie należy pamiętać, że firma działa w warunkach
zmieniającego się poziomu cen. Inflacja powoduje zwłaszcza spadek (deprecjację) wartości nominalnej wielkości
kapitałów własnych, jakimi firma dysponuje na początku danego okresu działalności. Dlatego należy uwzględniać
potrzebę osiągania stopy zyskowności kapitałów początkowych na poziomie, który umożliwiłby wyrównanie skutków
deprecjacji kapitałów własnych spowodowanej inflacją.

Nominalna stopa zyskowności – rezultat bezpośredniej relacji osiąganego w danym okresie zysku netto i
wartości kapitałów własnych, jakimi firma dysponowała na początku roku

17

Realna stopa zyskowności:

gdzie:
d

r

– realna stopa zyskowności

d

n

– nominalna stopa zyskowności

d

i

– stopa inflacji

Czy w stosunku do poprzedniego okresu nastąpiła poprawa wyniku finansowego czy jego pogorszenie?
Oceniając zmiany wyniku finansowego w stosunku do poprzedniego okresu należy odpowiednio skorygować
wielkość wyniku za ten okres o wskaźnik inflacji. Trzeba przede wszystkim określić czy zysk umożliwia pokrycie
stanowiącej skutek inflacji deprecjacji kapitałów własnych, jakimi firma dysponowała przeciętnie w ciągu okresu. Jeśli
na przykład kapitały własne na początek roku stanowiły 800 tys. zł., a ogólny poziom cen uległ zmianie na koniec
roku w stosunku do początku o 8%, to realna wielkość kapitałów na koniec roku ulegałaby zmianie o 64 tys. zł.
Dopiero co najmniej taka kwota zysku umożliwiłaby pokrycie skutków deprecjacji kapitałów własnych wywołanej
inflacją.

Wielkość osiągniętego zysku można pozytywnie oceniać dopiero wtedy, jeżeli realna stopa zyskowności kapitałów
własnych jest dodatnia.

Oto kilka uwag, które powinny być przestrzegane przy ocenie zyskowności kapitałów własnych firmy oraz przy
podziale jej zysków:
1) Kluczowe znaczenie powinno być przypisywane zyskowności kapitałów własnych i to w realnym ujęciu – czy

osiągany przez firmę zysk ma realną postać? Czy przekracza kwoty niezbędne na wyrównanie skutków
spowodowanej inflacją deprecjacji przeciętnej wielkości kapitałów własnych zaangażowanych ciągu okresu?

2) Jeżeli realna stopa zyskowności kapitałów własnych jest ujemna, to brak jest ekonomicznego uzasadnienia do

wypłaty dywidendy. Oznaczałoby to wypłaty uszczuplające początkową wartość kapitałów własnych firmy.

3) W przypadku gdy realna stopa zyskowności jest dodatnia, to ewentualne wypłaty dywidendy oraz zamierzenia

dotyczące wzrostu realnej wartości majątku finansowanego z zysku nie powinny przekraczać jego kwoty
mieszczącej się w granicach tej stopy. Naruszenie przedstawionej zasady oznacza uszczuplanie początkowej
realnej wartości zaangażowanych kapitałów własnych firmy, a nie finansowanie z zysku osiągniętego w danym
okresie.

4) Wystąpienie w firmie ujemnej stopy zyskowności wymaga podejmowania odpowiednich działań sanacyjnych

(uzdrawiających). Przy wysokiej inflacji groźne jest szczególnie kumulowanie się zjawiska deprecjacji kapitałów
własnych w kolejnych latach, gdyż prowadzić to może do trudnej do przezwyciężenia niewypłacalności firmy.
Publikowane bilanse wielu firm dowodzą jednocześnie, że ich sytuacja finansowa ulega znacznemu pogorszeniu
dlatego, iż pomimo inflacji strategia zarządzania nie uwzględnia konieczności osiągania realnej zyskowności
kapitałów własnych.

IV.

Planowanie finansowe

Planowanie

jest procesem, który stwarza możliwość wyboru najbardziej satysfakcjonujących decydenta rozwiązań

spośród możliwych alternatyw oraz zastosowania przedsięwzięć niezbędnych dla uzyskania zamierzonych celów.
Określenie celu i sposób osiągnięcia go. Definicja identyczna do definicji strategii. Strategia jest jednak
długoterminowa, a planowanie może być zarówno długoterminowe jak i krótkoterminowe.

18

Planowanie finansowe nie może być utożsamiane z prognozowaniem. Prognozowanie stanowi jedynie jedną z
wyjściowych podstaw do planowania.


Cele planowania finansowego:

podejmowanie trafniejszych decyzji gospodarczych sprzyjających wzrostowi wartości firmy

odpowiednie kojarzenie skutków bieżących i perspektywicznych decyzji finansowych

zwiększenie zysku w dłuższej perspektywie czasu

uniknięcie niespodziewanych zakłóceń w działalności firmy

przewidywanie z góry skali i skutków ryzyka finansowego

Zakres planowania finansowego:

określanie wielkości zapotrzebowania na środki finansowe konieczne dla realizacji programu działalności
operacyjnej przedsiębiorstwa

ustalenie kwot zapotrzebowanie na środki finansowe, które mogą być pokryte własnymi kapitałami oraz kwot do
pozyskania ze źródeł zewnętrznych

wybór najkorzystniejszych źródeł pozyskania kapitałów z zewnątrz (np. nowa emisja akcji, zaciągnięcie kredytu
długoterminowego, wynegocjowanie kredytów kupieckich od dostawców)

wyznaczanie najkorzystniejszego kształtowania się wielkości i struktury majątku niezbędnego dla prowadzenia
działalności operacyjnej

sformułowanie sposobów postępowania umożliwiających osiąganie najkorzystniejszych relacji między
przychodami finansowymi i kosztami ich uzyskania oraz wyznaczenie optymalnego wyniku finansowego i
nadwyżki finansowej

zaprogramowanie przyszłościowych działań i decyzji niezbędnych dla sprawnej realizacji określonych w planie
celów, a także sposobów kontroli zgodności przebiegu procesów rzeczywistych z założeniami planu

Rodzaje planowania
1. Kryterium: okres planowania

krótkookresowe (operacyjne, budżet) – do 1 roku

długookresowe (perspektywiczne, strategia) – powyżej 1 roku (najczęściej do maksymalnie 6 lat, zazwyczaj
strategie nie przekraczają 3-4 lat)

2.

odgórne (zarząd sporządza plany ogólne, a pracownicy je uszczegóławiają – „od ogółu do szczegółu”

19

oddolne – (pracownicy sporządzają plany szczegółowe, a zarząd na ich podstawie nakreśla plany ogólne „od
szczegółu do ogółu”)

3.

na ściśle określony czas np. 12 miesięcy (po ich upływie sporządza się nowe plany)

kroczące – horyzont czasowy planu jest w miarę upływu czasu stale uzupełniany (np. uzupełnianie po upływie
każdego miesiąca planu rocznego o kolejny dwunasty miesiąc)

4.

przyrostowe – ustala się cele i metody w oparciu o bieżące i przeszłe zdarzenia

„od zera” – planuje się wszystko od początku

PLANOWANIE STATEGICZNE ma charakter: odgórny, przyrostowy i kroczący
PLANOWANIE OPERACYJNE ma charakter: oddolny, na ściśle określony czas i „od zera”

Elementy składowe planu finansowego

Preliminarz obrotów gotówkowych (zwany też kasowym) – narzędzie świadomego z góry wyznaczonego
sterowania płynnością finansową firmy, obejmując w odpowiednich przedziałach czasowych przewidywane
wpływy i wydatki gotówkowe oraz przewidując sposoby pokrycia niedoborów i wykorzystania przejściowych
nadwyżek

Preliminarz zysków i strat – zawierający konfrontację planowanych przychodów z kosztami ich uzyskania oraz
określający przewidywane zyski

Planowany bilans majątkowy – zawiera planowaną wielkość i strukturę majątku na określony dzień w przyszłości
oraz stan źródeł sfinansowania majątku

Preliminarz przepływów pieniężnych – obrazuje zestawienie przewidywanych wpływów gotówkowych w
odpowiednim przekroju oraz kierunków jego wydatkowania

Preliminarz obrotów gotówkowych

Cele preliminarza obrotów gotówkowych

Określa obieg środków pieniężnych tak, aby utrzymać płynność finansową i racjonalnie kształtować koszty

Wskazuje na działania zapewniające dodatkowe źródło finansowania oraz przesunięcia płatności w porozumieniu
z wierzycielami

Wskazuje na metody (kierunki) najkorzystniejszego zagospodarowania nadwyżek finansowych

Preliminarz powinien obejmować okres co najmniej 6-9 przyszłych miesięcy, a po upływie każdego kolejnego
miesiąca niezbędne jest uzupełnianie go o dalszy miesiąc (plan kroczący). Najbliższe cztery tygodnie powinny być
rozpisane w preliminarzu bardzo szczegółowo (tzn. każdy tydzień powinien być scharakteryzowany osobno). Co
więcej, najbliższy tydzień powinien być rozpisany na dni. Preliminarz na najbliższe dni ma charakter planu
operatywnego tzn. należy dążyć, aby wpływy były w nim określone ze znaczą precyzją, a większość wydatków
powinna być zgodnie z nim realizowana.

Etapy sporządzania preliminarza obrotów gotówkowych
1. Za punkt wyjściowy bierzemy planowaną sprzedaż. Na jej podstawie określany wpływy gotówkowe.
2. Określany pozostałe wpływy pieniężne (np. ze sprzedaży zbędnych obiektów majątku trwałego)
3. Kalkulujemy przewidywane wydatki pieniężne
4. Ustalamy niezbędne pogotowie gotówkowe w kasach przedsiębiorstwa i na rachunkach bankowych na pokrycie

doraźnych wydatków

20

5. Ustalamy zapotrzebowania na kredyty (zewnętrzne źródła finansowania)

Analiza progu zysku

Koszty stałe – nakłady, które musi ponosić przedsiębiorca, niezależnie od wielkości produkcji.
Koszty zmienne - nakłady przedsiębiorcy związane bezpośrednio z produkcją. Ich poziom zależy wprost od
rozmiarów produkcji. Tak więc wynoszą zero gdy nic się nie produkuje, a rosną wraz ze zwiększaniem się rozmiarów
produkcji. Wyróżniamy:

koszty zmienne proporcjonalne – rosną proporcjonalnie do wzrostu rozmiarów produkcji

koszty zmienne progresywne – rosną szybciej niż wzrost rozmiarów produkcji

koszty zmienne degresywne – rosną wolniej niż wzrost rozmiarów produkcji

Zazwyczaj koszty stałe w przeliczeniu na jednostkę produkcji i sprzedaży w miarę jej wzrostu będą wskazywać
tendencję malejącą  korzyści skali.

Próg zysku – minimalna suma przychodów oraz ilości produkcji, przy której następuje się ich zrównanie z kosztami
całkowitymi, a wiec dopiero po jej przekroczeniu zaczyna powstawać zysk.

Formuła progu zysku (koszty zmienne są proporcjonalne)

gdzie:
Q – ilość produkcji i sprzedaży, przy której zysk będzie równy zeru, a przekroczenie tej ilości zaczyna przynosić zyski
F – suma kosztów stałych
C – cena jednostkowa sprzedaży
Z

j

– koszty przypadające na jednostkę

gdzie:
S – wielkość przychodów ze sprzedaży występująca w progu syku
F – suma kosztów stałych
W – współczynnik oznaczający udział kosztów zmiennych w wartości sprzedaży

Wykorzystywanie dźwigni przy planowaniu zysku

Dźwignia operacyjna – określona skala elastyczności między zmianami zysku operacyjnego i sprzedaży

gdzie:

- przyrost przychodów ze sprzedaży

– przyrost zysku operacyjnego

gdzie:
S

w

– sprzedaż w okresie wyjściowym

V – suma kosztów zmiennych w okresie wyjściowym
Z

o

– zysk operacyjny w okresie wyjściowym

21

Dźwignia finansowa (uwzględnia ponoszone przez firmę koszty finansowe z tytułu wykorzystywania obcych
kapitałów)

gdzie:
Z

o

– zysk operacyjny

Z

b

– zysk brutto

Dźwignia łączna

V.

Pozyskiwanie kapitałów i kształtowanie ich struktury

Ze względu na źródło pochodzenia kapitałów, którymi przedsiębiorstwo finansuje swój majątek, wyróżnia się:
1. Kapitały własne

pochodzące z źródeł zewnętrznych (wniesione przez udziałowców)

 kapitał założycielski
 kapitał zakładowy
 kapitał statusowy
 kapitał zasobowy
 kapitał udziałowy

pochodzące ze źródeł wewnętrznych

 równowartość wygospodarowanego zysku netto pozostawionego do dyspozycji przedsiębiorstwa

2. Kapitały obce (zobowiązania)

Kapitał własny:

22

wkłady kapitałowe właścicieli wnoszone w formie udziałów itd., tworzące kapitał podstawowy

zyski pozostawione do dyspozycji przedsiębiorstwa (tj. reinwestowane w firmie), przeznaczone na pokrycie
przyszłego ryzyka i umocnienie ogólnego standingu finansowego lub na z góry określony cel

Źródła pozyskiwania kapitałów własnych

Kapitał początkowy – kapitał umożliwiający rozpoczęcie i przeprowadzenie działalności. Wkłady kapitałowe mogą
być wnoszone w formie pieniężnej lub aportowej (rzeczowej). W przypadku spółek osobowych wielkość kapitału
własnego nie jest regulowana przepisami prawa, gdyż ich właściciele odpowiadają za zobowiązania formy całym
swoim majątkiem. W przypadku spółek kapitałowych (akcyjnych, z ograniczoną odpowiedzialnością) ustalona jest
minimalna wielkość kapitału zakładowego (5000 zł dla spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, 100 000 zł dla spółki
akcyjnej).

W spółce z ograniczoną odpowiedzialnością właściciele w zamian za wkłady otrzymują odpowiednią ilość udziałów o
jednakowej wartości nominalnej (nie mniejszej niż 50 zł). Czasami dopuszczalna jest również zróżnicowana wartość
udziałów.

Kapitał spółki akcyjnej jest dzielony na akcje (minimalna wartość nominalna jednej akcji wynosi 1 grosz). Spółka
akcyjna może wydawać akcje gotówkowe już po opłaceniu przez akcjonariusza co najmniej 25% ich nominalnej
wartości.

Uzupełnienie kapitałów własnych

W czasie dalszej działalności firmy występuje często potrzeba uzupełnienie kapitałów własnych. Cele takiego
działania to:

Stworzenie podstawy do wydatniejszego rozwoju działalności firmy, pozwalającej także na zaciąganie w
przyszłości większych kredytów, dzięki wzrostowi wiarygodności finansowej.

Usunięcie skutków deprecjacji kapitałów własnych spowodowanych inflacją

Przezwyciężenie rysującej się upadłości firmy, w skutek naruszenia płynności finansowej lub powstania strat

Uzupełnienie kapitałów własnych może nastąpić:

Źródeł wewnętrznych (reinwestowanie zysku)

23

Przez wniesienie przez właścicieli nowych udziałów lub dzięki nowej emisji akcji

Reinwestowanie zysków
W spółkach kapitałowych całość lub część zysku zatrzymanego do dyspozycji firmy jest przeznaczana przeważnie na
kapitał zapasowy lub rezerwowy. W spółce akcyjnej obligatoryjnie na kapitał zapasowy przeznacza się corocznie nie
mniej niż 8% zysku do czasu, gdy wysokość tego kapitału nie osiągnie jednej trzeciej kapitału zakładowego.
Stosunkowo rzadko zysk firmy lub jej kapitał zapasowy przeznacza się na powiększenie kapitału zakładowego spółki,
ponieważ takie operacje są opodatkowane.

Pozyskiwanie kapitałów własnych z zewnątrz

Jest to najczęściej pozyskiwanie kapitału z zewnątrz poprzez wniesienie przez właścicieli nowych udziałów lub
nowa emisja akcji. Pozyskiwanie kapitałów własnych z zewnątrz może być trudne w przypadku, w którym firma ma
problemy z wypłacalnością.

Niekiedy zwiększanie kapitału własnego spółki jest rezultatem zmiany części jej zobowiązań na udziały
obejmowane przez właścicieli (w sytuacji, gdy firma nie jest w stanie podołać spłacie wysokości zobowiązań).

Jednym ze specyficznych źródeł pozyskania średnioterminowego kapitału firmy może być dopuszczenie do udziału w
firmie kapitału oferowanego przez fundusze wysokiego ryzyka (fundusze venture capital). Fundusze te przyjmują
od inwestorów długoterminowe lokaty pieniężne, angażując je w przedsięwzięcia o podwyższonym ryzyku, ale dające
po pewnym czasie wysoką stopę zwrotu. Przedstawiciele venture capital lokują posiadane kapitały w postaci
udziałów lub nabycia akcji przede wszystkim w nowo powstałych przedsiębiorstwach dysponujących atrakcyjnym
programie rozwojowym oraz w firmy znajdujące się w trudnej sytuacji, które po dokapitalizowaniu odzyskają
wiarygodność płatniczą oraz szanse szybkiego wzrostu. Cel funduszy venture capital  po uzyskaniu znaczącego
wzrostu wartości spółki, w której ulokowany jest kapitał, odsprzedaż posiadanych akcji/udziałów.

Zmniejszenie kapitałów własnych

Przyczyny zmniejszenia kapitałów własnych

ograniczenia działalności firmy w celu stopniowego przegotowywania do jej likwidacji

pokrycie poniesionych strat

chęć ulokowania kapitału własnego w innym przedsięwzięciu

dążenie do optymalizacji struktury kapitałów spółki w celu zwiększenia stopy zyskowności kapitału własnego

Buy back – wykup własnych akcji w celu ich umorzenia

Występuje najczęściej, gdy na giełdzie panuje bessa. Wówczas akcje znacznie tanieją. Wykup akcji następuje wtedy z
zysku netto, z kapitału zapasowego albo rezerwowego. Nabyte akcje są umarzane, powodując zmniejszenie kapitału
akcyjnego. Dochodzi do wzrostu wielkość zysku przypadającego na jedną akcję.

Źródła pozyskiwania kapitałów obcych

24

Źródła długoterminowych kapitałów obcych

Do źródeł długoterminowych kapitałów obcych zaliczamy przede wszystkim emisję obligacji, zaciągnięcie kredytu
długoterminowego i cienką kapitalizację (pożyczkę udzieloną firmie przez jej właścicieli).

Emisja obligacji na rynku papierów wartościowych

Obligacja jest dokumentem, w którym emitent potwierdza zaciągnięcie pożyczki w określonej wysokości i
zobowiązuje się do jej zwrotu w podanym terminie oraz do zapłaty odsetek posiadaczowi takiego dokumentu.
Pożyczki zaciągane dzięki emisjom obligacji mogą być w praktyce stosowane dla firm cieszących się odpowiednią
renomą.

Obligacje oferują inwestorom wyższe odsetki niż lokaty bankowe. Mimo tego stopa oprocentowania pożyczek
obligacyjnych jest często niższa niż stopa oprocentowania kredytów bankowych (nie występują marże).

Obligacje zamienne (o hybrydowym charakterze) - rodzaj obligacji dających jej posiadaczowi możliwość (prawo) do
zamiany ich na akcje firmy emitującej lub akcje rodzimego przedsiębiorstwa emitenta. Obligacje tego typu dają
posiadaczom możliwość osiągnięcia dodatkowego zysku (często odsetki płacone od nich są niższe).

Długoterminowe kredyty bankowe lub inne pożyczki o inwestycyjnym charakterze

Długoterminowe kredyty bankowe zaciągane są z reguły na określone przedsięwzięcia inwestycyjne. Kredyt tego
typu może być wykorzystywany jednorazowo lub stopniowo w miarę realizacji bardziej złożonej inwestycji. Okres
spłaty kredytu inwestycyjnego nie może być dłuższy niż okres użytkowania sfinansowanych z tego źródła środków
trwałych. Istnieje możliwość odroczenia rozpoczęcia spłat tzw. grace period. Niekiedy przy udzielaniu poważniejszych
kwot kredytów długoterminowych, m.in. w celu rozłożenia ryzyka banki tworzą specjalne porozumienia, zwane
konsorcjami.

25

Cienka (niepełna) kapitalizacja

Jednym ze źródeł długoterminowych kapitałów pożyczkowych mogą stanowić pożyczki udzielone firmie przez jej
właścicieli. Tego rodzaju polityka wynika często wskutek świadomego dążenia do ograniczania podatku
dochodowego płaconego przez spółkę.

Źródła obcych kapitałów krótkoterminowych

Do obcych kapitałów krótkoterminowych zaliczamy:

kredyty handlowe

kredyty bankowe krótkoterminowe (uzyskane na finansowanie działalności bieżącej)

inne zobowiązania krótkoterminowe

Kredyty handlowe

Kredyty handlowe (kupieckie) oferowane są przez dostawców. Oznaczają one możliwość zakupu niezbędnych
produktów przy odroczeniu terminu płatności. Dostawcy traktują je jako jeden z instrumentów zwiększania
sprzedaży i zysków. Kredyt handlowy jest bardzo często wykorzystywany w Polsce (częściej niż kredyt bankowy).
Dostęp do kredytu handlowego jest znacznie łatwiejszy (prostsze i szybsze procedury), ponadto banki bardzo
rygorystycznie sankcjonują zwłokę w spłacie kredytu. Kredyt handlowy nie jest jednak bezpłatny, jego koszt jest już
wliczony w cenę sprzedaży. W wielu przypadkach kredyt bankowy jest tańszy niż kredy handlowy.

Stopa kredyty handlowego

Kredyty obrotowe zaciągane w bankach

Rodzaje kredytów obrotowych:
1. kredyt w rachunku bieżącym (overdraft) - umożliwia firmie zadłużenie się do ustalonego w umowie limitu

debetowego w tym rachunku. Warunkiem uzyskania tego kredytu jest posiadanie rachunku bankowego od
pewnego czasu - banki wymagają najczęściej by kredytobiorca był ich klientem przynajmniej od 3 miesięcy.
Kredyt w rachunku bieżącym może mieć ograniczony charakter tzn. bank może upoważniać firmę do
podejmowania gotówki tylko na wypłaty dla pracowników lub pokrycie faktur dostawców.

otwarty (brak gotówkowego charakteru)

kasowy (krótki, gotówkowy)

2. kredyt w rachunku kredytowym

linia kredytowa - to limit w rachunku bankowym do jakiego kredytobiorca może się zadłużyć w okresie
określonym umową. Kredytobiorca korzysta z tego limitu w miarę potrzeb. Wpływy na rachunek bieżący
automatycznie spłacają kredyt i odnawiają początkowy limit zadłużenia. Jest to tzw. kredyt odnawialny
(rewolwingowy). W tym rodzaju kredytu nie określa się obowiązujących spłat i rat wykorzystywanego
kredytu, a jedynie termin końcowy jego funkcjonowania.

kredyt sezonowy

kredyt na wymagalne zobowiązania

3. kredyt dyskontowy (wekslowy) – kredyt pod zastaw weksla, polega na przyjęciu przez bank, w zamian za

przekazaną do dyspozycji gotówkę, weksla własnego firmy lub obcego z indosem firmy. Bank przekazuje

26

wówczas na rachunek bieżący firmy sumę przyjętego weksla pomniejszoną o dyskonto. Bank przy tego rodzaju
kredycie pobiera odsetki z góry.

4. kredyt akceptacyjny – kredyt udzielany przez bank na wykupienie weksla w przypadku niezapłacenie przez

przedsiębiorcę

5. kredyt lombardowy – kredyt pod zastaw rzeczy

Kredyty preferencyjne – charakteryzują się niższą stopą procentową oraz dogodniejszym terminem spłaty. Są one
narzędziem interwencjonizmu państwowego w pośredniej formie. Różnice wynikające z niższych w stosunku do
normalnie pobieranych odsetek pokrywa zazwyczaj skarb państwa, samorządy itd.

Istotnym warunkiem uzyskania kredytu jest uzgodnienie z bankiem satysfakcjonującego go zabezpieczenia
terminowych spłat udzielonej pożyczki. Banki preferują zabezpieczenia o znacznym stopniu płynności. Wyróżniamy:

zabezpieczenia osobiste (np. weksel in blanco)

zabezpieczenia majątkowe (np. zastaw rejestrowy, przywłaszczenie na czas spłaty kredytu, zapis w księdze
hipotecznej nieruchomości dłużnika)

Inne zobowiązania krótkoterminowe

Do innych zobowiązań krótkoterminowych zaliczamy:

zaliczki otrzymane od odbiorców na poczet zamówionych towarów i usług

zobowiązania z tytułów publiczno-prawnych

zobowiązania wobec pracowników z tytułu należnych im wynagrodzeń oraz innych świadczeń

Krótkoterminowe papiery dłużne

Większe firmy, cieszące się odpowiednią popularnością i solidnością płatniczą mogą zaciągać pożyczki bezpośrednio
na rynku pieniężnym dzięki emisji krótkoterminowych papierów dłużnych. Bony te są oferowane przez emitenta na
rynku pieniężnym według cen nominalnych, pomniejszonych jednak o z góry określone dyskonto. Jednocześnie
emitent zobowiązuje się do wykupu bonów według pełnej ceny nominalnej po upływie jednolitego ustalonego z góry
terminu, nieprzekraczającego roku. Często emisją bonów zajmują się domy maklerskie.

Zalety:

umożliwienie zaciągania pożyczek na dużą salę

koszty niższe niż w przypadku kredytów bankowych

Wpływ struktury kapitałów na zyskowność firmy

Refinansowanie kredytów - zastępowanie spłaconych zobowiązań zaciągniętymi, nowymi kredytami.

Kapitał stały firmy = kapitały własne + zobowiązania długoterminowe

Największą pewność utrzymania płynności finansowej zapewnia pokrywanie całości posiadanego majątku kapitałami
własnymi. Jednak wykorzystywanie obcych kapitałów daje szansę poprawienia wyników finansowych. Odpowiednio
ukształtowania kompozycja kapitałów własnych i obcych – przy efektywnych ich wykorzystaniu – może dodatnio
pływać na korzyści dla udziałowców. Zjawisko to określane jest mianem dźwigni finansowej (financial leverage).
Stopa zyskowności własnych kapitałów wzrasta w miarę zwiększania się udziału kapitałów obcych w finansowaniu

27

majątku, jeżeli stopa odsetek płaconych jest niższa od zyskowności majątku osiąganej przez przedsiębiorstwo.
Suma odsetek wliczana jest ponadto jako koszt działalności finansowej i pomniejsza podstawę obliczania podatku.

W określonych warunkach wykorzystywanie obcych kapitałów może mieć ujemny wpływ na zyskowność własnych
kapitałów. Wystąpi to w przypadku, gdy zyskowność majątku ukształtuje się na niczym poziomie aniżeli wynosi stopa
odsetek płaconych kredytodawcom od wykorzystywanego kapitału obcego.
Należy także pamiętać, że zbyt wysoki poziom zadłużenia może spowodować nadmierne uzależnienie firmy od jej
wierzycieli. Niekiedy prowadzi to do upadłości firmy lub jej przejęcia przez wierzycieli.

Relacje między strukturą majątku i kapitałów

Majątek trwały – obejmuje składniki rzeczowe (środki trwałe – nieruchomości, maszyny, urządzenia itd.) i niemające
rzeczowego charakteru prawa, jakimi przedsiębiorstwo dysponuje tj. wartości niematerialne i prawne (licencje,
patenty itd.) oraz tzw. finansowe składniki majątku trwałego (nabyte obligacje o okresie wykupu ponad jeden roku,
akcje innych emitentów lub udziały w spółkach oraz udzielone określonym dłużnikom długoterminowe pożyczki).

Zaangażowanie kapitałów w finansowanie majątku trwałego oznacza ich zamrożenie na dłuższy czas. Wycofanie
kapitałów glokanych w środkach trwałych oraz w wartościach niematerialnych i prawnych odbywa się stopniowo
poprzez amortyzację.
W celu utrzymania równowagi finansowej przez przedsiębiorstwo niezbędne jest pełne pokrycie majątku trwałego
stabilnymi źródłami finansowania, niewymagającymi szybkiego zwrotu, a więc kapitałami stałymi.

Majątek obrotowy – uczestniczy on w operacjach cyklicznie powtarzających się w krótkim okresie. W klasycznym
ujęciu (w celu zmniejszenia ryzyka) w finansowaniu środków obrotowych powinny być także zaangażowanie
częściowo kapitały stałe. Wyróżniamy:

majątek obrotowy stały – nieulegający zmianom (np. minimalne zapasy wyrobów)

majątek obrotowy zmienny – zwiększony w razie okresowego wzrostu sprzedaży powyżej jej minimalnego
poziomu

28

Zapotrzebowanie na kapitał służący finansowaniu środków obrotowych jest częściowo stałe (jeśli dotyczy
minimalnego poziomu tego majątku) oraz częściowo zmienne.

Przeciętny cykl obrotu

Przeciętny cykl obrotu brutto (cykl gotówkowy) – obejmuje średni okres, jaki występuje miedzy wydatkami
gotówkowymi poniesionymi na nabycie składników majątku obrotowego, niezbędnych do prowadzenia działalności
oraz wpływami pieniężnymi ze sprzedaży produktów i towarów. Aby go wyliczyć należy zsumować sykle cząstkowe.
Przeciętny cykl netto = przeciętny cykl obrotu brutto – okres czasu przypadający przeciętnie na regulowanie
zobowiązań

Strategie finansowania środków obrotowych

1. Zachowawcza (tradycyjna)

całość majątku obrotowego powinna być pokryta kapitałami stałymi

ryzyko płynności płatniczej jest zredukowane do minimum

wysokie zaangażowanie kapitałów stałych wpływa obniżająco na stopę zyskowności kapitałów własnych

2. Umiarkowana (harmonijna, równowagi)

nawiązuje do podziału środków obrotowych na część stałą i zmienną

stała część środków obrotowych powinna być pokryta kapitałami stałymi

zmienna część środków obrotowych powinna być pokryta zobowiązaniami bieżącymi

29

bezpieczna strategia pod względem utrzymania bieżącej płynności finansowej

3. Dynamiczna (agresywna)

zmierza do maksymalizacji zysku w relacji do kapitałów własnych

kapitałami stałymi powinien być sfinansowany jedynie majątek trwały

środki obrotowe powinny być finansowane zobowiązaniami krótkoterminowymi

strategia niebezpieczna

Optymalizacja struktury kapitałów

W miarę zwiększania udziału zobowiązań w kapitałach przedsiębiorstwa rośnie ryzyko w zakresie płynności. Ponadto
w miarę wzrostu zadłużenia formy kredytodawca z reguły ostrożniej podejmują decyzje dotyczące udzielania nowych
kredytów.
Punktem wyjściowym przy kalkulacji optymalnej struktury całości kapitałów firmy powinno być wyznaczenie górnych
granic ryzyka finansowego.

Wielkość kapitałów stałych powinna zapewniać co najmniej pełne finansowanie majątku trwałego.

Elastyczność finansowa – stały dostęp do więcej niż jednego źródła kapitałów i możliwość wyboru między tymi
źródłami. Koncentracja zadłużenia w jednym źródle jest niewskazana.

Wady i zalety kapitału własnego i obcego

KAPITAŁ WŁASNY

KAPITAŁ OBCY

W

AD

Y

w sytuacji, gdy przedsiębiorstwo przynosi straty,
uszczuplają one kapitał własny

wysokie koszty

podlegają zwrotowi

dostarczony na ograniczony okres

wierzyciel ma prawo do odsetek

ZAL

ET

Y

stabilne źródło finansowania

baza gwarancyjna dla wierzycieli

elastyczne źródło finansowania

obniżenie obciążeń podatkowych i wzrost
rentowności kapitałów własnych (odsetki od
kredytów generują koszty, które obniżają
podstawę podatku)

KAPITAŁ WŁASNY

KAPITAŁ OBCY

wewnętrzny

zewnętrzny

kredyty

papiery dłużne

leasing

factoring

franczyza

środki rządowe

środki UE

zysk

amortyzacja

wyprzedaż aktywów
trwałych (dobrze jeśli
motorem
wyprzedaży

jest

inwestycja, uwaga na
finansowanie
„dziur”)

udziały

akcje

venture capital

VI.

Zarządzanie majątkiem obrotowym

W skład majątku obrotowego wchodzą środki o różnym charakterze:

30

finansowym (gotówka, papiery wartościowe, należności, rozliczenia międzyokresowe itd.)

rzeczowym (zapasy materiałów, towarów, wyrobów itd.) – trudniej jest je zamienić na gotówkę, ich utrzymanie
jest obarczone większym ryzykiem, wymagają one nie tylko ponoszenia kosztów zamrożonego w nich kapitału

Operacje gospodarcze są stale cyklicznie powtarzane i nakładają się na siebie. Dzięki temu ogólna wielkość i struktura
majątku obrotowego ulega ciągłym wahaniom.

Zarządzanie zasobami pieniężnymi

Formy zasobów pieniężnych:

gotówka w kasach

lokaty w bankach na rachunkach bieżących (niskie odsetki lub ich brak)

terminowe lokaty bankowe (odsetki najczęściej przekraczają poziom inflacji)

lokaty dokonywane bezpośrednio na rynku pieniężnym (nabywanie krótkoterminowych papierów dłużnych
takich jak: bony skarbowe, bony pieniężne emitowane przez niektóre banki, bony komercyjne. Przynoszą one
zazwyczaj najwyższe odsetki)

Największą płynnością charakteryzują się zasoby gotówkowe w kasach oraz lokaty na rachunkach bieżących w
bankach. Niewiele mniejszą płynność wykazują lokaty w krótkoterminowych papierach dłużnych, gdyż w Polsce
istnieje dosyć rozwinięty rynek wtórny obrotu tymi aktywami. Lokaty terminowe mogą być wycofywane przed
terminem, choć wiąże to się z utratą odsetek.
Niekiedy dyspozycyjność zasobami pieniężnymi przedsiębiorstwa jest znacznie ograniczona.

Zasoby pieniężne dzielimy na zasoby operacyjne i rezerwę bezpieczeństwa (tzw. bieżące pogotowie kasowe).
Niekiedy firma utrzymuje zasoby pieniężne w celach spekulacyjnych.

Bieżące zarządzanie zasobami gotówkowymi powinno zmierzać do:

przyspieszania dyspozycyjności wpływami gotówkowymi przez skracanie ich obiegu (przestrzeganie dyscypliny w
zakresie inkasowania należnych przedsiębiorstwu kwot od jego dłużników, wybór odpowiedniego banku,
racjonalizacja trybu spływu gotówki pochodzącej z utargów kasowych – realizowanego zazwyczaj przy
wykorzystaniu placówek pocztowych, bankowych)

regulowania zobowiązań w terminie, ale bez wyprzedzenia w stosunki do końcowej daty płatności

lokowania przejściowych nadwyżek środków pieniężnych w sposób zapewniający odpowiednie korzyści, w tym
zapobieganie deprecjacji powodowanej inflacją

pozyskiwania najtańszych źródeł finansowania przejściowych niedoborów gotówki

Bardzo ważne jest, aby zarządzanie gotówką w przedsiębiorstwie było systemowe (jeden bank, wiele rachunków np.
dla każdej filii bądź oddziału).

Zarządzanie należnościami

Należności firmy są głównie rezultatem sprzedaży produktów i towarów, jeżeli zapłata dokonywana jest przez
odbiorcę w okresie późniejszym niż data odbioru świadczenia i dostarczenia rachunku klientowi.

Przesłanki udzielania kredytów odbiorcom

dążenie do wzrostu sprzedaży i zysków

sprostanie i przezwyciężanie konkurencji firm sprzedających na kredyt

31

zwiększenie kręgu odbiorców

utrzymanie dotychczasowych odbiorców

Charakter kredytu handlowego

manipulacyjny (techniczny)- sprzedaż traktowana jest jako gotówkowa, data płatności wyznaczana jest
przeważnie o klika dni później od daty wystawienia faktury; okres ten jest przeznaczony w zasadzie na przyjęcie
dostawy przez odbiorcę i na czynności związane z zapłatą

właściwego kredytu handlowego – ustalany jest dłuższy termin zapłaty; kredyt taki jest rezultatem świadomego
finansowania zapasów u odbiorcy w celu utrwalania z nim współpracy

Udzielaniu kredytów odbiorcom towarzyszy

konieczność sfinansowania wierzytelności do czasu jej zainkasowania

dodatkowy koszt ich sfinansowania

ryzyko strat powstających w razie zwłoki w regulowaniu wierzytelności przez klientów lub ich niewypłacalności

Szczególną formą zbytu jest sprzedaż ratalna. Nabywca już po wpłaceniu pewnej niewielkiej kwoty staje się
właścicielem towaru.

Świadoma polityka kredytowania odbiorców powinna ustalić:

kryteria i metody oceny wiarygodności płatniczej klienta

ogólną sumę kredytu, na udzielenie którego firmę stać (może je sfinansować)

czy wprowadzenie lub rozszerzenie sprzedaży kredytowej jest opłacalne

warunki i zasady udzielania indywidualnym odbiorcom kredytu i jego różnicowania dla poszczególnych klientów

metodę kontroli terminowości inkasa wierzytelności

zasady i tryb windykacji wierzytelności nieregulowanych w terminie

Podstawowe strategie udzielania kredytu odbiorcom

Wyróżniamy następujące strategie
1. Strategia konserwatywna – zmierza do prawie całkowitego wyeliminowania ryzyka niewypłacalności klientów i

zakłada rezygnację z utrzymywania stosunków z odbiorcami, regulującymi zobowiązania z opóźnieniem. Kwota
jednostkowego kredytu, udzielanego stałym klientom, którzy terminowo spłacają swoje zobowiązania, jest
limitowana do określonego góry, niezbyt wysokiego pułapu.
Cele  uniknięcie strat spowodowanych niewypłacalnością klientów i ochrona przed uniknięciem opóźnień w
inkasie należności

Efekt  ograniczenie możliwości rozwoju sprzedaży, wyeliminowanie ryzyka

2. Strategia agresywna – przewiduje możliwość udzielania kredytu nawet odbiorcom o wysokim ryzyku

niewypłacalności. Przy strategii tej znacznie rośnie ryzyko strat wywoływanych ponoszeniem kosztów
postępowania windykacyjnego oraz ostateczną nieściągalnością niektórych należności. Jest ona szczególnie
niebezpieczny, gdy udziela się kolejnych kredytów osobom, które zalegają ze wcześniejszymi płatnościami.

3. Strategia umiarkowana – elastyczne udzielanie kredytów handlowych odbiorcom, ale przy odpowiedniej

weryfikacji ich wypłacalności. Różnicuje się jednostkowe kwoty kredytu, a także okresy, na jakie jest on udzielny.

Niezależnie od przyjętej strategii kredytowania celowe jest jednoczesne oferowanie klientom skonta, które jest
swego rodzaju opustem za regulowanie zobowiązań gotówką.

32

Analiza upadłości polskich przedsiębiorstw dowodzi, że jedną z zasadniczych przyczyn tego jest utrata płynności
finansowej spowodowana opóźnionym regulowaniem należności przez odbiorców oraz stratami ponoszonymi na
skutek ich niewypłacalności. Dlatego konieczne jest określenie zasad i kryteriów oceny solidności płatniczej
przyszłych kredytobiorców i to nie tylko w momencie udzielania im kredytu po raz pierwszy.

Należy zebrać informacje, które pomogą odpowiedzieć na następujące pytania:

Czy ubiegająca się o kredyt firma rzeczywiście istnieje i jak długo działa?

Czy klient będzie terminowo wywiązywał się ze zobowiązań?

Czy klient na bieżąco reguluje swoje zobowiązania podatkowe?

Czy klient korzysta z kredytów bankowych?

Jak bardzo firma jest podatna na zmiany koniunktury gospodarczej?

…

Informacje o wiarygodności klientów można uzyskać korzystając z usług wywiadowni gospodarczych. Wywiadownie
przedstawiają profesjonalne przygotowane raporty informujące o sytuacji organizacyjno-prawnej, finansowej
określonej firmy. Mogą one także prezentować sugestie dotyczące wysokości kredytu, jaki można danej firmie
udzielić bez większego ryzyka.
Inne usługi oferują biura detektywistyczne, które za pomocą działań operacyjnych zbierają o kliencie informacje, nie
wynikające z ogólnie dostępnych źródeł.

Windykacja należności

Nie należy odwlekać wszczęcia postępowania windykacyjnego. Często odbiorcy celowo nie regulują swoich
zobowiązań – jest to dla nich darmowe źródło kapitału, który mogą inwestować. Stosują oni przy tym swoisty
szantaż, grożąc zerwaniem umów. Należy pamiętać, że mimo nieściągniętych należności opłacać trzeba obciążenia
podatkowe oraz ZUS i pokrywać koszty działalności. Wśród dłużników istnieją także podmioty, które świadomie
wyłudzają towar. Wiele firm płaci za niewypłacalność odbiorców swoją upadłością.

Windykacja należności obejmuje dwie fazy:

postępowanie negocjacyjno-upominawcze – należy je podejmować nie później niż 7 dni po upływie terminu
płatności. Handlowiec, który dokonał sprzedaży danego produktu powinien niezwłocznie przeprowadzić
rozmowę telefoniczną z odbiorcą próbując uzyskać informacje o przyczynach jej opóźnienia oraz o planowanym
przez dłużnika terminie zapłaty. Jeśli te działania nie dają pożądanych rezultatów należy w następnej kolejności
wstrzymać dalsze dostawy na kredyt, sporządzić specjalną dokumentację, wezwać klienta do natychmiastowej
zapłaty na piśmie (pisemne wezwanie do zapłaty ze zwrotnym potwierdzeniem odbioru). W razie potrzeby
należy ponowić prośbę o zapłatę na piśmie (w drugim wezwaniu do zapłaty należy zawrzeć informację, że w razie
nieuregulowania płatności w określonym terminie, sprawa zostanie skierowana do sądu)

postępowanie sądowo-egzekucyjne (nie zawsze opłacalne)

Czasami opłaca się zlecić windykację specjalistycznej firmie. Zlecenie windykacji specjalistycznej firmie powinno
nastąpić na podstawie pisemnej umowy. Istotne znaczenie ma także zastrzeżenie zleceniodawcy prawa do wglądu w
dokumenty towarzyszące windykacji.

Sprzedaż wierzytelności przeterminowanych - obecnie często można się spotykać z firmami, które skupują
wierzytelności przeterminowane. Dzięki temu można uniknąć pracochłonnego i kosztownego, a także przewlekłego
postępowania windykacyjnego. Z bilansu znikają wówczas zaległe wierzytelności. Im wcześniej dług jest
sprzedawany, tym korzystniejszą można za niego uzyskać cenę.

33

Źródła finansowania udzielanych kredytów handlowych

W praktyce często zachodzi potrzeba refinansowania udzielonych kredytów kupieckich krótkoterminowymi
zobowiązaniami. Mogą one pochodzić z następujących źródeł, jakimi jest kredyt:

handlowy uzyskany od dostawców (najłatwiejszy do otrzymania, choć drogi) – „zapłacę wam jak mi zapłacą”

bankowy

wekslowy, polegający na pobieraniu od klientów weksli, dyskontowanych następnie w banku (drogi kredyt,
odsetki pobierane są z góry)

zaciągnięty na rynku pieniężnym w formie emisji krótkoterminowych papierów dłużnych (dotyczy to dużych
spółek o dobrej renomie, najczęściej notowanych na giełdzie)

Faktoring – specyficzna forma inkasa należności od odbiorców z tytułu sprzedaży kredytowej. Polega on na
odsprzedaży przez firmę należności z tytułu wyświadczonych odbiorcom dostaw produktów i towarów przed
terminem płatności. Jest to stosunkowa droga forma inkasa należności od odbiorców. Procedury, formalności
factoringowe są prostsze niż przy kredycie. Faktor potrąca odsetki z góry – dyskonto. Faktoring jest umową
nienazwaną – brak uściśleń w artykułach prawa.

Występują trzy strony umowy faktoringowej:

klient/dostawca/faktorant – podmiot sprzedający należności przed terminem ich inkasa

dłużnik/odbiorca, któremu faktorant sprzedał towary lub produkty, udzielając mu kredytu handlowego

faktor, przejmujący funkcję inkasa należności w zamian za wynagrodzenie ustalone w umowie z fakt orantem
przeważnie w formie określonego odsetka od nabytych należności

Można wyróżnić dwa zasadnicze rodzaje faktoringu:

faktoring pełny – jeżeli faktor, nabywając należność, przejmuje na siebie pełne ryzyko jej inkasa (rzadko faktorzy
przejmują na siebie 100% ryzyka nie zapłaty wierzytelności.

faktoring niepełny – w przypadku, gdy faktor dochodzi zwrotu należności od faktoranta, jeżeli dłużnik staje się
niewypłacalny lub przejmuje tyko z tym związane tylko częściowo

34

Zalety faktoringu

przejęcie przez faktora operacji związanych z kontrolą inkasa oraz ewentualną egzekucją należności

uniknięcie – w razie faktoringu pełnego – ewentualnych strat spowodowanych niewypłacalnością dłużnika lub
opóźnieniem wpływu należności

możliwość oferowania odbiorcom korzystniejszych warunków zakupu poprzez wydłużenie okresu ich
kredytowania, dzięki wykupywaniu należności przez faktora bezpośredni po przekazaniu mu faktury wystawionej
dla odbiorcy

firmy factoringowe często oferują dodatkowe usługi

Wady faktoringu

koszt – faktoring jest droższy od kredytu

wymaga zmiany sposobu rozliczania z klientami

niektórzy kontrahenci wolą bezpośrednie kontakty, bez udziału faktora

większość faktorów współpracuje z firmami o wysokich obrotach

aby skończyć współpracę z faktorem firma musi spłacić wszelkie zaliczki uzyskane na poczet przyszłych faktur

sposób, w jaki faktorzy obsługują kontrahentów danej firmy, wpływa na opinię o firmie, dlatego tak ważny jest
wybór profesjonalnego i godnego zaufania faktora

Czy opłacalne jest rezygnowanie z części należności od odbiorców na rzecz faktora czy korzystniejsze jest

oczekiwanie na późniejszy jej wpływ od dłużnika lub nawet niekiedy ograniczenie sprzedaży kredytowej?

Faktoring eksportowy i importowy

Eksporter

Importer

Faktor na terytorium Polski  faktoring eksportowy (faktor może mieć kiepskie przełożenie na importera)

Eksporter

Importer

Faktor na terytorium Białorusi  faktoring importowy

Leasing - w ramach leasingu jedna ze stron umowy (finansujący, leasingodawca) przekazuje drugiej stronie
(korzystającemu, leasingobiorcy) prawo do korzystania z określonej rzeczy na pewien uzgodniony w umowie leasingu
okres, w zamian za ustalone ratalne opłaty (raty leasingowe). Leasing był w Polsce umową nienazwaną do 2000 roku.

Wyróżnia się trzy podmioty umowy leasingu:

leasingodawca (finansujący), to właściciel przedmiotu, który daje ten przedmiot w odpłatne użytkowanie drugiej
osobie na określony czas i na określonych warunkach. Najczęściej jest to wyspecjalizowana firma zajmująca się
świadczeniem usług leasingu. Rzadziej wytwórca przedmiotów, dla którego leasing jest dodatkową formą
zarobkowania.

leasingobiorca (korzystający), to osoba korzystająca z przedmiotu leasingu na warunkach określonych w
umowie. Najczęściej jest to przedsiębiorca, rzadziej ze względu na niekorzystne przepisy podatkowe, osoba
fizyczna. Przeważają więc spółki handlowe, spółki cywilne i osoby fizyczne, prowadzące działalność gospodarczą
na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej, które prowadzą pełną księgowość.

POLSKA

BIAŁORUŚ

POLSKA

BIAŁORUŚ

35

zbywca to osoba, od której finansujący nabywa własność rzeczy. Finansujący obowiązany jest wydać
korzystającemu razem z rzeczą odpis umowy ze zbywcą lub odpisy innych posiadanych dokumentów dotyczących
tej umowy, w szczególności odpis dokumentu gwarancyjnego co do jakości rzeczy, otrzymanego od zbywcy lub
producenta.

Wady i zalety leasingu

Zalety

Wady

raty – nie trzeba wykładać gotówki

podatki

technika np. gdy bierzemy w leasing nowoczesny
sprzęt

brak własności – przedmiot leasingu nie może być
zabezpieczeniem

ryzyko upadku przedsiębiorstwa leasingowego
(bardzo małe)

koszty

czytelność przepisów

Na ratę leasingową składa się rata kapitałowa + rata odsetkowa. Przy leasingu krótkim tzn. do 1 roku – całą ratę
możemy wliczać w koszty, przy leasingu dłuższym w koszty możemy wliczać jedynie ratę odsetkową.
Leasing norweski – opłata wstępna stanowi 90% wartości umowy – opłatę wstępną można wliczać w koszty.

Formy rozliczeń pieniężnych w obrotach krajowych

Formy rozliczeń

pieniężnych w

obrotach krajowych

dokonywane

bezpośrednio

pomiędzy

kontrahentami

zapłata gotówką

(kasowe)

zapłata

bezgotówkowa

kredyt w

rachunku

otwartym

zapłata wekslem

kompensata

dokonywane za
pośrednictwem

banków

zapłata gotówką

wpłaty gotówki

na rachunek

bankowy

czek gotówkowy

zwykły lub

potwierdzony

zapłata

bezgotówkowa

przelew bankowy

akredytywa

czek

rozrachunkowy,

karta kredytowa

inne formy

36

Rozliczenia bezpośrednie gotówką polegają na regulowaniu zobowiązań przez dłużnika gotówką wypłacaną z kasy i
wpłacaną do kasy wierzyciela.
Rozliczenia bezpośrednie bezgotówkowe są przede wszystkim rezultatem kredytu kupieckiego.
Kompensata – kontrahenci ograniczają się do zapisywania wzajemnych obrotów na kontach księgowych,
kompensując je bez dokonywania regulacji każdej z osobna.
Akredytywa – przy tej formie rozliczeń bank dłużnika – na jego wniosek – wyodrębnia określone środki pieniężne,
które są następnie przekazywane do banku, w którym posiada rachunek wierzyciel, w celu uregulowania
zobowiązania po spełnieniu warunków przewidzianych w intruzji przekazanej bankowi. Rozliczenia przy pomocy
akredytywy gwarantują zatem , że wierzytelności firmy będą przez odbiorców pokryte. Jednak forma ta jest bardziej
złożona i kosztowna niż posługiwanie się przekazami bankowymi.

Zarządzanie zapasami

Zapasy są składnikami majątkowymi stanowiącymi surowce, materiały, produkcję w toku, półfabrykatu, wyroby
oraz towary. Utrzymywanie ich w przedsiębiorstwie jest konieczne, gdyż warunkuje to zachowanie odpowiedniej
ciągłości w realizacji zamówień odbiorców. Zapasy charakteryzują się najniższym spośród środków obrotowych
stopniem płynności.
Koszty utrzymania zapasów:

zamrożenie określonych kapitałów w zapasach

składowanie i obrót zapasami wewnątrz firmy

ubezpieczenia od wypadków, kradzieży lub szkód losowych

Z zapasami łączy się także ryzyko strat, jakie mogą wystąpić wskutek zgromadzenia nieprzydatnych materiałów,
wytworzenia wyrobów lub nabycia towarów w ilościach przekraczających możliwości ich zbytu, spadku ich cen na
rynku poniżej kosztu własnego itp.

Wyróżniamy następujące typy zapasów:

bieżące (konieczne do zapewnienia ciągłości produkcji i sprzedaży)

37

sezonowe (przekraczające bieżące potrzeby, gromadzone przez okresami wzmożonego zbytu lub w okresie
podaży surowców)

nadmierne (przekraczające uzasadnione ekonomiczne potrzeby w zakresie zapasów bieżących i sezonowych)

zbędne, które w ogóle nie mogą być wykorzystane w przedsiębiorstwie i powinny być zlikwidowane lub
odsprzedane po obniżonych cenach w celu uniknięcia dalszych kosztów utrzymania

Niezbędny jest pewien zapas rezerwowy przeznaczony na pokrycie potrzeb produkcji lub sprzedaży w przypadku
odchylenia od normalnie występującego cyklu dostaw lub produkcji (tzw. zapas minimalny lub bezpieczeństwa).

Wielkość maksymalnej normy zapasu bieżącego

gdzie:
N

m

– norma maksymalna zapasu (ilość lub wartość)

R

d

- przypadające przeciętnie na jeden dzień w danym okresie zużycie (dotyczy materiałów) lub sprzedaż (dotyczy

wyrobów lub towarów) wyrażone w ilości lub wartości
t – przeciętny cykl dostawy materiałów lub towarów względnie produkcji wyrobów wyrażony w dniach
t

r

– możliwe opóźnienia (odchylenia) w stosunku do przeciętnego cyklu w dniach