Marzeniem prawie każdego człowieka jest zamieszkanie we własnym domu.

Chcąc je zrealizować stajemy często bezradni przed problemami, które z tym się
wiążą. Nie potrafimy sobie odpowiedzieć na szereg podstawowych pytań: jaki ma
to być dom?, z czego i jak go zbudować?, komu zlecić opracowanie dokumenta-
cji projektowej?, komu powierzyć prowadzenie prac budowlanych?, czy też gdzie

załatwić niezbędne formalności? itp. Odpowiedź na pierwsze pytanie jest niemal

oczywista. Ma to być dom, którego wielkość i układ funkcjonalny dostosowane
będą do naszych potrzeb i przyzwyczajeń, a jednocześnie ładny, ciepły oraz tani

w eksploatacji.

Co to znaczy ciepły, energooszczędny dom? Pod tym określeniem kryje się

budynek, w którym użytkownik ma zapewniony właściwy komfort cieplny przy
równoczesnym minimalnym zużyciu energii potrzebnej na jego uzyskanie. Efekt

ten można osiągnąć poprzez ograniczenie strat ciepła przez przegrody zew-

nętrzne (ściany i dach) oraz zastosowanie nowoczesnego, wydajnego, systemu
ogrzewania.

Zmniejszenie ilości energii cieplnej zużywanej na cele ogrzewcze, poza

wyraźnie odczuwalnymi efektami finansowymi, jest ściśle związane z szeroko ro-
zumianą ochroną środowiska. W większości przypadków ogrzewamy pomieszcze-

nia spalając węgiel, gaz czy też olej opałowy. W tym procesie do otaczającej
nas atmosfery przedostają się znaczne ilości szkodliwych gazów i pyłów. Niemałe

zagrożenia ekologiczne związane są również z wydobyciem i transportem surow-
ców energetycznych. Budując ciepły dom nie tylko działamy we własnym intere-
sie, ale przyczyniamy się także do ograniczenia degradacji środowiska natural-

nego, w którym żyjemy.

W latach ubiegłych wzniesiono wiele obiektów, nie spełniających obowiązują-

cych obecnie kryteriów, przez co w porównaniu z domami wybudowanymi, np.
w krajach skandynawskich, na ich ogrzanie potrzeba przynajmniej dwukrotnie wię-
cej energii. Domy te poprzez zastosowanie współczesnych rozwiązań można

docieplić doprowadzając ich parametry do aktualnie obowiązujących wymogów.

Na podstawie badań niemieckich można się przekonać ile należy spalić oleju

opałowego lub gazu, aby ogrzać domy o różnym stopniu ocieplenia ścian i stro-

pów oraz w jaki sposób ilość spalonego opalu wpływa na emisję do atmosfery
szkodliwego dwutlenku węgla (C02). Istnieje prosta zależność mówiąca o tym,

że im mniejsze jest zużycie energii na ogrzanie budynków, tym mniejsze jest
obciążenie atmosfery emisją dwutlenku węgla. Powyższe stwierdzenie w sposób
obrazowy pokazano na rysunku 1.

Rys. 1. Zanieczyszczenie
atmosfery dwutlenkiem

węgla w zależności od

ilości zużywanego w cią-

gu roku oleju opałowego
potrzebnego do ogrzania

1 m

2

powierzchni dla bu-

dynków o różnej izolacyj-

ności ścian

k - współczynnik przenika-

nia ciepła - patrz str. 44

Bogate kraje, jak np. Niemcy, "dopłacają" właścicielom domów za ich ocie-

plenie przyznając im ulgi w opłatach komunalnych. Jest to może pozorna
sprzeczność, gdyż ocieplenie domu w pierwszej kolejności leży w interesie użyt-
kownika. Biorąc jednak pod uwagę, że ciepłe domy wymagają mniejszej ilości
energii na ich ogrzanie, a więc w mniejszym stopniu zanieczyszczają środowisko,

jest to działanie z pożytkiem dla całego społeczeństwa.

Próbę odpowiedzi na pytanie: "jak zbudować energooszczędny dom?" oraz

na inne postawione na wstępie pytania zawiera niniejsza książka. Jest ona adre-
sowana głównie do inwestorów indywidualnych, nie posiadających przygotowania
zawodowego w zakresie budownictwa, a zamierzających przystąpić do budowy
domu jednorodzinnego lub tych, którzy chcą docieplić budynki już wzniesione
albo będące w trakcie realizacji. Przedstawiono w niej rozwiązania stosowane
w dzisiejszym budownictwie, to znaczy:

— materiały i technologie tradycyjne — zweryfikowane przez czas i środowisko,
— nowe materiały i technologie, zarówno krajowe jak i zagraniczne, które uzys-

kały niezbędne atesty i zostały sprawdzone w warunkach ekploatacyjnych.

Zgodnie z obowiązującymi w Polsce aktami prawnymi w budownictwie, na-

leży używać wyłącznie materiałów, wyrobów oraz elementów, które zostały dopu-
szczone do stosowania na podstawie odpowiednich dokumentów wydanych przez
upoważnione polskie jednostki. Stosując takie materiały możemy być pewni, że
spełniają one obowiązujące w Polsce wymagania dotyczące bezpieczeństwa
i zdrowia ludzi, a także ochrony środowiska.

Przy wyborze prezentowanych materiałów i technologii autorzy kierowali się

również możliwością uzyskania właściwej jakości wykonawstwa robót budowla-
nych. Dlatego też w tej książce przedstawiono dostępne materiały i rozwiązania,
których zastosowanie ułatwi wykonanie robót budowlanych, zapewni budynkom
spełnienie wymagań normowych a ponadto pozwoli na budowę ładnych obiek-

tów, jak również zminimalizuje późniejsze zabiegi konserwacyjne potrzebne do

utrzymania sprawności technicznej budynków.

Zakładając, że z pozycji tej będą również korzystać ludzie bez specjalistycz-

nej wiedzy z zakresu budownictwa, zamieszczono objaśnienia podstawowych po-

jęć, których znajomość ułatwi korzystanie z niej oraz wybór projektu domu i za-
łatwienie spraw formalnych w urzędach, bądź umożliwi poprawne (prawidłowe)
spisanie umowy z wykonawcą bez niedomówień czy niejasności.

W pierwszej części książki podano informacje jakie musi posiadać potencjalny

inwestor domu jednorodzinnego, a między innymi dotyczące:

— pozyskania terenu,

— załatwienia wymaganych formalności w urzędach.

W drugiej części podano aktualnie obowiązujące przepisy, dotyczące lokali-

zacji obiektu oraz wymogi jakie powinny spełniać poszczególne elementy kon-
strukcyjne budynku. Zachowanie wspomnianych wymogów pozwoli na wzniesienie

energooszczędnego domu, gwarantującego równocześnie jego odpowiednią trwa-
łość i bezpieczeństwo eksploatacji.

W kolejnych rozdziałach omówiono pokrótce zasady wznoszenia budynków,

oraz wybrane rozwiązania podstawowych elementów ich konstrukcji ze szczegól-
nym uwzględnieniem najnowszych materiałów i technologii. Podano przykłady za-

lecanych rozwiązań poszczególnych elementów składowych biorąc pod uwagę
również aspekty ekonomiczne. Poruszono także wybrane zagadnienia z zakresu

robót wykończeniowych i instalacyjnych.

Książkę zakończono przedstawieniem aktualnych możliwości poprawienia nie-

korzystnych parametrów budynku po jego ukończeniu, gdy budowa domku była
zaczęta przed jej przeczytaniem. Dotyczy to głównie możliwości docieplenia ścian
zewnętrznych.

POJĘCIA BUDOWLANE

Zamieszczone w układzie alfabetycznym wyjaśnienia najbardziej potrzebnych

podstawowych pojęć i definicji używanych powszechnie w budownictwie ułatwią
zrozumienie poszczególnych pojęć, a także korzystanie z książki oraz będą po-
mocne przy załatwianiu formalności związanych z budową.

POJĘCIA OGÓLNOBUDOWLANE

Attyka— część ściany frontowej ponad gzymsem wieńczącym.

Bednarka - taśma stalowa o przekroju spłaszczonego prostokąta, najczęściej

o grubości od 1 do 2 mm i wysokości od 20 do 30 mm, zwijana w kręgi.
Po wyprostowaniu często używana do zbrojenia w stropach lub nadprożach

typu Kleina. Taśmę tę układa się w spoinach pomiędzy cegłami.

Budynek— szczególny rodzaj budowli wydzielonej w przestrzeni za pośrednic-

twem przegród budowlanych (ścian zewnętrzych i dachu), zabezpieczających

istoty żywe przed działaniem czynników zewnętrznych (wpływy atmosferyczne,
hałas itp.) lub służący do wytwarzania czy przechowywania przedmiotów.

Budynek w stanie surowym zamkniętym - budynek nie ukończony, w którym

całkowicie wykonano roboty budowlane stanu surowego oraz roboty pozwa-

lające na zamknięcie budynku (pokrycie dachu, zamknięcie w sposób trwały

lub prowizoryczny zewnętrznych otworów drzwiowych, oszklenie albo zabez-

pieczenie w inny sposób otworów okiennych, balkonowych itp.); zamknięcie
budynku pozwala na jego ogrzewanie i prowadzenie robót wykończeniowych

w okresie zimowym.

Cokół - dolna część ściany zewnętrznej budynku, od poziomu terenu do stropu

nad piwnicami lub do poziomu posadzki parteru (w budynkach niepodpiwni-
czonych), zabezpieczająca ścianę budynku przed destrukcyjnym działaniem
czynników zewnętrznych (cokoły mogą być cofnięte lub wysunięte poza lico

ścian zewnętrznych; wykonywane są z twardych, nienasiąkliwych materiałów).

Do elementów wykończenia budynku zalicza się: tynki, podłogi, okładziny

ścian wewnętrznych i zewnętrznych, piece, stolarkę okienną i drzwiową, ma-
lowanie ścian i sufitów, malowanie stolarki i balustrad klatek schodowych itp.

Drzwi płycinowe— o ramowej konstrukcji skrzydeł, w których pola ramy wy-

pełnione są elementami płytowymi, tzw. płycinami (np. płytą pilśniową).

Drzwi przylgowe— drzwi z przylgą wykonaną zarówno w odrzwiach - ościeżnicy

jak i w skrzydle drzwiowym.

Estrichgips— gips jastrychowy — spoiwo powietrzne otrzymywane przez wypa-

lanie kamienia gipsowego, a następnie zmielenie produktu wypalania.

Dwuteowe belki stalowe— wyroby hutnicze,

o przekroju w kształcie połączonych dwóch li-

ter T. Są one używane najczęściej jako belki
w stropach typu Kleina lub jako nadproża.

Przekrój belki pokazano na rysunku obok,
gdzie: h — oznacza wysokość belki, s —
szerokość stopki.

Dylatacja— przerwa w ciągłości ustroju konstrukcyjnego lub szczelina między

dwoma przylegającymi do siebie budowlami, umożliwiająca niezależną pracę

statyczną i niezależne odkształcanie się dwóch budowli lub rozdzielonych
części konstrukcji jednej budowli.

Elewacja - zewnętrzny widok budynku wraz ze wszystkimi elementami konstru-

kcji, wykończenia i wyposażenia budowlanego. W zależności od usytuowania

w stosunku do stron świata rozróżnia się elewacje: północną, południową itp.
Zależnie od usytuowania w stosunku do otoczenia rozróżnia się między in-

nymi elewacje: frontową (fasadę) lub boczną; ogrodową lub podwórzową.

Fasada— elewacja frontowa, tj. od strony, gdzie przeważnie znajduje się główne

wejście do budynku, zwykle wyróżniająca się od pozostałych elewacji bogat-

szym wykończeniem.

Filar ścienny - fragment ściany, rozdzielający dwa otwory w tej ścianie, speł-

niający pod względem konstrukcyjnym rolę słupa (filar międzyokienny i mię-

dzydrzwiowy).

Fundament - najniżej położona część konstrukcji budowli, przekazująca obcią-

żenia na podłoże gruntowe.

Głębokość posadowienia fundamentu - odległość między projektowanym po-

ziomem terenu a poziomem, na którym spoczywać będzie fundament.

Gzyms - poziomy lub pochyły pas ściany, wystający poza jej lico zewnętrzne

lub wewnętrzne, ukształtowany ze względów użytkowych lub estetycznych,
najczęściej profilowany.

Hydrofobowość— niezdolność do łączenia się z wodą.

Jastrych— warstwa wykonana z materiału mającego w trakcie formowania kon-

systencję sypką, plastyczną lub półciekłą, lecz twardniejącego po upływie
określonego czasu, stosowana jako bezspoinowy podkład lub jako posadzka
bezspoinowa.

Jętka - pozioma belka łącząca krokwie w górnej części, umiejscowiona powyżej

płatwi pośrednich.

Kalenica (grzbiet dachu) - górna, najczęściej pozioma, krawędź dwóch połaci

dachowych przeciwległych.

Kanał dymowy - kanał pionowy w ścianie lub trzonie kominowym odprowadzają-

cy na zewnątrz gazy spalinowe z palenisk piecy węglowych i kuchni.

Kapilarność— zjawisko występujące w cienkich rurkach lub wąskich szczelinach,

polegające na wznoszeniu się w nich cieczy powyżej ustabilizowanego jej
poziomu.

Kleszcze - pozioma para belek łącząca krokwie, umieszczona pod płatwią

pośrednią.

Kondygnacja— część budynku zawarta pomiędzy górną powierzchnią podłogi

i górną powierzchnią bezpośrednio znajdującego się nad nią stropu lub stro-
podachu.

Kondygnacja nadziemna— kondygnacja, w której górna powierzchnia podłogi

jest na równi z poziomem otaczającego terenu lub jest powyżej tego pozio-

mu.

Kondygnacja podziemna (podziemie)— kondygnacja, w której dolna powierzch-

nia stropu znajdującego się bezpośrednio nad tą kondygnacją jest położona
poniżej poziomu otaczającego terenu lub równo z nim.

Kondygnacja przyziemna (przyziemie)— kondygnacja, w której górna powierz-

chnia podłogi jest położona poniżej, a dolna powierzchnia stropu powyżej
poziomu otaczającego terenu.

Kotwa— element stalowy służący do trwałego połączenia poszczególnych frag-

mentów konstrukcji. Stosuje się, np. do połączenia w jedną całość murów

składających się z kilku różnych materiałów, a także w celu lepszego

połączenia końców belek stropowych z murami, na których te belki się opie-
rają.

Krosno— to zazwyczaj rama drewniana, zastępująca ościeżnicę lub stosowana

jako jej uzupełnienie (np. w oknach skrzynkowych).

Krokiew— belka pochyła podtrzymująca pokrycie dachowe.

Kubatura (V)— objętość bryły budynku, obliczona na podstawie jego wymiarów

zewnętrznych. Szczegółowy sposób obliczania kubatury regulują przepisy Pol-

skiej Normy Budowlanej (PN—69/B—02360).

Listwa przymykowa— listwa zakrywająca styk dwóch skrzydeł drzwiowych lub

okiennych, która ustala kolejność ich otwierania.

Loggia— wnęka otwarta na zewnątrz budynku, utworzona przez załamanie

i cofnięcie części ściany zewnętrznej w głąb budynku, dostępna z jednego

lub kilku pomieszczeń, przystosowana, podobnie jak balkon, do przebywania
ludzi.

Mostki termiczne— fragmenty budynku wykonane z materiałów o większej

wartości współczynnika przewodzenia ciepła niż pozostała część konstrukcji,

a więc pod względem izolacyjności termicznej są to najsłabsze miejsca w bu-

dynku, przez które "ucieka" więcej ciepła niż przez sąsiednie fragmenty kon-
strukcji.

Murłata— łata lub krawędziak ułożone na ścianie, stanowiące oparcie dla wiąza-

rów dachowych i krokwi.

Nadproże— płaskie lub łukowe przekrycie otworu w ścianie (okiennego albo

drzwiowego). Najczęściej wykonuje się je z belek stalowych lub żelbetowych.

Obiekt budowlany— stały albo tymczasowy budynek wraz z urządzeniami bu-

dowlanymi związanymi z budynkiem; może to być również: obiekt inżynierski,

urządzenie techniczne, instalacja przemysłowa, pomnik, posąg, fontanna,

obiekt kultu religijnego.

Odsadzka— fragment ławy fundamentowej wystający poza lico (płaszczyznę) mu-

ru, który na niej spoczywa.

Okap dachu— dolna część połaci dachowej wystająca poza lico ściany budowli.

Płatew— belka podłużna w konstrukcji nośnej dachu, łącząca wiązary i podtrzy-

mująca krokwie pośrednie albo łącząca dźwigary dachowe oraz stanowiąca

jednocześnie podporę elementów pokrycia dachowego.

Podciąg— belka stanowiąca podporę dla innych belek, stropów, słupów lub

zastrzałów.

Poddasze— przestrzeń zawarta między najwyżej położonym stropem a dachem,

znajdująca się na ogół w obrębie dachu.

Poddasze użytkowe - poddasze przystosowane do stałego lub czasowego po-

bytu ludzi bądź do określonej funkcji usługowej, np. jako miejsce suszenia
bielizny albo składowania przedmiotów.

Podłoga— element wykończenia budowli. Jest to przegroda utworzona z jednej

lub kilku warstw, której górna, zazwyczaj pozioma powierzchnia (nawierzch-
nia) jest płaska i przystosowana do chodzenia po niej, do ustawienia na niej
mebli i innych przedmiotów, bądź do przejazdu wózków itp. Zasadniczymi
częściami składowymi podłogi są: posadzka i podłoże.

Posadzka— najważniejsza część podłogi stanowiąca jej wierzchnią warstwę.

Przejmuje obciążenia, będąc jednocześnie zewnętrznym wykończeniem. Decy-
duje ona nie tylko o cechach użytkowych podłogi (szczelność, izolacyjność,
sprężystość, twardość itp.), lecz także o jej nazwie (np.: podłoga drewniana,

betonowa, szklana itp.).

Pokrycie dachowe - wierzchnia wodochronna warstwa dachu lub stropodachu,

przymocowana do podłoża i odporna na działanie czynników atmosferycz-
nych, tj. opadów, wiatru, słońca i mrozu.

Powierzchnia całkowita (Pc)— powierzchnia wszystkich kondygnacji budynku

nad- i podziemnych oraz przyziemnej, mierzona po obrysie zewnętrznym
ścian. Powierzchnię pomieszczeń o wysokości od 140 do 220 cm wlicza się

tylko w 50%, a pomieszczeń o wysokości mniejszej niż 140 cm pomija się

całkowicie.

Powierzchnia mieszkalna (Pm)— powierzchnia pokoi na wszystkich kondygna-

cjach.

Powierzchnia użytkowa (Pu)— powierzchnia pomieszczeń, na wszystkich kon-

dygnacjach, służących do zaspokojenia potrzeb związanych z przeznacze-

niem budynku, a więc pokoi, kuchni, łazienek, klatki schodowej, piwnic itp.

Powierzchnia zabudowy (Pz)— powierzchnia rzutu poziomego budynku mierzo-

na po zewnętrznym obrysie ścian kondygnacji przyziemnej lub nadziemnej

w przypadku, gdy jej obrys występuje poza obrys kondygnacji przyziemnej.

Przegroda budowlana— element budowli oddzielający ją od otoczenia zew-

nętrznego lub wydzielający w niej pomieszczenia.

Przekrycie— przegroda budowlana pozioma ewentualnie pochyła zamykająca od

góry pomieszczenie wydzielone ścianami lub przestrzeń otwartą (np. dach
nad wiatą).

Przekrycie dachowe— przegroda składająca się z elementów nośnych, izolacji

termicznej (dla stropodachu) i izolacji wodochronnej, pełniąca rolę dachu.

Przylga— powierzchnia wzajemnego przylegania i docisku części ruchomych do

siebie bądź do części nieruchomych w oknie, w drzwiach lub we wrotach,

wytworzona przez wrąb albo listwę przymykową.

Ryzalit— niewielki uskok lica ściany na całej jej wysokości, ukształtowany

głównie ze względów estetycznych.

Skrzydło okienne lub drzwiowe prawe (lewe)— skrzydło o pionowej osi obro-

tu, które w widoku od strony, na którą się otwiera, ma zawiasy z prawej

(lewej) strony patrzącego.

Stan surowy— stan, w którym budowa obiektu została doprowadzona do "wie-

chy"; obiekt jest gotowy bez żadnych elementów wykończenia (bez tynków,
urządzeń sanitarnych, instalacji oświetleniowej, gazowej itp.).

Stropodach— przegroda z izolacją cieplną, zamykająca budynek od góry

i spełniająca jednocześnie rolę stropu oraz dachu, tzn. przenosząca obciąże-
nia np. od śniegu i wiatru, zabezpieczająca pomieszczenia przed opadami
atmosferycznymi oraz zapewniająca odpowiedni mikroklimat w chronionych
pomieszczeniach.

Stropy— są przegrodami poziomymi ograniczającymi poszczególne kondygnacje.

Dźwigają one obciążenia: własne, od ścianek działowych i użytkowe,
a ponadto usztywniają budynek, jak również chronią pomieszczenia od prze-
nikania dźwięków. Stropy nad najwyższą kondygnacją oraz nad piwnicami

dodatkowo chronią od przenikania ciepła.

Strzemiona— pręty ze stali okrągłej, gładkiej, o niewielkiej średnicy (4,5 do

10 mm), najczęściej w postaci zamkniętej ramki, łączące w jedną całość prę-

ty zbrojeniowe — podłużne w belkach lub słupach żelbetowych.

Strzępią— wystawione z muru ceglanego fragmenty cegieł lub pozostawione

w murze otwory służące do lepszego połączenia muru dobudowywanego
w terminie późniejszym.

Strzępią uciekające— zakończenie fragmentu muru w postaci występów przypo-

minających schody. Pozostawienie takich "schodów" pozwoli na prawidłowe
dołączenie muru budowanego w późniejszym terminie.

Szkło float— tafla szklana uformowana na powierzchni ciekłej cyny. Ma idealnie

gładką płaszczyznę oraz bardzo małe różnice grubości i z tego też powodu

nie występuje zjawisko deformacji oglądanego obrazu.

Szkło niskoemisyjne typu termofloat— zwykłe szkło float, pokryte specjalną ni-

skoemisyjną warstwą tlenków metali niewidocznych dla oka i bez strat prze-

puszczających energię słoneczną oraz światło dzienne; natomiast promienio-

wanie cieplne odbija z powrotem do wnętrza.

Szyby zespolone— zespół na trwale połączonych ze sobą dwóch lub trzech tafli

szkła. Dla zachowania dystansu pomiędzy szybami stosuje się specjalne ram-
ki. Połączenie szyb z ramką musi być hermetyczne. Przestrzeń pomiędzy szy-

bami wypełniona jest powietrzem lub gazem szlachetnym, np. argonem.

Ścianki działowe— ściany izolacyjne wewnętrzne, o małej grubości i małym

ciężarze, rozdzielające pomieszczenia.

Ściana kolankowa— część zewnętrznej ściany budynku zawarta między stropem

najwyżej położonej kondygnacji a dolną częścią połaci dachowej, podwy-
ższająca wysokość użytkową poddasza.

Ściana kominowa— ściana, w której zgrupowane są kanały dymowe i spalino-

we; mogą w niej również być umieszczone kanały wentylacyjne.

Ściana konstrukcyjna— przenosi na fundament lub inne elementy budowli:

ciężar własny, obciążenia od murów wyższych kondygnacji, obciążenia od
dachu, stropów, balkonów, a także od parcia wiatru, gruntu itp. lub usztyw-

niająca konstrukcję budynku albo jej elementów.

Ściany nośne zewnętrzne— ściany konstrukcyjne, które stanowią jednocześnie

przegrodę izolującą pomieszczenia od wpływów atmosferycznych (temperatu-
ra, opady) oraz akustycznych (hałasy z zewnątrz), jak również stanowią
przesłonę wizualną.

Szlichta— gładź podłogowa — cienka warstwa wyrównawcza grubości do 2 cm,

wykonana najczęściej z zaprawy cementowej ułożonej na podłożu betonowym
jako podkład pod posadzkę lub jako właściwa posadzka.

Taras— stropodach nad budynkiem albo jego częścią, przystosowany do przeby-

wania na nim ludzi (dzięki odpowiedniej nawierzchni i balustradzie). Może to

być również konstrukcja na podmurówce lub słupach, bez dachu i bez ścian,
bądź urządzenie terenu dostępne z wnętrza budynku, a niekiedy
i z zewnątrz.

Trakt budynku— część budynku zawarta między przeciwległymi, pionowymi,

nośnymi przegrodami budowlanymi.

Uziom— przewód połączony bezpośrednio z ziemią, do którego podłączone są

przewody uziemiające odbiorników prądu elektrycznego. Zadaniem uziomu

jest zabezpieczenie ludzi przed porażeniem prądem w przypadku uszkodzenia

izolacji odbiornika elektrycznego.

Węgarek— część ściany wysunięta z lica ościeża, zmniejszająca światło otworu

i stanowiąca oparcie dla ościeżnicy lub krosna.

Wieniec— element konstrukcji budynku, umieszczony w ścianach, na obwodzie

stropów i stropodachu, wiążący je ze ścianami i przekazujący na nie obcią-
żenia.

Wyczystka— zamykany otwór w przewodzie kominowym umożliwiający czyszcze-

nie przewodu.

Wymian (przejmą)— belka w stropie lub w dachu usytuowana poprzecznie do

belek głównych, przenosząca obciążenie z belek stropowych lub dachowych
o niepełnej rozpiętości na dwie najbliższe belki o pełnej rozpiętości.

Wysokość kondygnacji konstrukcyjna— odległość między górnymi płaszczyz-

nami konstrukcji dolnej przegrody budowlanej danej kondygnacji i górnej
przegrody tej kondygnacji (tj. stropu lub stropodachu).

Wysokość kondygnacji w świetle - odległość mierzona od wierzchu dolnej

przegrody budowlanej danej kondygnacji w stanie gotowym do użytkowania
(od wierzchu podłogi) do spodu górnej przegrody tej kondygnacji w stanie

wykończonym (do spodu stropu lub stropodachu).

Wymiar w świetle— odległość wewnętrzna mierzona pomiędzy przegrodami (np.

ścianami) w stanie wykończonym (od ściany do ściany).

Złącza ciesielskie - złącza elementów drewnianych wykonane przez odpowied-

nie ich zazębienie bez użycia pomocniczych łączników stalowych lub klejów.

OKREŚLENIA STOSOWANE PRZY KOSZTORYSOWANIU

Cena kosztorysowa - cena ustalona w kosztorysie, jaką inwestor powinien za-

płacić wykonawcy, za wykonane roboty budowlano-instalacyjne.

Kalkulacja— wyliczenie sumy kosztów: robocizny, materiałów, pracy sprzętu

i transportu technologicznego, zakupu materiałów, kosztów pośrednich, zys-
ku, ewentualnie obowiązującego podatku.

Kosztorys— ekonomiczno-techniczna część dokumentacji projektowej ustalająca

wycenę robót budowlanych i instalacyjnych, według kolejności wynikającej
z technologii wykonawstwa, opartej na normatywnych nakładach rzeczowych

(np. KNR - Katalog Nakładów Rzeczowych) i aktualnych cenach jednostko-

wych przy obligatoryjnych narzutach.

Kosztorys dodatkowy— sporządzony jest przez wykonawcę jako propozycja

zmiany ceny ustalonej w umowie z uwagi na:

— wprowadzenie przez zamawiającego zmian w dokumentacji technicznej,
— zmiany pierwotnie przewidzianego zakresu rzeczowego robót.

Kosztorys inwestorski— sporządza go zamawiający. Opracowuje we własnym

zakresie, względnie zleca odpowiedniej jednostce. Ustala się w nim cenę ko-
sztorysową, którą jest skłonny zapłacić zamawiający (inwestor) za wykonanie

określonych robót.

Kosztorys ofertowy— opracowuje go wykonawca robót, kiedy staje do przetar-

gu, względnie po otrzymaniu od zamawiającego propozycji złożenia oferty na
realizację robót. Kosztorys ten służy do ustalenia ceny, za którą wykonawca
jest skłonny zrealizować robotę.

Kosztorys powykonawczy— jest sporządzany przez wykonawcę robót po ich

wykonaniu.

Kosztorys ślepy— określa opis robót w kolejności technologicznej ich wykona-

nia, podaje nakłady rzeczowe robocizny R, materiałów M i pracy sprzętu
S oraz podstawy do ich ustalania (np. KNR nr tablicy i kolumny) bez okreś-
lenia ich cen jednostkowych.

Koszty bezpośrednie— w kosztorysie oznaczają koszty robocizny, materiałów

oraz pracy sprzętu (R+M + K

Z

+S), zmieniające się proporcjonalnie do wiel-

kości produkcji.

Koszty pośrednie: oznaczają koszty ogólne budowy, Kob i koszty ogólne za-

rządu, Kóz.

Koszty przerobu— suma robocizny, sprzętu i kosztów ogólnych.

Koszty zakupu— związane z dostarczeniem materiałów z miejsca dostawy na

plac budowy, K

z

.

Narzut— wskaźnik procentowy obliczony od wyznaczonej podstawy. Aktualnie

w kosztorysowaniu spotykamy narzuty kosztów zakupu, materiałów, kosztów
ogólnych, zysku oraz narzut na robociznę.

Obmiar robót— oznacza wyszczególnienie i obliczenie faktycznie wykonanych

robót.

Preliminarz kosztów— zestawienie przewidzianych wydatków (kosztów związa-

nych z przedsięwzięciem).

Przedmiar robót— wyszczególnienie robót w kolejności technologicznej ich wy-

konania oraz obliczenie ilości robót na podstawie projektu technicznego.

Robocizna bezpośrednia (R)— składnik kosztów bezpośrednich. Obejmuje

sumę składników wynagrodzenia wraz ze wszystkimi ich obligatoryjnymi ob-
ciążeniami z tytułu podatku od płac, składek na rzecz ZUS oraz odpisów na
fundusze zakładowe.

Zysk— wskaźnik umowny w cenach umownych. Kalkulowany jako iloczyn uzgo-

dnionej stawki zysku i podstawy jej liczenia.

Podstawowe elementy składowe budynku ilustrują rysunki na stronach 21.

i 22. (A i B).

Przekró

j pionow

y budynk

u z

oznaczenie

m

podstawowyc

h elementó

w

konstrukcyjnyc

h

Elewacj

a (widok

) budynk

u z

oznaczenie

m

niektóryc

h elementó

w

zewnętrznyc

h

RADY PRAKTYCZNE DLA ROZPOCZYNAJĄCYCH BUDOWĘ

Osoba chcąca budować swój dom powinna posiadać działkę budowlaną. Jeżeli

jej nie ma, musi ją nabyć lub stać się wieczystym dzierżawcą. Mając upatrzone

miejsce i możliwości jej kupienia, należy się upewnić czy są to tereny przeznaczone
pod budownictwo niskie. Informacje takie można uzyskać w wydziale architektury

właściwego terytorialnie (wg położenia działki) Urzędu Gminnego.

Można też zażądać tzw. wypisu z rejestru gruntów. Dokument ten określa

obszar działki oraz kwalifikację gruntu. Litera B to oznaczenie użytków budowla-
nych, B/R oznacza, "budowlany na terenie rolnym", a B/Ls — "budowlany na
działkach leśnych". Kwalifikacja całości działki jako R (rolna), Ls (leśna) lub Ps

(pastwiska) dyskwalifikuje ją jako budowlaną.

Na działkach rolnych nie można budować (czasami dopuszczalne jest posta-

wienie budynku gospodarczego). Z przekwalifikowaniem działki są problemy (chy-

ba, że jest otoczona działkami budowlanymi). Procedura jest kłopotliwa, a za-

łatwienie wszystkich formalności może się ciągnąć latami.

Na działkach rekreacyjnych budujemy jedynie domek rekreacyjny. Fakt, że

może być on tzw. domem całorocznym, nic w tej sytuacji nie zmienia — admi-
nistracja nie zamelduje w nim nikogo. Działka, na której możemy rozpocząć
budowę powinna liczyć nie mniej aniżeli 400 metrów

2

w przypadku budowy domu

wolno stojącego i 300 metrów

2

przy "bliźniakach" i budynkach szeregowych.

Jeśli kupujemy działkę stanowiącą część większego terenu, jeszcze przed pod-

pisaniem umowy kupna należy zwrócić się do geodety, który podzieli działkę na

odpowiednie fragmenty. Teoretycznie można budować dom bez podziału geodezyj-

nego działki będąc właścicielem jej części, ale przy wystąpieniu o pozwolenie na

budowę trzeba uzyskać zgodę współwłaścicieli. W przypadku niedopełnienia tej

formalności w przyszłości może grozić kosztowne i kłopotliwe sądowe dochodzenie,

która część terenu do kogo należy. Umowa kupna sprzedaży powinna być sporzą-

dzona przez notariusza działającego w dowolnym mieście bez względu na lokalizację

działki, przy czym należy pamiętać, że wartość transakcji podana przez kupują-
cego i sprzedającego będzie weryfikowana przez Urząd Skarbowy. Jeżeli urząd
uzna, że cenę zaniżono, może zarządzić domiar podatkowy.

Nowo nabytą działkę warto zapisać na obydwoje małżonków, gdyż unikniemy

kłopotów, np. przy załatwianiu kredytu i mieszkaniowej premii gwarancyjnej w banku.

Mając działkę budowlaną należy udać się do składnicy map, znajdującej się

przy właściwym terytorialnie Urzędzie Rejonowym. Tam zamawia się podkład geo-
dezyjny w skali 1:500 zwany popularnie "mapką". Podkład geodezyjny oprócz
obszaru działki powinien obejmować pas terenu około 30 m wokół niej. Ponadto
musi na nim być określone istniejące uzbrojenie podziemne, linie rozgraniczające,
istniejący drzewostan oraz warstwice.

Z podkładem geodezyjnym należy udać się do Urzędu Gminy (lub Miasta),

do wydziału zajmującego się planowaniem przestrzennym i budownictwem.
W tym wydziale konieczne jest uzyskanie uwarunkowań urbanistycznych i archi-

tektonicznych zabudowy działki. Uwarunkowania te obejmują między innymi zlo-

kalizowanie i wytyczne architektoniczne dotyczące budynku i innych obiektów na
działce, dane dotyczące infrastruktury, wymagań ochrony środowiska i ewentual-
nych zaleceń konserwatorskich. Wydawane są one w formie decycji dotyczącej

warunków zabudowy i zagospodarowania terenu na wniosek zainteresowanego.

Po załatwieniu formalności można dopiero myśleć o projekcie: typowym lub

indywidualnym. Gdy wybór padnie na projekt typowy, niezbędne staje się dobra-
nie projektu do podanych uwarunkowań zabudowy, a następnie zlecenie archite-
ktowi (z właściwymi uprawnieniami budowlanymi) adaptacji tego projektu do wa-
runków miejscowych.

Jeżeli nie uda się go dobrać lub budynek ma być realizowany według pro-

jektu indywidualnego, zleca się architektowi całość prac projektowych.

Mając gotowy projekt należy udać się do Biura Notarialnego po wyciąg

z księgi wieczystej określający prawo własności budującego do działki, dzierżawy
wieczystej, albo potwierdzenia współwłasności działki — w tym przypadku trzeba

uzyskać notarialne potwierdzenie zgody pozostałych współwłaścicieli na prawo
do budowy na tym terenie.

Nowy właściciel nieruchomości (niezależnie od tego czy ją kupił, czy otrzymał

w spadku) ma obowiązek złożyć wniosek w sądzie o wpisanie swojego nazwiska

do księgi wieczystej. Lekceważenie tego obowiązku może mieć uciążliwe konse-
kwencje (np. komplikuje swobodne dysponowanie majątkiem w przyszłości, albo
właściciel nie może zaciągnąć kredytu hipotecznego pod nieruchomość itp.).

Kolejnym etapem jest ustalenie osoby posiadającej uprawnienia do kierowania

pracami budowlanymi, której zleca się nadzór nad budową.

Mając ze sobą opisane uprzednio dokumenty i ustalenia należy udać się do

właściwego terenowo Urzędu Rejonowego, gdzie wraz z projektem technicznym

budynku i pozostałymi dokumentami przedkłada się wniosek o wydanie decyzji
o pozwoleniu na budowę. Po uzyskaniu decyzji można przystąpić do budowy
pamiętając, że:

— budowę można rozpocząć dopiero po uprawomocnieniu się decyzji o pozwo-

leniu na budowę;

— należy ją rozpocząć w ciągu 2 lat od daty otrzymania pozwolenia;
— przerwa w budowie nie może być dłuższa niż 2 lata.

Jeżeli terminy te z różnych przyczyn nie mogą być dotrzymane, należy wystą-

pić z wnioskiem do Urzędu Rejonowego o przedłużenie ważności pozwolenia na
budowę;

— decyzja o pozwoleniu na budowę może obejmować budynek wraz z przy-

łączami, lub może być wydana oddzielna decyzja na budowę przyłączy i od-

dzielna dla budynku.

Na koniec kilka uwag praktycznych dotyczących procedury załatwiania spraw

formalnych:

— gdy osoba chcąca budować jest właścicielem działki, uznanej przez Urząd

Gminy za nieprzewidzianą w miejscowym planie zagospodarowania prze-
strzennego pod zabudowę mieszkalną, należy złożyć wniosek o zmianę prze-

znaczenia działki, który będzie rozpatrzony przy kolejnej aktualizacji planu

miejscowego;

— gdy Urząd Gminy wyda decyzję odmowną, a jej uzasadnienie nie jest prze-

konywujące można odwołać się od niej do Wojewódzkiego Kolegium Orze-

kającego. Decyzję Wojewódzkiego Kolegium Orzekającego można zaskarżyć

do Naczelnego Sądu Administracyjnego;

— od decyzji wydanych przez Urząd Rejonowy można się odwołać do Woje-

wody, a od wydanych przez Wojewodę do Naczelnego Sądu Administracyjne-

go lub do Głównego Urzędu Nadzoru Budowlanego (w zależności od po-

uczenia zawartego w decyzji).

Na końcu książki w sposób obrazowy przedstawiono kolejne kroki wykonywane

przez inwestora: od momentu powstania zamysłu budowy do jego zrealizowania.

określają zarówno obowiązki wykonawcy jak i inwestora. Dotyczy to między in-
nymi takich obowiązków jak:

— sporządzenie dokumentacji projektowej;
— dostarczenie materiałów;
— uzgodnienie terminów płatności, zasad udzielania zaliczek umownych;
— naliczanie odsetek za opóźnienia;
— określenie zakresu działania inspektora nadzoru (w imieniu zamawiającego) itp.

W obecnej sytuacji rynkowej w dziedzinie budownictwa niezbędne jest, aby

zawarcie umowy poprzedziły negocjacje, mające na celu nie tylko osiągnięcie
porozumienia odnośnie wysokości wynagrodzenia za wykonanie robót, ale także
innych postanowień umowy (np. bazy normatywnej, cenowej itp.), kształtujących
prawa i obowiązki stron. W tym stanie faktycznym i prawnym należy pamiętać,
iż zgodnie z artykułem 72. kodeksu cywilnego umowa dochodzi do skutku, jeśli
strony dojdą do porozumienia odnośnie wszystkich jej postanowień, które były
przedmiotem rokowań.

Przykładową formę i treść najczęściej stosowanej obecnie umowy ryczałtowej

(o dzieło) podano poniżej.

Umowa o dzieło Nr

z siedzibą
którego wspólnikami są:
prowadzącym działalność gospodarczą na podstawie zgłoszenia do ewidencji działalności
gospodarczej w Wydziale Handlu, Przemysłu i Drobnej Wytwórczości zwanym w dalszej
treści umowy "Wykonawcą", o następującej treści:

§ 1.

Zamawiający zleca a Wykonawca przyjmuje do wykonania: (tu wymienić zakres prac

będących przedmiotem umowy - przykładowo)

— dokumentację projektowo-techniczną wielobranżową wraz z przyłączami,
— dokumentację zamknięcia jezdni,
— obsługę geodezyjną,
— budynek mieszkalny wraz z kotłownią gazową lub olejową pod klucz, zlokalizowany

§ 2.

1. Szczegółowy zakres robót określa dokumentacja techniczna wykonana przez

i zatwierdzona przez Wydział Architektury i Nadzoru Bu-

dowlanego Urzędu Miejskiego w Zakład Uzgodnień Dokumentacji
oraz zgodnie z przepisami przez inne służby.

2. Zamawiający określa na piśmie w załączniku nr 1 szczegółowe wymogi w zakresie

standardowego wyposażenia i wykończenia budynku.

3. Wykonawca zastrzega sobie możliwość zastosowania materiałów zamiennych w sto-

sunku do podanych w dokumentacji technicznej pod warunkiem, że spełniać będą

wymogi Polskich Norm i o jakości nie gorszej od projektowanej. Konieczność zasto-
sowania materiałów zamiennych strony uzgodnią w formie pisemnej przed rozpo-
częciem robót.

4. Wykonawca zobowiązany jest każdorazowo uzgodnić z Zamawiającym wszelkie zmia-

ny lub odstępstwa od dokumentacji technicznej.

5. Wykonawca zobowiązuje się przedstawić Zamawiającemu w terminie dni

od przekazania placu budowy, szczegółowy harmonogram wykonania robót dla wszy-
stkich branż, który stanowić będzie integralną część umowy.

§ 3.

Zamawiający przekaże Wykonawcy teren budowy po dostarczeniu uzgodnionej doku-

mentacji technicznej, o której mowa w § 2 pkt. 1. umowy. Termin rozpoczęcia budowy
budynku określa się na dzień

§ 4.

Roboty określone w § 1. umowy zostaną wykonane w ciągu miesięcy

licząc od dnia przejęcia przez Wykonawcę placu budowy.

§ 5.

Za wykonanie robót określonych w § 1. umowy ustala się wynagrodzenie ryczałtem

w wysokości zł. (słownie: ) obejmujące: (tu wymienić wynagro-
dzenia za poszczególne prace będące przedmiotem umowy - przykładowo)

— wynagrodzenie za dokumentację techniczną wraz z uzgodnieniami,
— wynagrodzenie za roboty ogólnobudowlane budynku mieszkalnego z wykończeniem

standardowym pod klucz wraz z przyłączami,

— wynagrodzenie za wykonanie instalacji technologicznej kotłowni gazowej lub olejowej,
— koszt zużycia energii elektrycznej, wody i ewentualnego ogrzewania budynku.

§

6.

1. Zapłata należności, o których mowa w § 5. nastąpi po całkowitym zakończeniu re-

alizacji budowy, na podstawie faktury wystawionej w oparciu o protokoły odbioru za-
twierdzone przez inspektora nadzoru.

2. Termin zapłaty faktury ustala się na 14 dni kalendarzowych licząc od dnia otrzymania

przez Zamawiającego dokumentów rozliczeniowych potwierdzonych przez inspektora
nadzoru.

3. W razie zwłoki w zapłacie faktury Wykonawca ma prawo naliczyć ustawowe odsetki

za czas opóźnienia w zapłacie.

4. Zamawiający oświadcza, że posiada środki płatnicze na pokrycie kosztów objętych

niniejszą umową.

§ 7.

1. Zamawiający zapewni nadzór inwestorski, przekaże Wykonawcy dziennik budowy,

udostępni pobór wody i energii elektrycznej.

2. Wykonawca:

a) zapewni w cenie ryczałtowej umowy nadzór autorski,
b) dostarczy materiały oraz urządzenia w zakresie uzgodnionym z Zamawiającym,
c) przyjmie materiały dostarczone przez Zamawiającego oraz rozliczy się z Zama-

wiającym z ich zużycia.

§ 8.

1. Strony zgodnie ustalają, że przez wykonanie robót rozumieją ich odebranie przez

Zamawiającego.

2. Strony zgodnie ustalają, że data odbioru końcowego przedmiotu umowy musi być wy-

znaczona co najmniej na 14 dni przed upływem terminu określonego w § 4 umowy.

3. Strony zgodnie ustalają, że podstawą oceny jakości robót budowlanych i instalacyj-

nych są przedmiotowe normy oraz zasady określone w „Warunkach technicznych wy-
konania i odbioru robót".

4. Zamawiający zobowiązuje się wyznaczyć datę odbioru w terminie 10 dni od dnia

zgłoszenia przez Wykonawcę wykonania przedmiotu umowy.

§ 9.

Strony ustalają, że:

1. Wykonawca zapłaci Zamawiającemu karę umowną:

a) w przypadku odstąpienia od umowy przez Zamawiającego z przyczyn, za które

ponosi odpowiedzialność Wykonawca w wysokości 10% wynagrodzenia ryczałto-

wego określonego w § 5. umowy.

b) w przypadku nie dotrzymania terminu wykonania przedmiotu umowy określonego

w § 4. umowy w wysokości 0,5% wynagrodzenia ryczałtowego przewidzianego
w § 5. umowy za każdy dzień zwłoki.

c) za zwłokę w usunięciu wad stwierdzonych przy odbiorze lub w okresie rękojmi

— w wysokości 0,5% wynagrodzenia za każdy dzień zwłoki liczony od dnia wy-

znaczonego na usunięcie wad.

2. Zamawiający zapłaci Wykonawcy karę umowną w przypadku odstąpienia od umowy

przez Wykonawcę z przyczyn, za które ponosi odpowiedzialność Zamawiający -

w wysokości 10% wynagrodzenia określonego w § 5. umowy.

3. Strony zastrzegają sobie możliwość dochodzenia odszkodowania przekraczającego

wysokość zastrzeżonych kar umownych.

§

10.

W razie zwłoki przekraczającej 14 dni w realizacji robót w stosunku do terminów

określonych w harmonogramie robót, o których mowa w § 2. pkt. 5. umowy Zamawiający
może od umowy odstąpić lub wyznaczyć dodatkowy termin wykonania robót pod rygorem
odstąpienia od umowy z przyczyn, za które ponosi odpowiedzialność Wykonawca.

§ 11.

Wszelkie zmiany i uzupełnienia niniejszej umowy wymagają dla swej ważności za-

chowania formy pisemnej.

§ 12.

W sprawach nie uregulowanych niniejszą umową stosuje się postanowienia zgodne

z Kodeksem Cywilnym i Prawem Budowlanym.

§ 13.

Umowę sporządzono w 4 jednobrzmiących egzemplarzach, po 2 egz. dla każdej ze

stron.

Istotnym postanowieniem umowy o roboty budowlano-instalacyjne jest cena,

czyli wynagrodzenie za wykonanie robót. Obecnie w budownictwie obowiązuje
kategoria ceny umownej, co oznacza iż powstaje ona w drodze negocjacji i obo-
wiązuje niezależnie od ustalonej przez strony w umowie formy wynagrodzenia.

Istnieją dwie formy wynagrodzenia przewidziane przepisami kodeksu cywilne-

go art. 628., 629. i 632. Pierwszy polega na określeniu wynagrodzenia koszto-
rysowego ze wskazaniem podstaw do ustalania norm nakładów rzeczowych, ro-
bocizny, materiałów itp. Ta forma wynagrodzenia za roboty budowlane jest kon-

trahentom umów najbardziej znana. Druga jest formą ryczałtu. Przy takiej formie
wynagrodzenia, która ma charakter niezmienny, niezbędne jest, zarówno z punktu
widzenia interesów inwestora jak też wykonawcy, sporządzenie przez wykonawcę

kalkulacji kosztów w formie kosztorysu ofertowego i przeprowadzenie przez obie

strony negocjacji mającej na celu uzgodnienie umówionego ryczałtu.

W związku z nową sytuacją w dziedzinie odszkodowawczej należy podkreślić,

że obecnie, jeśli strony dojdą do porozumienia, że za niewykonanie lub niena-
leżyte wykonanie zobowiązań umownych będą stosowane kary, to muszą w treści
umowy określić zdarzenia powodujące obowiązek zapłaty kary oraz stawki tych
kar i podstawy ich liczenia. Jeśli tego nie uczynią postanowienie zawarte w umo-
wie o stosowaniu kar umownych art. 483 § 1. kodeksu cywilnego będzie niesku-
teczne lub będzie powodowało ustawiczne spory.

Przepisy kodeksu cywilnego art. 629 dopuszczają możliwość zmiany przez

strony umówionego wynagrodzenia kosztorysowego, w razie urzędowej zmiany
cen lub stawek obowiązujących dotychczas w obliczeniach kosztorysu. Przepis
ten nie ma charakteru normy bezwzględnie obowiązującej, a zatem wprowadza
zasadę swobody stron przy kształtowaniu treści umowy. Strony mogą w umowie

przewidzieć także inne możliwości zmiany umownej ceny kosztorysowej np.

w przypadku występujących zmian cen czynników produkcji (materiałów, roboci-
zny itp.), co zwykle występuje w okresie inflacji. Takie postanowienie umowne

należy uznać za dopuszczalne i prawnie skuteczne.

Zlecenie robót budowlanych w drodze negocjacji lub przetargów jest obecnie

w budownictwie stosowane najczęściej. Pod pojęciem przetargu na roboty bu-
dowlane należy rozumieć zespól czynności przeprowadzonych przez inwestora
według określonej procedury, mających na celu pozyskanie poprzez wybór takie-

go wykonawcy, który zrealizuje zamierzone roboty w sposób najkorzystniejszy dla
zamawiającego.

Problematyka przetargów jest ściśle powiązana z systemem zlecania robót

budowlanych.

Zanim jednak potencjalny inwestor wystąpi na rynku budowlanym jako zlece-

niodawca robót w trybie przetargowym, musi wyraźnie określić co zamierza wy-
budować, podać zakres i rodzaj robót przewidzianych do wykonania oraz sposób
i warunki wykonania danych robót. W tym celu musi on, oprócz przygotowania
dokumentacji projektowej, zadecydować między innymi o:

— rodzaju przetargu lub negocjacji;

— czy dane zadanie zlecić w całości, czy podzielić je na części;

— czy i w jakim zakresie będzie realizowana zasada kompleksowości zlecenia,

a więc czy roboty wykonane zostaną w tzw. systemie wykonawstwa general-
nego, wykonawstwa częściowego lub łącznie z dostawą przez wykonawcę

wszystkich potrzebnych materiałów, elementów i konstrukcji, albo z określo-

nymi wyjątkami;

— jaki rodzaj zlecenia przyjąć, czy posłużyć się ślepym kosztorysem i do

rozliczeń przyjąć ceny jednostkowe z biuletynu cen, np. SEKOCENBUD lub
cenę ryczałtową,

— jakich wykonawców zaprosić do udziału w przetargu lub do rozmów nego-

cjacyjnych.

Zlecenie robót może nastąpić w formie przetargu:

— nieograniczonego,

— ograniczonego,
— negocjacji przedumownych.

Przetarg nieograniczony — polega na zaproszeniu oferentów do składania

ofert w dowolnej liczbie. Ten sposób zlecania robót bywa zazwyczaj preferowany.
Zawiadomienie o przetargu nieograniczonym podaje się w dzienniku lub czaso-
pismach fachowych.

Przetarg ograniczony stosuje się wówczas, kiedy roboty mogą być wykonane

przez określony krąg wykonawców, a szczególnie gdy potrzebna jest nadzwyczaj-
na solidność i fachowość. Do składania ofert zaprasza się ograniczoną liczbę

wykonawców.

System negocjacji jest trzecim rodzajem zlecania robót budowlanych bez for-

malnej procedury. System ten znajduje zastosowanie, kiedy przeprowadzenie
przetargu nieograniczonego lub organiczonego jest niecelowe, a w szczególności
gdy:

— roboty może wykonać tylko jeden określony wykonawca,
— zakres robót nie może być dokładnie określony,
— na przetarg nieograniczony nie było ofert, a przetarg ograniczony nie dał

wyników i nie ma podstaw do tego by sądzić, że kolejny przetarg skończy

się pozytywnym wynikiem.

Dla sprawnego przeprowadzenia przetargu wskazane jest, aby dokumentacja

przetargowa sporządzona była według określonego obowiązującego wzorca, który

w szczególności obejmuje;

— dokumentację projektową,

— ślepy kosztorys,
— ogłoszenie o przetargu nieograniczonym lub zaproszenie do udziału w prze-

targu ograniczonym,

— wezwanie do składania ofert,
— oferty.

Umowę należy zawrzeć z solidnym wykonawcą. Dlatego też zalecane jest

przyjęcie następującego toku postępowania:

— zamieszczenie w prasie miejscowej o dobrej poczytności ogłoszenia o za-

miarze zlecenia wykonania prac (projektu, nadzoru lub wykonania robót bu-

dowlanych);

— otrzymane oferty należy starannie przeanalizować wybierając najbardziej atra-

kcyjne;

— z wybranymi wykonawcami należy przeprowadzić rozmowy wstępne dowia-

dując się bliższych szczegółów na temat kwalifikacji zawodowych i propono-

wanej ceny usługi. Wskazane jeeł zażądanie referencji — tzn. podanie gdzie

i na jakich budowach wykonawcy pracowali wcześniej, a następnie przepro-

wadzenie rozpoznania referencji, w wyniku których uzyska się od podanych

inwestorów ocenę kwalifikacji, rzetelności i jakości wykonanych prac.

Ma to szczególne znaczenie z uwagi na to, że firmę budowlaną może dziś

założyć każdy. Od właściciela nie wymaga się absolutnie żadnych kwalifikacji.

Nie ma on też obowiązku przynależeć do jakiejkolwiek izby gospodarczej. Bez
problemu można firmę zlikwidować i zarejestrować na nowo pod zmienioną
nazwą. Dla niedoświadczonych inwestorów takie firmy są poważnym zagrożeniem,
gdyż często korzystając z ich nieostrożności, a także luk prawnych, pobierają

wysokie zadatki kończąc na tym współpracę.

Niektóre oddziały Polskiego Związku Inżynierów i Techników Budownictwa

(np. warszawski, poznański, szczeciński) udzielają nieodpłatnie informacji o so-
lidnych firmach. Przed wystawieniem firmie rekomendacji eksperci PZITB spraw-

dzają kwalifikacje zatrudnionych tam ludzi, rzetelność firmy oraz jakość i solid-
ność wykonanych robót. Zatrudnienie firmy z taką rekomendacją znacznie zmniej-

szy ryzyko wyboru niesolidnego wykonawcy.

O ile jest to możliwe optymalnym wyjściem jest osobiste zapoznanie się z do-

tychczas wykonanymi pracami przez zgłaszającą się firmę. Należy ocenić jak
zostały one zrealizowane. Po przeprowadzeniu powyższych czynności można

przystąpić do wyboru właściwego projektanta lub wykonawcy i dopiero z wybra-
nym należy zawrzeć stosowną umowę.

Podany powyżej tok postępowania powinien uchronić budującego od przy-

krych niespodzianek, wynikających z powierzenia prac wykonawcy niesolidnemu
i niesprawdzonemu.

W przypadku wystąpienia kilku ofert równorzędnych o wyborze wykonawcy

zadecyduje cena. Cenę należy w każdym przypadku negocjować, rozpoznając
wcześniej miejscowe warunki rynkowe dotyczące między innymi ceny roboczo-
godziny, narzutów na koszty ogólne, koszty zakupu materiałów, procent zysku.

Jeżeli procedura wyłonienia właściwego projektanta lub wykonawcy wyda się

chcącemu budować za trudna, należy w takim przypadku poprosić o pomoc

osoby zatrudnione w budownictwie i znające tę problematykę. To się
z pewnością opłaci.

Wiadomości podane w niniejszym rozdziale pozwolą inwestorowi uniknąć

błędów zarówno przy wyborze działki, lokalizacji budynku jak i na etapie proje-
ktowania, wykonawstwa i użytkowania obiektu.

Warunki techniczne jakim powinny odpowiadać budynki określone są w roz-

porządzeniu Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z dnia 14 grudnia

1994 roku opublikowanym w Dzienniku Ustaw Nr 89 z 1994 r.

Podstawowe, minimalne, informacje jakie musi posiadać przyszły inwestor bu-

dujący dom jednorodzinny dotyczą:

— usytuowania budynku na działce z zachowaniem niezbędnych odległości od

granicy sąsiada;

— możliwości wybudowania garażu wolno stojącego lub zlokalizowanego w bu-

dynku;

— głębokości fundamentowania;
— izolacji przeciwwilgociowych;
— izolacyjności akustycznej stropów i ścian;

— izolacyjności termicznej ścian, stropów, stropodachów i dachów;
— nośności stropów, schodów, korytarzy;
— spadków dachów w zależności od przewidywanego rodzaju pokrycia;

— odwodnienia połaci dachowej;
— zaleceń związanych z wykonawstwem na placu budowy robót betonowych

i zbrojarskich.

rządzeniu. W myśl tych wymagań każdy budynek powinien być projektowany
i wznoszony w sposób zapewniający:

— bezpieczeństwo budowy i użytkowania, bezpieczeństwo pożarowe oraz nie-

zbędne warunki zdrowotne;

— układ funkcjonalny dostosowany do przeznaczenia budynku oraz upodobań

przyszłego użytkownika;

— wymaganą trwałość i ekonomikę użytkowania;
— ochronę środowiska;
— ochronę istniejącej zieleni, przede wszystkim drzewostanów, a w czasie i po

zakończeniu budowy — warunki niezbędne do utrzymania i rozwoju zieleni;

— odpowiednią izolacyjność cieplną i przeciwwilgociową, a także optymalny

stopień przeszklenia;

— zharmonizowanie z sąsiednią zabudową i krajobrazem;
— ochronę sąsiedztwa budowy w zakresie zachowania warunków prawidłowego

użytkowania przyległych terenów (działek) i obiektów budowlanych, tzn. za-
pewnienie dopływu światła dziennego do sąsiednich obiektów, dojazdów do

dróg (ulic) publicznych, zaopatrzenia w wodę, odprowadzania ścieków itp.

Dla zwiększenia bezpieczeństwa użytkowania obiektu ważne jest by zawory

odcinające instalacje wewnętrzne w budynkach od sieci zewnętrznych były czy-

telnie oznakowane i umieszczone na zewnątrz budynku, co zapewni możliwość
łatwego i szybkiego dotarcia do nich w razie awarii.

Często przy budowie domu korzystamy z materiałów rozbiórkowych. W takich

przypadkach pamiętajmy, że materiały i elementy budowlane pochodzące z roz-
biórki mogą być stosowane po ocenie ich stanu technicznego w zakresie

wytrzymałości, ochrony biologicznej i innej przydatności przez osoby uprawnione

do kierowania robotami budowlanymi.

Niekiedy samodzielnie, tzw. systemem gospodarczym, poddajemy budynek

różnego rodzaju adaptacjom. Należy podkreślić, że nadbudowa, rozbudowa lub
przebudowa powinna być poprzedzona badaniem nośności i stanu technicznego
istniejących elementów konstrukcyjnych, z uwzględnieniem podłoża gruntowego.

Przy robotach remontowych i modernizacyjnych bruzdy, przebicia, wnęki itp.

powinny być wykonane w sposób nie naruszający dopuszczalnej nośności ele-
mentów konstrukcji budynku, a więc trzeba zawsze zasięgać opinii eksperta.

Przystępując do budowy domu należy pamiętać, że w myśl obowiązujących

przepisów terenowe organy administracji państwowej stopnia wojewódzkiego
mogą wprowadzić obowiązek wykonywania piwnic w budynkach wznoszonych na
określonych przez nich terenach w sposób odpowiadający potrzebom obrony cy-
wilnej i zapewnienia pomieszczeniom piwnicznym wymaganych warunków.

Pomieszczenia przeznaczone dla ludzi powinny zapewniać:

— oświetlenie naturalne i sztuczne;
— urządzenia utrzymujące właściwą temperaturę wewnętrzną w okresie grzewczym;
— odpowiednią wymianę powietrza;

— zabezpieczenie przed wilgocią;
— zabezpieczenie przed nadmiernymi stratami i zyskami ciepła, szkodliwymi

przewiewami itp;

— zabezpieczenie przed uciążliwymi dźwiękami i drganiami;
— prawidłową ewakuację;

— właściwą odporność ogniową elementów,

Minimalne warunki użytkowe dla takich pomieszczeń, to:

- wysokość pomieszczeń w świetle: 2,5 m, przy czym w domach letniskowych

może wynosić 2,2 m;

— wielkość powierzchni okien w świetle ościeżnic w stosunku do powierzchni

podłogi powinna wynosić co najmniej 1:8;

— w pomieszczeniach, które nie mają okien otwieranych należy zapewnić

wentylację;

— w mieszkaniu co najmniej jeden pokój powinien mieć powierzchnię nie

mniejszą niż 16 m

2

.

Budynki mieszkalne powinny mieć łazienkę z wanną lub urządzeniem natrys-

kowym oraz umywalkę. Kubatura pomieszczenia łazienki mającej wentylację gra-

witacyjną nie może być mniejsza niż:

— 6,5 m

3

przy doprowadzeniu cieplej wody spoza pomieszczenia łazienki lub

zastosowaniu elektrycznego ogrzewacza wody bądź doprowadzeniu centralnej

ciepłej wody;

— 8 m

3

przy innych rodzajach urządzeń do podgrzewania wody, instalowanych

w pomieszczeniu (w tym urządzeń gazowych).

Łazienka o kubaturze mniejszej niż 6,5 m

3

powinna być wyposażona w

wentylację mechaniczną.

Wydzielona kabina natryskowa, nie zamknięta, powinna mieć powierzchnię nie

mniejszą niż 0,9 m

2

i szerokość co najmniej 0,9 m. Drzwi łazienki i kabiny na-

tryskowej muszą otwierać się na zewnątrz i mieć w dolnej części otwory wenty-

lacyjne o powierzchni co najmniej 220 cm

2

. Ściany łazienek do wysokości

2 m zaleca się pokryć zmywalnymi materiałami nienasiąkliwymi, gładkimi i odpo-

rnymi na działanie wilgoci. Również podłoga łazienki musi być wykonana
z materiału łatwo zmywalnego i nienasiąkliwego.

W domach jednorodzinnych projektując ustępy trzeba zapewnić dostęp do

nich z przedpokoju. Ustępy muszą być oddzielone szczelnymi ścianami od po-
mieszczeń przeznaczonych na pobyt ludzi. Wymiary kabiny ustępowej w świetle

wykończonych ścian powinny mieć długość nie mniejszą niż: 1,35 m,

a szerokość 1,0 m, gdy w kabinie znajduje się umywalka oraz 1,15 m x 0,9 m,
gdy umywalki nie przewiduje się. Drzwi muszą się otwierać na zewnątrz.

Na usytuowanie budynku w odległościach mniejszych od granicy działki niż po-

dano to wcześniej wymagana jest zgoda sąsiada. Zgoda ta nie jest potrzebna jeżeli
usytuowanie wynika z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego.

Odległość nowo wznoszonego budynku, ograniczającego dopływ światła

dziennego do pomieszczeń przeznaczonych dla ludzi, powinna być równa co
najmniej wysokości budynku.

Dopuszcza się sytuowanie bezpośrednio przy granicy działki budynku gospo-

darczego ze ścianami z materiałów niepalnych i z dachem o pokryciu z ma-

teriałów niepalnych lub trudno zapalnych, jeżeli nie utrudni to prawidłowej zabu-

dowy działki sąsiedniej i jest zgodne z planem zagospodarowania przestrzennego

terenu. Powyższe nie dotyczy stodół i budynków inwentarskich.

Budynki gospodarcze usytuowane bezpośrednio przy granicy działki nie mogą

przylegać do budynków mieszkalnych na sąsiedniej działce. Natomiast, graniczą-
ce z działką sąsiednią, nie powinny od strony sąsiada mieć okien i drzwi, a wo-
dy opadowe z tej strony dachu nie mogą być odprowadzane na teren sąsiada.
Odprowadzenie wód opadowych na sąsiednią nieruchomość albo wzdłuż jej gra-
nicy bez zabezpieczenia tego terenu lub obiektu przed przenikaniem wód jest
zabronione. Zakaz ten nie dotyczy naturalnego spływu wód opadowych. Doko-
nywanie zmiany naturalnego spływu wód opadowych w celu kierowania go na

teren sąsiedniej nieruchomości, bez zgody jej właściciela, jest zabronione.

Na działce budowlanej minimalna odległość studni dostarczającej wodę pitną

i na potrzeby gospodarcze, liczona od osi studni powinna wynosić co najmniej:

— do granicy działki - 7,5 m,
— do osi rowu przydrożnego - 7,5 m,
- do budynków inwentarskich oraz szczelnych urządzeń do gromadzenia nie-

czystości - 15 m.

Dopuszcza się sytuowanie studni przy granicy, jako wspólnej dla dwóch

działek lub w odległości mniejszej niż 7,5 m od granicy, licząc od zewnętrznej
krawędzi ściany studni kopanej lub od osi studni wierconej, pod warunkiem za-
chowania na obu działkach odległości podanych wyżej, dotyczących rowu przy-

drożnego, budynku inwentarskiego i szamba.

Odległość szczelnych i krytych zbiorników do gromadzenia nieczystości, zwa-

nych popularnie szambami powinna wynosić co najmniej:

— od otworów okiennych i drzwiowych w pomieszczeniach mieszkalnych oraz

budynkach, w których znajdują się inne pomieszczenia przeznaczone na po-
byt ludzi - 15 m;

— od granicy działki sąsiedniej, pasa drogi publicznej lub chodnika - 7,5 m.

Na nie skanalizowanych terenach zabudowy związanej z gospodarstwami rol-

nymi i zabudowy jednorodzinnej dopuszcza się stosowanie szczelnych zbiorników
do gromadzenia nieczystości ciekłych w odległości ponad 2 m od linii regula-
cyjnej drogi (ulicy) lub granicy działki oraz powyżej 5 m od okien albo drzwi

w pomieszczeniach przeznaczonych dla ludzi.

Na terenach zabudowy jednorodzinnej, wyposażonych w zorganizowany sy-

stem usuwania nieczystości stałych, dopuszcza się sytuowanie krytych, zamyka-
nych schowków na przenośne pojemniki na śmieci na granicy działek sąsiednich,
pod warunkiem, że odległość schowków od okien pomieszczeń mieszkalnych
będzie wynosić co najmniej 3 m.

GARAŻE

Garaże dla samochodów osobowych mogą być wykonywane jako wolno

stojące (naziemne i podziemne) oraz jako wbudowane w budynki.

Minimalne odległości wolno stojących garaży dla samochodów osobowych

od budynków sąsiednich, na terenach zabudowy jednorodzinnej, liczone od ścian
garaży nie mających otworów okiennych lub drzwiowych podane są w tabeli 1.

TABELA 1

Minimalne odległości garaży od budynków sąsiednich

Wielkość garażu i rodzaj materiału

użytego na ściany i dachy

Garaże z materiałów niepalnych oraz garaże o po-
wierzchni do 20 m

2

włącznie, z materiałów palnych

Garaże z materiałów palnych o powierzchni
do 60 m

2

włącznie

Odległość garażu od budynków sąsied-

nich wykonanych z materiałów

niepalnych

3 m

5 m

palnych

10

m

15

m

Wolno stojący garaż na terenie zabudowy jednorodzinnej, wyposażony w kanał

rewizyjny, musi być sytuowany w odległości co najmniej 10 m od okien sąsiednich
budynków, licząc od wjazdu. Wysokość w świetle w takich garażach powinna wyno-

sić powyżej 2,2 m, jak również powinny mieć one zapewniony przewiew naturalny.

Garaż wbudowany, bez względu na wielkość powierzchni użytkowej, powinien

mieć ściany i stropy zapewniające wymaganą izolację akustyczną oraz szczel-
ność, uniemożliwiającą przenikanie spalin lub oparów paliwa do sąsiednich po-
mieszczeń, przeznaczonych na pobyt ludzi. Wysokość muru mierzona od góry
drzwi garażowych do dołu otworu okiennego w pomieszczeniu nad garażem,
a przeznaczonym na pobyt ludzi, powinna wynosić co najmniej 1,1 m, przy czym

wymagany jest daszek nad drzwiami garażowymi o wysięgu co najmniej 0,6 m,
wykonany z materiału niepalnego.

Przy garażach sytuowanych w budynkach na poziomie piwnic, maksymalne

pochylenie zjazdu do garażu nie może być większe niż 25%, a jego nawierzchnia
powinna być szorstka lub karbowana.

Kanał rewizyjny w garażu dla samochodów osobowych może być wykonywany

wyłącznie w budynku wolno stojącym lub dobudowanym do jednorodzinnego, z za-

pewnieniem odprowadzenia ścieków i gazów z dołu rewizyjnego. Podłoga w garażu
powinna być nienasiąkliwa, trudno ścieralna, łatwo zmywalna oraz nieśliska.

POSADOWIENIE BUDYNKÓW — FUNDAMENTY

Posadowienie budynku dostosowuje się do warunków hydrologicznych i cech

podłoża gruntowego, biorąc pod uwagę rodzaj konstrukcji i charakter jego użyt-
kowania.

Fundamenty powinny być wykonane w sposób zapewniający ich trwałość

i odporność na niszczące działanie agresywnego środowiska wodno-gruntowego.

Podstawowym czynnikiem decydującym o poziomie posadowienia jest głębo-

kość przemarzania gruntu. Nie można, pod żadnym pozorem zakładać fundamen-

tów na takiej głębokości, która w okresie zimowym może ulec przemarzaniu.

Płytkie posadowienie budynku może być bardzo szkodliwe dla jego trwałości
i bezpiecznej eksploatacji. Zamarzający pod fundamentem grunt, szczególnie na-

wodniony, na skutek zwiększenia objętości może doprowadzić do uniesienia bu-

dynku do góry, a po rozmrożeniu do osiadania. Takie ruchy mogą doprowadzić

Rys. 2. Mapa Polski z podziałem na strefy o różnych głębokościach przemarzania gruntu

IZOLACJE PRZECIWWILGOCIOWE

Każdy mur zagłębiony w ziemi jest narażony na zawilgocenie poprzez wilgoć

znajdującą się w niej, bądź wodę gruntową — w przypadku posadowienia budynku

poniżej jej zwierciadła. Przy fundamentach zagłębionych poniżej wody gruntowej na

mur może działać dodatkowo parcie wody. Zawilgocenie muru następuje nie tylko

na jego styku z wodą czy wilgotnym gruntem, ale również na skutek podciągania

kapilarnego w porowatych materiałach budowlanych (zawilgoceniu mogą ulec także

partie muru położone ponad poziomem terenu). Zawilgocenie jest zjawiskiem niepo-

żądanym, bowiem powoduje niszczenie materiałów poprzez korozję mrozową i bio-
logiczną, wpływa na rozwój grzybów i pleśni, a ponadto pogarsza warunki zdrowot-

ne dla ludzi mieszkających w takich budynkach. Dla zabezpieczenia przed wpływem

wilgoci należy w zależności od warunków gruntowo-wodnych wykonać izolację prze-

ciwwilgociową lub przeciwwodną. Miejsce założenia izo-

lacji i jej rodzaj zależą od stopnia zawilgocenia gruntu,
poziomu wody gruntowej oraz od tego czy budynek

jest podpiwniczony, czy też nie. W budynkach niepod-

piwniczonych izolację przeciwwilgociową poziomą zakłada
się na górnej powierzchni murów fundamentowych, powy-
żej powierzchni otaczającego terenu. Przykładowe miejsce
założenia izolacji obrazuje rysunek 3.

Izolację poziomą wykonuje się najczęściej z dwóch

warstw papy sklejonych lepikiem i przyklejonych lepi-

kiem do wierzchu fundamentu wyrównanego zaprawą
cementową. W chwili wykonywania izolacji powierzch-
nie te muszą być suche i czyste. Pasy papy powinny
być o około 3 cm szersze od szerokości izolowanego

fundamentu i wystawać nieco z obu jego stron.

Pasy papy łączy się na długości fundamentu na

zakład o szerokości minimum 10 cm sklejony lepikiem,

przy czym należy zwracać uwagę aby łączenia po-
szczególnych warstw nie występowały w tym samym

miejscu, gdyż powoduje to niepotrzebne pogrubienie
izolacji. Pożądane jest również ułożenie izolacji piono-

wej na murach zagłębionych w gruncie, która powinna

być wykonana na wysokości od ławy fundamentowej
do poziomu 30-40 cm powyżej terenu (rys. 3). Taka

Rys. 3. Przykład wykona-
nia izolacji fundamentów

w budynku n i e p o d p i w n i c z o n y m :

1 — ława fundamentowa;

2 — mur fundamentowy;
3 - izolacja pozioma;
4 — izolacja pionowa;
5 — opaska betonowa

izolacja utrudnia zawilgocenie muru wilgocią zawartą w gruncie. W przypadku nie

stosowania tejże izolacji przy silnym nawilgoceniu gruntu i słabym porowatym
murze bardzo często, na skutek przemarzania zawilgoconego muru, dochodzi do

jego niszczenia na skutek korozji mrozowej.

Izolację pionową wykonuje się poprzez nałożenie na mur tynku jednowarstwo-

wego z zaprawy cementowej (tzw. rapówki) o stosunku cementu do piasku 1:2

do 1:3, po wyschnięciu posmarowanego dwukrotnie lepikiem asfaltowym.

Po wykonaniu izolacji pionowej należy obsypać fundament gruntem mineral-

nym, warstwami 20-30 cm ze stosownym ubijaniem każdej warstwy. Po wyrów-
naniu terenu do odpowiedniej wysokości, górną jego powierzchnię wykłada się

płytkami chodnikowymi lub betonuje się pas o szerokości 80-100 cm ułożony

ze spadkiem od budynku. Tak wykonany przyścienny pas wokół budynku zabez-

piecza fundamenty i grunt leżący pod nim przed nadmiernym zawilgoceniem wo-

dą opadową. Nazywa się go popularnie opaską chodnikową (betonową — rys. 3).

W budynkach podpiwniczonych wykonywanych w gruntach niezbyt wilgot-

nych, gdy spód fundamentu znajduje się powyżej wody gruntowej izolacje wyko-
nuje się podobnie jak to opisano wyżej, lecz zakłada się dwie izolacje poziome:

jedną bezpośrednio na ławie fundamentowej, a drugą

na wysokości 30-50 cm nad terenem ale poniżej stro-
pu nad piwnicą. W przypadku kiedy strop nad piwnicą
przewidziany jest na niższej wysokości, można zasto-
sować rozwiązanie pokazane na rysunku 4.

Jeżeli woda gruntowa znajduje się powyżej spodu

fundamentu należy wykonać izolację typu ciężkiego po-

legającą na wykonaniu szczelnej wanny, której ściany

wyprowadzone są na wysokość minimum 30 cm ponad

przewidywany, najwyższy poziom wody gruntowej.
Szczelność wanny uzyskuje się poprzez wykonanie kil-
kuwarstwowej izolacji papowej, przy czym każda war-
stwa sklejana jest z poprzednią lepikiem.

Przy wykonywaniu izolacji typu ciężkiego, w sytu-

acji kiedy lustro wody gruntowej znajduje się powyżej
poziomu posadzki trzeba pamiętać o tym, że izolacja
posadzki będzie odrywana od podłoża siłami wyporu

wody. Aby się przed tym zabezpieczyć należy na po-
sadzce ułożyć warstwę dociążającą, której zadaniem
jest zrównoważenie sił wyporu i zabezpieczenie izolacji

przed odrywaniem i uszkodzeniem. Przy wysokości

wody gruntowej występującej do 40 cm ponad pozio-

mem posadzki, siły wyporu można zrównoważyć cię-
żarem własnym posadzki. Jako ekonomicznie uzasa-
dnione przyjmuje się, że grubość warstwy dociążającej
nie powinna przekraczać 30 cm. Przykład takiej izolacji
przedstawia rysunek 5.

Przy poziomie wody gruntowej sięgającej ponad

40 cm nad posadzkę, nie uda się sił wyporu zrówno-
ważyć ciężarem posadzki. W takich przypadkach trze-

Rys. 4. Przykładowe roz-

wiązanie izolacji w budyn-
ku podpiwniczonym posa-
dowionym w gruntach su-
chych (nienawodnionych):

1 - ława fundamentowa;

2 — mur fundamentowy;
3 — izolacja pozioma
nad ławą fundamentową;
4 — izolacja pozioma po-
wyżej terenu; 5 — izola-
cja pionowa zewnętrzna;
6 — opaska betonowa;
7 - strop nad piwnicą

Rys. 5. Rozwiązanie izolacji budynków
podpiwniczonych posadowionych po-
niżej poziomu wody gruntowej:

1 — żwir lub piasek; 2 — podłoże

betonowe; 3 — ława fundamentowa;
4 — izolacja posadzki; 5 — izolacja
pozioma ściany nad fundamentem; 6

— izolacja pionowa zewnętrzna

ściany; 7 — warstwa ochronna; 8 —
płyta betonowa pod posadzką; 9 —
posadzka; 10 - szczelina dylatacyjna

ba wykonać na izolacji płytę żelbetową zakotwioną w ścianie.

Podstawowym warunkiem dobrego wykonania izolacji zabezpieczającej przed

wodą gruntową jest osuszenie wykopu, w którym wykonuje się roboty izolacyjne.
W tym celu stosuje się drenaż lub w przypadku wysokiego poziomu wody grun-
towej filtry igłowe.

Często w budynkach jednorodzinnych wykonywane są tarasy. Wymagają one

szczególnie starannych izolacji: parochronnej, cieplnej i przeciwwilgociowej.

Izolacja parochronna powinna być ułożona na stropie, którego górna część

została wyrównana zaprawą cementową z równoczesnym wykształceniem spadku,
o nachyleniu minimum 2%, w celu ułatwienia spływu wód z tarasu. Wykonuje się
ją najczęściej w postaci powłoki z lepiku asfaltowego lub z jednej warstwy papy
asfaltowej przyklejonej lepikiem asfaltowym. Zadaniem izolacji parochronnej jest
ochrona izolacji cieplnej przed zawilgoceniem parą wodną z pomieszczeń pod
tarasem.

Izolacja cieplna układana jest na izolacji parochronnej, a na niej z kolei kładzie

się warstwę ochronną — minimum 3,5 cm zaprawy cementowej. Jeżeli materiał izo-

lacji cieplnej jest wrażliwy na wilgoć z zaprawy cementowej, to przed jej ułożeniem
materiał izolacyjny należy pokryć folią lub papą. Na warstwie ochronnej wykonuje
się izolację przeciwwilgociową, z co najmniej trzech warstw papy asfaltowej, która
na styku ze ścianą pionową powinna być wywinięta ku górze na wysokość co naj-

Rys. 6. Układ warstw na tara-

sie ze szczególnym uwzględ-
nieniem niezbędnych izolacji:

1 - strop; 2 - beton profilujący

spadek; 3 - paroizolacja; 4 -
warstwa ocieplająca; 5 - gładź
cementowa; 6 - izolacja pozio-
ma; 7 - posadzka np. płytki
terakotowe; 8 - słupek balus-
trady; 9 - rozetka na słupku
balustrady; 10 - kit asfaltowy;

11 - krawężnik z płaskownika

zabezpieczonego przed ko-
rozją; 12 - izolacja pozioma -
warstwa poślizgowa

IZOLACYJNOŚĆ AKUSTYCZNA ŚCIAN l STROPÓW

Od ścian i stropów w budynkach, oprócz zapewnienia odpowiedniej ochrony

przed utratą ciepła z budynku, wymaga się również zagwarantowania odpowied-
niej izolacyjności akustycznej. Zadaniem izolacji akustycznej jest prawidłowe po-
chłanianie dźwięków powstających w pomieszczeniu bez dudnienia, pogłosów itp.
oraz ochrona przed niepożądanymi dźwiękami powstającymi na zewnątrz. Do po-
mieszczeń przedostają się bowiem także dźwięki powietrzne, przekazywane prze-
grodzie przez fale akustyczne rozchodzące się w powietrzu oraz tzw. dźwięki
uderzeniowe.

IZOLACYJNOŚĆ AKUSTYCZNA STROPÓW

Przyjmuje się, że stropy o masie 300-400 kg/m

2

o sztywnej i szczelnej kon-

strukcji, bez dużych przestrzeni powietrznych wewnątrz stropów i cienkich płytek
żelbetowych, zapewniają dostateczną izolacyjność na dźwięki powietrzne, a na
dźwięki uderzeniowe wymagają izolacji w postaci miękkich warstw podłogowych.
Stropy o masie poniżej 300 kg/m

2

nie stanowią dostatecznego zabezpieczenia

akustycznego. Wymagany stopień izolacyjności tych stropów można uzyskać je-
dynie poprzez zastosowanie tzw. podłóg pływających.

Dotyczy to właściwie wszystkich stropów powszechnie stosowanych w indy-

widualnym budownictwie mieszkaniowym, gdyż posiadają one masę mniejszą niż
300 kg/m

2

(z wyjątkiem stropów typu Kleina półciężkich lub ciężkich). Wymagają

one stosowania podłóg pływających, tzn. ułożonych na warstwie sprężystej od-
dzielającej także podłogę od ścian. Warstwę taką mogą stanowić płyty pilśniowe
porowate, płyty styropianowe itp. Wszystkie warstwy powinny być układane na
sucho (bez zaprawy i bez kleju) i na suchym stropie, muszą też szczelnie pokryć
cały strop. Na warstwie izolacji akustycznej wykonuje się podkład cementowy lub

Rys. 7. Dodatkowa izolacja stropu na

dźwięki uderzeniowe:

1 - strop ciężki; 2 - gładź cementowa;

3 — izolacja przeciwdźwiękowa; 4 —
wykładzina podłogowa; 5 - listwa

przypodłogowa

Rys. 8. Przekrój podłogi pływającej:
1 — strop lżejszy; 2 — warstwa

sprężysta przeciwdźwiękowa; 3 - pod-
kład cementowy lub gipsowy grubości 4
cm; 4 - wykładzina podłogowa; 5 - li-
stwa przypodłogowa

gipsowy, a na nim podłogę. Jeżeli izolacja dźwiękochłonna nie jest odporna na

wilgoć z zaprawy, to przed położeniem podkładu należy izolację akustyczną

pokryć warstwą papy sklejonej na zakładkach szerokości 5-10 cm. Przykłady

rozwiązań izolacji akustycznej stropów przedstawiają rysunki 7. i 8.

IZOLACYJNOŚĆ AKUSTYCZNA ŚCIAN

Izolacyjność przegród budowlanych zależy od ich grubości i ciężaru, można

je wykonać również z wielu warstw materiałów o różnej chłonności dźwięków.

W budynkach mieszkalnych odpowiedni stopień izolacyjności wymagany jest

głównie od ścian zewnętrznych oraz pomiędzy mieszkaniami lub segmentami.

Przegrody ciężkie wykonuje się z materiałów zwartych ze szczelnym wypełnie-

niem spoin pomiędzy nimi. W przegrodach wielowarstwowych w celu uniknięcia re-

zonansu stosuje się, w poszczególnych warstwach, elementy o różnych gęstościach

objętościowych. Przykładowe rozwiązanie pokazano na rysunku 9.

Rys. 9. Przegroda akustyczna pionowa typu ciężkiego:

1 — wyprawa ścienna; 2 — mur ceglany lub beton;

3 - mata z włókien mineralnych; 4 - płyty gipsowe;
5 - taśma sprężysta; 6 - strop

Montaż ścian ciężkich odbywa się w czasie wznoszenia budynku. Aby

uniknąć rezonansu pomiędzy piętrami, umieszcza się w stykach ścian działowych
z konstrukcją budynku odpowiednie przekładki wykonane co najmniej z trzech

warstw papy lub tworzyw sztucznych. Lekkie ściany działowe mogą być ustawio-

ne wprost na podłodze pływającej. Na stropie ciężkim, bez izolacji, należy pod
ścianami umieszczać taśmy z materiałów sprężystych (np. pasy wykładziny gu-
mowej, kilka warstw papy itp.).

IZOLACYJNOŚĆ TERMICZNA ŚCIAN, STROPÓW,
STROPODACHÓW l DACHÓW

W Polsce na przestrzeni ostatnich lat obserwuje się tendencje zmierzające

do budowania coraz bardziej energooszczędnych budynków. W przeciągu ostat-
nich 20 lat trzykrotnie zmieniła się polska norma budowlana określająca maksy-

malne współczynniki przenikania ciepła dla przegród budowlanych. Każda
następna norma wprowadzała coraz ostrzejsze wymogi dla izolacyjności ścian,
stropów, stropodachów i dachów.

Dlatego zamieszczono aktualnie obowiązujące wymagania w tym zakresie zgod-

nie z normą PN—91/B—02020 "Ochrona cieplna budynków. Wymagania i obliczenia"
podając w tabeli 2. maksymalne wartości współczynnika przenikania ciepła k.

TABELA 2

Dopuszczalne wielkości współczynnika przenikania ciepła k dla przegród

budowlanych wg PN - 91/B-02020

Rys. 10. Mapa Polski z podziałem na strefy klimatyczne

Norma PN—91/B—02020 ogranicza ponadto wielkość okien, których powierz-

chnia na każdej kondygnacji nie powinna być większa od około 15% powierzchni
rzutu poziomego danej kondygnacji. Szczegółowy sposób obliczania powierzchni
okien podany jest w cytowanej normie. W budynkach o wymiarach rzutu pozio-
mego przekraczających 10 m podana wielkość okien może być nieznacznie
zwiększona.

Współczynnik przenikania ciepła k określa właściwości termoizolacyjne prze-

gród, a konkretnie oznacza ilość ciepła przepływającego przez 1 m

2

przegrody,

kiedy różnica temperatur powietrza po jednej i drugiej stronie tej przegrody wy-
nosi jeden stopień w skali Kelwina (1K) (różnica temperatur o 1 stopień w skali
Kelwina odpowiada różnicy temperatur o 1 stopień w skali Celsjusza).

Im większa jest wartość współczynnika k tym więcej ciepła przepływa przez

przegrodę i tym większe są straty ciepła. Aby w budynku można było utrzymać

wymaganą temperaturę trzeba dostarczyć tyle ciepła ile wynoszą jego całkowite

straty.

Ciepło z budynku ucieka wszystkimi przegrodami, a w szczególności po-

przez: ściany, okna, stropodachy lub dachy oraz stropy nad nieogrzewanymi piw-
nicami. W budynkach jednorodzinnych wolno stojących, wybudowanych w latach
poprzednich, zgodnie z wtedy obowiązującą normą PN—74/B—03404, przy za-

chowaniu dla ścian i stropu nad piwnicą współczynnika k = 1,16 W/(m

2

-K), a dla

stropu poddasza k = 0,93 W/(m

2

-K) straty ciepła poprzez poszczególne przegro-

dy orientacyjnie wynoszą:

10% strop nad piwnicą

Rys. 11. Procentowy udział strat ciepła przez
poszczególne przegrody zewnętrzne budynku

— ściany zewnętrzne 40%
— stropodach 18%
— okna podwójnie szklone 18%
— piwnicę 10%
— wentylację 14%

Ilustruje to rysunek 11.

W sposób obrazowy (rys. 12)

przedstawiono jak grube powinny
być ściany z poszczególnych
materiałów aby zapewniony był

współczynnik przenikania ciepła

k = 0,55 W/(m

2

-K), łącznie z eko-

nomicznym uzasadnieniem.

W budynkach wzniesionych zgodnie z wymaganiami PN — 91/B — 02020 zuży-

cie paliwa potrzebnego na ich ogrzewanie jest mniejsze o około 46% w stosunku
do rozwiązań opartych na normie z 1974 r. oraz o około 20% w stosunku do
budynków spełniających wymogi normy z roku 1982.

Jak wynika z powyższego, w celu poprawienia ekonomicznej strony eksplo-

atacji budynków istniejące już a nie spełniające wymogów ciepłego domu, należy
koniecznie docieplić. Największe oszczędności można uzyskać poprzez docieple-
nie ścian zewnętrznych, poprawienie izolacyjności stropu poddasza, ocieplenie
stropu nad piwnicą oraz zastosowanie okien potrójnie szklonych. Wpływ popra-

Rys. 12. a. Minimalna grubość ściany H w cm niezbędna do uzyskania współczynnika
k = 0,55 W/(m

2

-K); b. Koszt materiału K w min zł potrzebnego do wykonania 1 m

2

ściany o grubości H. Oznaczenie rodzaju materiału:

1 - styropian samogasnący; 2 - wełna mineralna; 3 - płyty wiórowo-cementowe (su-

prema); 4 - beton komórkowy odmiany M 700; 5 - beton komórkowy odmiany M 600;
6 - beton komórkowy odmiany M 500; 7 — cegła kratówka; 8 - cegła dziurawka; 9 -
cegła ceramiczna pełna; 10 - cegła silikatowa pełna; 11 - beton zwykły klasy B15

wienia izolacyjności przegród w budynku jednorodzinnym na orientacyjne zużycie

paliwa potrzebnego do jego ogrzania przedstawia tabela 3.

TABELA 3

Roczne zapotrzebowanie na paliwo umowne do ogrzania domu jednorodzinnego

wolno stojącego, o powierzchni użytkowej 80 m

2

, przy różnej izolacyjności cieplnej

przegród i okien (temperatura w pomieszczeniach 20°C, sprawność źródła ciepła 60%)

Współczynnik k W/(m

2

-K)

Zapotrzebowanie na paliwa 6300 kg ściany k = 1,16

strop poddasza k = 0,93

(izolacyjność przegród zgodna z PN-74/B-03404) strop nad piwnicą k =1,1 6

okna szklone podwójnie

Zapotrzebowanie na paliwa 4725 kg ściany k = 0,75

Zaoszczędzone paliwo strop poddasza k = 0,40

(izolacyjność przegród zgodna z 1575 kg strop nad piwnicą k =1,00
PN-82/B-02020) okna szklone podwójnie

Zapotrzebowanie na ściany k = 0,45
paliwa 3370 kg Zaoszczędzone paliwo strop poddasza k = 0,30

(izolacyjność przegród 2930 kg strop nad piwnicą k = 0,60

zbliżona do wymagań okna szklone potrójnie

PN-91/B-02020)

SCHODY

Na podstawie wieloletnich doświadczeń ustalono, że wymiary prawidłowo

zaprojektowanych schodów w budynkach mieszkalnych powinny spełniać zależ-

ność s + 2h=60 do 65 cm, gdzie: s — szerokość stopnia, h — wysokość stopnia.

Przepisy prawa budowlanego określają, że wysokość stopni w budynkach

wielomieszkaniowych nie powinna przekraczać 17,5 cm, w budynkach jednoro-
dzinnych i mieszkaniach dwukondygnacyjnych — 19 cm, w schodach prowadzą-

cych na strych oraz do piwnicy — 20 cm.

Schody są tym wygodniejsze im mają niższe oraz szersze stopnie. W budyn-

kach mieszkalnych uważa się, że schody są bardzo wygodne, kiedy posiadają

wymiary: h = 15 cm, s = 32 cm, a wygodne przy h = 16 cm, s = 30 cm.
Wielkość występu podnóżka stopnia c (patrz rys. 13.) powinna się mieścić

między 2 a 4 cm. Występ ten powiększa szerokość stopnia, przez co czyni go

wygodniejszym. W przypadku schodów zabiegowych oraz wachlarzowych

szerokość stopnia mierzona w odległości 0,4 m od poręczy balustrady powinna

wynosić co najmniej 0,25 m. Liczba stopni w jed-

nym biegu w budynkach mieszkalnych nie może
być większa niż 17. Ze względu jednak na

wygodę użytkownika, zaleca się aby jeden bieg

nie posiadał więcej niż 10 do 12 stopni. Przy wy-
maganej większej liczbie stopni pomiędzy po-
szczególnymi kondygnacjami, należy stosować
spoczniki. Powierzchnia stopni i spoczników kla-

tek schodowych powinna użytkownikowi utrudniać

poślizg.

Szerokość użytkowa biegu, mierzona w świet-

le pomiędzy murem i poręczą lub pomiędzy
poręczami, powinna w domkach jednorodzinnych

wynosić nie mniej niż 80 cm. Schody, na których

mają mijać się bez trudu dwie osoby, muszą mieć

szerokość około 110 cm.

Spoczniki międzypiętrowe mają zwykle szero-

kość równą szerokości biegu i nie mogą być

węższe od 80 cm. Zasadnicze elementy oraz ich oznaczenia dla stopni schodów

pokazano na rysunku 13.

Wysokość przejścia pod biegami i spocznikami, mierzona pionowo w świetle,

powinna wynosić co najmniej 2 m.

Od strony nieograniczonej ścianami biegi i spoczniki wyposaża się w balu-

strady z poręczami. Gdy szerokość biegu jest większa niż 1,5 m, poręcz powinna

być również założona od strony ściany. Wysokość balustrady zależy od sze-
rokości przestrzeni między biegami, czyli tzw. duszy. Przy szerokości duszy nie
przekraczającej 20 cm wysokość balustrady powinna wynosić 90 cm. Jeżeli
prześwit ten jest większy niż 20 cm wysokość poręczy należy zwiększyć do
110 cm. Przez wysokość balustrady rozumie się odległość od wierzchu podnóżka
do wierzchu poręczy.

W budynkach jednorodzinnych i mieszkaniach wielopoziomowych szerokość

otworów pomiędzy prętami (szczeblami) balustrady nie jest regulowana specjal-
nymi przepisami; jednakże zaleca się aby nie przekraczała ona 12 cm.

Rys. 13. Zasadnicze wymiary

stopni o podnóżku: a. piono-
wym; b. pochyłym (nadwieszo-
nym): s — szerokość podnóż-

ka; h — wysokość podnóżka;
c — zwis lub przewieszenie

DACHY, STROPODACHY — ZALECANE POCHYLENIE
POŁACI

Ukształtowanie i nachylenie dachu należy dostosować do warunków klimaty-

cznych, architektonicznych oraz rodzaju pokrycia.

Ukształtowanie dachu powinno zapewnić łatwy spływ wód pochodzących

z opadów atmosferycznych, z uwzględnieniem sposobu ich odprowadzenia
w warunkach obniżonych temperatur.

Dach chroni budynek przed opadami atmosferycznymi, słońcem i wiatrem;

często stanowi on izolację cieplną i akustyczną. Przenosi też obciążenia od cię-
żaru własnego, śniegu i wiatru. Jego pokrycie musi być szczelne, trwałe i este-

tyczne. Jest ono podtrzymywane przez podkład oparty na konstrukcji nośnej.

Pomiędzy kształtem dachu, jego spadkami oraz zastosowanym rodzajem pokrycia
istnieje dość ścisły związek. Dopuszczalne spadki dachu w zależności od zasto-

sowanego pokrycia podane są w normie PN—85/B—02361.

Na rysunku 14. podano wartości spadków dachu w zależności od rodzaju

pokryć, które z reguły najczęściej stosowane są w praktyce.

Rys. 14. Najczęściej stosowane spadki dachów w zależności od rodzaju pokrycia dacho-

wego

ODWODNIENIE POŁACI DACHOWEJ

W domach jednorodzinnych najczęściej stosuje się zewnętrzne odwodnienie

połaci dachowej.

Połacie dachów, stropodachów i tarasów położonych powyżej 6 m ponad

poziomem terenu odwadnia się za pomocą przewodów spustowych. Rynny i rury

spustowe przeznaczone do zewnętrznego odwodnienia dachów należy umiesz-

czać w sposób nie szpecący elewacji, przy czym rury spustowe lokalizujemy

w odległości co najmniej 0,5 m od okien. Wody opadowe spływają do rynien

dachowych, a następnie do rur spustowych usytuowanych na zewnątrz budynku

i dalej na powierzchnię terenu bądź do kanalizacji.

Stropodachy z odwodnieniem zewnętrznym powinny mieć gzyms szerokości

20-35 cm. Zbyt duże gzymsy, jak też ich brak, powodują trudności z odprowa-

dzeniem wody zimą.

Najczęściej stosuje się rynny dachowe z blachy lub plastikowe, o przekroju

nie mniejszym niż 0,8 cm

2

na 1m

2

powierzchni rzutu części stropodachu odwad-

nianej przez jedną rurę spustową. Spadek w rynnach powinien wynosić nie mniej

niż 0,8%.

Przekrój poprzeczny rur spustowych oblicza się przyjmując 0,9 cm

2

przekroju

na 1m

2

połaci dachowej. Minimalna średnica rur spustowych wynosi 100 mm.

W tym miejscu trzeba podkreślić, że w rurach o małych średnicach istnieje

niebezpieczeństwo zamarzania wody w okresie zimowym. Zalecana średnica rur

wynosi 150 mm, a powierzchnia zlewni przypadająca na jedną taką rurę nie prze-

kracza 200 m

2

. Rury spustowe należy tak usytuować, by wody deszczowe spły-

wały jak najkrótszą drogą.

NOŚNOŚĆ STROPÓW, SCHODÓW l KORYTARZY

Zgodnie z normą PN—82/B—02003 "Obciążenia budowli. Obciążenia zmienne

technologiczne. Podstawowe obciążenia technologiczne i montażowe" w budyn-

kach mieszkalnych ustala się obciążenia użytkowe dla poszczególnych elementów

w zależności od ich przeznaczenia według tabeli 4.

TABELA 4

Obciążenia użytkowe stropów w budynkach wg PN-82/B-02003

Przeznaczenie pomieszczenia i sposób jego

użytkowania

1 . Stropy poddaszy, w których ciężar pokry-

cia dachowego nie obciąża konstrukcji stro-
pu, z dostępem przez wyłaź dachowy

2. Poddasza z dostępem z klatki schodowej
3. Pokoje i pomieszczenia mieszkalne w do-

mach indywidualnych

4. Korytarze w budynkach mieszkalnych
5. Klatki schodowe
6. Balkony, galerie i loggie wspornikowe

Obciążenia

charakterystyczne

w kN/m

2

0,5

1,2

1,5

2,0
3,0
5,0

Współczynnik

obciążeń

1,4
1,4

1,4
1,4
1,3
1,3

Obciążenia

obliczeniowe

w kN/m

2

0,7

1,7

2,1
2,8
3,9
6,5

Przez obciążenie użytkowe należy rozumieć część obciążeń działających na

strop poza jego ciężarem własnym. A wiec wchodzą tutaj obciążenia: posadzką

(podłoga z desek, parkiet, wykładzina, ocieplenie, warstwa wyrównawcza itp.), od

ścianek działowych oraz wynikające z użytkowania obiektu (ciężar mebli, ciężar

ludzi itp.).

PODSTAWOWE WIADOMOŚCI DOTYCZĄCE ROBÓT
BETONOWYCH l ZBROJARSKICH PROWADZONYCH
NA BUDOWIE

W większości budynków nawet realizowanych według najnowszej technologii

są pewne elementy, których w budownictwie jednorodzinnym nie wykonuje się
z prefabrykatów.

Do takich elementów należą: fundamenty, wieńce żelbetowe, schody żelbeto-

we, które najczęściej wykonuje się jako betonowe, zbrojone. Mogą to być również
stropy żelbetowe płytowe lub stropy typu Kleina z płytami żelbetowymi. Ponieważ

często elementy te wykonywane są przez samego inwestora, nie zawsze do tego
przygotowanego od strony fachowej, poniżej podano kilka niezbędnych w tym
zakresie uwag, których znajomość uchroni przed błędami.

Ważną, z praktycznego punktu widzenia, sprawą jest zapewnienie odpowied-

niej otuliny zbrojenia. Z uwagi, między innymi, na korozję stali zbrojeniowej musi
być zachowana minimalna grubość warstwy betonu pokrywającego pręty zbroje-
niowe od zewnątrz, tzw. otulina. Grubość jej nie powinna nigdy być mniejsza od
średnicy otulanego pręta, a ponadto:

— w płytach o grubości do 10 cm nie mniejsza niż 1 cm;
— w belkach i słupach oraz ścianach o grubości większej od 10 cm, dla zbro-

jenia głównego 2 cm, a dla strzemion i prętów montażowych 1 cm. Jeżeli

elementy te są narażone na bezpośrednie działanie czynników atmosferycz-
nych, bądź będą znajdowały się w gruncie nie nawodnionym lub w pomie-
szczeniach o wilgotności względnej większej niż 75%, podane wyżej grubości

otuliny należy zwiększyć o 0,5 cm. Jeżeli elementy te będą stale stykały się

z wodą, podane wartości należy zwiększyć przynajmniej o 1 cm.

Grubość otulenia zbrojenia w fundamentach narażonych na zawilgacanie na-

leży przyjmować nie mniejszą niż 5 cm z tym, że w przypadku braku pod fun-
damentem warstwy wyrównawczej (co najmniej 10 cm) z betonu (tzw. chudy be-

ton), otulenie prętów dolnych zwiększa się do 7 cm.

Do zbrojenia konstrukcji żelbetowych stosować można pręty ze stali gładkiej

lub żebrowanej. Zbrojenie ze stali gładkiej musi być zakończone hakami zabez-
pieczającymi przed możliwością wyrwania pręta z betonu. Pręty ze stali żebro-

wanej stosuje się bez haków.

Często zachodzi konieczność połączenia prętów na długości. Wskazane jest

połączenie takie wykonać na zakład (wiązany drutem) lub za pomocą spawania.

W domach jednorodzinnych najczęściej będzie to łączenie, którego długość nie

Powinna być mniejsza niż 50 średnic łączonych prętów.

Robót betonowych nie należy wykonywać, kiedy temperatura otoczenia wy-

nosi mniej niż +5°C. Przy niższych temperaturach stosuje się specjalne dodatki
do betonu oraz ocieplanie matami wykonanych elementów. Świeży beton znaj-
dujący się w temperaturze poniżej 0°C może ulec uszkodzeniu, złuszczeniu po-

wierzchni, na skutek przemarzania. Należy pamiętać, że minimalna ilość cementu
w 1 m

3

betonu nie powinna być mniejsza niż to podano w tabeli 5. Do betonów

jako kruszywa używa się żwiru wymieszanego z piaskiem w orientacyjnych pro-

porcjach 2 części żwiru, 1 część piasku. Nie należy używać samego piasku,

gdyż im drobniejsze frakcje (ziarna) kruszywa tym trzeba dać więcej cementu

aby uzyskać tą samą wytrzymałość betonu. Powoduje to wzrost jego kosztów.
Większa zawartość cementu może być przyczyną powstania znacznej liczby rys
spowodowanych skurczem zaczynu cementowego.

TABELA 5

Najmniejsze zawartości cementu w 1 m

3

betonu

Rodzaj konstrukcji

Wyroby i konstrukcje nie narażone

na wpływy atmosferyczne

Wyroby i konstrukcje narażone na
wpływy atmosferyczne

betonowe
żelbetowe
betonowe
żelbetowe

Wyroby i konstrukcje betonowe i żelbetowe narażone

na stały dostęp wody oraz działanie mrozu i wody łącz-
nie

Ilość cementu w kg zależnie

od sposobu zagęszczenia:

mechaniczny

180

200
220
250

270

ręczny

200
220
250
270

300

Przy wykonywaniu betonów należy z umiarem dodawać wodę. Wprawdzie im

damy więcej wody tym bardziej płynną mieszaninę uzyskamy i łatwiej będzie ją

można rozprowadzić w formie, ale beton będzie słaby i porowaty. Po ułożeniu
betonu w deskowaniu należy go zagęścić, najlepiej przy użyciu specjalnych wi-
bratorów, a w przypadku ich braku, trzeba prowadzić zagęszczenie ręczne za
pomocą ubijania. Należy przy tym uważać aby nie powyginać, ani nie poprze-
suwać zbrojenia elementów.

Po wykonaniu betonu musimy pamiętać o jego pielęgnacji. Przez okres około

7 dni należy przynajmniej 2-3 razy dziennie zraszać wodą, utrzymując go w sta-

nie wilgotnym. Zaniechanie robót pielęgnacyjnych może spowodować popękanie
i spadek jego wytrzymałości.

UWAGI OGÓLNE

Przystąpienie do realizacji budynku powinno być poprzedzone opracowaniem

wielobranżowego projektu technicznego. Nie wystarcza tylko projekt architektoni-

czny i kosztorys. Dokumentacja musi zawierać również opracowanie konstrukcyj-

ne, z którego wynikają:

— rodzaj i wielkość fundamentów, rozwiązania materiałowo-konstrukcyjne ścian,

stropów, dachów, stropodachów, słupów, belek, podciągów, płyt balkono-

wych, schodów itp.;

— szczegóły połączeń poszczególnych elementów itd.

Ponadto konieczne są opracowania dotyczące branży: elektrycznej, sanitarnej

i grzewczej.

Każdy projekt, niezależnie od branży, musi zawierać:

— opis techniczny,
— obliczenia,
- rysunki (rzuty i przekroje),
— szczegóły architektoniczno-budowlane lub instalacyjne.

Wszystkie projekty powinny być autoryzowane przez uprawnionego projektan-

ta i zweryfikowane przez osobę posiadającą uprawnienia projektowe.

PODSTAWOWE WYMAGANIA

Spośród wielu wymagań, stawianych budynkom, w szczególności mieszkal-

nym, do najważniejszych należą:

- harmonia rozwiązań architektoniczno - konstrukcyjno - funkcjonalno - eko-

nomicznych,

- optymalizacja rozwiązań funkcjonalnych,
— kształtowanie bryły budynku.

Każdy dobrze zaprojektowany budynek powinien charakteryzować się tym, że

żadne z przyjętych rozwiązań w zakresie architektury, konstrukcji, funkcji i ko-
sztów nie dominuje nad pozostałymi, a wszystkie te elementy muszą wzajemnie
się uzupełniać i tworzyć harmonijną całość.

W budynkach mieszkalnych, a przede wszystkim jednorodzinnych, kształtowa-

nie funkcji oparte jest najczęściej na dwóch układach:

— horyzontalnym (poziomym),

— wertykalnym (pionowym).

Czasami spotyka się również układy mieszane. W każdym jednak przypadku

podstawową zasadą jest bezkolizyjne oddzielenie strefy pobytu dziennego od
noclegu, czyli tzw. strefowanie.

a) Układ horyzontalny

Rozwiązanie to zakłada rozmieszczenie wszystkich niezbędnych, projektowa-

nych pomieszczeń na jednym poziomie, z podziałem na strefy funkcyjne. Roz-
graniczenie stref stanowią ciągi komunikacyjne, na których nie powinny przecinać

się drogi użytkowników podczas eksploatacji pomieszczeń zróżnicowanych fun-

kcjonalnie

Układ horyzontalny umożliwia realizację jednopoziomowych lub nieznacznie

przesuniętych w pionie (dotyczy położenia posadzek parteru) części budynków
mieszkalnych. Zmiana poziomu posadzek, jeśli taką zaprojektowano, powinna

występować przede wszystkim w przejściach z ciągów komunikacyjnych do po-

mieszczeń lub ich zespołów.

Korzystając ze schematów blokowych, na rysunku 15. przedstawiono przykła-

dowe rozwiązanie pomieszczeń w układzie horyzontalnym, na którym dwiema

Rys. 15. Schemat powiązań

funkcjonalnych pomieszczeń
w układzie horyzontalnym

równoległymi kreskami oznaczono możliwość przeszklenia ścian (oświetlenie), na-

tomiast strzałkami — komunikację między pomieszczeniami.

Na rysunku tym za pomocą obwiedni (- - -) wydzielono cztery grupy

pomieszczeń o odmiennym przeznaczeniu:

— grupa l przynależne do strefy dziennej,
— grupa II przynależne do strefy nocnej,

— grupa III sanitarne,
— grupa IV komunikacja.

Pomieszczenia każdej ze stref powinny stanowić zamkniętą całość i być

samowystarczalne. Jednocześnie powinny umożliwiać swobodne, bezkolizyjne,

przejścia do każdej z pozostałych grup pomieszczeń, bądź też powinny stwarzać
możliwość stałego z nich korzystania.

b) Układ wertykalny

W odróżnieniu od układu horyzontalnego rozgraniczenie w układzie wertykal-

nym stanowi ciąg komunikacji pionowej, czyli klatka schodowa. Oznacza to, iż
poszczególne strefy rozmieszczone są w pionie — na różnych kondygnacjach.

Zasadą powinno być, aby pomieszczenia strefy nocnej były usytuowane na naj-
wyższej kondygnacji, gdyż ułatwia to wyeliminowanie wszelkich możliwych kolizji

i gwarantuje zapewnienie w znajdujących się tam pomieszczeniach niezbędnej ci-
szy i spokoju.

Schemat blokowy przykładowego rozwiązania funkcjonalnego pomieszczeń

w układzie wertykalnym przedstawiono na rysunku 16.

Zasadniczym mankamentem tego typu rozwiązań jest konieczność korzystania

w czasie eksploatacji budynku z uciążliwej komunikacji pionowej. W przeci-
wieństwie do rozwiązań w układzie horyzontalnym, który może być realizowany

na dużych działkach budowlanych, układy wertykalne umożliwiają wznoszenie bu-
dynków jednorodzinnych na działkach o niewielkiej szerokości.

Rys. 16. Schemat pozwiązań funkcjonalnych pomieszczeń

w układzie wertykalnym

CZYNNIKI DETERMINUJĄCE GRUBOŚĆ PRZEGRÓD
BUDOWLANYCH l ICH STRUKTURĘ

Istnieje wiele czynników decydujących o grubości przegród budowlanych

i ich strukturze materiałowej. Są one jednak mocno uzależnione od rodzaju prze-
grody i jej funkcji, jaką pełni w budynku. Stąd też omówione zostaną poniżej

trzy podstawowe grupy przegród, w których grubość i struktura wewnętrzna mają

znaczący udział w kształtowaniu architektonicznym budynku oraz w kosztach po-
noszonych na jego realizację.

ŚCIANY ZEWNĘTRZNE

Zadaniem ścian zewnętrznych budynku jest przede wszystkim oddzielenie

wnętrza mieszkania od niekorzystnych wpływów atmosferycznych i otoczenia
zewnętrznego, a także przenoszenie na fundament obciążeń od murów wyższych

kondygnacji, stropów, dachu, stropodachu, parcia wiatru itp.

Rola, jaką ściany zewnętrzne pełnią w budynku może być zatem dwojaka:

konstrukcyjna i izolacyjna. Ściany zewnętrzne powinny więc posiadać właściwą
nośność i izolacyjność. O nośności muru ściany zewnętrznej decyduje rodzaj za-

stosowanych materiałów ściennych i ich parametry wytrzymałościowe, czyli klasa
cegieł lub pustaków i marka zaprawy oraz przyjęta grubość muru. Ta ostatnia

uzależniona jest od wymiaru cegieł lub pustaków. Oznacza to, że grubość muru

jest wielokrotnością wymiarów zastosowanych materiałów.

Wyznaczona obliczeniowo nośność muru powinna być większa od sumy

wszystkich obciążeń na niego działających. Gwarantuje to pełne bezpieczeństwo

konstrukcji.

Wieloletnie badania i obserwacje, a także obliczenia statyczne wykazują, że

najmniejsza grubość muru nośnego nie może w budynkach jednorodzinnych
(dwie, trzy kondygnacje nadziemne) być mniejsza niż:

19 cm — z pustaków szczelinowych,

24 cm — z bloczków z betonu komórkowego,
25 cm — z cegły ceramicznej pełnej.
Wielkości te, pomimo iż spełniają kryterium nośności muru, nie są w pełni

miarodajne przy ustalaniu jego grubości. Należy bowiem mieć na uwadze również

względy izolacyjne, a w szczególności izolacyjność termiczną. Jednym z zadań

ścian zewnętrznych jest przecież zabezpieczenie wnętrza budynku przed nadmier-
nym przepływem ciepła do środowiska zewnętrznego oraz przed możliwością
kondensacji pary wodnej na ich wewnętrznej powierzchni (od strony pomieszcze-
nia, szczególnie w narożach zewnętrznych).

Miarą izolacyjności termicznej jest opór cieplny przegrody zależny od jej

grubości i materiału, z którego została wykonana. Dla przykładu: mur z cegły
ceramicznej pełnej spełniający obowiązujące wymagania normowe powinien mieć
grubość znacznie przekraczającą 100 cm.

Takie rozwiązanie jest wyjątkowo nieekonomiczne i pracochłonne. W związku

z powyższym mury zewnętrzne projektowane są jako elementy warstwowe przy
zastosowaniu od zewnątrz materiału o dużym oporze cieplnym (np. styropian,
wełna mineralna, poliuretan itp.) i warstwy osłonowej, zabezpieczającej izolację
termiczną przed działaniem czynników atmosferycznych i uderzeń mechanicz-

nych. Na warstwę osłonową stosuje się różnego rodzaju cegły, pustaki lub osłony
elewacyjne płytowe (blachy, tworzywa sztuczne itp.). Najczęściej jednak spotyka-
ne warstwy osłonowe wykonywane są z cegły dziurawki o grubości 12 cm.

Odpowiedni dobór materiałów zabezpiecza ścianę zewnętrzną przed moż-

liwością wykraplania się na jej powierzchni pary wodnej. Proces ten, zwany kon-
densacją, występuje wówczas kiedy temperatura punktu rosy, tzn. temperatura,

w której rozpoczyna się proces wykraplania wilgoci z powietrza (w danych wa-

runkach), jest wyższa od temperatury na wewnętrznej powierzchni ściany.

ŚCIANY WEWNĘTRZNE

W budynkach jednorodzinnych ściany wewnętrzne mogą być elementami kon-

strukcyjnymi, bądź też stanowić przegrody oddzielające poszczególne pomiesz-
czenia; mogą też spełniać obie funkcje jednocześnie. Gdy są tylko przegrodami
oddzielającymi, ich grubość jest niewielka i w odniesieniu do cegieł wynosi 6,5

lub 12 cm. W przypadku ścian konstrukcyjnych, przenoszących w zasadzie ob-
ciążenia większe od ścian zewnętrznych, grubość zdeterminowana jest wytrzy-
małością zastosowanych rozwiązań materiałowych.

Zwiększona wartość obciążeń w stosunku do ścian zewnętrznych wynika

z faktu, że na ścianach tych opierają się najczęściej stropy z dwóch traktów
występujących po obu stronach przegrody.

Im rozpiętość traktów jest większa, tym większe są obciążenia. Grubość

ściany powinna być wielokrotnością wymiarów zastosowanego materiału
ściennego. Ustala się ją każdorazowo na podstawie obliczeń statycznych i wy-

nosi ona najczęściej:

— dla cegły ceramicznej pełnej: 25, 38, 51 cm itd.,
- dla bloczków z betonu komórkowego: 24, 37, 50 cm itd.

Powyższe rozwiązania są słuszne kiedy po obu stronach przegrody istnieje

ta sama temperatura. Gdy natomiast w sąsiadujących ze sobą pomieszczeniach
występują różne temperatury, należy dodatkowo przeanalizować kryterium
termoizolacyjności. Przy niewielkiej różnicy temperatur wystarcza najczęściej wy-

konanie ściany z pustaków ceramicznych charakteryzujących się wysoką

wytrzymałością i dużym oporem cieplnym. Jeżeli jednak różnica ta wynosi

kilkanaście stopni Celsjusza, zachodzi konieczność docieplenia ściany materiałem

termoizolacyjnym. Uzyskujemy wówczas strukturę wielowarstwową.

STROPY l STROPODACHY

Podobnie jak ściany zewnętrzne i wewnętrzne, również stropy i stropodachy

muszą spełniać podstawowe wymagania w zakresie nośności i termoizolacyjności
oraz akustyki. Zbiór wymagań dla tych przegród jest jednak odmienny, tak samo
jak i funkcja, jaką pełnią w budynku. Dlatego też należy analizować je oddzielnie.

A) Stropy

Podstawowym czynnikiem decydującym o rozwiązaniu materiałowym stropu

jest jego usytuowanie w budynku. Wyróżniamy więc stropy:

— międzykondygnacyjne,
— nad pomieszczeniami nieogrzewanymi,
— pod nieogrzewanym poddaszem.

Wszyskie stropy muszą spełniać wymagania z zakresu nośności i sztywności

(ugięcia) oraz akustyki. Tę rolę spełniają stropy dopuszczone do powszechnego

stosowania przez Instytut Techniki Budowlanej i wykonane zgodnie z właściwą

instrukcją opracowaną przez ten Instytut.

Inne rodzaje stropów należy zaprojektować indywidualnie. Z projektu wynikać

muszą wielkości przekrojów elementów konstrukcyjnych i ich rozstaw (płyty, stro-

py drewniane, monolityczne, żelbetowe itd.).

Warstwę izolacji akustycznej stanowić może materiał porowaty, tłumiący fale

głosowe i hałas. Najczęściej jest to wełna mineralna lub płyta pilśniowa porowata,
miękka. Aby nie dopuścić do zawilgocenia izolacji akustycznej w czasie
układania podłoża pod posadzki, na izolacji akustycznej powinna być ułożona

warstwa izolacji przeciwwilgociowej.

Odrębny problem stanowią stropy nad nieogrzewanymi pomieszczeniami,

bądź też pod nieogrzewanym poddaszem. W przegrodach tych należy

wprowadzić dodatkowo izolację termiczną (styropian, wełna mineralna, poliuretan

itp.). Warstwa ta może równocześnie spełniać rolę izolacji akustycznej.

Grubość potrzebnej warstwy izolacji termicznej należy wyznaczyć

w zależności od wartości współczynnika przenikania ciepła określonego przez

normę PN—91/B—02020.

W stropach międzykondygnacyjnych izolacja termiczna jest zbędna.

B) Stropodachy

Rozwiązania konstrukcyjno — materiałowe stropodachów uzależnione są od

ich budowy i rodzaju. Inne zatem będą dla stropodachów pełnych, inne dla wen-

tylowanych lub odpowietrzanych. Wspólną ich cechą jest to, że wykonuje się je

na bazie określonego stropu, który spełnia wymagania w zakresie nośności
i ugięć oraz, że w ich strukturze muszą wystąpić: izolacja termiczna, a także
zabezpieczenie przed przenikaniem wilgoci i wód opadowych do wnętrza stropo-

dachu. Zabezpieczenie to nosi nazwę pokrycia dachowego.

Grubość warstwy konstrukcyjnej określana jest jako grubość przyjętego stro-

pu. Grubość warstwy termoizolacyjnej wyznacza się zgodnie z obowiązującą
normą PN—91/B—02020, podobnie jak dla ścian i stropów.

TYCZENIE BUDYNKU, GRUNTY BUDOWLANE, WYKOPY

TYCZENIE BUDYNKU

Polega na odwzorowaniu, podanych na planie realizacyjnym, kształtów i wy-

miarów projektowanego budynku na działce budowlanej. Do tego stosuje się tzw.
ławy drutowe, potocznie zwane sznurowymi. Ustawiane są one poza obrysem
przyszłego wykopu, aby w czasie wykonywania robót ziemnych nie uległy usz-
kodzeniu (rys. 17.). W tym celu, na ustabilizowanych w terenie ławach, służby
geodezyjne nanoszą poziom odniesienia, który stanowi podstawę do odmierzania
głębokości posadowienia budynk.u. Na górnej powierzchni desek tworzących ławy

drutowe, geodeta nabija gwoździe lub wycina głębokie rowki. Służą one do na-
ciągania drutów bądź sznurów stanowiących obrys murów zewnętrznych.

.

Do wykonania pomiarów zaleca się stosowanie taśm metalowych, a nie par-

cianych, gdyż te ostatnie mają tendencje do wydłużania się, co może być przy-
czyną odmierzenia niewłaściwych odległości.

GRUNTY BUDOWLANE

Najczęściej spotykane grunty budowlane, to:

- skały lite;
- grunty spoiste;

— grunty sypkie;
— grunty mieszane;
— grunty nasypowe;
- grunty organiczne.

Spośród wyżej wymienionych tylko cztery pierwsze nadają się do bezpośred-

niego posadowienia budynków.

Grunty nasypowe i organiczne charakteryzują się bardzo małą nośnością

i dużym osiadaniem pod wpływem obciążeń zewnętrznych. Najlepsze parametry

wytrzymałościowe posiadają skały lite. Występują one jednak na niewielkim ob-
szarze naszego kraju, w szczególności w terenach górskich i podgórskich.

Pozostałe grunty zalegają niemal na terenie całej Polski. Najkorzystniejsze z nich

to grunty sypkie, czyli przede wszystkim piaski i żwiry o różnej granulacji. Sta-

nowią one podłoże pod fundamenty charakteryzujące się dużą wytrzymałością
i krótkim okresem osiadania — do jednego roku od chwili zakończenia budowy.

Grunty spoiste, do których należą głównie gliny i iły, mają również dobre

parametry wytrzymałościowe, lecz tylko w stanie suchym. Przy ich zawilgoceniu

zmniejsza się znacznie nośność i wzrasta podatność na osiadanie.

W przypadku iłów, a w szczególności iłów pstrych, zwanych poznańskimi,

obserwuje się dużą wrażliwość na zmiany wilgotności podłoża. Wywołuje ona
w tych gruntach procesy pęcznienia i skurczu, które powodują, że budynek
w czasie eksploatacji poddawany jest cyklicznym, zmiennym w czasie, oddziały-
waniom podłoża gruntowego.

Procesy osiadania budynków posadowionych na gruntach spoistych są

długotrwałe i ciągną się przez wiele lat. Mogą one spowodować powstanie rys
i pęknięć na ścianach, stropach i posadzkach budynku. Aby temu zapobiec za-
leca się nie dopuszczać do zawilgocenia wykopu. Oznacza to, że w gruntach
spoistych wykopy należy wykonać w okresach suchych (bez opadów atmosfery-
cznych). Następnie, możliwie jak najszybciej, powinny być zrobione fundamenty

i mury piwniczne oraz zasypane wykopy.

Grunty mieszane są połączeniem spoistych i sypkich. Mogą one mieć różny

udział procentowy i rodzajowy w całej strukturze gruntu. Stąd też spotyka się

piaszczyste—gliniaste, gliniaste—piaszczyste,

itp. Pro-

centowy udział poszczególnych rodzajów decyduje o charakterze podłoża. Im
większy udział procentowy danego rodzaju gruntu, tym bardziej zbliżone są do

niego parametry techniczne podłoża.

WYKOPY

Najczęściej spotykane są wykopy kubaturowe i liniowe. Wykopy kubaturowe

się w sposób mechaniczny (koparki,

a liniowe mogą być

ręcznie lub mechanicznie (koparki).

O sposobie wykonania wykopu powinien decydować rodzaj fundamentów

głębokość ich posadowienia. W przypadku posadowienia na płycie lub cat-

Rys. 18. Zabezpieczenie ścian wykopu w gruncie syp-

kim: a. szerokoprzestrzennego; b. wąskoprzestrzenne-

go:

1 - deskowanie; 2 - rygiel; 3 - słupek; 4 - zastrzał;

5 - rozpora; 6 - kliny

kowitego podpiwniczenia bu-

dynku zaleca się wykonanie

wykopu kubaturowego sposo-

bem mechanicznym. W po-

zostałych przypadkach wyko-

py mogą być robione ręcznie.

Należy pamiętać, że wykop

mechaniczny nie powinien być

wykonany do poziomu posa-

dowienia fundamentów, lecz

płycej. Sprzęt mechaniczny na-

rusza bowiem strukturę grun-

na którym będą posado-

wione fundamenty. W związku

z tym zaleca się wykopanie

ostatnich 20-30 cm wykopu

sposobem ręcznym.

Wykopy liniowe mogą

mieć ściany pionowe lub

ukośne. Te ostatnie nazywane

są wykopami ze zboczami lub

skarpami.

Pochylenie skarp uzależ-

nione jest od rodzaju gruntu

i

posadowienia

(tab.

Wykopy o ścianach piono-

wych mogą być robione bez

deskowań (szalunku) w gli-

nach wilgotnych i suchych —

do głębokości 1,0 m. W po-

zostałych przypadkach, ze

względu na bezpieczeństwo

pracowników, należy wykonać

zabezpieczenie ścian piono-

wych wykopu w postaci obu-

dowy z desek i bali lub me-

talowych ścianek szczelnych,

takich jak np: ścianki Larsse-

na

(rys.

18.

i

Rys. 19. Zabezpieczenie ścian wykopu w gruncie

spoistym: a. słupek podparty zastrzałem; b. słupek

z odciągiem: 1 — deskowanie; 2 - słupek;

3 — zastrzał; 4 - odciąg

Wielkość nachylenia skarp wykopu

Rodzaj gruntu

Piaski
Gliny

Głębokość wykopu

do

3,0

m

1 : 0,75
1 : 0,33

powyżej 3,0 m

1 : 1

1 : 0,75

ODWODNIENIE WYKOPÓW

Istotnym problemem, który może występować w czasie wykonywania wyko-

pów jest wysoki poziom wód gruntowych. Często zdarza

że poziom tych

wód jest wyższy od projektowanego poziomu posadowienia budynku. Oznacza

to, że fundamenty i ściany pionowe mogą być narażone na zawilgocenie. Aby

temu zapobiec, obniża się poziom wód gruntowych na okres prowadzenia robót

ziemnych, a później, dla zabezpieczenia budynku przed wilgocią i wodą grun-

tową, stosuje się odpowiednie

izolacje przeciwwodne i prze-

ciwwilgociowe.

Bardziej korzystnym rozwią-

zaniem jest docelowe obniżenie

poziomu wód gruntowych po-

przez wykonanie drenażu opa-

skowego wokół budynku lub

wykonanie tzw. depresji lokal-

nej. Drenaż opaskowy układa

się w poziomie posadowienia

fundamentów w odległości do

50 cm od zewnętrznego obrysu

fundamentów. Elementem dre-

nującym są rurki drenarskie lub

wykonane z tworzywa węże

perforowane (rys.

Zasadę

poziomu

wód gruntowych przy pomocy

wytworzenia depresji lokalnej

ilustruje rysunek 21.

Przy wykonywaniu wykopu

pod fundamenty budynku na te-

renach zdrenowanych należy

zwrócić szczególną uwagę aby

nie przerwać ciągłości istnieją-

cej sieci drenarskiej. Uszkodze-

nie drenażu może być przy-

czyną stałego zawilgocenia piw-

nic oraz terenu wokół budynku.

Rys. 20. Przykład drenażu dla budynku podpiwni-

czonego:

1 — dreny ceramiczne; 2 — obsypka filtracyjna ze

żwiru lub gruzu; 3 — izolacja przeciwwilgociowa;
4 — kanalik odprowadzający wodę gruntową do
drenażu; 5 - gruzobeton;

— zwierciadło wo-

dy gruntowej

Rys. 21. Drenaż pierścieniowy - obniżenie swo-
bodnego zwierciadła wody gruntowej:

1 — pierwotne zwierciadło wody gruntowej;

2 - obniżone zwierciadło wody; 3 - dreny

O głębokości posadowienia budynków decydują:

głębokość zalegania warstwy nośnej i poziomu wód gruntowych,

głębokość strefy przemarzania,

istniejące spadki terenu,

możliwość wypierania gruntu spod fundamentów,

względy użytkowe.

Spośród wyżej wymienionych pięciu czynników najważniejszymi są dwa pier-

wsze. Decydują one bowiem o bezpiecznej pracy konstrukcji.

Każdy budynek powinien być posadowiony w warstwie nośnej i jednocześnie

poniżej strefy przemarzania gruntu. Oznacza to, że nie należy budować na na-
sypach i torfach.

przemarzania na terenie kraju jest zróżnicowana i wynosi od

80 cm w Wielkpolsce do 140 cm na Suwalszczyźnie (rys.

Zaleca się również, aby fundamenty byty posadowione około

cm po-

wyżej poziomu stwierdzonego

wody gruntowej. Gwarantuje to uniknię-

cie w przyszłości problemów z zawilgoceniem murów fundamentowych i piwnic.

W przypadku gruntów sypkich wyniesienie poziomu posadowienia budynku

ponad swobodne zwierciadło wody i wykonanie izolacji poziomej i pionowej mu-
rów fundamentowych jest wystarczające. W gruntach spoistych wskazane jest wy-
konanie:

— izolacji poziomej i pionowej murów fundamentowych,
— izolacji poziomej pod posadzką,
- drenażu opaskowego wokół budynku.

FUNDAMENTY

INFORMACJE OGÓLNE

W zależności od głębokości zalegania warstw nośnych fundamenty dzielimy

na płytkie i głębokie.

Do fundamentów płytkich zaliczamy: ławy,

płyty, ruszty, natomiast do

głębokich: pale, krótkie pale, studnie, skrzynie i kesony.

W budownictwie mieszkaniowym, w szczególności w budynkach jednorodzin-

nych, bliźniaczych i szeregowych, rzadko stosujemy posadowienia głębokie,
a nawet płyty i ruszty. Te dwa ostatnie rodzaje fundamentów są stosowane

w przypadkach wyjątkowych, gdy nośność gruntu jest znacznie mniejsza niż
0,1

(1

W przeważającej części wznoszonych budynków jednorodzinnych, bliźnia-

czych i szeregowych stosuje się ławy i stopy fundamentowe.

Lawy projektuje się i wykonuje pod ścianami o grubości powyżej 12 cm,

natomiast stopy — pod słupami i filarami wolno stojącymi. Mury o grubości
mniejszej lub równej 12 cm można wykonywać na podłożu betonowym przygo-

towanym jak pod posadzki. Lawy i stopy fundamentowe mogą być wykonywane
z kamienia,

betonu i żelbetu. Fundamenty kamienne i ceglane stosuje się

obecnie bardzo rzadko. Aktualnie dominują fundamenty betonowe i żelbetowe.
Ich szerokość uzależniona jest od wielkości działających na nie obciążeń oraz
od nośności podłoża gruntowego.

LAWY FUNDAMENTOWE

Mają one przeważnie przekrój prostokątny. Ich wysokość nie powinna

mniejsza niż 30 cm. Szerokość ustalana jest na podstawie obliczeń statycznych.

Rys. 22. Przykłady ław fundamentowych: a - odsadz-

ka; b — grubość muru; h - wysokość ławy;

B - szerokość ławy

Przyjmuje się, że minimalna

szerokość ław nie

być

mniejsza od szerokości proje-

ktowanego na niej muru. Po-

winna być ona wielokrotnością

5 cm.

Lawy fundamentowe należy

wykonywać na podłożu z chu-
dego betonu grubości 10 cm.

Do ich wykonania stosuje się

beton klasy B10. Zasadnicza

różnica między lawami betono-

wymi i żelbetowymi wynika

z ich szerokości i związanego

z tym sposobu zbrojenia.

Lawy betonowe stosuje się,

gdy wielkość odsadzki, a więc

fragment ławy wystającej poza

lico muru stojącego na niej, nie

jest większy od jej wysokości.

W lawach tych, pod ścia-

nami powinno być układane

zbrojenie podłużne składające

się z czterech prętów o śred-

nicy 12 mm połączone strzemionami rozstawionymi na długości ławy nie rzadziej

niż co 3/4 wysokości ławy, lecz nie więcej niż co 25 cm. Zbrojenie to pełni rolę

wieńca łączącego wszystkie fundamenty, zwiększającego "odporność" fundamen-

tów oraz całego budynku na odkształcenia

gruntowego.

Ze względu na możliwość agresywnego działania wilgoci zawartej w podłożu

na zbrojenie, otulina prętów powinna wynosić 5 cm.

W ławach żelbetowych wielkość odsadzki jest na ogół znacznie większa od

wysokości ławy. Z tej racji występuje w nich dodatkowe zbrojenie poprzeczne,

które ma zabezpieczyć fundament przed spękaniem. Liczba, przekrój i rozstaw

prętów zbrojeniowych po-

winny być w sposób jedno-
znaczny określone w pro-
jekcie technicznym. Przy-

kładowe przekroje ław fun-
damentowych pokazano na
rysunku 22.

Często zdarza się, że bu-

dynek został zaprojektowa-
ny jako obiekt częściowo
podpiwniczony. Zachodzi

Rys. 23. Ława ciągła o zmiennym poziomie posadowie-

nia (schodkowa): 1 - pręty główne; 2 - strzemiona

wtedy konieczność zmiany poziomu posadowienia

fundamentowych. Wpro-

wadza się wówczas stopnie lub uskoki, które należy dobrze zazbroić w

za-

chowania ciągłości

Przykład takiego rozwiązania konstrukcyjnego przedsta-

wiono na rysunku 23. Najczęściej przyjmuje się uskok o wysokości 40 cm, na

od 80 do 120 cm.

STOPY FUNDAMENTOWE

Mogą być betonowe lub

Ich gabaryty oraz wielkość i rodzaj zbro-

jenia są wynikiem obliczeń

W przypadku stóp żelbetowych zbrojenie

dolne stanowi siatka z prętów, których średnice i rozstaw powinny być określone

w projekcie. Stopy fundamentowe, podobnie jak ławy, wykonuje się na warstwie

chudego betonu o grubości 10-15 cm. Zbrojenie powinno mieć otulinę grubości

5 cm.

W rzucie, stopy fundamen-

towe mają najczęściej kształt

kwadratu lub prostokąta. Prze-
krój stopy może być: prostokąt-
ny lub kwadratowy, trapezowy
i kielichowy.

Przekrój trapezowy jest bar-

dziej ekonomiczny od pros-
tokątnego, gdyż przy tych sa-

mych wymiarach podstawy ma

znacznie mniejszy ciężar. Jest
jednak bardziej pracochłonny
w wykonaniu. Przekroje kieli-

chowe stosowane są najczęś-
ciej w gotowych, prefabrykowa-
nych stopach fundamentowych.
Mogą być one wykorzystane

wówczas, kiedy będą w nich

ustawiane prefabrykowane
py

a w innych przy-

padkach są zarówno technicz-
nie jak i ekonomicznie nieuza-
sadnione. Przekroje stóp funda-
mentowych przedstawiono na

rysunku 24.

Rys. 24. Rodzaje stóp fundamentowych: a -

wielkość odsadzki lub grubość górnej części kieli-

cha; b - g — wymiar boku słupa; h — całkowita

wysokość stopy; B — wymiar boku podstawy stopy

Mury piwniczne są najbardziej obciążonym elementem w całym budynku.

sowane do ich wykonania materiały powinny charakteryzować się dużą noś-

nością, a więc do ich wznoszenia niezbędne są materiały o wysokiej wytrzy-
małości. Dotyczy

zarówno cegieł, bloczków betonowych jak i zapraw.

Ściany zewnętrzne piwnic ze względu na możliwość stałego ich zawilgocania,

zarówno przez wody gruntowe jak i powierzchniowe (w czasie opadów atmosfe-

rycznych), nie mogą być wykonywane z następujących materiałów:

- bloczków z betonu komórkowego,
- pustaków żużlobetonowych (np. ALFA),
— cegieł kratówek i pustaków szczelinowych,

— cegieł

- cegieł

Przy tych ograniczeniach, ogólnie dostępnymi i nadającymi się do wykonania

ścian zewnętrznych piwnic są:

- cegły ceramiczne pełne,

— bloczki betonowe,

— beton monolityczny.

Do wykonania murów wewnętrznych mogą być wykorzystane inne materiały

ścienne, pod warunkiem, że ich nośność gwarantuje bezpieczne przeniesienie
obciążeń. Kryterium to eliminuje w zasadzie bloczki z betonu komórkowego i pu-
staki żużlobetonowe, gdyż ich parametry wytrzymałościowe są znacznie mniejsze
od materiałów ceramicznych i betonowych.

Rozwiązania konstrukcyjne murów piwnicznych uzależnione są również od te-

go, czy pomieszczenia piwniczne są ogrzewane, czy też nie. Jeśli piwnice nie
są ogrzewane, nie ma konieczności stosowania ścian z odpowiednią warstwą
izolacji termicznej.

MURY ZEWNĘTRZNE PIWNIC NIEOGRZEWANYCH

Grubość tych murów uzależniona jest nie tylko od obciążeń z wyższych kon-

dygnacji i parcia gruntu, lecz również grubości i konstrukcji murów parteru. Mury
warstwowe wyższych kondygnacji muszą mieć oparcie dla warstwy termoizolacyj-
nej i osłonowej. Stąd wynika wniosek, że mury te powinny mieć grubość 38 lub
51 cm. Dotyczy to murów wykonywanych z cegły ceramicznej pełnej i z blocz-
ków betonowych. Bloczki betonowe mają zwielokrotnione wymiary cegieł. Stąd

- bloczek M-2 odpowiada gabarytowo 2 cegłom i ma wymiary: 25 x 12

x 14

— bloczek M-4 odpowiada 4 cegłom i ma wymiary: 25 x 25 x 14 cm,
- bloczek

zastępuje 6 cegieł, a jego wymiary wynoszą:

38

x 25 x 14 cm.

Warunkiem prawidłowego wykonania murów jest stosowanie wiązań cegieł,

polegające na przesunięciu względem siebie spoin poziomych i pionowych.

Do wykonania murów zewnętrznych zaleca się stosowanie cegieł klasy nie

niższej niż "10" i zaprawy cementowo wapiennej marki minimum "3".

MURY ZEWNĘTRZNE PIWNIC OGRZEWANYCH

Różnią się one od murów zewnętrznych piwnic nieogrzewanych jedynie gru-

bością, posiadają bowiem dodatkowo warstwę izolacji cieplnej i ściankę docis-

,

kotewki w kształcie litery

średnicy 6 mm układane w spoinach poziomych po 4

Przykład ściany warstwowej ilustruje rysunek 25.

MURY WEWNĘTRZNE PIWNIC NIEOGRZEWANYCH

Do wykonania murów wewnętrznych dopuszcza się stosowanie niemal wszy-

stkich rodzajów materiałów ściennych pod warunkiem zapewnienia niezbędnej

nośności. Bardzo często ściany wewnętrzne, na których opierają się stropy są
bardziej obciążone od zewnętrznych. Stąd też najczęściej spotykane grubości ta-

kich ścian wynoszą:

— 25 i 38 cm: z cegieł pełnych,
— 38 cm: z cegieł kratówek,

— 29 cm: z cegieł szczelinówek.

MURY WEWNĘTRZNE POMIĘDZY POMIESZCZENIAMI OGRZEWANYMI

NIEOGRZEWANYMI

Zasadnicza konstrukcja tych murów jest identyczna jak pomiędzy pomiesz-

czeniami nieogrzewanymi. Charakteryzują się jednak większą termoizolacyjnością,
a zatem muszą być dodatkowo docieplone.

Przypadek docieplenia muru styropianem jest najprostszy i nie wymaga sto-

sowania ścianki osłonowej. Można bowiem do muru, poprzez styropian,
zamocować siatkę murarską lub siatkę Rabitza i na niej wykonać tynk cemento-

Grubość muru wraz z dociepleniem powinny być jednoznacznie

określone w projekcie.

STROPY NAD PIWNICAMI

Stropy nad piwnicami pełnią identyczną funkcję jak stropy nad pozostałymi

kondygnacjami. Jedyna różnica, jaka może wystąpić między nimi, dotyczy przy-

padku, kiedy strop układany jest nad piwnicami nieogrzewanymi. W tej sytuacji
podstawowe rozwiązania materiałowo-konstrukcyjne powinny być takie same jak

dla wszystkich kondygnacji. Dodatkowo należy jednak na stropie tym ułożyć

warstwę izolacji termicznej, która zabezpieczy pomieszczenia ogrzewane przed

niepożądanymi stratami

Szczegóły konstrukcyjne oraz zalecane rozwiązania materiałowe zostaną omó-

wione w kolejnych rozdziałach.

CZĘŚĆ NADZIEMNA BUDYNKU — ROZWIĄZANIA
KLASYCZNE

INFORMACJE OGÓLNE

Rozwój techniki i wymiana doświadczeń z wieloma krajami o wysokiej kultu-

rze technicznej przyczyniły się do tego, że rynek materiałów budowlanych jest
bardzo bogaty i różnorodny. Jednak nie wszystkie dostępne materiały mają atest

dopuszczający je do stosowania w budownictwie krajowym. Powyższe stwierdze-
nie dotyczy również i tych materiałów, które jako tradycyjne od wielu lat są sto-
sowane w budownictwie. Dzieje się lak dlatego, że w ostatnim czasie powstało

w kraju dużo prywatnych wytwórni cegieł, a nie wszystkie z nich mają odpowied-

nie urządzenia do właściwego przygotowania gliny. Robią więc cegły z marglem,

tzn. z gliny z domieszką węglanu wapnia lub magnezu. Cegły te pod wpływem
wilgoci bardzo szybko rozpadają się, bowiem margiel w zetknięciu z wodą

zwiększa swoją objętość i powoduje ich rozsadzanie. Można w prosty sposób
przekonać się, czy oferowany wyrób nie zawiera nadmiernej ilości margla. Wy-
starczy badaną cegłę polać kwasem solnym.

kwas na powierzchni cegły

zacznie się burzyć oznaczać to będzie, że cegła jest słaba, z nadmierną
zawartością margla. Inną ważną cechą jaką musi odznaczać się dobra cegła to

metaliczny dźwięk wydobywający się przy uderzeniu jej metalowym przedmiotem.

Również barwa cegieł powinna być w miarę jednolita, bez szarych i czarnych

plam.

Opisane wyżej cechy są łatwe do sprawdzenia i nie wymagają kłopotliwych

badań. Jednak z uwagi na

że wyroby ceramiczne mogą mieć różne wady

ukryte, trudne do zauważenia "na oko", przed ich kupieniem trzeba się upewnić,

czy wytwórca ma dwa atesty na sprzedawaną cegłę.

Pierwszy mówi o klasie cegły, czyli o jej wytrzymałości na ściskanie, nasią-

kliwości i mrozoodporności.

Drugi, ważniejszy, tzn. znak bezpieczeństwa "B", określa podobne parametry,

ale dodatkowo

że produkt jest bezpieczny ekologicznie. Znak "B"

wydaje producentom Polski Komitet Normalizacji Miar i Jakości po zapoznaniu

się z wynikami badań uprawnionych do

laboratoriów.

Na rynku pojawiło się

dużo nowych materiałów budowlanych nie po-

siadających atestów. Kupując nowości budowlane dobrze jest wcześniej zasięg-
nąć opinii fachowców oraz sprawdzić, czy nowość ma świadectwo Instytutu Tech-

niki Budowlanej.

W niniejszym rozdziale przedstawiono rozwiązania klasyczne, powszechnie

stosowane w kraju, charakteryzujące się dobrymi parametrami technicznymi oraz
stosownymi atestami i aprobatami

W następnym rozdziale zaprezentowano najnowsze materiały i technologie,

które z uwagi na swoje zalety są godne szerszego rozpropagowania. Omówiono
szerzej tylko te z nich,

zostały dopuszczone do stosowania w kraju.

PRZYZIEMIA l WYŻSZYCH KONDYGNACJI

Obowiązujące wymagania w zakresie termoizolacyjności ścian zewnętrznych

spowodowały, że mają one w zasadzie budowę trójwarstwową (rys. 25.) skła-
dającą się z warstw:

— konstrukcyjnej,
— termoizolacyjnej,
— osłonowej.

Podstawowe wymagania techniczne dotyczące wznoszenia ścian warstwo-

wych oraz ścian jednomateriałowych, w tym również

są takie sa-

me. Dlatego też w pierwszej kolejności omówione zostaną ogólne wymagania,
a następnie uwarunkowania, które należy

przy stosowaniu poszczegól-

nych rodzajów cegieł lub pustaków.

Zgodnie z obowiązującymi normami, grubość spoin poziomych powinna wy-

nosić 12 mm a pionowych: 10 mm.

Każda spoina pionowa musi być

czyli przekryta pełną płasz-

czyzną cegieł znajdujących się w warstwie położonej

Przykłady przewiązań

w murze z cegły pełnej i z pustaków szczelinowych przedstawiono na rysunkach

26.

i 27.

Rys. 26. Pospolite wiązanie muru

Rys. 27. Wiązanie muru z pustaków
szczelinowych

Do wykonania murów zaleca się stosowanie zapraw cementowo-wapiennych.

Zaprawy wapienne mają stosunkowo niską wytrzymałość i łatwiej niż pozostałe

ulegają niszczeniu pod wpływem czynników atmosferycznych. Zaprawy cemento-

we charakteryzują się dużą wytrzymałością i odpornością na działanie czynników
zewnętrznych, lecz sprzyjają powstawaniu mostków termicznych.

Ponadto zaleca się, aby:

— liczba cegieł połówkowych w murze nie przekraczała 15%;
— cegłę pochodzącą z rozbiórek przed jej wmurowaniem dokładnie oczyścić

z pozostałej na niej zaprawy;

— wnęki i bruzdy instalacyjne wykonywać jednocześnie ze wznoszeniem murów;

przed każdą przerwą w murowaniu, ostatnią warstwę cegieł pokryć zaprawą
i wyrównać;
mury wznosić możliwie równomiernie na całej ich długości; (dopuszczalna
różnica poziomów poszczególnych murów w czasie ich wykonywania nie po-

winna przekraczać 4,0 m);
w miejscu połączenia cegieł stosować tzw. strzępią uciekające, zazębione

końcowo lub zazębione bocznie (rys.

Rys. 28. Strzępią: a. strzępią uciekające;

strzępią zazębione końcowe;

strzępią

zazębione boczne

Uwarunkowania dotyczące stosowania różnych cegieł, pustaków i bloczków

ustalone są jednoznacznie w obowiązującej normie

"Konstru-

kcje murowe".

Mury z cegieł pełnych ceramicznych i

Mury

z cegieł ceramicznych narażone na trwałe zawilgocenie można wykonywać bez
specjalnych zabezpieczeń pod warunkiem, że będą wznoszone na zaprawie ce-

mentowej z cegły o

nie mniejszej niż 15 MPa (150 kG

Prak-

tyka wykazuje jednak, że lepiej jest w takim przypadku zabezpieczyć ich po-
wierzchnię izolacją powłokową od zewnątrz. Cegła ceramiczna pełna może być

stosowana praktycznie wszędzie, z wyjątkiem murów narażonych na silną agresję
chemiczną.

Cegły wapienno-piaskowej (silikatowej) nie należy stosować w murach fun-

damentowych i cokołach oraz do wznoszenia murów z przewodami dymowymi.

Mury z cegieł dziurawek, kratówek i pustaków szczelinowych.

tych

nie wolno używać do wykonywania fundamentów, murów fundamentowych i co-
kołów do wysokości 0,5 m nad poziomem przylegającego terenu, a także
do wznoszenia murów z przewodami dymowymi, spalinowymi i wentylacyjnymi.
Do murowania nie należy wykorzystywać fragmentów cegły dziurawki i kratówki
o wielkości mniejszej niż 1/2

Pustaki szczelinowe nie mogą być przycinane, a w ścianach z

nie

należy wykuwać bruzd na instalacje.

Mury z bloków drążonych

Bloków tych nie stosuje

się do wykonywania:

— fundamentów i
— murów narażonych na

zawilgocenia,

- murów narażonych na agresywne działanie otoczenia (np. budynki inwentar-

skie, mleczarnie).

Mury z bloczków z betonu komórkowego. Z bloczków z betonu komórko-

wego nie wykonuje się:

— fundamentów, murów fundamentowych i cokołów do wysokości 0,5 m ponad

poziom przylegającego terenu; pomiędzy warstwą najniższą z betonu komór-
kowego a murem znajdującym się pod nią należy wykonać izolację poziomą

z 2 warstw papy na lepiku,

— murów w pomieszczeniach narażonych na stałe zawilgocenie (powyżej 75%

wilgotności powietrza),

— attyk i
— nadproży i przesklepień,
— murów z przewodami dymowymi, wentylacyjnymi i spalinowymi,
— murów w warunkach zagrożenia agresją chemiczną.

Grubość ścian nośnych z bloczków z betonu komórkowego nie powinna być

mniejsza niż 0,24 m, a minimalny przekrój filarków: 0,24 x 0,50 m.

Mury z bloczków betonowych. Bloczki betonowe są materiałem ogólno-

dostępnym i powszechnie stosowanym przede

do wznoszenia murów

piwnicznych.

Ich wymiary są wielokrotnością wymiarów cegieł ceramicznych pełnych.
Do wykonywania murów z bloczków betonowych stosuje się zaprawę cemen-

tową lub

Wznoszenie murów z bloczków

zna-

cznie skraca okres wykonywania robót, wymaga jednak dużej siły fizycznej

(z uwagi na znaczny ciężar elementów).

Mury z pustaków betonowych wykonywane są wyłącznie w konstrukcjach

nadziemnych. Najniższa warstwa muru powinna znajdować się na wysokości nie
mniejszej niż 50 cm ponad terenem. Układa się ją na warstwie izolacji wodosz-
czelnej (2 x papa na lepiku). W takich murach nie należy wykuwać wnęk i bruzd
na instalacje. Pustaków nie wolno stosować do wykonywania murów z przewo-
dami dymowymi, wentylacyjnymi i spalinowymi.

Mury z przewodami dymowymi, wentylacyjnymi i spalinowymi mogą być

wykonywane z cegieł ceramicznych lub odpowiednio do tego przystosowanych

kształtek i pustaków ceramicznych.

Przewody w murze mają przekrój kołowy, kwadratowy lub

Mini-

malna średnica przewodu okrągłego nie może być mniejsza niż 15 cm. Przy

tradycyjnym murowaniu minimalne wymiary przekroju wynoszą 14 x 14 cm.

Wielkość przewodów wentylacyjnych i spalinowych wyznacza się na podsta-

wie obliczeń. Przewody te mogą być indywidualne lub zbiorcze. Niedopuszczalne
jest stosowanie zbiorczych przewodów dymowych. Do zbiorczego przewodu wen-
tylacyjnego można włączyć przewody boczne odprowadzające powietrze z po-

mieszczeń o jednakowym charakterze, znajdujących się w budynku po tej samej
stronie świata.

Do indywidualnego przewodu wentylacyjnego można podłączyć tylko 1 po-

mieszczenie.

Odległość między wlotami do tego samego kanału wentylacyjnego powinna

wynosić 2 kondygnacje. Dwie ostatnie kondygnacje od góry muszą mieć indywi-

dualne przewody wyprowadzone ponad dach.

Indywidualne przewody spalinowe stosuje się:

— dla każdego pieca kąpielowego na ostatniej kondygnacji i w budynkach par-

terowych;

- dla 2 pieców spalinowych o wydajności 35 000 W/h (watów na godzinę) każ-

dy przy odległości włączenia ich do kanału nie mniejszej niż 1,0 m w pionie;

— dla 2 pieców grzewczych na ostatniej kondygnacji i w budynkach partero-

wych.

Indywidualne przewody dymowe stosuje się:

— do pieców ogrzewczych ostatniej kondygnacji,
— dla każdego trzonu kuchennego i pieca kąpielowego,
- do pieca

o wydajności 35 000 W/h.

Dopuszcza się podłączenie do 1 przewodu indywidualnego 2 lub 3 pieców

ogrzewczych, przy czym minimalna odległość między włączeniami powinna
wynosić 1,5 m.

Otwory wlotowe przewodów wentylacyjnych zaopatruje się w kratki wentyla-

cyjne. W łazienkach,

i kuchniach nie wolno stosować żaluzji w kratkach.

Na poddaszu przewody z pustaków ceramicznych należy obmurować cegłą

na grubość 12 cm.

Trzony kominowe na poddaszu powinny być obrzucone zaprawą budowlaną

(tzw.

a ponad dachem wyprawione tynkiem

(2 warstwowym) lub

Wysokość komina ponad dachem uzależniona jest od pochylenia połaci da-

chowej oraz od stopnia palności pokrycia i określona jest poniżej podanymi wa-
runkami:
a) przy dachach płaskich (o kącie pochylenia połaci dachowej w stosunku do

płaszczyzny poziomej a

12°) wylot komina powinien zawsze wystawać mi-

nimum 60 cm ponad kalenicę (niezależnie od konstrukcji dachu i rodzaju
pokrycia);

b) w dachach stromych (a > 12°)

— przy pokryciu

nym wylot powinien również

wystawać minimum 60 cm po-
wyżej kalenicy (rys. 29 a),

— przy ogniochronnym pokryciu

wylot musi się znajdować mini-

mum 30 cm ponad dachem
przy zachowaniu odległości od
dachu nie mniejszej

1 m

(rys. 29 b). palnym pokryciu dachu; b. usytuowanie

Ponadto konieczne

aby wylot

niepalnym lub trudno

się powyżej strefy ewentual- zapalnym

Rys. 30. Wysokość wyprowadzenia ko-
mina zasłoniętego

nego zagęszczenia powietrza (attyki, tarasy,
budynki przyległe) jak to przykładowo po-
kazano na rysunku 30.

Górę komina należy pokryć czapką

w postaci płyty betonowej lekko zbrojonej,
zatartej z wierzchu zaprawą cementową,

pod którą niezbędne jest ułożenie warstwy
papy.

Wierzch komina wentylacyjnego powi-

nien być zakończony czapką od góry i po-

siadać wyloty boczne. Jeżeli w jednym ko-

minie wystąpią kanały dymowe i wentylacyjne, to wyloty kanałów wentylacyjnych
umieszcza się 30 cm poniżej czapki w celu uniknięcia "wpędzania" do nich dymu

wylotami bocznymi. Zakończenie komina czapką ilustruje rysunek 31.

Rys. 31. Zakończenie wylotu komina czapką betonową:

a. widok aksonometryczny; b. przekrój przez kanał wen-
tylacyjny:

1 - pokrywa betonowa; 2 — wylot przewodu dymowe-

go; 3 — wylot przewodu wentylacyjnego; 4 — płytki

klinkierowe; 5 — mur kominowy

Nadprożami nazywamy elementy stosowane do przekrycia różnego rodzaju

otworów i wnęk w murach, zarówno

jak i wewnętrznych. Najczęś-

ciej wykonywane są:

— z typowych, prefabrykowanych belek żelbetowych

— z belek stalowych,
— jako monolityczne żelbetowe.

W ostatnich latach chętnie stosuje się klasyczne nadproża łukowe i typu Kleina.

Nadproża z typowych, prefabrykowannych belek żelbetowych L-19. Belki

przeznaczone do wykonywania nadproży, zwane popularnie

produkowa-

ne są o długości od 90 do 270 cm ze skokiem co 30 cm. Ich wysokość wynosi
19 cm, a szerokość stopki — 9 cm. Głębokość oparcia belek

na

murze nie powinna być mniejsza niż 10 cm. Kształt belek umożliwia uformowanie
klasycznego węgarka poziomego, którego rola jest szczególnie ważna w otwo-
rach okiennych i drzwiowych, w ścianach zewnętrznych. Przykłady nadproży wy-
konanych z

przedstawia rysunek 32.

Rys. 32. Przykłady nad-
proży okiennych z be-
lek żelbetowych typu
L-19 wbudowanych

w mury: a. wewnętrz-
ne; b. zewnętrzne,
ocieplone

Nadproża z belek stalowych. Stosuje się

dla przekrycia otworów

bram wjazdowych do garażu, których szerokość wynosi ponad 270 cm.

Liczba belek stalowych oraz ich przekrój powinny być każdorazowo określone

w projekcie. Przeważnie są to belki o przekroju dwuteowym. Przykłady takich

nadproży ilustruje rysunek 33.

Rys. 33. Nadproża z

belek stalowych: a.

belka

typu

Kleina z dźwigarem

stalowym; b. i c. spo-

soby przekrycia otwo-

ru belkami stalowymi

Belek stalowych nie należy układać bezpośrednio na murze, lecz na podlew-

ce betonowej lub na zaprawie cementowej grubości co najmniej 3 cm. Poszcze-
gólne belki stalowe powinny być zespolone ze sobą śrubami albo zespawane.

Przestrzeń między

a półkami w skrajnych belkach należy wypełnić

cegłą, najlepiej dziurawką

Belkę można również ocieplić od zew-

nątrz styropianem. Dla zwiększenia przyczepności tynku, nadproża po wyszpał-
dowaniu i ociepleniu można opleść siatką Rabitza lub siatką murarską. Dotyczy

to przede wszystkim stopek dolnych belek i styropianu.

Minimalna głębokość oparcia belek stalowych na murze nie może być mniejsza

niż 15

gdzie h ozna-

cza wysokość belki w cm.

Rys. 34. Przykłady nadproży monolitycznych żelbeto-

wych: a. w murze wewnętrznym — nieocieplonym;

b. w murze zewnętrznym — ocieplonym z węgarkiem:

1 - beton; 2 - pręty zbrojenia głównego; 3 - strze-

miona; 4 — ocieplenie

Odległość pomiędzy kotwami powinna wynosić od 2,5 do 3,0 m (rys.

w przypadku, gdy belki tra-
fiają na komin, można zwięk-
szyć ich rozstaw albo

zastosować tzw. wymian.

też oprzeć belki na

ścianie kominowej za poś-

rednictwem specjalnego "bu-

ta" stalowego lub żeliwnego

(rys.

Rys. 39. Rzut belkowania stropu: 1 - belki; 2 -
zakotwienie; 3 — wymian; 4 — ścianka działowa
murowana

Rys. 40. Kotwienie belek drewnia-

nych w murach zewnętrznych:
a. czołowe; b. boczne; 1 — belka;
2 - kotew stalowa; 3 — zatyczka

(zawłoka)

Rys. 41. Kotwienie be-
lek na ścianie
kowej:

b. w murze

o grubości 25 cm;

c. w murze o grubości
38 cm (a, c - rzut, b - przekrój): 1 - mur;
2 — płaskownik; 3 — klamra

Rys. 42. Oparcie końców belek na ścianach z przewodami dymo-

wymi: a. z zastosowaniem wymianu; b. na strzemieniu zawieszo-

nym na wymianie; c. na wsporniku żeliwnym (bucie): 1 — wymian; 2 — belka; 3 —

dachówka układana na rąb na zaprawie glinianej; 4 - strzemię; 5 - wspornik żeliwny

Stropy typu Kleina. Wykonywane są one z dwuteowych belek

których przekroje wyznaczane są na podstawie obliczeń statycznych. Belki opiera
się na murze na podlewce betonowej. Głębokość oparcia mierzona w cm po-

wynosić nie mniej niż 1/3 wysokości belki plus 15 cm.

Wypełnienie pomiędzy belkami mogą stanowić:

- płyta żelbetowa (wylewana na mokro lub
— cegła dziurawka,

— cegła ceramiczna pełna.

Płyta ceglana powinna być zbrojona bednarką o wymiarach: 1 x 20 mm do

2 x 30 mm lub prętami okrągłymi ze stali zwykłej, średnicy od 4,5 do 8 mm.

Same płyty bez belek mogą być stosowane nad pomieszczeniami o niewielkiej

rozpiętości (np. nad korytarzami).

ceglane stosuje się w trzech

które decydują o nośności stropu:

- ciężkie grubości 1/2 cegły,

- półciężkie grubości 1/4 cegły z żeberkami,
- lekkie grubości 1/4 cegły.

Przekroje tych płyt przedstawiono na rysunku 43.

Rys. 43.

ceramiczne typu Kleina:

e. ciężkie grubości 1/2 cegły; b. przekrój wzdłuż

belki;

g. lekkie grubości 1/4 cegły; h.

żeberkowa: 1 - belka stalowa; 2 - cegła;

3 - płaskownik lub stal okrągła; 4 - siatka;

5 - polepa; 6 — ocieplenie z płyty pilśniowej
miękkiej; 7 - podłoga; 8 - beton lub zaprawa

Strop Akermana. Wykonuje się go z pustaków ceramicznych o wysokoś-

ciach: 15,

20 i 22 cm, układanych na deskowaniu (rys.

zbrojone

stalą zwykłą okrągłą lub żebrowaną wypełnia się betonem żwirowym klasy nie

niższej niż

tworząc od góry płytę betonową grubości co najmniej 3 cm

(rys.

Strzemiona w żebrach daje się tam, gdzie wymaga tego projekt (obliczenia

na ścinanie). Żebra stropu łączą się w obu końcach z wieńcem, którego zbro-

Rys. 44. Strop gęstożebro-

wy typu Akermana z płytą

betonową: a. typowy; b.
podwyższony przez zasto-
sowanie nadstawki z ceg-

ły dziurawki: 1 — wieniec

żelbetowy; 2 - żebro;

3 — płyta; 4 - pustak;
5 - deskowanie;
6 — zbrojenie główne

Rys. 45. Strop gęstożebrowy z pusta-
kami typu Akermana

jenie składa się z 4 prętów o średnicy 12

mm, ułożonych podłużnie oraz strzemion

o średnicy od 4,5 do 6 mm, rozmieszczo-

nych co 33 cm.

W miejscach przewidzianych pod ścianki

działowe należy wykonywać w stropie spe-

cjalne żebra żelbetowe.

Przykłady rozwiązań konstrukcyjnych

tych żeber pokazano na rysunku 46.

Dopuszczalne rozpiętości stropu, w zależ-
ności od wysokości pustaków przedstawio-

no w tabeli 7.

Rys. 46. Żebra w stro-
pie typu Akermana
przenoszące ciężar
ścianek działowych: a.
żebro poszerzone; b.
układ zbrojenia przy

włączeniu do współ-
pracy sąsiednich żeber

Dopuszczalne rozpiętości teoretyczne stropów Akermana w zależności

od wysokości pustaków

Wysokość

pustaka

cm

15
18

20
22

Masa pustaka

typ lekki

typ ciężki

kg

4,3
5,0
6,0
6,6

7,0
8,0
9,0

10,0

Maksymalne rozpiętości obliczeniowe

płyta n ad beto n u 3 cm

stropy ciągłe

lub częściowo

zamocowane

stropy

wolno

podparte

płyta nadbetonu 5 cm

stropodachy

ciągłe lub

częściowo

zamocowane

stropoda-

chy wolno

podparte

m

6,00
6,90

8,10

5,00
5,75
6,25
6,75

7,20
8,40
9,20

6,30
7,35
8,05
8,75

Stropy typu Fert. W budownictwie mieszkaniowym powszechnie stosowane

są trzy typy tego stropu:

i

(rys.

Indeks liczbowy

przy nazwie stropu
oznacza osiowy roz-
staw belek stropowych.

Wszystkie ww. typy

stropu mogą być sto-
sowane przy rozpięto-
ściach od 2,70 m do

6,0 m, ze skokiem co
30

cm.

Strop Fert jest kon-

strukcją gęstożebrową,

ceramiczno-żelbetową,

na miejscu

budowy. Składa się on

z prefabrykowanych
belek stalowo-cerami-

cznych, pustaków cera-

micznych i betonu mo-
nolitycznego. Belkę sta-

(rys. 48.) stanowi lek-
ka, przestrzenna, kra-

townica o stałym prze-

kroju zbrojenia pasa
górnego i zmiennym

Rys. 47. Przekrój stropu FERT: a.

; b. FERT-45;

c.

1 - belka; 2 - pustak; 3 - beton klasy

W czasie montażu i betonowania stropu konieczne jest podparcie belek. Nie-

zależnie od skrajnych podpór powinny być stosowane podpory montażowe, i tak:

— dla rozpiętości stropu od 2,7 do 4,2 m — jedna podpora umieszczona

w połowie rozpiętości;

- dla rozpiętości 4,5 do 6,0 m — dwie podpory umiejscowione w jednej trze-

ciej rozpiętości belki.

Belki układa się po uprzednim ustawieniu podpór stałych i montażowych,

w rozstawie osiowym uzależnionym od typu stropu, czyli co 40, 45 lub 60 cm.

Rys. 49. Rozwiązanie

wieńców:

c. w

ścianach wewnętrz-
nych; d. w ścianie

zewnętrznej

Belki można układać bezpośrednio na murach o grubości większej lub równej

29 cm. W przypadku mniejszej grubości, krawędzie muru należy zabezpieczyć

przed

np. poprzez opuszczenie wieńca żelbetowego poniżej spodu

belek o około 4 cm. Długość oparcia belek na murach nie może być mniejsza
niż 8 cm, a kotwienie należy wykonać za pośrednictwem wieńców żelbetowych,

o wysokości 26 cm. Przy opuszczeniu wieńca o 4 cm, dla zabezpieczenia przed
zgnieceniem muru, powinien on mieć wysokość co najmniej 30 cm. Rozwiązanie

wieńców na ścianach zewnętrznych i wewnętrznych pokazuje rysunek 49.

W stropach o rozpiętości większej niż

4,5 m, niezależnie od wielkości obciążeń, na-

wykonać jedno żebro rozdzielcze

w środku rozpiętości, zbrojone dwoma prętami

o średnicy minimum 10 mm i przekroju łącz-
nym co najmniej równym przekrojowi dolnego

zbrojenia w belce (rys.

Szerokość żebra rozdzielczego powinna

Rys. 50. Żebro rozdzielcze nosić nie mniej niż 7 cm i nie więcej niż 10 cm.

Stropy z płyt kanałowych wielootworowych. Do wykonywania wspomnia-

nych stropów stosowane są żelbetowe płyty z otworami o średnicy 19,1 lub
19,4 cm. Ich wysokość wynosi 24 cm, a szerokość odpowiednio:

— w płytach 3-kanałowych: 89 cm,

— w

5-kanałowych: 119 cm,

— w płytach 6-kanałowych: 149 cm.

Ogólny widok płyt kanałowych ilustruje rysunek 51.

Długość płyt jest zróżnicowana w przedziale od 3,0 do 6,0 m, ze skokiem

co 60 cm. Elementy te nadają się szczególnie do budynków o poprzecznym
układzie konstrukcyjnym tzn. takim, w którym ściany nośne usytuowane są pro-
stopadle do ścian podłużnych budynku. Można je również opierać na żelbeto-
wych podciągach. Opierając płyty z dwóch stron na wspólnym murze o grubości
25 cm należy zachować oparcie długości 10,5 cm. Pozwala to na pozostawienie
wolnej przestrzeni między dwiema płytami o szerokości 4

co jest z kolei wy-

Rys. 51. Płyty stropowe

a. przekroje poprzeczne; b. rzuty aksonometryczne

magane do prawidłowego

wykształcenia wieńca żel-

betowego pomiędzy pły-

tami.

kanałowe opiera

się na murach lub podcią-
gach za pośrednictwem ce-

mentowej podlewki albo

w opuszczonym wieńcu.
W związku z tym, w cza-
sie montażu, płyty należy

oprzeć na konstrukcji
drewnianej, składającej się
z belek i słupków, przy
czym górna powierzchnia

belki drewnianej powinna
znajdować się od 2,0 do

uprzednim zazbrojeniu, zabetonować wieńce oraz zamki

wzdłuż podłużnych krawędzi płyt (rys.

Demontaż

może nastąpić po 28 dniach, czyli

po uzyskaniu przez beton pełnej wytrzymałości.

Wieńce na pośrednich podporach stropów zbroi się

za pomocą co najmniej 3 prętów o średnicy 12 mm,

natomiast na skrajnych podporach stosuje się minimum

4 pręty o średnicy 10 mm. Rozstaw strzemion nie po-
winien być większy niż 18 cm.

W czasie transportu i składowania na placu budo-

wy płyty układa się na dwóch drewnianych

kach, tak aby przewieszona część płyty nie była

większa niż 60 cm.

Rys. 53. Szczegół "zam-

ka" przy bocznych kra-

wędziach

wieloka-

nałowych

Strop Teriva. Jest

stropem żelbetowym belkowo-pustako-

wym, wykonywanym z kratownicowych belek, w których zbrojenie dolne jest

zabetonowane w stopce z pustaków betonowych i z betonu monolitycznego

lewanego na budowie. Strop ten stanowi nowoczesne rozwiązanie konstrukcyjne

i jest przeznaczony dla budownictwa powszechnego realizowanego metodami tra-
dycyjnymi i udoskonalonymi. Może być stosowany w obiektach mieszkalnych,

niskich i wielokondygnacyjnych,

oświatowych, stużby zdrowia, kul-

tury itp. oraz w innych obiektach budowlanych, w których obciążenie zmienne

technologiczne nie przekracza 5

(500

Jego montaż nie wymaga

deskowania i ciężkiego sprzętu. Przy wykonywaniu na budowie stropu wystarcza

dwóch pracowników. Betonowany jest na miejscu budowy. Ogólny widok stropu

przedstawia rysunek 54.

Rys. 54. Widok ogólny stropu Teriva: 1

- belka prefabrykowana; 2 - pustak;

3 —

betonowa tzw. nadbeton;

4 — żebro

Rys. 55. Przekrój stropu Teriva

grubości 22 cm: 1 — belka prefabry-

kowana; 2 — pustak; 3 — płyta be-

tonowa tzw. nadbeton; 4 — żebro

Stropy Teriva wykonywane są w dwóch podstawowych grubościach 22 cm

i 24 cm. Ich wysokość jest regulowana grubością nadbetonu. Przekrój stropu

grubości 22 cm pokazano na rysunku 55.

Stropy Teriva charakteryzują się następującymi parametrami wymiarowymi:

— rozpiętość nominalna (modularna) od 2,7 do 6,0 m, ze stopniowaniem co

0,3 m;

— wysokość konstrukcyjna: 22 cm (przy grubości nadbetonu 3,2 cm), lub 24 cm

(przy grubości nadbetonu 5,2 cm).

— osiowy rozstaw belek — 60 cm.

Najmniejsza długość oparcia belki na murze lub innej podporze powinna

wynosić 8 cm.

Oprócz podpór stałych należy stosować także podpory montażowe w liczbie

1 lub 2 sztuk, zależnie od rozpiętości stropu, ustawione równolegle do podpór

Rys. 56. Podparcie

belek stropowych

stropu Teriva w czasie

montażu

stałych w równych odległościach między nimi. Przed ułożeniem belek podpory

stałe i montażowe powinny być wypoziomowane. Montażowe podparcie belek

umieszcza się w węzłach dolnego pasa kratownicy (rys.

Na obrzeżach stropów należy wykonać wieńce żelbetowe o wysokości nie

mniejszej

wysokość konstrukcji stropu, tzn. 22 cm lub 24 cm (rys.

W stropach Teriva o rozpiętości większej niż 4,2 m stosuje się żebra rozdziel-

cze biegnące prostopadle do belki (rys.

Rys. 58. Żebro rozdzielcze w stropie Teriva

— sposób zbrojenia

W miejscach przewidzianych pod ścianki działowe, które mają być ustawione

równolegle do belek stropowych trzeba wykonać wzmocnienie stropowe. Uzyskuje
się to poprzez ułożenie dwóch belek kratownicowych obok siebie lub przez wyko-
nanie belki żelbetowej. Przykłady rozwiązania żeber pod ścianki działowe (równoległe
do

przedstawiono na rysunku 59.

Rys. 59. Rozwiązanie żeber pod ścianki działowe biegnące równolegle do belek stropowych

Strop typu DZ. Konstrukcja stropu typu DZ składa się z prefabrykowanych

belek żelbetowych, rozstawionych co 60 cm, pomiędzy którymi układa się pustaki

(tzw. gary) najczęściej żużlobetonowe. Po zmontowaniu stropu górną jego
Powierzchnię o grubości 3 cm oraz przestrzenie pomiędzy belkami a pustakami
(tzw. pachwiny) wypełnia się betonem klasy B20 układanym na budowie. W bu-

downictwie mieszkaniowym stosuje się najczęściej strop D2-3 o całkowitej
wysokości łącznie z nadbetonem wynoszącej 23 cm. Stropy D2-3 przeznaczone

są do

pomieszczeń o rozpiętości do 6 m. Istnieją również odmiany

stropu DZ-4 i DZ-5 o większej nośności i większej długości belek, które stosuje
się w budownictwie oświatowym.

Belki stropu DZ-3 produkowane są o długościach od 2,4 m do 6,0 m ze

skokiem co 30 cm. Przy rozpiętościach stropu 4,2 m i większej w czasie mon-

tażu i dojrzewania muszą być wykonane dodatkowe podpory w środku jego

rozpiętości. Przy stosowaniu belek o długości 5,4 m i większej, w stropach —

w środku rozpiętości, należy wykonać zbrojone żebro rozdzielcze o szerokości

od 7 do 10 cm łączące wszystkie belki. Żebra takie również stosuje się pod

przewidywane ścianki działowe.

Głębokość oparcia belek na podporze nie może być mniejsza od 8 cm,

a końce belek muszą być osadzone w wieńcu żelbetowym.

Podstawowe elementy konstrukcyjne

DZ-3 przedstawia rysunek 60.

Rys. 60. Strop DZ-3: a. rzut
aksonometryczny; b. prze-

krój poprzeczny stropu;

c. przekrój poprzeczny że-

bra; d. żebro rozdzielcze:

1 — pręt montażowy; 2 -

beton; 3 - otwór na zbroje-

nie żebra rozdzielczego;
4 - kształtka żebrowa

Wieńce. Na każdej kondygnacji, w poziomie stropów, wzdłuż wszystkich

ścian konstrukcyjnych, wykonuje się wieńce żelbetowe. Stanowią one rodzaj
pierścienia wzmacniającego stropy oraz mury, na których spoczywają. Rozkładają
również obciążenia od belek stropowych na większą powierzchnię murów. Wieńce
usztywniają całą konstrukcję budynku, powodują lepsze połączenie murów i stro-

pów w jednolitą całość, przeciwdziałają też zarysowaniu ścian w razie nierówno-
miernego osiadania fundamentów budynku.

Wieńce zbroi się konstrukcyjnie, stosując zwykle cztery pręty ze stali gładkiej

lub żebrowanej, o średnicy od 10 do 14 mm. Pręty te, biegnące wzdłuż
umieszcza się w każdym narożu wieńca oraz łączy strzemionami z prętów
o średnicy od 4,5 do 6 mm ze stali okrągłej gładkiej. Zwykle przyjmuje się, że
na 1 m długości wieńca przypadają 3 lub 4 strzemiona.

Rys. 61. Elementy schodów:

1 — spocznik; 2 — stopień; 3- bieg;

4- balustrada; 5- podnóżek (stopni-

6- przednóżek (podstopnica)

62. Schody ze stopniami

a. przekrój pod-

łużny początku l biegu; b. rzut

Poziomy

Rys. 63. Schody ze stopniami zabiegowymi:

przekrój pionowy i rzut poziomy

Rys. 64. Żelbetowe schody

oparte na belkach

spocznikowych: 1 — ściana; 2 — płyta spocznikowa;

3 - belka spocznikowa; 4 - stopnie; 5 - płyta bie-
gowa

Zarówno schody żelbetowe jak i stalowe są najczęściej, ze względów este-

tycznych, obudowywane drewnem. Rozwiązanie konstrukcyjne jest sprawą indy-
widualną w każdym budynku.

Rys. 65. Wspornikowe schody wachla-
rzowe usytuowane na zewnątrz budyn-

ku mieszkalnego

Rys. 66. Schody metalowe kręcone:

a. widok; b. rzut poziomy

CZĘŚĆ NADZIEMNA BUDYNKU — PRZEGLĄD NOWYCH

TECHNOLOGII l SYSTEMÓW KRAJOWYCH

Poszukiwania nowych rozwiązań pozwalających na budowę taniego i energo-

oszczędnego domu jednorodzinnego, prowadzone są od wielu lat. Generalną za-
sadą, która je zdominowała jest maksymalne uproszczenie rozwiązań technicz-

nych i prostota wykonawcza, co w konsekwencji ma doprowadzić do potanienia
budownictwa jednorodzinnego. Poniżej przedstawiono zwięzłą charakterystykę wy-

branych systemów, które doczekały się już realizacji i zostały zweryfikowane

w praktyce lub też otwierają nowe możliwości realizacji.

Rys. 67. Fragment konstrukcji systemu

oraz układ pustaków ściennych:

1 - ściana zazębiona; 2 - ściana zasypowa; 3 - ściana warstwowa; 4 - słup pośredni;

5 — słup skrajny; 6 — belka ryglowa; 7 — belka nadproża; 8 — strop gęstożebrowy

9 — ocieplona podłoga

SYSTEMY Z BETONOWYM SZKIELETEM NOŚNYM l ŚCIANAMI
Z PUSTAKÓW

System MURSA-ZM. Najbardziej znanym systemem budowania małych do-

mów jest

niskiego MURSA-ZM, oparty na wielofunkcyjnych

bloczkach i pustakach, o charakterystycznym kształcie, wykonywanych z betonu
zwykłego, lekkiego betonu kruszywowego lub

Konstrukcję nośną budynku

tworzy

lekki szkielet

formowany w elementach syste-

mowych ( rys.

Słupy i belki

ryglowe tworzące szkielet żelbeto-

wy uzyskuje się przez odpowied-

nie ustawienie pustaków ścien-
nych, umieszczenie w nich zbro-

jenia oraz zalanie betonem.
W budynkach parterowych, przy

niewielkim obciążeniu, można
stosować słupy betonowe (nie-
zbrojone).

Ściany systemu MURSA mo-

gą być wykonywane zarówno
z elementów pełnych jak i otwo-
rowych, a także z obydwu tych
typów łącznie. W zależności od
typu zastosowanych elementów

oraz ich ułożenia w ścianie, uzyskuje się

rozwiązania:

zasypowe

i trójwarstwowe o współczynniku przewodności cieplnej k =
zależnym od zastosowanego

W ścianach wykonanych w systemie

MURSA-ZM, ze względu na przesunięcie elementów w poszczególnych war-
stwach, nie tworzą się w spoinach mostki termiczne. Jest to istotną zaletą tego
systemu mającą zdecydowany wpływ na poprawę izolacyjności termicznej całej
ściany.

Belki nadprożowe wykonywane są

z elementów MURSA (rys.

przy użyciu systemowych deskowań lub jako częściowo prefabrykowane.

Gęstożebrowy strop MURSA układa się z częściowo prefabrykowanych belek

kratownicowych oraz elementów wypełniających MURSA (rys.

Rys. 68. Belka

1 - tynk; 2 - siat-

ka z włókna szklanego; 3 - izolacja termiczna;
4 — cegła dziurawka; 5 — element systemu

MURSA; 6 - beton; 7 - zbrojenie

Rys. 69. Strop MURSA

z wypełnieniem z elementa-

mi pełnymi

System MURSA jest stosowany w kraju od kilku lat i ciągle rozwijany oraz

uzupełniany. Między innymi opracowano specjalną więźbę dachową z

prefabrykowanych wiązarów drewnianych (MURSA WD), a także nowe

konstrukcje stolarki okiennej (MURSA OD). Elementy MURSA mają Świadectwa

i są chronione patentami krajowymi i zagranicznymi.

Podstawową zaletą całego systemu jest o 30 40% niższa

materiałochłonność w stosunku do powszechnie stosowanych technologii tra-

dycyjnych oraz

Oszczędność materiałów budowlanych, łatwość i krótki czas

montażu, to najważniejsze zalety

Wzno-

szenie ścian zewnętrzych, wewnętrzych oraz stro-
pów w tym systemie polega na zestawieniu syste-
mowych

prefabrykowanych (z

betonu) i wypełnieniu powstałych szczelin betonem.

To

(betonowe lub żelbetowe) pomiędzy

elementami tworzy przestrzenny ustrój nośny budyn-
ku (rys.

Zestaw składa się z kilku typów ele-

mentów: ściennych zewnętrznych i

i stropowych.

Ściany zewnętrzne wykonane z cienkościennych

pustaków komorowych wypełnionych zasypką ter-
miczną (stabilizowaną gipsem, cementem lub wa-
pnem) mają współczynnik przenikania ciepła

Rozwiązanie systemu zostało

zgłoszone do Urzędu Patentowego, a cienkościenne

pustaki keramzytobetonowe uzyskały Świadectwo

ITB.

Rys. 70. Schemat konstrukcji

budynku wznoszonego sy-
stemem TZ — ruszt betono-
wy lub żelbetowy formowa-

ny w szczelinach między pu-

stakami

System Centrum. Podobne zasady konstrukcyj-

ne przyjęto przy tworzeniu systemu indywidualnego
budownictwa mieszkaniowego Centrum. W systemie

żelbetowa konstrukcja szkieletowa formowana

jest w systemowych pustakach
TB), o kształcie wymuszającym ich prawidłowe

ułożenie (rys.

Rys. 71. Elementy syste-
mu Centrum — pustaki

trocino-betonowe TB;

1 — pustaki podstawowe

jedno- i dwuotworowe;

2 — pustaki uzupełniają-
ce ościeżnicowe; 3 - pu-
staki uzupełniające naroż-
ne; 4 — element wieńca.

Od zewnątrz ściany zabezpieczone są płytami termoizolacyjnymi

minowymi (10 cm warstwa pianki i

gipsowa zbrojona włóknem szklanym

uodporniona na działanie wody). Wspólczynik k dla systemowej ściany nie prze-
kracza wartości 0,40

W systemie mogą być zastosowane wszystkie dostępne rodzaje stropów.

SYSTEM SZKIELETOWY ZE ŚCIANAMI DYLOWYMI

System

jest oparty na wspólnej dla wielu nowych technologii za-

sadzie, polegającej na formowaniu żelbetowego szkieletu nośnego budynku me-

todą "na mokro" w pustakach z trocino-betonu zastępujących deskowanie.
W odróżnieniu jednak od innych technologii, w systemie tym zastosowano od-

mienny sposób wypełnienia żelbetowego szkieletu — w polach między słupami
nie wykonuje się ścian z pustaków czy podobnych elementów, lecz umieszcza
się poziome dyle z wiórocementu. Pozwala to na wyeliminowanie do minimum
prac murarskich na budowie.

Szkielet budynku wznoszonego w systemie Oleszno-86 stanowią słupy żel-

betowe zamocowane w ławach fundamentowych oraz w wieńcu. Zarówno słupy

jak i wieniec formuje się w kanałach tworzonych przez zestawienie odpowiednich

kształtek

pustaków i korytek. Do wypełnienia szkieletu służą

specjalne dyle

z rdzeniem z listew drewnianych (rys.

przystosowane do poziomego układania między słupami. Dyle mogą być łączone
na tzw. wpust i pióro własne lub na pióro "obce", czyli odpowiednio uformowaną
listwę drewnianą wkładaną w rowki pomiędzy stykającymi się dylami.

Współczynnik k dla ściany z dylami grubości 30 cm wynosi 0,50

Górą, ściany zakończone są żelbetowymi wieńcami uformowanymi w korytkach
ułożonych na ostatniej warstwie dyli. Słupki, nadproża i wieńce ociepla się do-
datkowo płytami

grubości 7 cm.

Rys. 72. System Oleszno-86;

a. fragment ściany, b. prze-
kroje poprzeczne dyli przy-
stosowanych do różnego

sposobu łączenia: 1 — słup
szkieletu; 2 — pustak troci-
no-betonowy; 3 - korytko;
4 — dyl

Według systemu

można wznosić parterowe budynki jednorodzin-

ne na terenie niemal całego kraju.

Rozwiązania systemowe są chronione patentem i dopuszczone do stosowania

Świadectwem ITB.

SYSTEMY WZNOSZENIA ŚCIAN GIPSOWYCH

W systemie SOVA, ściany zestawia się z pustaków gipsowych, które tworzą

układ poziomych i pionowych kanałów wewnętrznych. Kanały te można wyko-
rzystać do wykonania

szkieletu nośnego lub też wszystkie wypełnić

spienionym zaczynem gipsowym, spajającym i ocieplającym ścianę (rys.
Współczynik przenikania ciepła k ściany z pustaków SOVA wypełnionej pianką

gipsową wynosi 0,49

Rys. 73. System SOVA: a. pustaki gipso-

we: narożnikowy, uzupełniający, podsta-

wowy, węzłowy; b. fragment ściany

1 - pustak gipsowy; 2 - gips spieninio-

ny; 3 — spoinowanie; 4 - słup żelbeto-

wy; 5 - papa asfaltowa zastępująca de-

skowanie słupa; 6 - styropian

Ściany gipsowe bez szkieletu żelbetowego stosuje się w budynkach o wy-

sokości do dwóch kondygnacji.

Technologia SOVA jest zastrzeżona w Urzędzie Patentowym.
Odmienną koncepcję kształtowania ścian przyjęto projektując gipsowe pustaki

ścienne RC, wykonywane z zaczynu gipsowego bez żadnych dodatków. Są one
dopuszczone do stosowania w budownictwie Świadectwem

Konstrukcję

ścian

szkieletowe słupy betonowe i żelbetowe, "wylewane" w piono-

wych kanałach pustaków. Wymaganą izolacyjność termiczną ścian zewnętrznych

warstwa ocieplająca, oddzielona szczeliną powietrzną od murowanej

ścianki elewacyjnej.

W systemie Gipsolar zastosowano pustaki gipsowe z dwoma nieprzelotowymi

kanałami. W ścianie ustawia się te pustaki otworami w

(na sucho),

a następnie wypełnia pionowe wręby stykowe (tworzące dodatkowe kanały prze-

zaczynem gipsowym, który podpływa do kanałów poziomych w stykach

pustaków. W celu poprawienia izolacyjności termicznej ściany przewiduje się
możliwość wypełnienia kanałów materiałami izolacyjnymi przed wbudowaniem pu-
staków w ścianę. System Gipsolar stosowany jest już od ponad 20 lat.

System Exbud. Poza formowaniem

szkieletu konstrukcyjnego, w praktyce
stosuje się też rozwiązania, w których
wykonywane ściany mają charakter

monolityczny. Przykładem tego jest Ex-

bud.

W systemie tym, ściany oraz elemen-

ty szkieletu (słupy, rygle) wykonuje się
ze specjalnych pustaków

układanych na sucho (z

przewiązaniem na pół długości elemen-

tu). Konstrukcję nośną budynku tworzą

poziomo przewiązane i zazbrojone ścia-

ny betonowe powstałe przez wypełnienie
otworów pustaków betonem klasy od

do

B20 (rys.

Całą konstrukcję można dodatkowo

usztywnić przez uformowanie słupów

w narożnikach i ewentualnie na długości
ściany.

Dla potrzeb systemu opracowano też

dwa typy stropów:
i

Wszystkie stosowa-

ne w systemie pustaki są dopuszczone
do stosowania Świadectwem ITB.

Rys. 74. Ściana z pustaków wióro-troci-

typu Exbud

System Thermomur. Innym rozwiązaniem jest technologia wznoszenia domów

mieszkalnych o monolitycznej konstrukcji

Thermomur. Polega ona na

betonowaniu konstrukcji budynku w kształtkach szalunkowych wykonanych ze
specjalnej odmiany styropianu (styroporu), które po stwardnieniu betonu pełnią

funkcję izolacji termicznej.

Styropian jest lekki, biologicznie i chemicznie obojętny, nie przepuszcza wo-

dy, sam się nie pali. Domy ze styropianowych klocków można wznosić systemem
gospodarczym. Nie potrzeba żadnych dźwigów, poszczególne elementy łączy się
na "wcisk", podobnie jak klocki "lego". Nie ma żadnych

z umiesz-

czeniem w ścianach przewodów wodociągowych i kanalizacyjnych, elektrycznych,
centralnego ogrzewania itp.

Po zestawieniu elementów do wysokości jednej kondygnacji wypełnia się je be-

tonem. W ten sposób powstaje

ściana grubości 25 cm (2 x 5 cm

styroporu, 15 cm betonu), charakteryzująca się dobrą izolacyjnością

1 - kształtka standardowa;

2 - element z wkładką sta-
lową; 3 — bloczek L do

wznoszenia budynków piętro-
wych; 4 - listwa (5 cm) do

dopasowania okien, drzwi
oraz wysokości muru

Rys. 75. Styroporowe kształtki

ścienne: a. podstawowe wy-
miary; b. kształtki styropiano-
we THERMOMUR

k=0,25-0,35

(rys.

Ściany ze styropianowych klocków okleja się

tapetami lub tynkuje. Większy komfort wewnątrz pomieszczeń uzyskuje się sto-
sując tynki. Oprócz elementów ściennych w systemie tym dostępne są również
styropianowe kształtki dachowe. Układa się

bezpośrednio na krokwiach,

a z góry

dachówką. Styropianowy dom kosztuje dużo mniej od po-

wszechnie u nas stawianych betonowych bunkrów, znacznie krócej trwa też jego

budowa. Niemcy od ponad dwudziestu lat stawiają takie domy i według ich opinii
nie odbiegają one trwałością od ceglanych lub betonowych.

Elementy systemu Thermomur uzyskały Świadectwo ITB dopuszczające je do

stosowania.

TECHNOLOGIE WIELKOBLOKOWE l

Z myślą o wykorzystaniu mocy istniejących wytwórni elementów wielkobloko-

opracowano nowy, materiałowo i energooszczędny system budownictwa

OPOL-RAPP, oparty na niemieckiej licencji

System".

Podstawowym elementem systemu jest opatentowany nowy rodzaj "wielkiego

bloku" ze

warstwą betonu zbrojonego i specjalnie uformo-

wanymi krawędziami, które po zestawieniu z sąsiednimi elementami tworzą kanały
z przebiegającym wzdłuż nich zbrojeniem. Na budowie kanały te wypełnia się

betonem, przez co powstaje w ścianach układ słupów żelbetowych. Od zewnątrz
każdy prefabrykat ściany zewnętrznej ma warstwę styropianu, którą wykańcza się
specjalnymi masami tynkarskimi (rys.

System obejmuje konstrukcję ścian i stropów oraz stromych dachów żelbe-

towych.

Rys. 76. Przekrój ściany

nej systemu RAPP

1 — element betonowy; 2 — sty-

ropian; 3 — wylewka; 4 — pętle

zbrojenia; 5 - pręt łączący; 6 -

tynk

Również z przeznaczeniem na potrzeby budownictwa jednorodzinnego podjęta

została produkcja prefabrykatów wielkowymiarowych według francuskiego Systemu

Elementów Standaryzowanych

Są to ujednolicone elementy żelbetowe

(pełne) i zewnętrzne warstwowe (z ociepleniem ze styropianu, gwarantującym uzy-
skanie współczynnika k w granicach od

do 0,50

— w zależności od

potrzeb). Przed montażem ściany zewnętrzne podlegają kontroli w zakresie ciągłości
izolacji termicznej.

Scalanie ścian zewnętrznych oraz konstrukcji nośnej następuje poprzez

połączenie śrubowe z zastosowaniem specjalnych łączników.

Konstrukcję przekrycia budynku stanowią prefabrykowane elementy drewnianej

więźby scalonej z wprasowanym łącznikiem z blachy stalowej, a pokryciem są
dachówki ceramiczne lub cementowe.

System S.E.S uzyskał Świadectwo

dopuszczenia do stosowania.

SYSTEMY Z ZASTOSOWANIEM DREWNA l MATERIAŁÓW POCHODNYCH

Odrębną grupę rozwiązań budynków jednorodzinnych stanowią systemy

z drewnem i materiałami drewnopochodnymi jako podstawowym materiałem kon-

strukcyjnym i uzupełniającym.

Rozwój budownictwa drewnianego w kraju wiąże się z działalnością Zakładów

Stolarki Budowlanej

w których opracowano szereg rozwiązań głównie

o konstrukcji płytowej, z warstwą ocieplającą z wełny mineralnej lub

W systemie Stolbud 1 (dopuszczonym do stosowania Świadectwem ITB), za-

stosowano prefabrykowane elementy ścian zewnętrznych i wewnętrznych, stro-

pów,

i dachów o konstrukcji nośnej z drewna oraz materiałów

drewnopochodnych (obustronne opłytowanie z płyt pilśniowych twardych). Izo-

lację termiczną i akustyczną wykonano z płyt z wełny mineralnej, paroizolację

z folii polietylenowej, a okładziny wewnętrzne z płyt

Ele-

menty zewnętrzne wykańcza się deskami, obmurówką z cegły, tynkiem itp.

Elementy systemu Stolbud 1 przeznaczone są do wykonywania części nad-

ziemnych budynków jedno- i dwukondygnacyjnych. Projektuje się je indywidual-

nie dla poszczególnych typów budynków.

W technologii Białogard ściany zewnętrzne montuje się z modularnych drew-

nianych elementów szkieletowych, wypełnionych wełną mineralną i obłożonych
obustronnie papą izolacyjną. Zestaw do wykonania domu obejmuje elementy

Rys. 77. Przykładowy zestaw konstrukcyjnych elementów ściennych i wiązarów dachowych

(technologia Białogard)

78. Schemat konstrukcji budynku i szczegół ściany zewnętrznej — system AS:

1 - płyta gipsowo - kartonowa; 2 - folia; 3 - wełna mineralna; 4 - twarda płyta

pilśniowa

Rys. 79. Zasada

kcji szkieletu ściany tzw.
domów kanadyjskich

Rys. 80. Szczegół ściany zew-

nętrznej w budynku o szkielecie
drewnianym z warstwą
cyjną z cegły dziurawki:

1 — cegła dziurawka 12,0 cm; 2 — tynk cementowo

3 — otwór wentylacyjny;

4 - dwie warstwy cegły pełnej; 5 - fartuch z blachy ocynkowanej; 6 - wkładka usztyw-

niająca; 7 - podwalina ramy ściennej 5 x 15 cm; 8 - belki stropu; 9 - usztywnienie
25 x 6 cm; 10 - ślepa podłoga 2,5 cm; 11 - wełna mineralna 15 cm; 12 - łaty
2,5 x 6 cm co 60 cm; 13 - folia polietylenowa

ścienne

pełne lecz dodatkowo usztywnione od zewnątrz deskami, z otwo-

rami itp. oraz

dachowe

Podobną zasadę budowy domu z modularnych lekkich prefabrykatów w szkie-

lecie drewnianym, przyjęto w systemie AS

a także w tzw. domkach fińskich

(np. typu

których ściany ocieplone są twardą pianką poliuretanową.

Całkowicie wzorowane na zagranicznych są różne rozwiązania tzw. domów

kanadyjskich (np. Muratora). Podstawą tych rozwiązań jest szkielet kanadyjski,
a właściwie system operujący elementami drewnianymi o jednakowym przekroju,

np. 38 x 84 mm lub podobnym. Z takich elementów wykonuje się prawie
konstrukcję budynku: podwaliny, słupki w ścianach, oczepy, krokwie i inne. Wy-

jątkiem od tej zasady są belki stropowe, o przekroju 38 x 235 mm. Przykład

konstrukcji szkieletu ściany przedstawia rysunek 79.

Elementy konstrukcyjne ustawia się w stałym rozstawie, co umożliwia wypeł-

nienie przestrzeni między nimi materiałem izolacyjnym o standardowej szerokości.
Wszelkie połączenia elementów są wyłącznie gwoździowane, a plac budowy
mieści się w obrysie budynku na podłodze parteru, gdzie odmierza się, przycina
i zbija wszystkie elementy konstrukcji.

Zmontowany szkielet, powiązany górą oczepem, obija się od zewnątrz sklejką

(usztywniającą konstrukcję) i

dachem. W dalszej kolejności układa się

pozostałe warstwy w ścianie i wykonuje warstwę elewacyjną (rys.

Pojawiły się też rozwiązania, w których pełne elementy drewniane (słupowe

i belkowe) zastępuje się lekkimi dwuteownikami z listew drewnianych ze
nikiem z twardej płyty pilśniowej lub przestrzennymi elementami szkieletowymi sy-
stemu ZP (rys.

Rys. 81. Elementy systemu ZP: a. lekki dwuteownik, b. słupek ścienny, c. belka stropowa,

krokiew: 1 — listwa drewniana; 2 - twarda płyta pilśniowa

Rys. 82. Ściana systemu ZP:
a. obustronnie otynkowana;
b. z obmurówką zewnętrzną; 1

— tynk zewnętrzny; 2 — słupki;

3 — tynk wewnętrzny; 4 — izo-
lacja; 5 - podwalina; 6 — fun-
dament; 7 - kotwy stalowe

Gotową konstrukcję szkieletu można wypełniać najrozmaitszymi materiałami,

pod warunkiem spełnienia wymogów normy cieplnej. Różne także może być

wykończenie zewnętrzne i wewnętrzne ścian (rys.

SYSTEM PREFABRYKOWANY Z ELEMENTÓW O KONSTRUKCJI
STALOWEJ

W systemie budownictwa jednorodzinnego

Miłosna" zastosowano

prefabrykowane, warstwowo ocieplone elementy o konstrukcji stalowej

(z cienkościennych kształtowników zimnogiętych) w formie prostokątnych użebro-

wanych ramek. Ramki wypełnione są trzema warstwami ocieplenia.

Pionowe boki ramek z profili o specjalnym przekroju, zestawione parami

z bokami sąsiednich segmentów tworzą słupki nośne ścian. Odpowiednie zamo-
cowanie ramek do listew

oraz konstrukcji stropodachu zapewnia

niezmienność geometryczną konstrukcji domu.

Na miejsce montażu elementy ścienne dostarczane są wraz z warstwami

ocieplającymi i elewacją z blachy fałdowej. Ocieplenie stropu, a także uzupeł-

nienie ocieplenia ścian zewnętrznych następuje po ustawieniu konstrukcji domu

wraz z pokryciem dachowym.

PODSUMOWANIE

Przedstawiony, zwięzły przegląd nowych technologii i systemów rozpo-

wszechnianych w kraju, nie wyczerpuje wszystkich rozwiązań, które zostały opra-

cowane pod kątem ich zastosowań w budownictwie jednorodzinnym.

Cechą charakterystyczną rozwiązań powstałych w ostatnich latach jest zna-

czne "odciążenie" konstrukcji i powszechne stosowanie materiałów, do niedawna
uważanych za odpadowe.

Podobnie jak w Szwajcarii, Austrii, Niemczech czy w krajach skandynawskich,

elementy wióro- czy trocino-betonowe znajdują coraz większe zastosowanie
w przemysłowym wytwarzaniu wyrobów budowlanych. Pomimo wyraźnego

postępu daleko nam jeszcze do poziomu wykorzystania wypełniaczy organicz-
nych w produkcji

budowlanych obserwowanego w krajach wysoko

uprzemysłowionych (osiągającego 20% wszystkich produkowanych elementów
izolacyjnych i konstrukcyjnych). Coraz liczniejsze są rozwiązania preferujące lekką
konstrukcję szkieletową, a zwłaszcza drewnianą. W dalszym jednak ciągu w kraju
domy lekkie i tanie traktowane są jako domy niższej kategorii (substandardowe),
pomimo że tysiące podobnych domów buduje się w Stanach Zjednoczonych,

Kanadzie czy Szwecji.

Podstawową różnicą zauważalną przy porównywaniu rozwiązań krajowych

z zagranicznymi, jest stopień dokładności opracowania technologii budowy typo-
wego domu, która po latach doświadczeń jest jeszcze ciągle ulepszana i upra-
szczana. Wprowadzane zmiany wynikają z rozwoju uprzemysłowienia produkcji
elementów konstrukcji, instalacji i pojawiania się nowych materiałów, przede
wszystkim wykończeniowych. Dzięki temu na przykład dom kanadyjski, po zgro-

madzeniu wszystkich niezbędnych materiałów, dwie osoby są w stanie zbudować
przez okres maksymalnie 5 miesięcy. Gdy budowę taką prowadzi przedsię-
biorstwo, dom jest gotowy w ciągu dwóch miesięcy (!).

Niemniej ważnym elementem wyróżniającym rozwiązania zagraniczne jest

niezwykła dbałość o staranne wykończenie z użyciem materiałów w najlepszym

gatunku o wysokiej jakości i z wieloletnią gwarancją, przystosowanych dzięki

prostym sposobom układania elementów do samodzielnego wykonywania warstw

wykończeniowych.

Za granicą producent elementów systemowych wytwarza i dostarcza wszy-

stkie niezbędne do budowy materiały (nie tylko konstrukcyjne) oraz detale i akce-
soria, łącznie z potrzebnymi narzędziami przystosowanymi do danej technologii.

DACHY, STROPODACHY l TARASY

DACHY

Dach jest zespołem elementów

budynek od góry i chronią-

cym go od opadów atmosferycznych, wiatru, wahań temperatury. Dachy składają
się z: konstrukcji nośnej, pokrycia oraz urządzeń do odprowadzania wód de-
szczowych (rynny i rury spustowe).

Pokryciem dachowym nazywamy zewnętrzną warstwę dachu, osłaniającą bu-

dynek od góry. Składa się ono najczęściej z warstwy izolacyjnej i podkładu. War-
stwa izolacyjna może być wykonana z różnych materiałów, takich jak np.: papa,

dachówki, tworzywa sztuczne itd. Podkład natomiast mogą stanowić deski, łaty,
beton itp. Podkład z desek nazywany jest deskowaniem, z łat — obłaceniem,
a z betonu — podłożem.

Konstrukcją nośną dachu są najczęściej różnego rodzaju ustroje

oraz wszelkiego typu konstrukcje metalowe, żelbetowe i inne. Zastosowane roz-

wiązania konstrukcyjne decydują w głównej mierze o kształcie dachu. Najczęściej

spotykane kształty dachów pokazano na rysunku 83.

Powierzchnie dachu o jednakowym nachyleniu nazywają się połaciami. Kale-

nica jest to górna krawędź przecięcia dwóch płaszczyzn połaci dachowych.

Rys. 83. Kształty dachów: a. jednospadowy; b. dwuspadowy; c. czterospadowy; d. man-

sardowy; e. naczółkowy; f. półszczytowy; g. namiotowy; h. pilasty; i. kopulasty

1 — okap; 2 - kalenica; 3 — naroże; 4 — kosz

Okapem nazywamy dolną krawędź połaci

a koszem — przecięcie

dwóch połaci tworzących kąt wklęsły — zagłębienie w dachu

do odpro-

wadzenia wody opadowej. Wymienione elementy dachu przedstawia rysunek 83.

Przy doborze kształtu dachu uwzględnia się przede wszystkim następujące

czynniki:

— przeznaczenie budynku,

— jego wysokość,
— topografię terenu.

Istotną sprawą jest dostosowanie projektowanych rozwiązań do otoczenia, tak

aby harmonizowały one z istniejącą zabudową lub do niej nawiązywały.

Konstrukcje dachowe z drewna. Rozróżnia się dwa typy: ciesielskie i inży-

nierskie.

Konstrukcje dachowe ciesielskie, zwane też więźbami dachowymi, są ustro-

jami z drewna, w których przekazywanie sil między poszczególnymi elementami

ustroju odbywa się w złączach ciesielskich, za pomocą

wpustów, czo-

pów

itp.

Więźba dachowa stanowi szkielet dachu, do którego przymocowuje się

podkład dachowy pokrycia (np. łaty, deskowanie,

Zadaniem więźby jest

przeniesienie obciążenia z dachu na mury i ewentualnie na stropy. Jej głównymi

elementami są

Zasadniczymi elementami konstrukcyjnymi wiązarów są: krokwie, płatwie,

miecze, kleszcze. Krokwie przenoszą

bezpośrednio od pokrycia

dachowego. Płatwie są

ułożone poziomo

w więżbie dachowej
i stanowią podpory dla

krokwi. Biegną one
równolegle do kalenicy
i

są na słup-

kach. W więżbie da-
chowej rozróżnia się:

— płatwie kalenicowe,

umieszczone w ka-
lenicy,

— płatwie leżące na

murach zwane czę-
sto murłatami lub

płatwiami stopowy-
mi oraz

— płatwie pośrednie.

Płatwie opierające

się na stropie i znaj-
dujące się pod słup-
kami to podwaliny.
Słupki są elementami

pionowymi i przeka-

zują obciążenia od

płatwi w postaci sil

skupionych bezpośred-
nio na strop lub za

pośrednictwem podwa-
lin. W tym drugim
przypadku obciążenia
rozkładają się na więk-
szą powierzchnię.

Mieczami nazywa-

my elementy służące
do usztywnienia więź-
by w kierunku pod-

łużnym, które jedno-
cześnie zmniejszają
rozpiętość płatwi, łą-
cząc płatwie ze

kami.

W celu usztywnie-

nia dachu w kierunku
poprzecznym, stosuje

Rys. 85. Wiązar o ustroju krokwiowym z jętką (ustrój

jętkowy): 1 - krokiew; 2 - belka główna; 3 - jętka;

4 - deska stężająca; 5 - wiatrownica; 6- murłata

się w wiązarach pręty ukośne, tzw. za-

Stężenia poziome występujące

w wiązarach noszą nazwę kleszczy. Są one

umiejscowione pod płatwiami. W przypadku

ich nad płatwiami noszą nazwę

jętki.

Słupki wraz z płatwiami i mieczami na-

zywamy ramami stolcowymi.

W kierunku podłużnym więźbę usztyw-

nia się wiatrownicami przybijanymi ukośnie
do spodu krokwi.

Zasadnicze elementy konstrukcyjne

więźby dachowej przedstawiono na rysunku

na przykładzie dachu krokwiowego. Inne, często spotykane rozwiązania kon-

strukcji dachowych, obrazują rysunki

86.

Rys. 86. Ustrój z jętką podpartą:

1 - zastrzał; 2 - jętka

STROPODACHY

Stropodachami nazywamy przekrycia budynków, które jednocześnie spełniają

rolę stropu i pokrycia dachowego. Nachylenie stropodachów wynosi od 2 do

30%, które uzyskuje się poprzez pochyłe ułożenie płyt stropowych lub dzięki

ułożeniu na poziomych stropach warstwy wyrównawczej o różnej grubości, we-
dług ustalonych spadków.

Dobrze wykonane stropodachy w budynkach mieszkalnych powinny chronić

pomieszczenia przed nadmiernymi stratami ciepła, opadami atmosferycznymi,

zbytnim nagrzaniem przez promienie słoneczne oraz przenosić obciążenia od
śniegu, wiatru i od ludzi znajdujących się na nich podczas konserwacji lub na-

prawy. Ponadto pomieszczenia o dużym zawilgoceniu powietrza wewnętrznego
powinny mieć od strony sufitu izolację paroszczelną zabezpieczającą materiał
moizolacyjny (ocieplający) przed zawilgoceniem parą wodną przenikającą
z wnętrza pomieszczenia i skraplającą się na skutek ochłodzenia pod pokryciem
dachowym.

Innym rozwiązaniem może być

konstrukcja, która umożliwia odprowadze-

nie pary na zewnątrz stropodachu oraz wysychanie zawilgoconego materiału ter-
moizolacyjnego.

Stropodachy mogą być

dwu- lub czterospadowe, w zależności od

szerokości i kształtu budynku oraz jego konstrukcji. Ponadto możemy je podzielić
na jedno- i dwupłaszczyznowe. W stropodachach dwupłaszczyznowych konstru-

kcja poziomego, zazwyczaj, stropu jest oddzielona od pochyłej połaci dachowej,
poddaszem przełazowym. W jednopłaszczyznowych konstrukcja stropu i dachu
jest zespolona całkowicie — w jeden pochyły ustrój.

Zaleca się stosowanie stropodachów jednopłaszczyznowych wentylowanych.

Do najczęściej stosowanych stropodachów w budownictwie jednorodzinnym

należą: pełne, wentylowane i odpowietrzane. W celu zapewnienia odpowiedniej
izolacyjności termicznej stosuje się różnego rodzaju warstwy ocieplające.

Do ocieplania stropodachów można stosować płyty z wełny mineralnej, sty-

ropianu i ze szkła

które układa się na zaprawie cementowej o sto-

sunku cementu do piasku jak 1:3. Ocieplenie z płyt pilśniowych porowatych,

styropianowych i ze spienionego poliuretanu układa się na gorą-

cym lepiku asfaltowym (na którym mogą być układane także elementy ocieplające
wymienione uprzednio). Do wykonania izolacji termicznej stosuje się

odsia-

ny żużel granulowany i

keramzyt, wełnę żużlową, płyty i maty

z wełny żużlowej, wełnę bazaltową, wełnę mineralną, przędzę i watę szklaną oraz

maty z przędzy i waty szklanej.

Stropodachy pełne nie są wentylowane. Wszystkie warstwy przylegają do

— nie ma w nich żadnych szczelin umożliwiających wypływ powietrza

i pary wodnej spod pokrycia. Mogą być stosowane nad pomieszczeniami suchy-
mi i muszą być wykonane z materiałów suchych. Stropodachy pełne składają się
z pięciu zasadniczych warstw: konstrukcyjnej, paroizolacji ułożonej na warstwie
konstrukcyjnej, warstwy ocieplającej, gładzi cementowej stanowiącej podkład pod

pokrycie oraz

zabezpieczającej przed opadami atmosferycznymi.

Konstrukcję nośną

stanowić każdy rodzaj stropu międzykondygna-

cyjnego o odpowiedniej nośności.

Do wykonania izolacji paroszczelnej stosowane są papy asfaltowe, układane

w jednej lub dwóch warstwach na lepiku asfaltowym na podłożu betonowym do-

brze wyrównanym, lub powłoki asfaltowe, z tworzyw sztucznych czy farb olej-
nych. Najszczelniejsze są warstwy z emalii chlorokauczukowej, poliwinylowej
i epoksydowej. Zwiększenie paroszczelności można uzyskać przez wykonanie
szczelnych tynków na suficie pod stropodachem (z zaprawy cementowej z do-
datkiem środków wodoszczelnych).

Nie należy stosować tutaj materiałów termoizolacyjnych pochodzenia organi-

cznego, gdyż pod wpływem wilgoci mogą ulec rozkładowi lub zagrzybieniu.
Grubość warstwy materiału użytego do ocieplenia powinna wynikać z bilansu
cieplnego.

Na warstwie ocieplającej układa się izolację z lepiku, a na niej gładź cemen-

tową grubości minimum 3,5 cm, której konsystencja w momencie układania po-
winna być gęstoplastyczna. Po wyschnięciu gładzi,

kryje się podwój-

nie lub potrójnie papą asfaltową, przy czym zalecane jest pokrycie z trzech

warstw papy.

W stropodachach należy zwrócić szczególną uwagę na dylatacje, gdyż pod-

legają one silnym wahaniom temperatury i to nie tylko w okresie pomiędzy latem
i zimą, ale również w okresach dobowych. W tych warunkach w warstwach
składowych stropodachu występują znaczne i zróżnicowane odkształcenia termi-
czne. Z tego względu trzeba przewidywać dylatacje zarówno w obrębie poszcze-
gólnych warstw (szczególnie górnych, gdzie dobowe wahania temperatur są

największe), jak i pomiędzy pozostałymi warstwami. Warstwa gładzi, stanowiąca
podkład pod pokrycie dachowe, powinna być podzielona dylatacjami na pola
o powierzchni około 3-5

Należy również pamiętać, że paroizolacje, oddzie-

lające zazwyczaj warstwę ocieplającą od konstrukcji nośnej stropodachu, powinny
w miarę możliwości być wykorzystane jako dylatacje poziome, umożliwiające nie-
zależne ruchy tych warstw

Z tego względu pożądane jest, aby poszcze-

gólne warstwy papy składające się na paroizolacje nie były sklejone pomiędzy
sobą. Pod oparciami elementów nośnych na ścianach powinny znajdować się

dylatacyjne, np. z warstw niesklejonej między sobą papy bitumicznej

(talkowanej, niepiaskowej).

Nowym rodzajem stropodachu pełnego

tzw. stropodach odwrócony.

Różni się on od zwykłego pełnego

że ma pokrycie papowe, ułożone

bezpośrednio na wyrównanej warstwie nośnej, a na pokryciu układa się

izolację ze styropianu o gęstości objętościowej co najmniej 30

przykrytą

warstwą żwiru. Nowy rodzaj stropodachu ma następujące zalety:

- łatwość

płyt styropianu na pokryciu, które jednocześnie pełni rolę

paroizolacji. Z tego względu stropodach ten nadaje się szczególnie do sto-

sowania nad pomieszczeniami o znacznej

względnej;

- możliwość zawilgocenia warstwy styropianu wodą

jest niewielka,

gdyż styropian jest mało nasiąkliwy i szybko wysycha;

- warstwa żwiru podwyższa odporność ogniową pokrycia;

— w czasie eksploatacji nie trzeba ponosić nakładów na konserwację pokrycia

papowego.

Jedyną poważniejszą wadą tego stropodachu jest jego nieco większy ciężar.

Pokrycie papowe pod warstwą żwiru układa się według tych samych zasad,

jak na dachach bezżwirowych, jedynie obróbki przy lejach spustowych i na ob-

wodzie stropodachu powinny uwzględniać materiał sypki. Przy lejach stosuje się

obwodowe siatki zatrzymujące ziarna żwiru, a na krawędziach stropodachu —

odpowiednie blaszane okapy z progami na wysokość zasypki. Ze względu na

doświadczalne sprawdzenie w tych konstrukcjach

ocieplenia z płyt styropia-

nowych inna termoizolacja nie jest zalecana.

Stropodachy pełne dopuszcza się do stosowania w budownictwie mieszka-

niowym — jednorodzinnym. Musimy jednak

wiedzieć, że mają one kilka wad, wśród

których do najważniejszych należą:

— duży ciężar własny;

— konieczność bardzo dokładnego wyko-

nania paroizolacji, gdyż w przeciwnym

przypadku może nastąpić zawilgocenie

materiału izolacyjnego, kondensacja pa-

ry wodnej wewnątrz stropodachu lub na

jego dolnej powierzchni (na stropie);

— potrzeba przeciwdziałania odkształ-

ceniom termicznym poprzez wykonanie

dylatacji obwodowych oraz powierzch-

niowych, których celem jest niedopu-

szczenie do zarysowania murów w po-

ziomie stropodachu.

Przykłady rozwiązań konstrukcyjnych

stropodachów niewentylowanych pokazano
na rysunkach 87. i 88.

Rys. 88. Węzeł okapowy stropodachu pełnego z płyt żebrowych:

1 - pokrycie papowe; 2 - gładź cementowa 3 cm; 3 - styro-

pian 6 cm; 4 — płyty żebrowe; 5 — szczelina dylatacyjna; 6 —
płyta okapowa zakotowiona w wieńcu; 7 — styropian 3 cm; 8 —
wieniec żelbetowy

Rys. 87. Stropodach pełny;

1 — pokrycie papowe; 2 —

gładź cementowa; 3 — izola-
cja termiczna; 4 — paroizola-
cja; 5 — strop żelbetowy

Stropodachy wentylowane (rys. 89.) stanowią ekonomiczną formę ewolucji

dachu tradycyjnego z poddaszem, polegającą na zmniejszeniu wysokości podda-

Rys. 89. Stropodach wentylowany z płyt kanało-

wych i

korytkowych - szczegół gzymsu:

- pokrycie dachowe; 2 - gładź wyrównaw-

cza 1-2 cm; 3 - płyty korytkowe; 4 - ażuro-
we murki z cegły lub bloków betonu komórko-
wego; 5 - przestrzeń powietrzna wentylowana;
6 — izolacja termiczna; 7 - strop kanałowy;
8 - szczelina dylatacyjna wypełniona styropia-
nem; 9 - klocki drewniane do zamocowania
rynny; 10 — otwory wentylacyjne nawiewne;

- ocieplenie styropianem; 12 - ściana

z bloczków gazobetonowych

sza aż do niedostępnej dla

szczeliny powietrznej jednakże umożliwiają-

cej ruch i wymianę powietrza. Konstrukcję najczęściej stosowanego stropodachu

wentylowanego — dwudzielnego stanowią:

— strop nad ostatnią kondygnacją,

— ścianki ażurowe,
— płyty dachowe.

Na stropie ostatniej kondygnacji ustawia się ścianki ażurowe, a na nich płyty

dachowe. W budownictwie jednorodzinnym są to często płyty korytkowe. Osiowy
rozstaw ścianek ażurowych powinien być równy modularnej długości płyt dacho-
wych. W przypadku płyt korytkowych wynosi on 210-300 cm (co 30 cm).
W zależności od kierunku ułożenia płyt, ścianki ażurowe mogą mieć przekrój pro-
stokątny (płyty układane prostopadle do linii okapu) lub trapezowy (płyty ukła-
dane równolegle). Zróżnicowanie wysokości ścianek ażurowych uzależnione jest
od spadku połaci dachowej.

Pomiędzy ściankami ażurowymi, na górnej powierzchni stropu ostatniej kon-

dygnacji układana jest warstwa termoizolacyjna: wełna mineralna lub styropian
o grubości 20-24 cm. Przestrzeń zawarta pomiędzy izolacją termiczną a spodem
płyt dachowych nazywa się przestrzenią wentylowaną. Przestrzeń ta zamknięta

jest na obwodzie ścianami zewnętrznymi budynku. W

tych, powyżej izo-

lacji

najlepiej — pod stropem płyt dachowych, umieszcza się otwory

nawiewno-wywiewne umożliwiające wymianę powietrza znajdującego się w prze-
strzeni wentylowanej z otoczeniem zewnętrznym. Otwory te wykonuje się np.
w postaci wmurowanych rurek drenarskich, zabezpieczonych siatką przed inge-

rencją ptaków.

pomiędzy przeciwległymi otworami wlotowymi i wylotowymi nie po-

winna przekraczać 15 m, a łączna powierzchnia każdego z tych dwóch rodzajów
otworów nie może być mniejsza niż 0,001 powierzchni stropodachu. Na płytach
dachowych (korytkowych) wykonuje się betonową warstwę wyrównawczą
o grubości nie większej niż 2,5 cm, a na niej pokrycie dachowe z 3 warstw papy

na lepiku.

Dylatacje obwodowe i połaciowe wykonuje się podobnie jak w przypadku

stropodachów pełnych. Zastosowanie szczelin dylatacyjnych

ruch płyty

dachowej i kompensację odkształceń poziomych.

Mechanizm pracy stropodachu tego typu polega na tym, że para wodna znaj-

dująca się w powietrzu pomieszczeń ostatniej kondygnacji może swobodnie
migrować poprzez konstrukcję stropu i jego ocieplenie do przestrzeni
skąd odprowadzana jest na zewnątrz poprzez otwory wywiewne. W ten sposób wy-

eliminowana została możliwość

stropów ostatniej kondygnacji.

wentylowane mają w zasadzie

nieograniczoną przydatność użytkową, pod wa-
runkiem prawidłowego ich wykonania. Naj-
większą zaletą stropodachów wentylowanych jest

możliwość stosowania ich nad pomieszczeniami
nawet o znacznej wilgotności, takimi jak suszar-
nie, łaźnie itp.

Stropodachy odpowietrzane stanowią pew-

ną modyfikację stropodachów wentylowanych.

Wentylacja wewnętrznej przestrzeni stropodachu

odbywać się może poprzez odpowiednio przy-
gotowaną perforację i kanaliki zarówno w ma-
teriałach papowych jak również w konstrukcji sa-

mego stropodachu. Charakterystyczne przykłady
rozwiązań konstrukcyjnych tych stropodachów

przedstawiono na rysunku 90.

TARASY

Rys. 90. Stropodach odpowie-

trzany: 1 - pokrycie papowe;

2 - papa perforowana;

3 — gładź cementowa; 4 - izo-
lacja termiczna; 5 — paroizola-

cja; 6 — strop żelbetowy

Tarasy różnią się od stropodachów mniejszym nachyleniem połaci oraz na-

wierzchnią zewnętrzną odporną na ruch pieszy. Stropy tarasowe mogą być ocie-

plone (nad pomieszczeniami ogrzewanymi) lub nieocieplone (nad przestrzenią
otwartą). Tarasy, poza warstwami stosowanymi w stropodachach, mają jeszcze

warstwę wierzchnią zabezpieczającą od mechanicznych uszkodzeń. Najczęściej

są to

lub płytki oddylatowane poziomą wkładką z papy asfaltowej (ułożonej

luzem) lub warstwa podsypki piaskowej.

Na tarasach wymagane są na ogól trzy rodzaje izolacji:

cieplna

i przeciwwilgociowa. Uwagi dotyczące tych izolacji podano w wymaganiach te-
chnicznych, a przykładowe rozwiązanie stosowane w tarasach pokazano na ry-
sunku 6.

Roboty wykończeniowe finalizują prace związane z realizacją obiektu. Nadają

one budynkowi i jego poszczególnym pomieszczeniom

wygląd, zgodny

z zamierzeniami architekta. Zastosowane rozwiązania materiałowe muszą być jed-

nak ściśle dostosowane do wymagań funkcjonalnych, technicznych i zdrowot-
nych. Istotnym czynnikiem wpływającym na zakres rzeczowy robót wykończe-
niowych jest aspekt ekonomiczny, który wielokrotnie decyduje o przyjęciu kon-
kretnych rozwiązań materiałowo-konstrukcyjnych. W niniejszym rozdziale zapre-

zentowano szereg rozwiązań stosowanych we współczesnym budownictwie mie-
szkaniowym, wskazując równocześnie na uwarunkowania techniczne i użytkowe

jakim powinny one odpowiadać. Wybór, częściowo wynikający z wizji architekta,

zawsze należy do inwestora.

POKRYCIA DACHOWE

INFORMACJE OGÓLNE

Jednym z elementów mających wpływ na prawidłową eksploatację i trwałość

budynku jest pokrycie dachowe, którego zadaniem jest ochrona obiektu przed
działaniem wody opadowej, tj. deszczu, śniegu i gradu. Do podstawowych wy-

mogów stawianych pokryciom dachowym można zaliczyć:

a) szczelność — im dach bardziej płaski tym szczelniejsze musi być pokry-

cie;

b) mała odkształcalność termiczna — pokrycie dachowe pracuje w zmien-

nych temperaturach, które wahają się od około

do około

-25°C zimą;

c) niepalność;
d) nienasiąkliwość — im większa nasiąkliwość materiału tym musi być

większe pochylenie połaci dachowych;

e) mrozoodporność;

f) trwałość — w rozumieniu niezmienności cech wytrzymałościowych i fizycz-

nych w czasie (odporność na starzenie);

g)

wykonywania konserwacji i napraw.

Dobór właściwego rozwiązania materiałowego musi być poprzedzony wnikliwą

analizą uwzględniającą między innymi warunki klimatyczne w strefie położenia
obiektu, konstrukcję dachu, ukształtowanie połaci dachowych i ich pochylenie,
względy estetyczne i kulturowe oraz aspekt ekonomiczny (czasami lepiej ponieść
większe nakłady inwestycyjne, aby uzyskać pokrycie trwalsze i wymagające
w późniejszym okresie mniejszych nakładów na konserwację i remonty).

Zakres zastosowania poszczególnych rozwiązań materiałowych pokryć okreś-

lony jest w funkcji pochylenia połaci dachowych. Polska Norma
dopuszcza trzy sposoby oznaczania pochylenia połaci

a mianowicie:

a) wartością

a zawartego pomiędzy połacią

dachową a jej podstawą;

b) stosunkiem wysokości połaci dachowej "h" do

jej podstawy "a" wyrażonym w postaci ułamka

dziesiętnego;

c) stosunkiem wysokości połaci dachowej "h" do

jej podstawy "a" wyrażonym w procentach.

Oznaczenia i symbolika według rysunku 91.

Rys.

Pochylenie połaci

dachowych

Wymagania dotyczące pochylenia połaci dachowych ilustruje rysunek 14.

Techniki krycia dachów zalecane do stosowania we współczesnym budow-

nictwie przedstawiono w tabeli 8.

TABELA 8

Stosowane techniki krycia dachów

Rodzaj dachu

a) stromy

b) płaski

Technika krycia

• papa na deskowaniu
• gonty papowe na deskowaniu
• blacha płaska na deskowaniu
• blacha falista na łatach lub
• blacha trapezowa na łatach lub płatwiach
• blacha fałdowa na łatach lub płatwiach
• dachówki ceramiczne
• dachówki betonowe
• płyty faliste bezazbestowe
• płyty faliste bitumiczne
• papa na betonie
• papa na materiale termoizolacyjnym
• pokrycia bezspoinowe

POKRYCIA PAPOWE

Do krycia dachów mogą być

papy asfaltowe lub smołowe (rza-

dziej). Liczba warstw papy niezbędna do zapewnienia szczelności pokrycia uza-
leżniona jest od pochylenia połaci dachowej, i tak: pokrycie dwoma warstwami

papy należy stosować przy pochyleniach 0,2-0,6 (zalecane

a

przy spadkach połaci od 0,05-0,3 (zalecane 0,05-0,2),

Do wykonywania pokryć dachowych można stosować:

— papy wierzchniego krycia — tektura nasączona asfaltem impregnacyjnym

z obustronną powłoką z masy asfaltowej po stronie wierzchniej, pokryta po-
sypką z łupku

a od spodu piaskiem lub mączką

z łupku;

— papy podkładowe o budowie jak wyżej, lecz z obustronną posypką z piasku

lub mączki;

— papy bezosnowowe z folii aluminiowej — folia aluminiowa moletowana jed-

nostronnie pokryta masą asfaltową;

— papy na osnowie z tkaniny technicznej — budowa jak papy podkładowej,

lecz w miejsce tektury umieszczona jest tkanina techniczna.

Poszczególne rodzaje papy wytwarzane są w różnych odmianach, i tak: papy

wierzchniego krycia produkowane są w odmianach opisanych symbolami 400/1200,
400/1400, 400/1600, 500/1300, 500/1500 i 500/1700 (pierwsza liczba symbolu określa
masę w gramach 1

tektury, a druga zawartość asfaltu w 1

papy); papy pod-

kładowe wykonywane są w odmianach: 315/1100 i 400/1200.

Papy bezosnowowe z folii aluminiowej oraz papy na osnowie z tkaniny te-

chnicznej należy stosować wymiennie z papą podkładową. Zgodnie z Instrukcją

nr 223 w dachach o małych spadkach zaleca się stosować odmiany papy

podane w tabeli 9.

TABELA 9

Spadek połaci

dachowej

5%

10%
15%

20%

Odmiana papy

podkładowej

2 x
2 x 400/1200

1 x

x 400/1200

1 x 400/1200

wierzchniego krycia

1 x 500/1500

1 x
1 x 400/1200
1 x 500/1700

Pokrycia papowe można

na sztywnych podłożach z: zaprawy cemen-

towej marki 8,0 MPa (80

materiałów termoizolacyjnych (styropian

o gęstości 30

wełna mineralna o gęstości 180 lub 200

lub na

podkładzie drewnianym z desek lub sklejki wodoodpornej.

Uwaga! Podłoże z zaprawy cementowej powinno być zdylatowane, np. po-

przez pocięcie świeżej zaprawy kielnią, na pola o długości boku 2

2,5 m.

Wilgotność podkładu nie powinna być większa niż 8%, co oznacza, że pokrycia
papowe należy układać w okresach bezdeszczowych.

Papę w zasadzie układa się pasami równoległymi do okapu jak to pokazano

na rysunku 92. Przy pochyleniach większych (tj. powyżej 30%), z uwagi na
liwość "spływania" papy, zalecane jest stosowanie krycia pasami prostopadłymi

do okapu . Przy tym sposobie układania arkusze papy muszą co najmniej 50 cm

zachodzić na drugą połać.

Rys. 92. Układ warstw w wielowarstwo-

wych pokryciach papowych

Poszczególne arkusze należy

czyć na zakłady o minimalnej szero-
kości 10 cm. Sposoby rozmieszczania

przedstawia rysunek

93.

Rys. 93. Prawidłowo i wadliwie wykonane
zakłady arkuszy papy: a. nieprawidłowo;

b. prawidłowo

W przypadku krycia papą na deskowaniu pierwszą warstwę przybija się do

podłoża drewnianego przy pomocy gwoździ z szerokim łebkiem, tzw. papiaków.
Gwoździe należy rozmieszczać wzdłuż krawędzi papy nie rzadziej niż co 5 cm.
Pozostałe warstwy papy przykleja się do wcześniej ułożonych. Na rysunku 94.
przedstawiono sposób mocowania papy do podkładu drewnianego.

Rysunek 95. ilustruje inny, obecnie rzadziej spotykany, sposób

pokrycia papowego na podkładzie drewnianym. W tym przypadku papę przybija
się do umieszczonych prostopadle do okapu listew trójkątnych.

Jako wierzchnią warstwę pokrycia

układanego na

drewnianym

można stosować gonty papowe, których
górne krawędzie mocuje się do podkładu

za pomocą gwoździ lub klamer, natomiast
dolne krawędzie wyposażone są w samo-

przylepne paski (przyklejenie następuje po

kilku dniach działania temperatury powyżej

Rys. 94. Mocowanie pierwszej warstwy

papy do podkładu drewnianego: a.
przekrój poprzeczny; b. widok z góry

Rys. 95. Krycie pojedyncze na listwach

z paskami

Rys. 96. Przykładowe

kształty gontów papo-
wych (wymiary w milime-

trach)

20°C) lub przez podgrzanie palnikiem gazowym. Na ry-
sunkach 96. i 97. pokazano przykładowe wzory gontów

papowych oraz sposoby ich układania.

W dachach z podkładem betonowym lub z zapra-

wy cementowej papę przykleja się do podłoża za po-

mocą lepików na zimno lub na gorąco bez wypeł-
niaczy, według zasady klejące do klejącego (papa
i

powinny być posmarowane lepikiem).

W przypadku lepików na zimno istotne jest odczekanie

okresu niezbędnego do odparowania rozpuszczalników.

Natomiast przy stosowaniu lepików na gorąco koniecz-
ne jest zachowanie reżimów temperaturowych. Za op-

tymalną uważa się temperaturę około

Lepik

zbyt chłodny źle się rozprowadza. Nadmierne nagrza-

nie lepiku powoduje trwałe zmiany jego własności
(przegrzany lepik po ostygnięciu jest kruchy).

Uwaga! Do pap asfaltowych należy stosować

wyłącznie lepiki asfaltowe, a do papy smołowej tylko

smołę.

Poszczególne arkusze, wcześniej pocięte na odcinki

o długości

m i rozprostowane, przykleja się kolej-

no do zagruntowanego

zaczynając od strony

zawietrznej. Fragmentami wymagającymi szczególnej

staranności wykonawstwa są ko-
sze zlewowe czyli

styki

połaci dachowych. Na rysunku 98.
przedstawiono prawidłowy układ

Rys. 97. Sposób układania gontów papowych na

podkładzie drewnianym: 1 — gonty papowe

podkładkami; 2 - pokrycie kalenicy; 3 - pas

papy przyklejony Dysperbitem; 4 — kierunek

układania gontów; 5 - pas papy lub gonty

ułożone noskami do góry; przesunięte o 1/2 t

w stosunku do pierwszej zewnętrznej warstwy

gontów; 6 — blacha okapowa; 7 — pierwsza war-
stwa gontów

Rys . 98. Układ warstw po-

krycia papowego w koszu

zlewowym: 1 — papa
podkładowa; 2 -' papa na

tkaninie technicznej; 3 —

papa wierzchniego krycia

warstw pokrycia w koszu zlewowym. W lej strefie zalecane jest zastąpienie co

najmniej jednej warstwy papy

papą na tkaninie technicznej.

Oprócz tradycyjnych pap na osnowie z tektury w ostatnim czasie

się nowe rodzaje papy produkowane na bazie

modyfikowanych elasto-

merami, np. APP z wkładką z włókna szklanego. Wierzchnia

takiej papy

posypana jest talkiem lub warstwą łupków mineralnych, a od spodu pokryta jest

folią termotopliwą. Papy tego rodzaju przykleja się do

betonowego roz-

tapiając folię termotopliwą płomieniem palnika gazowego i dociskając silnie do

podłoża. Pokrycie takie można wykonywać jako jednowarstwowe.

Uwaga! Proponowane przez

nowe papy muszą być dopusz-

czone przez

w Warszawie do stosowania w budownictwie. Materiałów nie

posiadających aprobat lub atestów w zasadzie nie stosuje się.

POKRYCIA BEZSPOINOWE

Pokrycia takie można stosować w dachach płaskich o małym lub bardzo

małym nachyleniu (1-2%). Tworzą one jednolitą i ciągłą warstwę izolacyjną, wy-
konaną poprzez natrysk modyfikowanej emulsji asfaltowej, naniesienie specjalnych
past emulsyjnych, laminatów na bazie żywic epoksydowych, poliestrowych,

czy też cyklolepu, zbrojonych włóknem szklanym. W budownic-

twie jednorodzinnym pokrycia bezspoinowe używane są bardzo rzadko.

POKRYCIA Z BLACHY

Do krycia dachów można stosować blachę w postaci:

— arkuszy płaskich ( blacha stalowa czarna, blacha stalowa ocynkowana, cyn-

miedziana lub aluminiowa);

— arkuszy z blach profilowanych:

fałdowych, trapezowych, dachówko-

wych itp.

Arkusze płaskie o grubości 0,5-0,6 mm stosuje się do krycia dachów

o spadku większym niż 20% (zalecane pochylenia 30-60%).

ale rów-

nież i najdroższe, są pokrycia z blachy miedzianej (twałość do około 300

w dalszej kolejności z blachy cynkowej, aluminiowej, stalowej ocynkowanej i sta-

lowej czarnej.

Sposób łączenia arkuszy blachy uzależniony jest od położenia

w sto-

sunku do okapu, i tak: w stykach prostopadłych do okapu arkusze łączy się ze
sobą na tzw. rąbek stojący podwójny, natomiast w stykach równoległch do oka-
pu stosuje się połączenia na rąbek leżący pojedynczy lub podwójny.

Arkusze mocuje się do podłoża drewnianego wykonanego w postaci szczel-

nego deskowania pokrytego od góry papą (dawniej pokrycie z blachy układano
na deskowaniu ażurowym ) za pomocą łapek w rąbkach stojących lub żabek

w rąbkach leżących. Sposoby łączenia i mocowania blachy pokazano na rysun-

ku

99.

Blachy profilowane (faliste, fałdowe, trapezowe, dachówkowe, panele) wy-

twarzane są przeważnie z blachy stalowej ocynkowanej, względnie blachy stalo-
wej pokrytej wielowarstwową powłoką zabezpieczającą, wykonywaną na bazie ży-
wic akrylowych i poliestrowych. Materiały te można stosować do krycia dachów

Rys. 99. Rodzaje połączeń arkuszy blachy: a. na rąbek stojący podwójny; b. na rąbek

stojący podwójny (kolejne fazy zaginania); c. na rąbek leżący pojedynczy; d. na rąbek
leżący podwójny (wymiary podano w cm)

pochyleniu połaci większym od 0,2 dla blachy falistej (zalecane powyżej 0,3)

większym od 0,05 dla blach trapezowych i fałdowych (zalecane powyżej 0,2).

Arkusze blach profilowanych układać można na: łatach drewnianych w roz-

co około 40-50 cm, płatwiach drewnianych lub stalowych, deskowaniu

szczelnym pokrytym od góry papą. Płyty mocuje się do podkładu przy użyciu

śrub lub wkrętów nierdzewnych, przy czym powinny one przechodzić przez górną
falę. Pod łbem śruby lub wkrętu należy umieścić uszczelniające podkładki neo-

prenowe (z kauczuku

Sposoby mocowania płyt profilowanych na

przykładzie płyt falistych ilustruje rysunek 100.

Powlekane blachy panelowe przeważnie przystosowane są do mocowania do

podłoża (szczelne deskowanie pokryte papą lub folią budowlaną) za pomocą
łapek wkręcanych w rąbek stojący stanowiący połączenie poszczególnych paneli.
Sposób mocowania blach dachówkowych uzależniony jest od ich formatu i każ-
dorazowo określa go producent.

Niezależnie od ukształtowania arkuszy, podczas układania pokryć z blach po-

wlekanych, należy zwrócić szczególną uwagę na zabezpieczenie powłoki przed

uszkodzeniem mechanicznym. Każde nawet najmniejsze zadrapanie powłoki
ochronnej może stanowić źródło korozji metalu.

100. Mocowanie płyt profilowanych do płatwi: a. drewnianych,

d. stalowych

POKRYCIA DACHÓWKAMI CERAMICZNYMI, BETONOWYMI l PŁYTAMI
FALISTYMI

Obecnie bardzo chętnie stosowane są pokrycia dachówkami ceramicznymi

i betonowymi. Zaliczane są one do pokryć trwałych (dla dachówek ceramicznych

trwałość określana jest na około 100 lat), ognioodpornych i estetycznych. Do ich

wad zaliczamy znaczny ciężar i

wykonania.

Aktualnie na rynku

są zarówno dachówki tradycyjne ciągnione jak

i tłoczone, np. dachówki: karpiówki, zakładkowe, esówki, klasztorne, marsylskie,

oraz dachówki nowych typów, tak produkcji krajowej jak np.

krotoszyńska i importowane — dachówka berlińska itp. W ofercie

spo-

tyka się dachówki o

barwie, różnym stopniu spieczenia czerepu

lub glazurowane. Równocześnie na rynku materiałów budowlanych dostępne są
dachówki betonowe, wykonywane z prasowanych mas betonowych barwionych

farbami trwale wchodzącymi w reakcję ze spoiwem cementowym. Często da-

chówki betonowe posiadają lepsze cechy wytrzymałościowe od dachówek cera-

micznych. Ich zaletą jest dużo niż-
sza cena niż ceramicznych.

Dokonując doboru rodzaju da-

chówek należy, oczywiście poza
względami ekonomicznymi i este-
tycznymi, kierować się szczel-

nością wykonanego z nich pokry-
cia. W zasadzie za najszczelniej-

sze można uznać podwójne po-

krycie dachówką karpiówką, nato-
miast do najmniej szczelnych zali-

cza się pokrycia z dachówek esó-

wek ciągnionych oraz typu mnich-

mniszka.

Niezależnie od przyjętego roz-

wiązania materiałowego dachówki

układa się na latach przybitych do
drewnianej konstrukcji dachowej.

W ostatnich latach pod pokrycia

ceramiczne czy też betonowe
często wykonuje się dodatkowo
podkład w postaci szczelnego de-
skowania pokrytego od góry papą

lub folią budowlaną zbrojoną

Rys. 102. Krycie dachu dachówką zakładkową (a); i marsylską (b)

sowania dodatkowego szczelnego

pod zasadniczymi łatami

(równoległymi do okapu) należy umieścić łaty poprzeczne, tzw. kontrłaty, przybi-

jane z reguły do krokwi. Elementy te mają zapewnić swobodny spływ wody opa-

dowej, która ewentualnie przeniknie przez nieszczelności pokrycia z dachówek.

Sposób układania i mocowania dachówek jest uzależniony od ich rodzaju.

W przypadku nowych rozwiązań materiałowych, np. dachówek importowanych,

niezbędne rozstawy łat i technologię montażu powinien określić producent lub

dystrybutor.

Rys. 103. Krycie dachu dachówką esówką (a) i esówką
z nakładkami (b)

Stosowane dawniej, a obecnie z uwagi na szkodliwe oddziaływanie dla zdro-

wia wycofane z użytku, płyty azbestowo-cementowe faliste, zwane popularnie

zostały zastąpione przez dwa rodzaje elementów, a mianowicie: płyty

faliste bezazbestowe oraz płyty faliste z modyfikowanych bitumów stabilizowa-

nych włóknem szklanym, typu Ondulina.

Płyty bezazbestowe posiadają identyczny zakres stosowalności jak dawniej

produkowane płyty azbestowo-cementowe faliste.

Układane są one na łatach drewnianych rozmieszczonych co

0,5 m lub

na płatwiach stalowych (rys.

Płyty przykręca się wkrętami z łbem sześciokątnym przez uprzednio nawier-

cony otwór. Uszczelnienie stanowią sprężyste podkładki neoprenowe.

Uwaga! Płyty tego ro-
dzaju muszą posiadać
możliwość swobodnych
odkształceń termicznych,
w związku z czym po
dokręceniu wkrętów do

oporu konieczne jest
ich poluzowanie o pół
obrotu.

Barwione płyty

Rys. 105.

z

falistych

a. prze-

modyfikowanych

krój poprzeczny; b.

podłużny: 1 -

faliste; bitumów są wyrobem

2 - warstwa powietrzna; 3 - powłoka uszczelniająca; 4 - bardzo lekkim i łatwym

izolacja termiczna; 5 - wkręty ocynkowane z miękkimi pod-

montażu. Przybija się

kładkami; 6 - łaty drewniane; 7 - tynk

pod-

łoża deskowego lub łat drewnianych gwoździami nierdzewnymi z uszczelkami
neoprenowymi i kapturkami ochronnymi. Przycina się je ręczną piłką do drewna.
Wadą niektórych rodzajów płyt falistych z modyfikowanych bitumów jest ich
palność. Decydując się na zastosowanie tego materiału trzeba

od pro-

ducenta czy też dystrybutora aktualnego świadectwa niepalności.

Dostępne w handlu płyty z tworzyw sztucznych w zasadzie przeznaczone

są do krycia obiektów tymczasowych lub wszelkiego rodzaju zadaszeń i wiat.
Nie zaleca się stosowania ich w budownictwie mieszkaniowym.

OBRÓBKI l OPIERZENIA BLACHARSKIE

Wykończeniowym elementem pokrycia dachowego zabezpieczającym budy-

nek przed niekorzystnym działaniem wód opadowych, są obróbki i opierzenia bla-
charskie. Najczęściej są one montowane na: styku połaci dachowej z elementami

wystającymi ponad dach (attyki, ścianki kolankowe, kominy,

dachowe, wy-

wietrzniki itp.), okapach i podokiennikach.

Obróbki i opierzenia wykonuje się z blachy stalowej ocynkowanej o grubości

0,5-0,7 mm, rzadziej z blachy cynkowej, miedzianej lub aluminiowej. Sposób ich

kształtowania należy indywidualnie opracować dla konkretnych rozwiązań

zabezpieczanych elementów budowlanych kierując

się następującymi zasadami:

- dla dachów krytych papą o pochyleniach połaci dachowych mniejszych niż

10% obróbki blacharskie muszą być

na pokrycie dachowe. Przy

pochyleniach większych niż 10% obróbki wkleja się pomiędzy warstwy papy;

— obróbki w ścianach murowanych z cegły mocuje się za pośrednictwem tzw.

wydr, czyli bruzd wykutych w murze na głębokość około 2-3 cm. Blachę
mocuje się do ściany rozmieszczanymi co około 0,5 m ocynkowanymi ha-
czykami blacharskimi. W przypadku elementów żelbetowych, np. prefabryko-
wanych kominów, opierzenie można zamocować paskiem bitumicznej folii sa-

moprzylepnej typu Izofolia;

- pod opierzenia wykonywane na powierzchniach poziomych lub prawie pozio-

mych należy ułożyć podkładkę z papy izolacyjnej lub dachowej na lepiku;

- połączenia poszczególnych arkuszy blachy powinny być wykonane na rąbek

stojący lub leżący i ewentualnie oblutowane (przy rąbkach pojedynczych);

- w przypadku mocowania obróbek i opierzeń gwoździami wbijanymi przez

blachę w kołki drewniane lub wkrętami z kołkami rozporowymi poliamidowy-
mi, każdorazowo główkę łącznika należy zakryć kołpaczkiem z blachy i ob-
wodowo oblutować;

- okapy opierzeń powinny być oddalone od lica wykończonej powierzchni

ściany o co najmniej 5 cm, co zabezpiecza mur przed zawilgoceniem wodą
spływającą z obróbki.

Na rysunkach

przedstawiono kilka

najbardziej typo-

wych obróbek i opierzeń blacharskich. Ilustrują one sposób wykończenia połaci

dachowych krytych papą. Na rysunkach od

do

pokazano przykładowe

obróbki blacharskie połaci krytych dachówkami, blachami profilowanymi oraz

Rys. 106. Przykład obróbki płaskiego zwieńczenia ścianki ko-
lankowej:
1 - obróbka blacharska; 2 - pokrycie papowe; 3 - deska

lub klocek do mocowania obróbki; 4 —

ja wypełniona

materiałem izolacyjnym; 5 - uszczelnienie kitem trwale pla-
stycznym

Rys. 107. Obróbka ściany (bez wydry); przy pochyleniu
połaci dachowej mniejszym niż 10% — pokrycie papo-

we:

1 — odbój z zaprawy cementowej; 2 — pokrycie papo-

we; 3 - pierwsza część obróbki dwudzielnej; 4 — dru-
ga część obróbki dwudzielnej; 5 — pas siatki tynkar-

skiej; 6 — tynk

Rys. 108. Obróbka przy ścianie dachu krytego papą
przy spadku połaci większym

10%:

1 — pokrycie dachowe; 2 — obróbka blacharska;

3 — haczyk blacharski; 4 — wałeczek z lepiku, asfal-
towej masy zalewowej lub kitu
go

Rys. 109. Obróbka attyki:
1 - obróbka blacharska; 2 - papa; 3 — pokrycie

dachowe; 4 — odbój z zaprawy cementowej;
5 - listwa do mocowania obróbki; 6 - styropian;
7 - lepik; 8 - attyka

Rys. 110. Obróbka okapu dachu płaskiego krytego papą na betonie: a. okap bez gzymsu;
b. gzyms w poziomie rynny; c. gzyms poniżej rynny

1 - blacha okapowa; 2 — rynna; 3 - uchwyt rynnowy; 4 - opierzenie gzymsu

Rys. 111. Przejście rury spustowej przez gzyms:
1 — rynna; 2 - króciec (sztucer) rynny; 3 — króciec (sztu-

cer) wyprowadzony z pokrycia blaszanego gzymsu; 4 - ob-

róbka blacharska gzymsu; 5 — lut; 6 — rura spustowa; 7 -
papa

Rys. 112. Obróbka komina przy kryciu dachu
papą na deskowaniu (spadek połaci większy od

1 — kołnierz z blachy; 2 — odbój; 3 — papa

Rys.

Obróbka komina murowanego przy pokryciu

dachu dachówkami: 1 — dachówka; 2 — hak mocują-
cy kołnierz; 3 — kołnierz; 4 — odbój

Rys.

Opierzenie okapu dachu krytego dachówką kar-

1 - dachówka; 2 - blacha okapowa; 3 - pas

usztywniający; 4 — deska okapowa; 5 — hak rynnowy

Rys.

Obróbka

dachu krytego da-
chówką przy murze

prostopadłym do
okapu: 1 - obróbka
blacharska; 2 - po-
krycie ceramiczne

Rys.

Opierzenia ściany kolankowej przy pokryciu blachami

fałdowymi: 1 - nakrywa ścianki z blachy stalowej powlekanej;
2 — papa podkładowa; 3 - wkręty; 4 - obróbka pionowa z

blachy stalowej powlekanej; 5 — kit

Rys. 117. Obróbka przy ścianie

szczytowej dachu krytego

płytami falistymi: 1 — płyta fa-

lista; 2 — obróbka blacharska;

3 - pas wzmacniający; 4 -

nadbitka; 5 - łata; 6 - kro-

kiew; 7 - haczyk blacharski

ELEMENTY ODWODNIENIA DACHU

Rys. 118. Opierzenie podokienni-

ka: 1 — odbój; 2 — nakładka
przykrywająca miejsce umocowa-

nia blachy; 3 — papa; (wymiary

w mm)

Kolejnym elementem zabezpieczenia budynku przed zawilgoceniem wodami

opadowymi są instalacje odwadniające połacie dachowe. Wykonuje się je
w dwóch zasadniczych systemach, a mianowicie w postaci odwodnienia do
wewnątrz lub na zewnątrz budynku. W budownictwie jednorodzinnym wykonuje

się powszechnie instalacje

na które składają się wiszące rynny oraz

rury spustowe.

Najczęściej stosowane są rynny półokrągłe o średnicach 10,15,18 i 20 cm

wykonane z blachy stalowej ocynkowanej o grubości 0,55-0,7 mm (rzadziej mon-
tuje się rynny z blachy miedzianej lub cynkowej). Średnica rynny zależy od
wielkości połaci dachowej. Przyjmuje się, że na 1

rzutu poziomego połaci

dachowej potrzeba około 0,8-1

przekroju rynny.

Rynny powinny mieć przebieg prostoliniowy (bez załamań) z niewielkim

spadkiem w stronę rury spustowej, wynoszącym od 0,5 do 2,0%. Rynny wiszące

(rys.

mocowane są do uchwytów rynnowych za pomocą tzw. wąsów, czyli

pasków z miękkiej blachy przynitowanych do uchwytu. Z reguły są one wytwa-

Rys. 119. Przykłady rozwiązań rynien wiszących blaszanych przy kryciu dachu: a. papą;

b. blachą płaską; c. elementami falistymi; d. dachówkami

1 - deska okapowa; 2 - fartuch; 3 - klamerka; 4 - uchwyt; 5 - wąs; 6 - nadbitka

krokwi; (wymiary w cm)

rżane w odcinkach o długości 1 m, które łączy się metodą lutowania. Scalone
rynny układa się na uchwytach rynnowych i mocuje się zaciskając na ich ob-
rzeżu wąsy (rys.

Spadek rynny uzyskuje się poprzez odpowiednie dogięcie

uchwytów. Końcowe odcinki rynien zakończone są denkami z blachy. Odprowa-
dzenie wody z rynny do rury spustowej odbywa się za pomocą krućców wspor-
czych, tzw. sztucerów (rys.

Rys. 120. Mocowanie rynny do

c. za pomocą wąsa; d. na zawój

1 - wąs

Rys. 121. Sposoby mocowania
rur spustowych i zabezpieczenia

przed osuwaniem się : a. trój-
kącikiem; b. obrączką; c. pa-
skiem blachy przylutowanym do
rynny

Rys. 122. Końcówka
rury spustowej nad

terenu:

1 -

usztywniająca;
2 — pierścienie

wzmacniające

Rys. 123. Połączenie
blaszanej rury spu-
stowej z żeliwną:

1 - rura blaszana;

2 — kołnierz;
3 — uszczelnienie;
4 — rura żeliwna

W instalacjach blaszanych ru-

ry spustowe z reguły wykonuje
się z tego samego materiału co
rynny. Przekrój rury powinien wy-
nosić nie mniej niż 3/4 przekroju
rynny, a średnica nie powinna
być mniejsza niż 10 cm. Zasad-
niczo jedna rura spustowa po-
winna odprowadzać wodę z od-
cinka rynny nie dłuższego niż
20 m. Rury przytwierdzane są do
ściany za pomocą specjalnych
uchwytów. Sposób ich mocowa-

nia pokazano na rysunku 121.

Woda z rur spustowych mo-

że być odprowadzona bezpo-
średnio na powierzchnię przyleg-
łego terenu lub do kanalizacji de-

Rys. 124. Elementy składowe rynien i rur spustowych
z tworzyw sztucznych

Oprócz rynien i rur

z blachy sta-

lowej ocynkowanej (cynko-
wej, miedzianej) coraz
chętniej stosowane są ryn-
ny i rury spustowe z two-

rzyw sztucznych. W sprze-
daży dostępne są zestawy

z pełnym asorty-

mentem elementów uzupeł-
niających niezbędnych do

wykonania instalacji (den-

ka,

od-

gałęzienia oraz uchwyty
przystosowane do monto-
wania różnych elementów

konstrukcji dachowej).
Przykładowy,
mentowy zestaw elemen-

obrazuje rysunek 124.

Poszczególne elementy ry-
nien i rur spustowych
z tworzyw sztucznych łą-
czy się ze sobą metodą

klejenia.

Rynny plastikowe,

w przeciwieństwie do bla-

szanych, w zasadzie nie
wymagają konserwacji, np.
malowania. Ich naprawy są

nieskomplikowane. Produ-

STOLARKA BUDOWLANA

STOLARKA OKIENNA

Okno, jako element przegród zewnętrznych budynku, musi spełniać wiele róż-

nych, często sprzecznych, funkcji. Do najważniejszych z nich można zaliczyć:

- zapewnienie oświetlenia pomieszczeń światłem naturalnym;
- zapewnienie prywatności oraz kontaktu wzrokowego z otaczającym środowis-

kiem naturalnym;

- kształtowanie wyglądu zewnętrznego budynku;
- zabezpieczenie obiektu przed wpływami środowiska zewnętrznego.

Pierwsze trzy wymienione czynniki w zasadzie skłaniają do

du-

żych powierzchni przeszklonych. Natomiast czwarty ogranicza ich wielkość, po-
nieważ okna muszą zabezpieczać budynek i znajdujące się w nim pomieszczenia
przed: nadmiernymi stratami ciepła, przenikaniem wody opadowej, nadmiernym
przewietrzaniem (infiltracją powietrza), nadmiernym nasłonecznieniem i tym sa-
mym przegrzaniem pomieszczeń, a także hałasem. Równocześnie, jako element
systemu wentylacji naturalnej, okna muszą zapewniać napływ powietrza do
wnętrza pomieszczeń. Projektując okna

mieć świadomość, że powierzchnie

przeszklone charakteryzujące się dużym współczynnikiem przenikania ciepła

k stanowią główne źródło strat ciepła w budynku.

Po latach dostępu jedynie do krajowej, drewnianej, stolarki okiennej obecnie

inwestor staje przed możliwością wyboru optymalnego, dostosowanego dla swo-
ich potrzeb i możliwości finansowych, typu okien. Aktualnie na rynku dostępne

są okna: drewniane produkcji krajowej wy-
konywane fabrycznie (tzw. stolarka typo-

wa), drewniane zamawiane indywidualnie

u wytwórcy (często rzemieślnika), z two-
rzyw sztucznych (produkowane w kraju
głównie z profili dostarczanych przez pro-

ducentów zachodnich) oraz aluminiowe.

Rys. 125. Elementy składowe okien

Rys. 126. Podział okien z uwagi na liczbę
płaszczyzn podziałowych: a. jednodzielne;
b. dwudzielne; c. trójdzielne

Okna, których zasadnicze elementy składowe pokazano na rysunku

mogą występować jako jednodzielne, dwudzielne lub trójdzielne (rys.

Po-

dział z uwagi na sposób otwierania ilustruje rysunek 127.

Na rysunku 128. przedstawiono zasadnicze wymiary:

— otworu w mu-

rze;

— zewnętrzne ościeży; S, H — okna w świetle ościeżnicy.

Z uwagi na niską izolacyjność, niedostateczną szczelność oraz stosunkowo

małą trwałość, aktualnie niemal zaprzestano produkcji okien ościeżnicowych, pół-
skrzynkowych, czy też popularnych w okresie międzywojennym, skrzynkowych.

W kraju od połowy lat pięćdziesiątych stosowano okna zespolone, zwane także
szwedzkimi, które w kolejnych lalach modyfikowano i ulepszano (rys.

Pomimo znacznego postępu polegającego między innymi na zastosowaniu

drewna klejonego, typowa stolarka drewniana z reguły charakteryzuje się stosun-
kowo niską jakością drewna i okuć. Często posiada gorszą izolacyjność ter-
miczną niż wymaga tego aktualna norma cieplna. Nawet przy stosowaniu obwo-
dowych uszczelek typowa stolarka jest relatywnie mało szczelna i słabo chroni

pomieszczenia przed infiltracją powietrza. Czasami nie gwarantuje nawet dostate-
cznej szczelności na przenikanie

zwłaszcza podczas opadów

Rys. 127. Kierunki i sposób otwierania okien: a. rozwie-

b. uchylne; c. rozwieralno-uchylne; d. odchylne;

e. przechylne; f. obrotowe

Rys. 128. Oznaczenia zasad-
niczych wymiarów okien

nych połączonych z silnym wiatrem. Okna drewniane wymagają prowadzenia sy-

stematycznej konserwacji — malowania. Powtarzalność rozwiązań wprowadza
monotonię wyglądu budynków. Niewątpliwymi zaletami okien typowych jest ich

dostępność oraz stosunkowo niska cena.

Rys. 129. Okno zespolone; drewniane typu "Standard"

a. przekrój pionowy; b. przekrój poziomy

Proponowane przez wielu różnych producentów i dystrybutorów okna z two-

sztucznych umożliwiają stosowanie dowolnych kształtów, wymiarów i spo-

sobów otwierania. Szeroka jest też oferta w zakresie kolorystyki. Oprócz profili

produkowane są również

w których z reguły

powierzchnia profilu pokryta jest kolorową folią. Jedynie profile firmy

Veka posiadają warstwę zewnętrzną trwale połączoną z pozostałym materiałem

poprzez

ekstrudowanie. Białe powierzchnie od

złudzenie jego wydłużenia i lepiej harmonizują z
wnętrz.

Okna z tworzyw sztucznych z reguły charakteryzują się dobrą izolacyjnością

termiczną i akustyczną, dużą szczelnością na działanie wiatru i wody opadowej.
Wadami proponowanych rozwiązań są: stosunkowo wysoka cena oraz znaczne

ograniczenie napływu powietrza do pomieszczenia. Ten ostatni problem jest
szczególnie istotny przy stosowanym w Polsce systemie wentylacji grawitacyjnej
pomieszczeń, w którym nie przewiduje się wykonywania kanałów nawiewnych

i wywiewnych w każdym pomieszczeniu, a ograniczającym się jedynie do wywie-

wu zużytego powietrza kanałami wywiewnymi umieszczonymi w kuchniach i po-

mieszczeniach sanitarnych. Nawiew

powinien odbywać się poprzez

nieszczelności stolarki okiennej. Stąd też zastosowanie okien o dużej szczelności

prowadzi do znacznego zmniejszenia skuteczności wentylacji ze wszystkimi kon-
sekwencjami tego stanu, takimi jak: zwiększenie stężenia substancji toksycznych
czy też radonu. Radon powstaje w wyniku promieniotwórczego rozpadu atomów
radu zawartego w większości otaczających nas materiałów, np. w cegle,
glinie itp. Radon znajduje się w powietrzu i w większych stężeniach gromadzi

się w pomieszczeniach zamkniętych, słabo wentylowanych.

W przypadku okien z tworzyw sztucznych napływ powietrza do pomieszczeń

można zapewnić poprzez stosowanie specjal-
nych profili z

wentylacyjnymi o regu-

lowanym ręcznie lub automatycznie przekroju

(w kraju profile

w zasadzie są

niedostępne) lub poprzez montaż tzw. okuć
rozhermetyzowujących okna.

Rys. 130. Profile okienne wytwa-
rzane przez firmę

Rys. 131. Profile okienne firmy Veka

Na rynku krajowym dominują głównie okna montowane w Polsce z profili do-

starczanych przez producentów zachodnich. Na rysunkach 130. i 131. pokazano

przykładowo rozpowszechniane w kraju profile firm zachodnich. Jedynym wy-

twórcą profili na terenie kraju jest polsko-austriacka firma Thermoplast.

Otwarcie krajowego rynku spowodowało nie tylko zmianę tradycyjnego two-

rzywa konstrukcyjnego ościeżnic i skrzydeł

ale również technik szkle-

nia. Powszechnie, we wszystkich rodzajach stolarki okiennej, stosowane są jedno
lub dwukomorowe szyby zespolone, w których między dwoma lub trzema taflami
szkła znajduje się, poprawiająca izolacyjność cieplną okna, zamknięta
czasami wypełniona gazami szlachetnymi. Oprócz tradycyjnego szkła okiennego
ciągnionego do wytwarzania szyb zespolonych stosowane jest szkło typu

lepszych własnościach termoizolacyjnych. Ponadto producenci proponują szy-

by zespolone, w

na szkło naniesiona jest dodatkowo specjalna powłoka

refleksyjna o niskiej emisyjności, przepuszczająca promieniowanie słoneczne

równocześnie odbijająca promieniowanie niskotemperaturowe emitowane z po-

mieszczenia. Fabrycznie montowane są również folie antywłamaniowe utrudniają-
ce zbicie szyby. Wszystkie wyżej wymienione ulepszenia pociągają za sobą
zmniejszenie strat ciepła poprzez przezroczystą powierzchnię okna, ale
i zwiększają cenę.

Dokonując wyboru rodzaju szyby inwestor musi odpowiedzieć sobie na za-

sadnicze pytanie czy jest skłonny ponieść dodatkowe koszty inwestycyjne, aby
w późniejszym okresie mniej płacić za eksploatację obiektu.

Nowoczesne okna, zarówno drewniane ze skrzydłami jednoramowymi jak i te

z tworzyw sztucznych, wyposażone są w okucia obwiedne, które umożliwiają
zmianę sposobu otwierania skrzydła (rozwieralne, obracalne lub uchylne) poprzez
zmianę

klamki. Okna z tworzyw sztucznych czasami wyposażone są

w okucia rozhermetyzowujące, zmniejszające ich szczelność i tym samym zapew-

niające napływ powietrza do pomieszczenia bez konieczności otwierania skrzydeł.
Spotykane są również okucia antywłamaniowe, np. firmy Siegenia, które skutecz-
nie zabezpieczają przed wyważeniem lub otwarciem skrzydła po wybiciu szyby.

Kolejnym elementem decydującym o poprawności funkcjonowania, niezależnie

od rozwiązania materiałowo-konstrukcyjnego, jest ich właściwe zamocowanie
w otworze okiennym i uszczelnienie styku ściana — ościeżnica. W przypadku
okien drewnianych zamocowanie ościeżnicy do muru dokonywane jest za po-

mocą haków ościeżnicowych lub za pośrednictwem wkrętów z łbem sześ-
ciokątnym, czy też

gwoździ przechodzących przez ościeżnicę. W miejscu

mocowania w murze powinien być umieszczony trapezowy

drewniany. Kla-

syczne uszczelnienie styku ściana — ościeżnica drewniana stanowi sznur kono-
pny. W celu zabezpieczenia drewna przed zawilgoceniem ościeżnica powinna być
dodatkowo pokryta na obwodzie papą izolacyjną. Ponieważ powyższy sposób

uszczelnienia nie gwarantuje pełnej szczelności, dlatego przestrzeń pomiędzy
ościeżnicą i murem wypełnia się pianką poliuretanową, np. typu Macroflex.

Osadzenie okien z tworzyw sztucznych wymaga większej staranności, niż

w przypadku drewnianych. Łatwo można uszkodzić lub zdeformować ościeżnicę.
Sposób zamocowania skrzydeł w murze określa producent. Powinien on również

odpowiednich łączników. Obecnie dominują dwa sposoby mocowania,

a mianowicie: za pomocą łączników z profilowanych płaskowników ze stali nie-
rdzewnej oraz specjalnych kołków rozprężnych. Przykłady mocowania pokazano

rysunkach 132. i 133.

Niezależnie od przyjętego sposobu mocowania, uszczelnienie styku

wykonywane jest za pomocą samopęczniejącej pianki poliuretanowej.

Rys. 132. Zamocowanie okna przy
pomocy

rozprężnych

Rys. 133.

okien za

pomocą łączników

Ponieważ tworzywo to w kontakcie z powietrzem zewnętrznym ulega starzeniu,
należy je zabezpieczyć kitem silikonowym. Od wewnątrz pomieszczenia styk

ściana — ościeżnica należy wykończyć

listwami ozdobnymi.

usz-

czelnienie styku ościeżnica — mur
przedstawia rysunek 134.

W przypadku stosowania okien

z tworzyw sztucznych należy wykonywać
węgarki o szerokości

cm (rys. 135).

Rys. 134. Przykład uszczelnienia styku mur

— ościeżnica

Rys. 135. Zalecane wymiary
i otworu okiennego

Na koniec kilka rad praktycznych. Jeśli inwestor zdecyduje się na poniesienie

większych nakładów (dochodzących lub nawet przekraczających 100%) na zakup

nowoczesnej stolarki z tworzyw sztucznych to musi zwrócić uwagę na następu-

jące elementy:

— profile, z których wykonane są ościeżnice i skrzydła okienne, powinny

charakteryzować się małą odkształcalnością (firmy zachodnie, jak np. Plus
Plan, Rehau, Veka, Thyssen,

itd, czy też krajowe Thermoplast sto-

sują profile wzmocnione wkładkami z kształtowników zimnogiętych);

— izolacyjność termiczna okien powinna być możliwie jak najlepsza, tzn.

współczynnik przenikania ciepła k powinien być mniejszy niż 2,0

- stolarka okienna jest tym lepsza im ma mniejszy współczynnik infiltracji po-

wietrza;

— o wyborze konkretnego rozwiązania powinna również decydować; łatwość

montażu i uszczelnienia połączenia ściana — ościeżnica, niezmienność bar-

wy i kształtu w czasie, rodzaj i jakość okuć budowlanych.

Proponowane rozwiązania

okien muszą posiadać

stosowne aprobaty lub atesty dopuszczające je do stosowania w budownictwie

wydane przez

w Warszawie.

Nowością w zakresie stolarki okiennej są okna do poddaszy, zastosowanie

których nie wymaga wykonania tzw.

charakterystycznych dla poddaszy

użytkowych z oknami tradycyjnymi. Mocuje się je w połaci dachowej bezpo-

średnio do krokwi. Takie usytuowanie zapewnia lepsze oświetlenie pomieszczenia,

a stosowane systemy uszczelnień zabezpieczają przed przenikaniem wody opa-

dowej do ich wnętrza.

Na rynku aktualnie dostępne są okna importowane firm Velux, Roto oraz

krajowe, np. firmy Fakro z Nowego Sącza, które posiadają podobną konstrukcję.
Różnią się jednak jakością i ceną. Natomiast importowane, np. firmy Velux, wy-
konane są z impregnowanego drewna klejonego (co zapewnia stałość wymiarów
i niezmienność kształu elementów składowych) zabezpieczonego od zewnątrz
blachą aluminiową trwale barwioną. Dostarczane przez producenta kołnierze

wykonanie szczelnych połączeń praktycznie z każdym materiałem po-

Zastosowane okucia pozwalają na ich uchylanie, jak i obustronne

umycie bez konieczności wychodzenia na dach. W górnej części umieszczona

jest dodatkowo kratka wentylacyjna zapewniająca nawiew powietrza nawet przy

zamkniętym oknie. Wymiary zewnętrzne tych okien dostosowane są do

najczęściej występujących rozstawów krokwi. Wyposażenie dodatkowe ww. okien

do poddaszy stanowią rolety ograniczające nasłonecznienie.

Konstrukcje wytwarzane w kraju z reguły wykonywane są z drewna litego, co

nie w pełni zabezpiecza elementy drewniane przed ewentualnymi deformacjami,
czy też pęknięciami strukturalnymi i nie posiadają, przynajmniej aktualnie, kratek

wentylacyjnych. Do szklenia stosowane są szyby jednokomorowe z taflami ze

szkła ciągnionego. Ich zaletą jest niższa o około 20-30% cena.

STOLARKA DRZWIOWA

Drzwi są elementem budynku spełniającym funkcję ruchomej przegrody za-

pewniającej swobodną komunikację poziomą pomiędzy pomieszczeniami, względ-

nie pomieszczeniami a środowiskiem zewnętrznym.

Zasadnicze elementy skrzydła drzwiowego i ościeżnicy

ilustruje rysunek 136.

Z uwagi na lokalizację rozróżnia się drzwi zewnętrzne

(stanowiące element przegród zewnętrznych) oraz we-

wnętrzne, które dzieli się na wejściowe do lokali, np.

umożliwiające komunikację pomiędzy klatką schodową

Rys. 136. Elementy skrzydła drzwiowego i ościeżnicy: 1 — skrzy-

dło; 2 - ościeżnica; 3 - ramiak; 4 - świetlik; 5 - szczeblina;

6 — nadproże; 7 — stojak; 8 — próg

i mieszkaniami oraz wewnątrzlokalowe —

ze sobą poszczególne pomie-

szczenia usytuowane w obrębie jednego mieszkania. W zależności od położenia

w

przeznaczenia pomieszczeń i funkcji użytkowej drzwiom stawiane są

różne wymagania dotyczące między innymi:

izolacyjności termicz-

nej i akustycznej, odporności ogniowej, estetyki i trwałości.

Drzwi zewnętrzne powinny dawać każdemu człowiekowi poczucie bezpieczeń-

stwa i dlatego muszą charakteryzować się znaczną odpornością na uderzenia

oraz włamania. Wymagania te z reguły gwarantuje odpowiednio mocna konstruk-

cja skrzydeł, okucia i zamki oraz specjalne urządzenia antywyważeniowe i syg-

nalizacyjne. Drugim, nie mniej ważnym, wymogiem jest ich

termiczna.

Jako element przegrody zewnętrznej powinny zabezpieczać obiekt przed nadmier-

nymi stratami ciepła. Obowiązująca obecnie norma

zaleca sto-

sowanie drzwi zewnętrznych charakteryzujących się współczynnikiem przenikania
ciepła k nie większym niż 3,0

Rys. 137. Podział drzwi z uwagi na spo-
sób otwierania: a. rozwierane prawe;

b. rozwierane lewe; c. wahadłowe;
d. przesuwne; e. składane; f. podnoszo-
ne

Wymagania stawiane drzwiom wewnętrznym, szczególnie wewnątrzlokalowym,

w zasadzie sprowadzają się do zaspokojenia odczuć estetycznych i funkcjonalnych,

dotyczących np. oświetlenia pośredniego pomieszczeń komunikacyjnych

(z

wentylacji nawiewnej (do kuchni lub pomieszczeń sanitarnych).

W zakresie wymagań estetycznych muszą być dostosowane do charakteru po-

mieszczenia, jego funkcji oraz uwarunkowań higienicznych.

Z uwagi na sposób otwierania dzieli się je na rozwieralne, wahadłowe, prze-

suwane, składane i podnoszone (rys.

Konstrukcja oraz sposób otwierania w zasadzie powinny być dostosowane

do układu funkcjonalnego budynku oraz przewidywanego przeznaczenia pomie-
szczenia. Przy stosowaniu drzwi rozwieralnych należy zwrócić szczególną

na kierunek ich otwierania. Do pomieszczeń sanitarnych oraz pomieszczeń,

w których zainstalowane są źródła ognia drzwi powinny otwierać się na zewnątrz,

a kierunek otwierania musi zapewniać swobodne opuszczenie pomieszczenia

w przypadku zagrożenia pożarowego. Drzwi wahadłowe w budynkach mieszkal-

nych montowane są bardzo rzadko. Przesuwane i składane, zwane harmonijkowy-

mi, stosowane są w

kiedy w pomieszczeniu brakuje powierzchni

na ich otwarcie lub, gdy chcemy okresowo połączyć dwa pomieszczenia. Pod-

noszone są z reguły wykorzystywane w garażach czy też usytuowanych w przy-

ziemiu pomieszczeniach warsztatowych.

Pod względem konstrukcyjnym

się drzwi płycinowe, płytowe, klep-

deskowe i ażurowe. W budownictwie mieszkaniowym najczęściej stosowa-

ne są drewniane, rzadziej

z tworzyw

czy też

metalowe, np. aluminiowe.

Skrzydła drzwi zewnętrz-

nych z reguły wykonane są

jako klepkowe z naświetlem

lub bez (rys.

względ-

nie płycinowe
ocieplone od wewnątrz. Ja-
ko wewnętrzne przeważnie

stosowane są drzwi płyci-
nowe wykonywane indywidu-
alnie lub typowe płytowe,
których konstrukcję przed-

stawiono na rysunku 139.
Indywidualnie stosuje się
drzwi przesuwane, których
konstrukcja zbliżona jest do
płycinowych z zastosowa-
niem dużej liczby elementów
przeszklonych. Wymagają

one montowania specjalnych
okuć.

rozwiąza-

Rys. 138. Drzwi klepkowe: a. widok; b. przekrój piono-

wy; c. przekrój poziomy: 1 — ościeżnica; 2 — ramiak;
3 — klepki zewnętrzne; 4 — klepki wewnętrzne;

5 -

pilśniowa twarda; 6 - papa lub folia

Rys. 139. Typowe drzwi
płytowe: a. fragment prze-

kroju drzwi przylgowych;
b. fragment przekroju drzwi
bezprzylgowych; c. przykła-

dowe wypełnienie

1 - ościeżnica; 2 - płyta

pilśniowa twarda; 3 — wy-
pełnienie; A — ramiak;
5 — listwa plastikowa;

6 - szyba

Rys. 140. Drzwi drewniane

przesuwane:
a. widok;
b. przekrój pionowy

nie drzwi przesuwanych pokazano na
rysunku 140.

Drzwi składane, stosowane jako

zamknięcie otworów o znacznej szero-
kości, najczęściej wykonywane są na
zamówienie według indywidualnych pro-
jektów. Poszczególne skrzydła, których
szerokość dochodzi do

cm, mają

przeważnie konstrukcję ramową z wy-
pełniającymi jej wnętrze przeszkleniami
ze szkła wzorzystego. Są one pod
względem konstrukcyjnym zbliżone do

Do zamknięcia otworów

o stosunkowo niewielkiej szerokości

(dochodzącej do około 1,5 m) można

zastosować dostępne w handlu drzwi

harmonijkowe zróżnicowane pod

względem sposobu przesuwania, kon-

strukcji i materiałów.

Z uwagi na sposób przesuwu dzielimy je na zawieszone lub z obustronnym

prowadzeniem. Pierwsze z nich nie wymagają wykonania progu, ale mogą ulegać
przemieszczeniom poziomym — są mało stabilne. Przy stosowaniu drzwi z obu-
stronnym prowadzeniem musimy się liczyć z koniecznością wykonania utrudniają-
cego poruszanie się progu i możliwością ciągłego zanieczyszczania prowadnicy.

Drugim czynnikiem mającym istotny wpływ na trwałość i prawidłowe funkcjono-

wanie drzwi harmonijkowych jest sposób łączenia poszczególnych elementów

składowych.

ŚCIANKI MUROWANE

Są przegrodą niekonstrukcyjną spełniającą funkcję oddzielenia wizualnego,

czasami akustycznego między dwoma pomieszczeniami. Muszą być one odporne
na uderzenia oraz zdolne do przeniesienia niewielkich obciążeń skupionych, np.
ciężaru instalacji i urządzeń sanitarnych, szafek o ciężarze do 40 kg itp. W do-

mach jednorodzinnych, wznoszonych w technologii tradycyjnej udoskonalonej lub

w technologiach zbliżonych, najczęściej stosowane są ścianki działowe z elemen-
tów ceramicznych, tj. cegły ceramicznej dziurawki albo pełnej o grubości 6,5 lub

12 cm, cegły kratówki o grubości 12 cm albo z płytek o grubości 6 i 12 cm

z betonu komórkowego (siporeksu). Ścianki, na których zawieszone będą urzą-
dzenia sanitarne oraz np. termy elektryczne, ciężkie szafki itd. muszą posiadać

grubość 12 cm.

Do wykonania ścianek ceramicznych stosujemy cegły o minimalnej wytrzy-

małości 5,0

(50

na zaprawie cementowo-wapiennej lub cementowej.

Ścianki działowe o grubości 6,5 cm wyższe niż 3,0 m i dłuższe niż 3,5 m

winny być zbrojone

2 x 20 (30) mm (tzw. bednarką) lub prętami

stalowymi o średnicy 6-10 mm. Przykładowe rozwiązanie ścianek działowych ce-

ramicznych ilustruje rysunek

ŚCIANKI SZKIELETOWE

Ostatnio coraz częściej stosowane są lekkie ścianki składające się ze szkie-

letu drewnianego lub stalowego, do którego mocowane są za pomocą wkrętów
nierdzewnych płyty

Płyty te mogą być stosowane zarówno

w pomieszczniach

jak i w pomieszczeniach o podwyższonej wilgot-

ności (łazienki, ubikacje, kuchnie) pod warunkiem zastosowania płyt wodoodpor-

nych.

Niewątpliwą zaletą ścianek działowych z płyt

na szkie-

lecie drewnianym lub stalowym jest ich mały ciężar. Powierzchnia płyt (poza
koniecznością

ich styków) jest od razu wykończona, tzn. nie

trzeba jej tynkować. Wadami tego rozwiązania

są:

nośność (wszelkie urządzenia lub sprzęty muszą być zamocowane do szkie-

letu) oraz mała odporność na uderzenia.

TYNKI

Tynki, zwane inaczej wyprawami, są powłokami z zapraw pokrywającymi lub

kształtującymi powierzchnie przegród pionowych i dolnych powierzchni przegród
poziomych (ścian, stropów, filarów, widocznych części belek

Tynki stosuje-

my w celu: nadania powierzchni estetycznego wyglądu, uzyskania wymaganej

faktury albo gładkiej powierzchni przygotowanej do malowania, kształtowania form

architektonicznych, zabezpieczenia budynku i jego poszczególnych elementów
przed wpływami czynników atmosferycznych, zabezpieczenia elementów palnych

przed ogniem oraz zapewnienia w pomieszczeniach właści-

mikroklimatu.

Wymagania stawiane tynkom uzależnione są od miejsca ich usytuowania.

W przypadku zewnętrznych podstawową funkcją będzie zabezpieczenie ściany

Przed działaniem czynników atmosferycznych, natomiast od tynków

ściennych czy też sufitowych wymaga

aby przyjęte rozwiązanie

umożliwiało swobodną wymianę wilgoci (tzw. oddychanie przegrody) oraz
zabezpieczało drewniane czy też metalowe elementy przegród przed działaniem
ognia.

W zależności od rodzaju stosowanej zaprawy rozróżnia się

wapienne,

cementowo-wapienne, cementowe, gipsowe, wapienno-gipsowe, plastyczne oraz
na bazie żywic syntetycznych. Często w jednej wyprawie

występuje

kilka rodzajów zaprawy, np. podkład, zwany obrzutką (lub szprycą) wykonywany

jest z zaprawy cementowej, druga warstwa tynku — narzut z zaprawy cemento-

wo-wapiennej, a ostatnia warstwa wykończeniowa z zaprawy gipsowej lub wa-

pienno-gipsowej.

Ze względu na liczbę warstw oraz fakturę, czyli wygląd zewnętrzny, tynki mo-

żna podzielić na: zwykłe

lub trójwarstwowe, specjalne o zróżnico-

wanej fakturze (wypalane, filcowane, kamyczkowe, nakrapiane, boniowane), szla-
chetne — cyklinowane, kamieniarskie, nakrapiane, zmywane, sgrafito, sztablaturę

i stiuki.

Podział tynków zwykłych najczęściej stosowanych do wykańczania powierz-

chni przegród wznoszonych metodami tradycyjnymi przedstawiono w tabeli 10.

TABELA 10

Podział i charakterystyka tynków

Odmiana

tynku

Tynki
surowe

Tynki
pospolite

Tynki
doborowe

Tynki
wypalane

Kategoria

tynku

0

l

la

II

III
IV

IVf

IVw

Charakterystyka tynku

narzut jednowarstwowy, bez wyrównania
narzut jednowarstwowy, wyrównany kielnią
narzut jedno- lub dwuwarstwowy, ściągany pacą

tynk

wyrównany od ręki, ale jednolicie

zatarty packą
tynk

zatarty packą na ostro

tynk trójwarstwowy, gładki zatarty packą
tynk trójwarstwowy, o powierzchni starannie
wygładzonej packą i zatartej packą obłożoną filcem

tynk trójwarstwowy, z ostatnią warstwą z samego ce-
mentu zatartą packą stalową

Trwałość tradycyjnej wyprawy tynkarskiej w głównej mierze uzależniona jest

od właściwego przygotowania podłoża.

Mury ceglane przewidziane do

muszą być murowane na

niewypełnione, tzw. puste, spoiny (powierzchnia zaprawy w spoinie cofnięta

w stosunku do lica cegieł o około 5 mm). Elementy betonowe lub żelbetowe

przewidywane do tynkowania, powinny być wykonywane w deskowaniach z nie-
struganych desek lub ich powierzchnie należy mechanicznie schropowacić po-
przez porysowanie, dłutowanie itp. Elementy budowlane wykonane z materiałów
charakteryzujących się brakiem lub niewielką przyczepnością do zaprawy,
a w szczególności z drewna, stali i innych metali, przed otynkowaniem należy
zabezpieczyć siatką murarską lub siatką Rabitza. Dawniej przy tynkowaniu ele-

mentów drewnianych stosowano również maty z trzciny oraz listewki. Wszelkie
styki dwóch materiałów o zróżnicowanych współczynnikach rozszerzalności ter-
micznej należy zabezpieczyć paskami siatki o minimalnej szerokości 20 cm mo-

cowanymi do obu materiałów.

Oprócz przedstawionych powyżej tynków wykonywanych metodami tradycyj-

nymi we współczesnym budownictwie coraz szersze zastosowanie znajdują wy-
prawy pocienione o grubości 3-5 mm z zapraw wytwarzanych na bazie wodnych
dyspersji żywic syntetycznych, np. polioctanowinylowych, silikonowych, akrylo-

wych itp. Wyprawy takie układane mogą być na podłożach betonowych lub na

materiałach izolacji termicznych, np. styropianie. W tym

przypadku masę

tynkarską wzmacnia się siatką z zabezpieczonych powłoką antyalkaliczną włókien
szklanych. Przykładowy układ warstw tynku plastycznego na materiale termoizo-

przedstawia rysunek 142.

Rys. 142. Pocieniona wyprawa tynkarska na styropianie: 1- ma-

sa klejąca; 2 - siatka z włókien szklanych z powłoką antyalka-
liczną; 3 — warstwa gruntująca; 4 — tynk żywiczny

Obecnie na rynku dostępne są różne rodzaje

plastycznych wypraw tynkarskich zarówno produ-
kcji zagranicznej jak i, w zasadzie nie ustępujące
im pod względem jakościowym, wyroby krajowe.
Produkty te, a najczęściej zestawy produktów, są

zróżnicowane pod względem własności oraz ich

przeznaczenia, dlatego też w przypadku zastoso-

wania pocienionych tynków plastycznych konie-
czne jest dokonanie wnikliwej analizy mającej na
celu wybranie właściwego rozwiązania materia-
łowego. Przy wykonawstwie tego typu wypraw
należy ściśle przestrzegać zaleceń producentów.
Oczywiście używane materiały muszą być dopu-
szczone do stosowania w budownictwie.

INFORMACJE OGÓLNE

Podłogą nazywamy wielowarstwowy element budowlany mający za zadanie

wykończenie poziomych przegród w budynku, nadanie im żądanych własności
techniczno-użytkowych, estetycznych oraz

Wierzchnia warstwa

Podłogi, stanowiąca jej zewnętrzne wykończenie, nosi nazwę posadzki niezależnie

z jakiego jest wykonana. Ogólny schemat podłogi z podziałem na

Poszczególne warstwy przedstawiono na rysunku 143.

Rys. 143. Schemat

ogólny budowy
podłogi

Rzeczywisty

warstw w podłodze uzależniony jest od jej położenia

w budynku, przeznaczenia pomieszczenia, a

wymagań

wych i estetycznych jakie powinna spełniać.

W domach jednorodzinych najczęściej występują dwa podstawowe typy,

a mianowicie: podłogi na gruncie oraz na stropach

Pomimo

zastosowania identycznego materiału posadzkowego różnią się one budową war-
stwową podkładu. Podłogi na gruncie muszą dodatkowo chronić budynek przed
wilgocią i nadmiernymi stratami ciepła. Zatem umieszcza się w nich warstwę izo-

lacji przeciwwilgociowej lub przeciwwodnej i materiał termoizolacyjny. W celu za-
bezpieczenia podłogi na gruncie przed wilgocią na utwardzonym i nieod-

które najczęściej stanowi 10-20 cm warstwa ubitego gruzu

zatartego 5-10 cm warstwą zaprawy cementowej o wytrzymałości 8,0

(daw-

niej zaprawa cementowa marki 80), układana jest warstwa izolacyjna, np. 2 x pa-
pa izolacyjna na lepiku. Jeśli projektowane jest jej umieszczenie poniżej poziomu
zalegania wód gruntowych, to zachodzi konieczność wykonania ciężkich izolacji

minimum 3 x papa na lepiku. W takich przypadkach rozwiąza-

nie techniczne wymaga sporządzenia indywidualnego projektu, który oprócz
określenia niezbędnej liczby warstw izolacyjnych powinien określić sposób zrów-
noważenia wyporu wody (warstwa balastująca lub płyta żelbetowa oparta na
ścianach).

Do wykonania izolacji termicznej podłogi na gruncie należy stosować ma-

teriały nieorganiczne, najlepiej charakteryzujące się małą nasiąkliwością, np. sty-

ropian, czy też płytę twardą z wełny mineralnej. W podłogach położonych po-

wyżej terenu oraz do 1 m

konieczne jest wykonanie izolacji termicznej

wzdłuż ścian zewnętrznych w pasie o minimalnej szerokości 1 m. Grubość war-
stwy materiału termoizolacyjnego powinna być określona na podstawie obliczeń

cieplno-wilgotnościowych. Z

3-5 cm ocieplenia. W przypadku

stosowania materiałów chłonących wodę, np. (wełna mineralna), izolacja termicz-

na powinna być zabezpieczona od góry przed zawilgoceniem warstwą ochronną,
np. 1 x papa izolacyjna na sucho z klejonymi zakładami lub folia polietylenowa
o grubości 0,2 mm.

Podłogi na stropach zwiększają ich izolacyjność akustyczną, a w przypadku

stropów nad nieogrzewanymi pomieszczeniami chronią przed nadmiernymi stra-
tami ciepła. Większość stosowanych w kraju konstrukcji stropowych, z uwagi na
zbyt mały

ma niedostateczne zdolności do tłumienia dźwięków powietrz-

nych i uderzeniowych. W celu zapewnienia komfortu akustycznego pomieszczeń

konieczne jest poprawienie tych

poprzez umieszczenie w konstrukcji

dodatkowej izolacji akustycznej.

W stropie nad nieogrzewanym

np. piwnicznym, konieczne

jest ułożenie izolacji termicznej, która równocześnie pełnić będzie funkcję izolacji

akustycznej.

Przy wykonywaniu podłóg na stropach nad pomieszczeniami o

wilgotności względnej powietrza, np. pralnie,

kotłownie itp. konieczne

jest umieszczenie pod izolacją termiczną czy też akustyczną tzw. paroizolacji,

którą może stanowić 1 x papa izolacyjna na lepiku lub folia polietylenowa.

Kolejną warstwą podłogi jest podkład pod posadzkę. Najczęściej stanowi go

warstwa zaprawy cementowej o minimalnej grubości
3,5 cm. Rzadziej stosowana jest warstwa

W pomieszczeniach

np. pralniach, łazien-

kach, w konstrukcji podłogi należy wykonać dodatkowo

warstwy zabezpieczające materiał izolacji akustycznej

lub termicznej przed ewentualnym zawilgoceniem woda-
mi przenikającymi z powierzchni posadzki. Izolację taką

najczęściej wykonuje się w postaci dwóch warstw papy
izolacyjnej na lepiku, ułożonych ze spadkiem 1-2%

w stronę kratki ściekowej. Przykładowe rozwiązanie

podłogi w pomieszczeniu mokrym ilustruje rysunek 144.

Rys. 144. Konstrukcja podłogi pływającej w pomieszczeniu mokrym: 1 - posa-

dzka; 2 — podkład; 3 - izolacja

4 — warstwa spadkowa;

5 — warstwa ochronna; 6 — izolacja akustyczna lub termiczna; 7 — strop

dzypiętrowy

Do podstawowych wymagań technicznych, stawianych posadzkom, można

zaliczyć: równość,

poziomość powierzchni, niezmienność kształtu, bar-

wy, szczelność ułożenia, prostoliniowość spoin, wytrzymałość, odporność na

ścieranie, elastyczność powierzchni, ciepłochronność (ochrona przed nadmierny-
mi stratami ciepła przez żywy organizm podczas bezpośredniego kontaktu z po-
sadzką), odporność na działanie wody oraz wilgoci (sorbcyjność) i własności ele-
ktryczne (elektroizolacyjność oraz antyelekrostatyczność) itp.

PODŁOGI Z DREWNA l MATERIAŁÓW DREWNOPOCHODNYCH

Posadzki tego typu przeznaczone są do stosowania w obiektach budowni-

ctwa mieszkaniowego i użyteczności publicznej w pomieszczeniach o małym lub
średnim natężeniu ruchu.

Drewno jako materiał organiczny korzystnie oddziaływuje na organizm ludzki,

posiada małą zdolność do pochłaniania energii cieplnej w przypadku bez-
pośredniego kontaktu ciała (np. stopy). Może być stosowane w postaci: desek

drewna litego lub klejonego warstwowo, deszczułek, płyt mozaikowych

Posadzki z desek. Najczęściej wykonywane są z drewna iglastego: sosno-

świerkowego i jodłowego rzadziej, z uwagi na cenę, z drewna modrzewio-
Grubość desek w podłogach jednowarstwowych na legarach może się

wahać od 28 do 38 mm (najczęściej 32 mm). Należy stosować deski

szerokości 8-14 cm (szersze często ulegają deformacjom). Istotnym czynnikiem

na późniejsze własności użytkowe posadzki z desek jest ich

prawidłowe obrobienie. Strona odrdzeniowa tarcicy stanowi spodnią powierzchnię.
Krawędzie podłużne powinny mieć wyfrezowane wpust lub pióro czyli elementy,
które po ułożeniu zapewniają współpracę poszczególnych desek i tym samym
zabezpieczają przed występowaniem lokalnych ugięć. Na podłogi należy
stosować drewno dobrze

a przed ułożeniem deski powinny być se-

zonowane przez kilka dni w pomieszczeniu, w którym będą montowane. Czoła

desek powinny znajdować się w odległości 2-3 cm od powierzchni ściany, co
zabezpiecza je przed zawilgoceniem oraz zapewnia możliwość ich swobodnych
wydłużeń przy okresowych zmianach wilgotności środowiska. Deski przybija się

do legarów drewnianych o przekroju, np. 6 x 6 cm, rozmieszczonych co około
50-70 cm, za pomocą gwoździ o długości 2,5-3 razy większej niż grubość przy-
bijanej deski. Gwoździe można wbijać przez deskę względnie, jeśli główki

gwoździ nie mają być widoczne, przez wpust — gwoździe wbijane są wtedy
ukośnie. Przed przybiciem kolejnej deski należy ją mocno docisnąć do wcześniej
ułożonych, np. za pomocą klinów drewnianych zapartych o klamry ciesielskie
wbite w

Po ułożeniu całej posadzki w pomieszczeniu należy ją kilkakrot-

nie zeszlifować stosując płótno ścierne o coraz drobniejszym uziarnieniu

następnie zabezpieczyć farbami olejnymi lub lakierami chemoutwardzalnymi. Do

wykończenia styku posadzka — ściana stosuje się listwy przyścienne, które mo-

cuje się gwoździami lub wkrętami do ściany.

Rys. 145. Rodzaje

podłogowych

Posadzki z deszczułek. Popularnie zwane

są parkietami. Deszczułki wykonuje się z twar-
dego drewna liściastego — dąb, buk, jesion,
wiąz, brzoza,

o różnej długości i grubości

najczęściej 16, 19 lub 22 mm. Deszczułki

podłogowe wytwarza się w czterech podstawo-

wych kształtach (rys. 145.)

Deszczułki typu

wykonywane z piórem

i wpustem, przeznaczone są do przybijania
gwoździami do podłoża drewnianego, tzw.
ślepej podłogi. Deszczułki typu

produkowa-

ne również z piórem i wpustem przystosowane są do przyklejania lepikiem lub
przybijania gwoździami. Przeznaczenie deszczułek typu

wytwarzanych z czte-

rostronnym wpustem (łączenie deszczułek na tzw. obce pióro) jest identyczne

jak deszczułek typu

Deszczułki typu P4 przytwierdzamy wyłącznie asfaltem.

Współcześnie podkładem pod posadzki parkietowe jest najczęściej warstwa

zaprawy cementowej o wytrzymałości minimalnej

MPa (dawniej zaprawa ce-

mentowa marki 80) i grubości co najmniej 3,5 cm. Wilgotność podkładu w chwili
układania parkietu nie może przekraczać 3%. Do przyklejania deszczułek należy
stosować lepiki bitumiczne lub specjalne masy klejące, np. Subit. Uwaga! Ku-

pując masę klejącą należy sprawdzić, czy jest ona dopuszczona do stosowania

w budownictwie oraz czy przeznaczona jest do posiadanego rodzaju drewna (np.

masa klejącą o nazwie handlowej Lepar może być stosowana wyłącznie do kle-

jenia deszczułek dębowych). Użycie mas klejących nie mających stosownego ate-

stu lub niezgodnie z jej przeznaczeniem może prowadzić
deszczułek oraz ich przebarwiania lub zatłuszczenia.

Deszczułki można układać według ró-

żnych wzorów (rys.

Wzdłuż ścian należy pozostawić szcze-

linę o minimalnej szerokości 10 mm. Kliny

wbite podczas układania posadzki pomię-

dzy ścianę a deszczułki bezwględnie na-

leży usunąć po stwardnieniu masy

cej, czyli przed ostatecznym wykończe-

niem posadzki.

Po ułożeniu parkietu i zamocowaniu li-

stew przypodłogowych posadzkę cyklinuje

się co najmniej trzykrotnie, zmniejszając

stopniowo ziarnistość papieru, a następnie

pokrywa lakierami chemoutwardzalnymi.

Dobierając lakier chemoutwardzalny trzeba

zwrócić uwagę na jego toksyczność okre-

ślaną przez producentów oraz na czas, po

którym

użytkować pomieszczenie.

Posadzki z płyt mozaikowych, popu-

larnie zwanych mozaiką parkietową, wyko-

nywane są z twardego drewna liściastego

tzn. dębowego,

rzadziej brzo-

zowego. Mozaika parkietowa najczęściej

sprzedawana jest w postaci płyt stanowią-
cych zestaw odpowiednio ułożonych dro-

bnych listewek o grubości 8-10 mm
bilizowanych papierem przyklejonym

licowej listewek (rys.

Z uwagi na drobnowymiarową struktu-

rę płyt, mozaika parkietowa może być

układana na podkładach z zaprawy ce-
mentowej o minimalnej wytrzymałości

8,0

(dawniej marki 80) lub z innych

materiałów o zbliżonych cechach wytrzy-

małościowych. Powierzchnia podkładu po-

winna być zatarta na ostro, bez wyraźnej

powłoki tzw. mleczka cementowego. Po-

nadto nie powinny być na niej widoczne

ziarna kruszywa o granulacji większej niż

1 mm. Wymagania dotyczące wilgotności podkładu oraz szerokości szczeliny

ścian są identyczne jak dla deszczułek posadzkowych. Wilgotność drewna

listewek powinna wynosić 8-12%. Płyty mozaikowe na kilka dni przed położeniem

sezonuje się w pomieszczeniu, w którym mają być ułożone. W czasie układania
mozaiki parkietowej temperatura w pomieszczeniu nie powinna być mniejsza niż

a wilgotność względna powietrza — nie wyższa niż 65%. Do klejenia mo-

zaiki parkietowej należy stosować specjalne kleje przeznaczone do tego typu po-

Rys. 146.

deszczułek

Rys. 147. Posadzka z płyt mozaiko-

wych: a. widok płyty mozaikowej;

b. przykładowy przekrój przez podłogę:

1 -

mozaikowa; 2 - warstwa

kleju; 3 - podkład; 4 - warstwa

ochronna; 5 - izolacja akustyczna;

6 — strop; (wymiary w cm)

sadzek, np.

Papier

listewki bezpośrednio po ułożeniu danej

płyty należy namoczyć i usunąć. Pozostawienie papieru może spowodować od-
rywanie listewek. Bezpośrednio po usunięciu papieru można dokonać ewentualnej

wymiany uszkodzonych lub gorszej jakości listewek. Wykończenie posadzki z

mozaikowych jest identyczne jak parkietu deszczulkowego.

Inne rodzaje posadzek z drewna. W pomieszczeniach mieszkalnych można

również wykonywać posadzki z desek i płyt warstwowych klejonych (np. deski

typu BAR, płyty typu Hajnówka). Spotykane na krajowym rynku rozwiązania z de-

sek, czy też

warstwowych klejonych posiadają wspólną cechę, a mianowicie

dwuwarstwową budowę, na którą składają się: cienka warstwa użytkowa z twar-
dego drewna

oraz warstwa nośna z drewna iglastego zapewniająca

nieodkształcalność elementu.

Podłogi z desek klejonych warstwowo można układać na legarach podobnie

jak deski podłogowe, względnie przyklejać do podłoża betonowego lub warstwy

izolacji termicznej.

POSADZKI NA SPOIWIE CEMENTOWYM

Posadzki na spoiwie cementowym przeznaczone są do stosowania w pomie-

szczeniach gospodarczych lub w mokrych np. łazienkach. Do tej grupy zaliczamy
posadzki z zaprawy cementowej, mieszanki betonowej, lastrykowe monolityczne
oraz z płytek lastrykowych albo betonowych. Są one twarde, charakteryzują się
znaczną odpornością na ścieranie. Z uwagi na dużą pojemność cieplną zaliczane

są do posadzek zimnych.

Posadzki z betonu lub zaprawy cementowej. Stosowane są w garażach,

piwnicach i innych pomieszczeniach gospodarczych. Podłoże pod taką posadzkę
powinno być nieodkształcalne o wytrzymałości na ściskanie minimum 11
(110

W przypadku układania zaprawy cementowej na podkładzie z ma-

teriałów odkształcalnych, np. izolacji termicznej, powinna być ona zbrojona siatką
z prętów stalowych o średnicy

mm ułożonych na krzyż w odstępach co

15-25

cm.

Zaprawę cementową, najczęściej o stosunku wagowym cementu do kruszywa

jak

układa się między łatami kierunkowymi o wysokości równej grubości war-

stwy (2-5 cm). Sposób wykonania posadzki z zaprawy cementowej ilustruje ry-

sunek 148.

Mieszankę rozprowadza się i zagęszcza przy pomocy łaty drewnianej. Po

wstępnym stwardnieniu zaprawy jej powierzchnię wygładza się packą drewnianą.

Rys. 148. Sposób wykonywania posadzki z zaprawy cementowej

W zależności od założonej lub wymaganej względami użytkowymi pomieszczenia

powierzchnię pozostawia się do całkowitego stwardnienia (posadzka

zatarta na ostro) lub dalej wygładza przy pomocy pacek stalowych uzyskując
posadzkę zatartą na gładko. Jeśli podczas zacierania powierzchnię będziemy po-
sypywali cementem i skrapiali wodą, otrzymamy posadzkę wypalaną.

Niezależnie od stopnia gładkości, posadzki z zaprawy cementowej muszą być

zdylatowane, tj. podzielone szczelinami o szerokości nie większej niż 12 mm na

pola o powierzchni do 10

w przypadku wykonanych na gruncie i 25

—

w posadzkach układanych na konstrukcjach stropowych.

Posadzki lastrykowe są uszlachetnioną odmianą posadzek betonowych. Ich

warstwę

stanowi grys kamienny połączony spoiwem cementowym. Po-

sadzki tego rodzaju mogą być wykonywane jako bezspoinowe (monolityczne) lub

układane z płytek. Lastryko wykonuje się na bazie kruszyw kamiennych ze skał
dających się szlifować i polerować, np. z marmurów, wapieni zbitych, dolomitów,

serpentynitu, granitu, bazaltu. Do mieszanek lastrykowych można

stosować cement portlandzki lub cement biały. W celu uzyskania ciekawych efe-
któw kolorystycznych do masy dodaje się specjalne barwniki. Posadzki te mogą
być układane na podkładzie cementowym o wytrzymałości na ściskanie nie

mniejszej niż 10 MPa (100

jako jedno- lub dwuwarstwowe. W jedno-

warstwowych na chropowatej powierzchni podkładu nanosi się masę
o grubości około

cm. W świeżo ułożoną masę wciska się na głębokość

12-15 mm paski dylatacyjne wykonane z materiałów, które można szlifować, np.

płaskowniki z blachy mosiężnej, płaskowniki aluminiowe, paski PCW lub w osta-

teczności paski szkła okiennego. Dylatacje powinny dzielić posadzkę na pola

o powierzchni do 4

Stwardniałą masę poddaje się wielokrotnemu szlifowaniu

aż do uzyskania jednorodnej, gładkiej powierzchni; czasami jeszcze poleruje się.

Wykańcza się ją poprzez natłuszczenie.

Posadzki lastrykowe dwuwarstwowe składają się z warstwy podkładowej

cm

zaprawy cementowej) i lastrykowej warstwy nawierzchniowej o grubości około 2 cm.

Wykonanie rozpoczyna się od ułożenia i zagęszczenia warstwy zaprawy cementowej,
na którą następnego dnia nakłada się warstwę nawierzchniową. Dalsze wykonawstwo

jest identyczne jak w przypadku jednowarstwowych.

Posadzki lastrykowe można wykonywać z produkowanych w warunkach prze-

mysłowych

które układa się na podkładzie betonowym za pośrednictwem

zaprawy cementowej.

POSADZKI Z WYKŁADZIN RULONOWYCH

Wykładziny dywanowe, przedstawione na rysunku 149. najczęściej układane

są w pomieszczeniach mieszkalnych

(pokoje). W pomieszczeniach, w któ-

rych z uwagi na sposób ich użytkowa-

nia posadzka musi być odporna na za-

149. Rodzaje

dywanowych:

a. tkane bez runa; b. tkane z runem

Pętelkowym; c. igłowe; d. klejone; e.

f. igłowane (filcopodobne)

brudzenia i

zmywalna,

kuchnie, korytarze lub sanitariaty, stosowane są

wykładziny z tworzyw

Niezależnie od rodzaju, powinny być one przy-

klejone na całej powierzchni do sztywnego, równego i gładkiego podłoża o mi-

nimalnej wytrzymałości 10 MPa. Poszczególne fazy przyklejania arkuszy pokazano
na rysunku 150.

Rys. 150. Kolejne fazy przy-
klejania wykładziny z tworzyw

sztucznych

Rys. 151. Sposób przycinania arkuszy

w miejscu ich styku

W mniejszych pomieszczeniach

(o małym natężeniu ruchu) wykładziny
można mocować za pomocą specjalnych

taśm dwustronnie klejących. Odległość

pomiędzy pasami klejącymi w zasadzie
nie powinna przekraczać 50 cm. Przy

większych rozstawach zamocowań może
występować marszczenie się wykładziny,

np. przy meblach.

W przypadku, kiedy szerokość wy-

kładziny jest mniejsza od szerokości po-
mieszczenia, zachodzi konieczność
czenia arkuszy materiału posadzkowego.
Na rysunku 151. zobrazowano prawi-
dłowy sposób przycinania arkuszy

w miejscu ich styku. Wykładziny z two-

rzyw sztucznych powinny być połączone
metodą spawania, czyli zalewania styku
roztopionym tworzywem. Miejsca połą-

czenia arkuszy wykładzin dywanowych można zabezpieczyć specjalnymi listwami
maskującymi przylepianymi lub przykręcanymi do podkładu.

POSADZKI MINERALNE

Pod tym pojęciem rozumie się posadzki wykonywane z kamieni naturalnych

i sztucznych. Stosowane są przede wszystkim w pomieszczeniach narażonych na

zawilgocenia, wymagających częstego zmywania, albo o zwiększonym natężeniu

ruchu. Są twarde, zimne, nienasiąkliwe oraz w zasadzie odporne na ścieranie.
Niektóre rodzaje charakteryzują się podwyższoną odpornością na korozję che-
miczną. Do tej grupy zaliczyć można posadzki: z płyt i płytek kamiennych, ce-
ramicznych — terakotowych, klinkierowych itp.

Posadzki z płyt i płytek kamiennych. Posadzki te należą do najładniejszych,

ale równocześnie najdroższych. Wewnątrz budynków można stosować płytki wy-
konane z marmurów, wapieni krystalicznych, granitu, andezytu, rzadziej z pia-
skowca. Powierzchnia górna płyt posadzkowych powinna być obrobiona na
gładko, a w przypadku płyt marmurowych szlifowana.

Posadzki z płyt kamiennych wykonuje się na podkładzie betonowym z beto-

nu klasy

lub na podłożu piaskowym, gdy mają być położone na zewnątrz

budynku np. na tarasach. Płyty z kamieni twardych układa się na 1,5-2 cm war-
stwie zaprawy cementowej (o stosunku wagowym cementu do piasku jak 1:3).
Do marmurów, szczególnie jasnych, należy używać zaprawy wapienno-gipsowej.
Do klejenia płyt kamiennych można również stosować kleje z surowców mineral-
nych stabilizowanych żywicami akrylowymi lub poliwinylowymi, np. produkty pol-

skiej firmy Atlas czy też niemieckiej firmy

Posadzki z płytek ceramicznych. Z uwagi na różnorodność kształtu i barwy,

charakteryzują się dużymi możliwościami

wzorniczymi. Obecnie na krajowym rynku
spotykamy bardzo wiele ofert płytek cera-

micznych podłogowych zarówno produkcji
krajowej, jak i importowanych. Wytwarzane
są one w różnych kształtach (rys. 152.)
i wielkościach. Przykładowe wzory posa-
dzek pokazano na rysunku 153.

Wymiary płytek są zróżnicowane (kwa-

dratowych od 20 do 300 mm). Płytki dro-
bnoelementowe znajdujące się w sprze-
daży są naklejone na papier (arkusze 50

x 50 cm). Większe z nich pakowane są
w owijki kartonowe lub pudełka.

Płytki ceramiczne mogą być układane

na nieodkształcalnym podkładzie z zapra-

wy cementowej o wytrzymałości minimum
8 MPa (80 kG/cm2) lub na podkładzie be-
tonowym. Mocuje się je do podkładu za

pośrednictwem zaprawy cementowej (ukła-
danie płytek metodą wciskania w świeżą
zaprawę) lub przy pomocy klejów żywicz-
nych albo dyspersyjnych produkcji krajo-

wej, np. firmy Atlas, czy też importowa-

nych, np. firmy Knauff. W przypadku sto-
sowania mas klejących należy dokładnie
stosować się do zaleceń ich producentów.
Kleje powinny być dopuszczone do stoso-

wania w budownictwie przez Państwowy*

Higieny i Instytut Techniki Budo-

wlanej.

Rys. 152. Podstawowy asortyment cera-
micznych

podłogowych: a. kwa-

dratowe; b. prostokątne; c. sześcioką-

tne; d. czworokątne (połówka sześcio-
kąta); e. pięciokątne (połówka sześcio-

kąta); f. gorsecik

Rys. 153. Przykładowe wzory posadzek
z płytek ceramicznych

W poniższym rozdziale podano kilka przykładów rozwiązań

strukcyjnych najbardziej charakterystycznych fragmentów budynku, których popra-

wne wykonanie decyduje o jego jakości,

i niezawodności.

ŚCIANA

PARTERU

Rys. 155. Przykładowe rozwiązanie materiałowo-

ściany zewnętrznej parteru budynku

podpiwniczonego

Jedno z rozwiązań materiatowo-konstrukcyjnych ściany zewnętrznej w kon-

dygnacjach nadziemnych (np. parteru) ilustruje rysunek 155.

Podobnie jak w przykładzie poprzednim zastosowano ścianę warstwową, lecz

o innym

warstw. W tym przypadku warstwę konstrukcyjną stanowi mur

z bloczków z betonu komórkowego odmiany 700 (siporeks) na zaprawie

o wytrzymałości 3,0 MPa (30

lub na zaprawie ciepło-

Część osłonową zaprojektowano z

ceramicznej pełnej, alterna-

tywnie z dziurawki lub wapienno-piaskowej. W przypadku zastosowania dobrej
jakości cegły pełnej lub wapienno-piaskowej można zrezygnować z tynku

zewnętrznego. Podobnie jak poprzednio ocieplenie ściany stanowi 8 cm warstwa
styropianu lub wełny mineralnej półtwardej w płytach. Strop międzykondygnacyjny
—

typu

Nadproża nad otworem okiennym z prefabrykowa-

nych belek

typu L-19. Stolarka okienna drewniana jednoramowa

z jednokomorową szybą zespoloną. Okno zamocowane jest do obwodowej ramy

drewnianej. Styk ościeżnica — ściana uszczelniony spienioną pianką poliureta-
nową, np. typu

Rys. 156.
rozwiązanie części
okapowej
wentylowanego

Rys. 157. Rozwiązanie strefy przyokapowej drewnianego dachu stromego

ZAGADNIENIA

Projekty związane z instalacjami sanitarnymi muszą być wykonane przez

osobę posiadającą odpowiednie uprawnienia. W celu wykonania projektów tech-
nicznych niezbędne jest pozyskanie szeregu dokumentów, a w szczególności:

— Mapy zasadniczej dziatki w skali 1:500, na której będzie zlokalizowany dom.

— Warunków technicznych

do miejskich sieci wodociągowo-kana-

lizacyjnych z Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji — jeśli ma nastąpić

takie

- Jeśli zaistnieje potrzeba pobierania wody ze studni wykopanej lub wywierco-

nej na działce, niezbędne będzie posiadanie świadectwa badania wody wy-
danego przez stację sanitarno-epidemiologiczną władną dla

terenu

do przeprowadzenia stosownych badań.

— Warunków technicznych podłączenia do sieci gazowej — o ile budynek

będzie zasilany gazem. Warunki takie wydawane są przez Okręgowy Zakład
Gazownictwa, najczęściej oddzielnie dla potrzeb

oraz

oddzielnie dla celów ogrzewania gazem pomieszczeń mieszkalnych.

Zakres projektów technicznych instalacji sanitarnych obejmować będzie:

— Projekt przyłączy

wraz z wymaganymi uzgodnieniami.

— Projekt przyłącza gazowego z niezbędnymi uzgodnieniami.
- Projekt wewnętrznych instalacji wodociągowo-kanalizacyjnych i ciepłej wody

użytkowej (bytowo-gospodarczej).

— Projekt wewnętrznej instalacji gazowej.
— Projekt instalacji centralnego ogrzewania.
— Projekt instalacji technologicznych kotłowni.

Projekty przyłączy wymagają uzgodnienia z Zespołem Uzgadniania Dokumen-

tacji (ZUD) działającym przy Urzędzie Miasta administrującym w danym

Nie wszystkie projekty muszą być wykonane dla każdego budynku, względnie

mogą tematycznie pojawić się też inne opracowania uzależnione od miejsca lo-
kalizacji domu, np. projekt przyłącza budynku do miejskiej sieci cieplnej.

Z projektantem instalacji sanitarnych inwestor powinien ustalić rodzaj rurocią-

gów, armatury, przewidywanych aparatów grzewczych, kotła centralnego ogrze-

wania, urządzenia ogrzewczego dla uzyskania ciepłej wody bytowo-gospodarczej.
W tym celu należy przeanalizować rodzaj proponowanych nowych materiałów

i porównać ich parametry z powszechnie stosowanymi. Konwencjonalne materiały

w obecnej dobie należy traktować jako dobre, ale trzeba mieć świadomość, że
wiele współczesnych przewyższa je swoimi zaletami. Tradycyjne materiały, wbrew

pozorom, powodować mogą straty w trakcie eksploatacji budynku.

Projekt w każdej branży powinien opisywać dobór urządzeń i rurociągów, ro-

dzaj armatury, izolacji oraz rodzaj proponowanych do zastosowania materiałów.

Powinny być w nim zawarte wskazania dotyczące sposobu montażu instalacji
oraz zestawienie potrzebnych materiałów. Zasadniczą częścią projektu jest strona
rysunkowa, która w sposób graficzny określa usytuowanie instalacji sanitarnych,
urządzeń i aparatów w obrysie budynku oraz usytowanie w terenie infrastruktury.

Niezbędne są dokumenty uzgodnień. Wskazane w projekcie materiały są dla

danego budynku obligatoryjne. Wszelkie zmiany w stosunku do projektu technicz-
nego wprowadzone w czasie realizacji muszą być uzgodnione z jego autorem.

INSTALACJE WODOCIĄGOWE

W tej części przedstawiono materiały używane do wykonywania instalacji wo-

dociągowych zarówno tradycyjnych jak również tych, które określamy jako nowe
i nowoczesne. Zawarte są również wskazówki, które powinny ułatwić przyszłemu
inwestorowi dokonanie wyboru odpowiedniego materiału do wykonania wspomnia-
nych instalacji.

Rurociągi (materiały tradycyjne). Podstawowym materiałem stosowanym do-

tychczas, dla wykonania instalacji wodociągowej są rury stalowe ocynkowane.

Łączenie odcinków tych rur można wykonywać tylko poprzez skręcanie za po-
mocą łączników metalowych ocynkowanych względnie ze stopu ZNAL lub żeliwa
ciągliwego. Wykonanie i uszczelnienie połączenia wymaga zorganizowania odpo-

wiedniego stanowiska pracy, gdzie wykonuje się obcinanie oraz gwintowanie rur,

nawijanie konopi na przygotowany gwint, nakręcanie odpowiedniego łącznika.
Przygotowany na ww. stanowisku fragment rurociągu należy zwolnić z uchwytu
i przenieść na miejsce montażu, gdzie drugi koniec tego odcinka wkręca się

w uprzednio zamontowany łącznik. Instalację mocuje się do ściany uchwytami

lub hakami wbitymi w mur. Instalacje tego typu, z uwagi na wagę elementów
oraz częstą niedokładność montażu, sprawiają wrażenie ciężkich o mało estety-
cznym wyglądzie.

Rurociągi (materiały nowe i nowoczesne). Od wielu lat stosuje się ruropiągi

miedzi tak do zimnej jak i cieplej wody. Łączenia odcinków rurociągów doko-

nuje się za pomocą łączników miedzianych, a szczelność uzyskuje się metodą

lutowania. Instalacja z uwagi na cienkościenne elementy oraz dokładność ich wy-
konania daje możliwość szybkiej realizacji połączenia bardzo czystego technicz-
nie. Staje się ona elementem przyjemnym dla oka z uwagi na odczucie lekkości.
Dodając do tego armaturę właściwie dobraną do rurociągów uzyskujemy

ny wygląd całości. Instalację taką można łączyć z rurociągami z rur stalowych
ocynkowanych. Do tego celu

odpowiednie elementy przystosowane dla łą-

czenia tych dwóch różnych materiałów, które przy bezpośrednim kontakcie
uległyby szybkiemu zniszczeniu. W instalacjach tych można stosować miedź
twardą w prostych odcinkach rurociągów lub miękką o małych średnicach, do-
starczaną w zwojach znacznie ułatwiających transport. Główne zalety ww.

lacji to zdecydowana długowieczność, odporność na ciśnienie i korozję.

W ostatnich latach

się rury ciśnieniowe wykonane z polietylenu

i PCV, przystosowane do łączenia za pomocą zgrzewania, klejenia lub skręcania.
Najnowsza generacja tych rur i łączników wykonana jest z różnych tworzyw po-
chodzenia polimerowego. Łączenie elementów rurociągów uzyskuje się za po-
mocą klejenia: termicznie bądź

czy wreszcie za pomocą wta-

pianych w końcówki rur łączników z mosiądzu chromowanego. W tym ostatnim
przypadku szczeliwem jest taśma teflonowa. Rury te występują jako odcinki pro-
ste wytrzymałe na uderzenia, są jednak podatne na wydłużenia liniowe przy

wzroście temperatury. Fakt ten należy uwzględniać w trakcie projektowania i wy-

konawstwa rurociągów.

Kolejnym materiałem stosowanym na rurociągi w instalacjach sanitarnych są

rury wielowarstwowe wykonane na szczelnym aluminiowym szkielecie (rura alu-
miniowa) zgrzewanym laserowo. Szkielet taki o gwarantowanej szczelności zosta-
je zamknięty z zewnątrz i wewnątrz polietylenem o sprawdzonej jakości. Warstwy
te zespolone ze sobą dają rurę elastyczną, o dużej gładkości powierzchni, od-

porną na zewnętrzne czynniki mechaniczne. Rury zwijane w zwoje są łatwe
w transporcie. Produkuje się je także w Polsce na licencji niemieckiej. Elemen-
tami łączącymi są złączki z mosiądzu z zespołem łączącym o przekroju stożko-
wym. Stosowany jest również drugi rodzaj złączek mosiężnych, w których mate-

riałem uszczelniającym jest uszczelka gumowa typu

osadzona w złącz-

kach w specjalnie wykonanym łożu.

Oprócz wyżej wymienionych spotyka się także rury z propylenu, przy czym

technologie ich łączenia są podobne jak w rurach z polietylenu.

Kolejnym krokiem w stosowaniu nowych technologii są instalacje wykonane

metodą "rura w rurze". Metoda ta umożliwia wymianę rurociągów przez wyciąg-
nięcie uszkodzonej i wsunięcie nowej, jednak bez naruszania konstrukcji budyn-
ku. Zastosowanie elementów

przy wylotach rur ze ściany daje duże

możliwości estetyczne przy

i dokładność dopasowania podejść

pod baterie.

Armatura. W celu zapewnienia prawidłowego funkcjonowania instalacji wodo-

ciągowej należy ją wyposażyć (uzbroić) w odpowiednią armaturę czerpalną oraz
odcinająco-przelotową. W instalacjach wykonanych ze stali ocynkowanej na przy-

gotowane wyloty wkręca się armaturę czerpalną, np. baterie, krany lub kurki zwa-
ne też zaworami czerpalnymi. Precyzyjne ustawienie podejść

pod baterie

w rurociągach stalowych jest trudne, pomimo zastosowania kształtek dystanso-

wych przy ich montażu. O wiele
łatwiej można precyzyjnie
wykonać podejście pod baterie
przy rurociągach miedzianych,

gdyż bardziej podatny materiał
na gięcie ułatwia obróbkę i mon-

taż.

rur polietyleno-

wych ułatwia zainstalowanie bate-

rii w stopniu porównywalnym

z rurami miedzianymi.

W przypadku wykonywania

instalacji z rur wielowarstwowych
wyżej poruszony problem w za-
sadzie nie występuje. Rurociągi

te układane są według systemu,

z odpowiednimi

jak

również elementami mocującymi.
System obejmuje również zestaw
narzędzi montażowych. Wyloty

podejść wodociągu osadzane są
w tzw. płytkach montażowych
pojedynczych, a dla baterii —

podwójnych. Przez taki montaż

zainstalowanie baterii we

ściwych miejscach nie nastręcza
większych trudności. Również

późniejsze wymiany baterii czy

zaworów nie stwarzają proble-

mów, ponieważ zachowana zo-
staje stała odległość podejść ru-

rociągów z wodą zimną i ciepłą.

W praktyce stosowana jest arma-
tura wykonana ze specjalnego

stopu jak również mosiężna czy
polietylenowa.

Armatura mosiężna, dla po-

prawy efektu, wykańczana jest

powłoką chromową. Nowa gene-
racja armatury jest ergonomiczna,

estetyczna, z doskonałą plastyką
rysunku oraz posiada wkłady

porcelanowe zapewniające jej
długowieczność. Baterie o nowo-

czesnych rozwiązaniach, poza

wymienionymi walorami, od

strony obsługowej wyposażone

są w jedną odchylną dźwignię re-

gulującą przepływ, a poprzez wy-

CM

<

UJ

<

l—

O

0

l

c

c

g

O

M

r

C

f

O

N

W

(B

l

I

m

O

S

o o" o" o" o" o" o"

CM"

|

o

•N

C

•w p

g

CM" CM" co

co

ó CM"

od

o

o

2

g

o" o" o"

o

m

(O

0)

0

Q)

Q -N

!

o

"c "o

£

g

co"

(O od

n"

-M

3
O)

O

o

o" o"

o

CM" co"

|

§

£

CM"

CM"

co" co

|

O)

(0

c

N

o" o" o" o" o" o" o"

+

+ + + + + +

g C E

N

chylenia jej na
prawą czy lewą uzysku-
je się odpowiednią
temperaturę przepływa-
jącej wody.

Baterie natryskowe

i wannowe posiadają
z reguły wylewki
czone do giętkiego

przewodu. Dla regulacji
kierunku i wysokości

wypływu wylewkę mo-

cuje się w jarzmie osa-
dzonym na odpowied-

niej konstrukcji suwa-
kowej.

Armatury poszcze-

gólnych producentów
różnią się, przy zacho-
waniu podstawowej

istoty działania, kształ-

tem, kolorem i ceną.

Wybór należy do

przyszłego użytkowni-
ka. Wykonawca robót
musi montować tak
armaturę i przy pomo-

cy takich narzędzi aby
powierzchnie chromo-
wane nie utraciły nada-

nych przez producenta

Instalacje wodocią-

gowe montuje się na

powierzchni ścian lub

w uprzednio przygoto-
wanych bruzdach czy

szybach instalacyjnych.

W tabelach

i 12. zestawiono pod-
stawowe parametry rur
stalowych oraz z polie-

tylenu, które powinny

ułatwić wybór odpo-
wiedniego typu przy

wykonywaniu instalacji
wodociągowych.

Rys. 158. Przykład instalacji:
(a)

i (b) kuchen-

nej, wykonanych z rur polie-
tylenowych

Rys. 159. Przykład instalacji wodociągowej wykonanej z rur stalowych ocynkowanych

Rys. 160. Przykład instalacji

wodociągowej wykonanej

z rur miedzianych

Rysunki

przedstawiają przykłady instalacji wodociągowych z polie-

tylenu, z rur ocynkowanych i z rur miedzianych.

INSTALACJE KANALIZACJI SANITARNYCH

Zadaniem jej jest odprowadzanie poza budynek nieczystości płynnych po-

wstających w trakcie użytkowania budynku. Odbiornikiem takich nieczystości mo-

że być zbiornik ścieków, tzw. szambo lub miejska sieć kanalizacji sanitarnej. Pod
żadnym pozorem ścieków nie wolno odprowadzać do rzek, strumieni, stawów,

jezior, czy wprost do gruntu.

Miejsca

ścieków. W rejonach skanalizowanych istnieje możliwość

odprowadzenia ścieków do miejskiej sieci kanalizacyjnej. W tym celu trzeba
uzyskać warunki techniczne

z Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kana-

lizacji oraz cały szereg uzgodnień z władzami administracyjnymi i przedsię-
biorstwami posiadającymi w swojej gestii uzbrojenie komunalne podziemne czy
nadziemne. Po spełnieniu tych

opracowuje się projekt przyłącza i całej

sieci kanalizacyjnej wokół budynku. W rejonach bez kanalizacji ścieki należy
odprowadzać do szamba.

Przepisy odnośnie lokalizacji szamba podano wcześniej, przy czym należy

pamiętać o zapewnieniu dojazdu dla wozu asenizacyjnego usuwającego nieczy-
stości. Ścieków nie wolno gromadzić w nieszczelnym szambie, gdyż oprócz
skażenia gruntu, może dojść do bardzo groźnego dla zdrowia ludzkiego skażenia

wody pitnej, szczególnie przy własnych ujęciach ze studni kopanej.

Materiały kanalizacyjne tradycyjne. Do nich zaliczyć można rury kamionko-

we lub żeliwne. Są to materiały o długiej żywotności, ale niezwykle

na

zewnętrzne działania dynamiczne (uderzenia). Wadą tych rur jest duży ciężar, co

ma istotne znaczenie przy ich transporcie, magazynowaniu i układaniu na budo-

wie. Rury kamionkowe stosowane są w kanalizacjach poza obrysem budynku,
tzn. w przyłączach do

sieci kanalizacyjnej. W wewnętrznych instala-

cjach stosuje się rury żeliwne kielichowe uszczelniane na stykach sznurem ko-

nopnym smołowanym z zamknięciem uszczelnienia zaprawą cementową oraz róż-
nego rodzaju kitami. Mimo zastosowania coraz bardziej wymyślnych metod usz-
czelniania, instalacje takie wykonane na ścianach wyglądać będą ciężko i nie-
estetycznie. Obróbka rur przy montażu instalacji jest kłopotliwa z uwagi na

trudności przy ich obcinaniu, uszczelnianiu oraz układaniu kształtek. Podczas

eksploatacji osady tłuszczowe powodują po latach ich "zarastanie", przez co
zmniejsza się światło przekroju rury. Duża szorstkość rur żeliwnych, przy zbyt
małych spadkach po ich ułożeniu, może prowadzić do kłopotów w użytkowaniu

instalacji. Każda z instalacji kanalizacyjnych musi być wentylowana oraz posiadać
element umożliwiający dostęp do jej wnętrza. W budynku jednorodzinnym rozwią-

zanie tych problemów można uzyskać poprzez wykonanie pionów, zadaniem któ-

rych jest odprowadzenie nieczystości z poszczególnych kondygnacji. Pion musi
być wyprowadzony ponad dach budynku i zakończony rurą wywiewną, z blachy
stalowej ocynkowanej, nakryty od góry okapnikiem, pod którym zostawia się
otwory wentylacyjne umożliwiające przewietrzanie instalacji. Również można

zastosować żeliwną rurę wywiewną. W dolnej części pionu należy zamontować

rewizję z przykręcaną klapą. Rewizja umożliwia ingerowanie do wnętrza instalacji

w przypadku jej zapchania. Każde podłączenie urządzenia kanalizacyjnego musi

posiadać syfon, który zawsze powinien być wypełniony czystą wodą. Syfon two-
rzy zamknięcie wodne, tzw. korek wodny, uniemożliwiający wydobywanie się przy-
krych zapachów z instalacji do pomieszczenia.

Poziome odcinki kanalizacji prowadzi się po ścianach piwnic lub pod po-

sadzką tych pomieszczeń, względnie pod posadzką parteru, czy przyziemia. Trze-
ba dążyć do tego, aby poziome odcinki kanalizacji wewnątrz budynku były jak
najkrótsze i zostały wyprowadzone możliwie najkrótszą trasą poza obrys budyn-

ku. Jeśli na trasie rurociągu występują ściany nośne (konstrukcyjne) to poziome
ciągi kanalizacyjne powinny przecinać je pod kątem prostym. Rury w takich miej-
scach należy zabezpieczyć przed nadmiernym obciążeniem. Wskazane jest za-
stosowanie rury stalowej ochronnej, w której przestrzeń pomiędzy rurami wypełnia
się materiałami elastyczno-uszczelniającymi.

Nowe materiały kanalizacyjne. W powszechnym użyciu są rury i elementy

nieplastyfikowanego polichlorku winylu znane jako instalacje z PCV. Rury

i kształtki z tego materiału są gładkie, lekkie, odporne na korozję i zarastanie.
Natomiast montaż instalacji jest mniej pracochłonny niż z rur

Rury

i kształtki z PCV posiadają kielichy, w które w trakcie składania odcinków wsuwa
się "bosy" koniec rury. Połączenie to może być wykonane na stałe przy pomocy
odpowiednich klejów lub rozłączne, w którym uszczelka gumowa układana
w rowku kielicha stanowi materiał uszczelniający. Rury z PCV zaleca się
stosować do wykonywania pionów i instalacji powyżej piwnic.

Nowoczesne instalacje kanalizacyjne można odpowietrzać metodami tradycyj-

nymi wspomnianymi powyżej. Według nowych zasad instalacje napowietrza się

za pomocą zaworu napowietrzającego zamontowanego na pionie, w miejsce rury

Zawór montuje się wewnątrz budynku. Spust ścieków powoduje jego

otwarcie i równoczesne zassanie powietrza z otoczenia. Instalacja pracuje bez-
zapachowo i jest szczelna.

Aparaty sanitarne i przybory. Zaliczamy tutaj tzw. armaturę

w

której wchodzą wszystkie elementy wyposażenia budynku służące do odprowa-
dzania nieczystości. A więc są to: zlewy, zlewozmywaki, umywalki, miski ustę-
powe, wanny, bidety, pisuary, wpusty podłogowe.

Urządzenia te posiadają odprowadzenia syfonowe. Mogą być wykonane z że-

liwa, blachy stalowej, porcelany technicznej, fajansu, z włókna szklanego uformo-

wanego na właściwy kształt wraz z uszczelnieniem i wylaną glazurą.

Wybór urządzeń, ich estetykę wykonania, kolor oraz kształt należy dopasować

do wyglądu pomieszczenia.

INSTALACJE CIEPŁEJ WODY

Ciepłą wodę w domach jednorodzinnych można uzyskać za pomocą termy

gazowej, pieca gazowego wieloczerpalnego, podgrzewacza elektrycznego prze-
pływowego względnie pojemnościowego. W nowoczesnych kotłowniach ciepłą

wodę otrzymujemy także przy wykonaniu dostawianych do kotłów specjalnych
zasobników. Stosuje się również samodzielne zasobniki wody ciepłej z podgrze-

gazowym i elektrycznym.

INSTALACJE GAZOWE

Instalacje gazu miejskiego. Wykonuje się je w zasadzie z rur stalowych bez

szwu, o połączeniach spawanych lub za pomocą łączników z żeliwa ciągliwego.

Dopuszcza się dla określonych przez przepisy przypadków stosowanie rur stalo-

wych ze szwem. W pomieszczeniach mieszkalnych rurociąg obowiązkowo należy
wykonać z rur bez szwu.

W przypadku łączenia odcinków rur poprzez skręcanie do uszczelnienia połą-

czeń stosuje się pakuły (sznur konopny

Pasma

trzeba nasycić

pastą miniową lub pastą grafitową. Wskazane jest uszczelnianie taśmami teflono-

Wszystkie aparaty gazowe należy łączyć na sztywno z instalacją. Ostatnio

próbuje się wprowadzić na rynek elastyczne opancerzone przewody łączące pro-
dukcji zachodniej, jednak Okręgowe Zakłady Gazownictwa jak dotychczas nie wy-
rażają na to zgody. Zastosowanie przewodów elastycznych ułatwiłoby użytkowni-
kowi wybór miejsca na ustawienie aparatu gazowego.

Rurociągów gazowych nie wolno zabudowywać, prowadzi się je w odległości

2 cm od ścian, a rurociągi poziome montuje się ze spadkiem 4 mm na

1 m długości przewodu w kierunku pionu. Przy gazie nawodnionym piony muszą
być wyposażone w odwadniacze. Rury podtrzymywane są

lub hakami

rozmieszczonymi w odległościach co 1,5 do 2,0 m. Rurociągi powinny być za-
bezpieczone przed korozją poprzez malowanie olejne.

Przy zasilaniu gazem niskociśnieniowym zawór główny odcinający dopływ lub

tzw. kurek ogniowy montuje się w szafce zewnętrznej w ścianie budynku. Kon-
strukcja szafki musi umożliwiać jej stałą wentylację.

główny może być

montowany wraz z gazomierzem we wnęce zewnętrznej. Gazomierz można rów-
nież montować w budynku w pomieszczeniu wentylowanym z oświetleniem

w którym nie przewiduje się zamieszkiwania, np. w kuchni lub

w przedpokoju.

Gazomierza nie wolno umieszczać we wspólnych wnękach wraz z licznikiem

elektrycznym oraz we wnękach poniżej liczników elektrycznych, a także w pobliżu
pieców i płomienia otwartego. W przypadku doprowadzenia do budynku gazu
o średnim ciśnieniu, należy zmniejszyć jego ciśnienie do niskiego. Dokonuje się
tego poprzez reduktor. Zespół: reduktor, licznik i zawór główny montuje się
w jednej szafce na zewnętrznej stronie budynku.

Instalacje gazowe należy wyposażyć w zawór główny oraz w kurki gazowe

lub zawory kulowe
przy gazomierzu, jak
również przed aparata-
mi gazowymi. Aparaty
gazowe są to nastę-
pujące urządzenia: ku-

chenki gazowe, termy
gazowe dla ciepłej wo-
dy, wieloczerpalne grzej-

niki dla ciepłej wody

(grzejniki wody przepły-

wowej), piece gazowe
centralnego ogrzewania.

Wszystkie aparaty

gazowe o wydajności
powyżej

kW, jak

np. grzejniki wody

piece

centralnego ogrzewa-
nia, muszą posiadać
odprowadzenie spalin

Rys. 161. Schemet instalacji gazowej grzejnika wody prze-
pływowej typu PG-4: 1 — grzejnik; 2 — kratka wywiewna;

3 — rura spalinowa; 4 — przewód wodny; 5 — końcówka
przewodu gazowego; 6 — punkty poboru wody ciepłej;

7 - kurek na przewodzie wody zimnej; 8 - kurek gazowy;
9 — przewód gazowy; 10 — końcówka wody zimnej;

11 — końcówka wody ciepłej; (wymiary w cm)

w specjalnym pomieszczeniu. Doprowadzenie gazu do aparatów gazowych od-

bywa się rurami stalowymi bez szwu o

spawanych. Na butle

nakręca się odpowiednie reduktory, od których wężami gumowymi poprzez kurki
gazowe doprowadza się gaz do instalacji. Zespół butli zabezpiecza się przed

wpływami

i dostępem osób trzecich. Butle z gazem płynnym

muszą być ustawiane w pozycji pionowej i odpowiednio zabezpieczone przed
możliwością zmiany położenia.

Uwagi ogólne na temat instalacji gazowych. Gazy stosowane w gospodar-

stwach domowych są trujące, a przy odpowiedniej ich koncentracji w pomiesz-

czeniu, w połączeniu z powietrzem

się mieszaniną wybuchową. Jeżeli taka

mieszanina będzie miała kontakt z otwartym ogniem — nastąpi wybuch. Lekce-

ważenie zasad i przepisów bhp, a także warunków narzuconych przez projektanta

instalacji oraz producenta urządzeń gazowych może zakończyć się tragicznie.

W trakcie eksploatacji należy bezwzględnie przestrzegać instrukcji obsługi

urządzeń gazowych jakie załącza do nich producent. Wykonawca instalacji powi-
nien pouczyć użytkownika, że w przypadku stwierdzenia ulatniania się gazu, na-
leży bezwzględnie zamknąć zawór główny i o fakcie nieszczelności powiadomić

Zakład Gazownictwa. Pomieszczenia wyposażone w instalację i urządzenia gazo-
we muszą posiadać sprawną wentylację naturalną. Bezwzględnie konieczne jest
zapewnienie prawidłowego odprowadzenia spalin, powstających w wyniku spala-

nia gazu do odpowiednich kanałów w kominie. Niedopuszczalne jest włączanie
przewodów spalinowych do kanałów dymowych i wentylacyjnych.

INSTALACJE CENTRALNEGO OGRZEWANIA

Informacje ogólne. Instalacje centralnego ogrzewania mają za zadanie do-

prowadzenie czynnika grzewczego ze źródła ciepła do odbiorników ciepła jakimi
są grzejniki zamontowane w pomieszczeniach ogrzewanych. W budynkach jed-
norodzinnych czynnikiem grzewczym jest woda.

Instalacja centralnego ogrzewania składa się z: kotła, rur, grzejników, arma-

tury i zabezpieczenia instalacji.

Z uwagi na sposób krążenia wody rozróżniamy: ogrzewanie wodne

cyjne oraz ogrzewanie wodne pompowe. W praktyce stosowane są dwa systemy
ogrzewania: otwarty tzn. taki, w którym instalacja ma bezpośrednie połączenie
z atmosferą, a także zamknięty, gdzie czynnik grzewczy pracuje w układzie
zamkniętym. Czynnik grzewczy może być rozprowadzany instalacją: dwururkową

lub jednorurkową.

W pierwszym przypadku woda ogrzana płynie jedną rurą od kotła jako tzw.

zasilanie do grzejników, a woda schłodzona tzw. powrót drugą rurą do kotła.

Drugi przypadek można porównać do pierścienia, gdzie woda płynie

w zamkniętym obiegu przez zasadniczy rurociąg i grzejniki od i do kotła.

Rury centralnego ogrzewania — materiały tradycyjne. Rury przesyłają

ciepło od źródła do grzejników. Nośnikiem ciepła jest woda instalacyjna.

Tradycyjnie stosuje się rury stalowe czarne. Połączenia odcinków rur wyko-

nuje się poprzez skręcanie na odpowiednie złączki lub poprzez spawanie. Ostatni
sposób jest połączeniem pewniejszym dającym większą gwarancję szczelności.

W instalacjach

mogą być stosowane zarówno rury ze szwem, jak i bez

szwu. Instalacje wykonane z tych materiałów dają wrażenie ciężkiego, niepotrzeb-
nego elementu w mieszkaniu. W praktyce zwykle stosowane są przekroje rur
większe aniżeli wymaga tego sytuacja. Występuje to najczęściej przy ogrzewaniu
grawitacyjnym, gdzie ruch wody wywołany jest różnicą ciężarów właściwych wody
ogrzanej (zasilanej) i schłodzonej (powrotnej). Siła wywołująca ruch jest zbyt
mała dla pokonania oporów wewnętrznych, stąd też zachodzi konieczność znacz-

nego zwiększenia przekrojów rur.

Rury stalowe są materiałem tradycyjnym, sprawdzonym, jednak niewygodnym

w trakcie montażu, a z uwagi na ciężar i znaczne długości odcinków stanowią

utrudnienie w transporcie. Dokładność wykonania spawów

dość istotnym

punktem w ocenie jakości instalacji. W instalacji skręcanej odpowiednimi łączni-
kami znacznemu pogorszeniu ulega wygląd estetyczny.

Rury centralnego ogrzewania — materiały nowe i nowoczesne. Do ma-

teriałów nowych zaliczyć należy rury miedziane cienkościenne wraz z pełnym
asortymentem łączników. Łączenie elementów składowych instalacji odbywa się

na zasadzie połączeń kielichowych, a uszczelnienie uzyskuje się poprzez lutowa-
nie. Rurociągi

stanowią lekki, estetyczny monolit instalacyjny, a z uwagi na

zminimalizowanie w nich oporów następuje jednocześnie zmniejszenie przekrojów

w porównaniu z rurami stalowymi.

Do nowoczesnych zaliczyć należy, podobnie jak w instalacjach ciepłej wody,

rury: z tworzyw pochodzenia polimerowego, warstwowe (polietylen— aluminium—
polietylen),

polipropylenowe czy przystosowane rurociągi z poli-

chlorku winylu (PCV) lub również z chlorowanego polichlorku winylu. Połączenie

tych rur można uzyskać wieloma sposobami: poprzez złączki zaciskowe, zgrze-
wanie dyfuzyjne, mechaniczne skręcanie do klejenia włącznie. Instalacje z opisa-

nych rur nadają się do montażu na ścianach jak również w bruzdach i w ele-

mentach ogrzewania podłogowego.

Armatura. Informacja o armaturze stosowanej w instalacjach centralnego

ogrzewania, z uwagi na jej różnorodność, zostanie omówiona skrótowo.

Armatura mufowa to taka, która przy pomocy odpowiednich złączek

zostaje wbudowana do instalacji. Należą do niej zawory odcinające grzej-

nikowe, przelotowe, spustowe itp. Armatura ta wykonana jest

z żeliwa

ciągliwego lub mosiądzu oraz głowicy z mosiądzu. Dla większych ciśnień stosuje
się armaturę kołnierzową żeliwną albo staliwną. Z nowocześniejszych rodzajów
armatury wymienić

zawory kulowe o sposobie łączenia z instalacją za po-

mocą muf lub kołnierzy.

Dla celów pomiarowych w tradycyjnych kotłowniach montuje się termometry

kontaktowe i manometry wraz z rurką impulsyjną i kurkiem odcinającym.

W nowoczesnych kotłowniach domowych stosuje się armaturę kulową oraz

automatykę, która uzależnia pracę kotłowni od warunków zewnętrznych, albo po-

trzeb czasowych.

Grzejniki. Są podstawowymi elementami grzejnymi w pomieszczeniu. Dobór

ich wielkości zależy od wielu czynników, a w szczególności od: izolacyjności

wielkości pomieszczenia i lokalizacji budynku w odpowiedniej strefie kli-

kraju. Rodzaj i wielkość grzejników musi ustalić projektant.

Najczęściej stosowane są:

żeliwne, skręcane z poszczególnych ogniw, określane jako

— stalowe

o konstrukcji zbliżonej do radiatorów, lecz o ogniwach

metodą zgrzewania;

—

tzn. grzejniki wykonane w obudowie blaszanej, w której elemen-

tem grzejnym jest zespól rur stalowych ożebrowanych;

— stalowe

o określonych wielkościach;

- grzejniki słupowe aluminiowe, składające się z ogniw skręcanych pomiędzy

sobą odpowiednimi złączkami;

- z rur gładkich

wykonane w postaci wężownic lub tzw. registrów;

— z rur stalowych ożebrowanych nawijanymi żebrami blaszanymi prostopadle

do osi rury. Spotyka się je pod nazwą FAVIER i mogą być montowane

w zespołach od jedno- do czterorzędowych;

— z rur żeliwnych ożebrowanych, wykonanych jako odlew całkowity wraz

z kołnierzami.

Wyżej przedstawiony zestaw asortymentowy jest próbą wymienienia rodzajów

grzejników, a nie określenia ich jakości, estetyki czy przydatności.

typ po-

siada wiele odmian.

Nowoczesne instalacje centralnego ogrzewania. Nowoczesne rozwiązania

grzejników zmierzają do ograniczenia ich pojemności wodnej przy zapewnieniu

maksymalnej wydajności cieplnej. Wymagania te spełniają dostępne na rynku
grzejniki aluminiowe.

Kolejną nowością w ogrzewnictwie jest montowanie przy grzejnikach zaworów

które reagują na

zmiany temperatur w pomieszczeniach.
Przykłady takich zaworów pokazano na

rysunku 162. Górną granicę temperatury

w pomieszczeniu ustawia się pokrętłem

głowicy termostatycznej, zamontowanej
na zaworze. Osiągnięcie żądanej tempe-

ratury powoduje wyłączenie grzejnika

z obiegu. W tym czasie kocioł ogrzewa

resztę wody w instalacji.

b)

że kocioł musi ogrzać w takim przypad-

ku mniejszą ilość wody, a więc czas
podgrzewu jest odpowiednio krótki.

Uzyskana, górna ustalona, temperatura

wody w instalacji poprzez czujniki zo-
staje przeniesiona do elementów ste-

rowniczych kotła i powoduje wyłączenie
palnika i odcięcie dopływu gazu lub ole-
ju. Po osiągnięciu ustawionej, minimalnej
temperatury wody w instalacji następuje
automatyczne włączenie kotła.

Rys. 162. Termostaty grzejnikowe: a. z wbu-

dowanym czujnikiem; b. z czujnikiem zdal-

nym; c. zawory ze zdalną regulacją tempe-

ratury

Instalacje centralnego ogrzewania wykonane z rur miedzianych czy polietyle-

nowych lub podobnych posiadają średnice znacznie mniejsze od stalowych

z uwagi na minimalną ich szorstkość. Objętość wody do wygrzania jest zatem
niewielka. Na

1 m rury miedzianej o średnicy 18 mm posiada objętość

0,201 l, kiedy rura stalowa spełniająca to samo zadanie będzie musiała mieć

średnicę 25 mm, a jej pojemność na długości 1,0 m wyniesie

l. Z porów-

nania wynika, że do wygrzania w instalacji z rur stalowych będzie

2,845 razy więcej wody niż w instalacji z miedzi. Wynika z tego, że instalacja

taka potrzebuje o około 50% mniej wody aniżeli instalacja tradycyjna przy tym
samym efekcie ogrzania budynku. Konsekwencją tego jest mniejsze zużycie

nośników energii. W nowoczesnych instalacjach należy stosować kotły, w których
podstawowym paliwem jest olej opałowy, względnie gaz ziemny lub propan-bu-
tan.

Aby zabezpieczyć rurociągi przed nadmierną utratą ciepła stosuje się izolacje

z pianek polietylenowych, wykonanych z rur o długościach do 3,0 m i śred-
nicach odpowiadających rurom stosowanym w ogrzewnictwie. Izolacja jako
materiał o strukturze piankowej, jest lekka, miękka i łatwa w obróbce. Przed

montażem odcinek izolacji zostaje przecięty wzdłuż naznaczonego szwu

nałożony na rurociąg, a szew zakleja się taśmami PCV czy teflonowymi. Takie

izolowanie rur jest łatwe i daje wymierne efekty w eksploatacji budynku.

Dostarczane ciepło powinno równomiernie wypełniać kubaturę pomieszczenia.

powierzchnia podłogi w łazience, kuchni, pokoju daje duży komfort. In-

stalacje ogrzewania podłogowego, o których tu mowa, choć znane były już

w przeszłości, jednak na terenie kraju praktycznie nie były stosowane w budow-

nictwie jednorodzinnym. Z uwagi na nowoczesne materiały oraz systemy stero-

wania, ogrzewanie to jest coraz bardziej popularne. Instalacja z rur miedzianych

czy polietylenowych ułożona w formie wężownicy w podłodze zalewana jest ja-

i betonem, na którym następnie układa się płytki glazurowane posadz-

kowe. Odmianą tego ogrzewania jest również ogrzewanie podłogowe — elektrycz-

ne. Przykład pokazano na rysunku 163. Zaleca się stosowanie ogrzewania
podłogowego w pomieszczeniach, gdzie nie przewiduje się położenia szczelnych

wykładzin dywanowych oraz zabudowy meblami z cokołami stojącymi bezpoś-

rednio na podłodze. Zarówno takie wykładziny jak i ww. meble ograniczają

sprawność tego ogrzewania. Dlatego też powinno się je zakładać przede wszy-

stkim w kuchniach, korytarzach, łazienkach,

itp.

W celu ułatwienia przyszłemu inwestorowi, wyboru odpowiednich rur do wyko-

nania instalacji sanitarnych, w tabeli 13. zestawiono

różnych typów

dostępnych w kraju podając równocześnie wiele istotnych dla inwestora informacji.

Rys. 163.

ogrzewania podłogowego -

przekrój:

1 - listwa; 2 - taśma dylatacyjna; 3 - sty-

ropian; 4 - podłoga; 5 - podłoża; 6 - klej

cementowy; 7 — rura (z tworzywa sztucznego);

8 — folia; 9 —

ceramiczne

TABELA 13

Podstawowe informacje o nowych możliwościach rozprowadzania wody i ciepła w domu — przegląd

z.w. - zimna woda; c.w.u. -ciepła woda użytkowa; c.o. - centralne ogrzewanie

Kotłownie tradycyjne. Są to pomieszczenia, w których lokalizuje się kotły

centralnego

będące

ciepła dla budynku. Rozróżniamy kotły

opalane paliwem: stałym, ciekłym i gazowym.

Kotły stalowe i żeliwne mogą być opalane wszystkimi rodzajami paliwa. Pa-

liwo stałe podaje się na ruszt, gdzie następuje spalenie węgla czy koksu lub
gorszych materiałów, takich jak np.: węgiel brunatny, torf albo odpady poproduk-
cyjne przemysłu drzewnego. Wydajność cieplna

zależy od rodzaju paliwa,

które często powodują znaczne zatruwanie i zapylanie powietrza atmosferycznego
oraz zanieczyszczenia gruntów. Kotły opalane olejem opałowym lub gazem mają
sprawność w granicach 95%, a spaliny pozbawione są pyłów, przy czym zawar-
tość związków siarki i tlenków azotu jest prawie nieodczuwalna dla otoczenia.

Kotłownia musi posiadać wysokość równą dwom wysokościom kotła, ale nie

może być niższa od 2,5 m. Należy

w niej wentylację nawiewną,

w której przekrój kanału powinien mieć 50% przekroju przewodu dymowego, lecz

nie mniej niż 21 x 21 cm. Przekrój kanału wywiewnego to minimum 25% prze-
kroju kanału dymowego, ale powyżej 14 x 14 cm. Wywiew umieszcza się w blo-
ku kominowym obok kanału dymowego. Otwory wyczystne służące do usuwania
sadzy z komina, muszą być szczelne i zamontowane nad posadzką

na

wysokości 30 cm.

W kotłowni należy unikać

a drzwi stalowe powinny otwierać się

pod naciskiem koniecznie na zewnątrz pomieszczenia.

zapewnie-

nie światła dziennego i sztucznego oraz pożądane jest zainstalowanie gniazdka
elektrycznego o napięciu 24V.

Kotłownie nowoczesne. Współczesne kotły są z reguły opalane gazem lub

olejem opałowym. Mogą być one jednofunkcyjne lub dwufunkcyjne.

Ostatni podział jest o tyle ciekawy, że mówi o funkcjach eksploatacyjnych,

co dla przyszłego użytkownika ma decydujące znaczenie. Jednofunkcyjne oddają
ciepło na ogrzewanie. Dwufunkcyjne, w jednej obudowie oddają ciepło tak dla
centralnego ogrzewania jak i ciepłej wody użytkowej. Współczesne kotły są
całkowicie zautomatyzowane i mogą swoją pracę uzależnić od warunków zew-

nętrznych panujących poza budynkiem poprzez zastosowanie odpowiednich czuj-
ników montowanych po zewnętrznej stronie budynku.

Dla kotłowni opalanych olejem należy przewidzieć magazyn oleju.

dwa

sposoby jego lokalizowania. Na zewnątrz budynku, gdzie zbiornik w wykonaniu
ekologicznym (dwupłaszczowy) zostaje zamontowany pod warstwą ziemi. Drugi
sposób to lokalizacja zbiornika w pomieszczeniu wyposażonym w nieckę ekolo-
giczną mogącą przejąć zapas oleju w przypadku pęknięcia zbiornika.

Odprowadzenie spalin z kotłów następuje kominami pionowymi nad dach bu-

dynków. Niezależnie od rodzaju materiału konstrukcyjnego komina stosuje się je-
go ochronę poprzez wypełnienie wnętrza komina wkładkami z blachy kwasood-
pornej. Przestrzeń pomiędzy dwiema ścianami wypełnia się materiałem termoizo-
lacyjnym. Blacha daje doskonałą gładkość kanału i odporność na kwasowe
związki. Dół przewodu kwasoodpornego należy uzbroić w odkraplacz, z którego
wypłyną skropliny po każdorazowym wychłodzeniu komina. Szczegóły budowy
tak wykonanego komina pokazano na rysunku 164. Przykłady rozwiązań różnych
typów kotłowni ilustrują rysunki

166, 167.

Rys. 164. Komin centralnego ogrzewania z wy-

kładziną kwasoodporną

Rys. 165. Usytuowanie pojedyn-

czego kotła na paliwo stałe w

kotłowni: 1 - kocioł; 2 - prze-

wód odprowadzający spaliny do

komina; 3 — komin; 4 — kanał

wentylacyjny nawiewny; 5 —

kanał wentylacyjny wywiewny; 6

— wykładzina z cegły szamoto-

wej; 7 — wpust piwniczny; 8 —

zlew żeliwny; 9 — wyczystka ko-

mina; 10 — wlot do kanału wen-

tylacyjnego wywiewnego

Rys. 166. Kotłownia centralnego ogrzewania z koiłem opalanym gazem: a. rzut poziomy;

b. przekrój pionowy: 1 - kocioł gazowy wraz z palnikami i aparaturą

pieczającą; 2 — przewód spalinowy; 3 — komin; 4 — kanał wentylacyjny wywiewny; 5 —

kanał wentylacyjny nawiewny; 6 — główny kurek gazowy; 7 — gazomierz; 8 — przewód

gazowy zasilający kocioł; 9 - kurek odcinający gaz przy kotle; 10 - przewód zasilający

instalację wodną

11 — przewód powrotny; 12 — nasada wyciągowa

Rys. 167.

z kotłem opalanym pa-

liwem ciekłym: a. przekrój pionowy, b. rzut

poziomy: 1 — kocioł; 2 — palnik olejowy;

3 - komin; 4 - kanał wentylacyjny na-

wiewny; 5 — kanał wentylacyjny wywiewny;

6 — zbiornik oleju; 7 — przewód do

napełniania zbiornika; 8 — przewód odpo-

wietrzający; 9 - właz do czyszczenia zbior-

nika; 10 — przewód paliwowy — dopływ;

— przewód paliwowy — odpływ;

12 - ściana działowa (próg)

Zasilanie budynku ciepłem z sieci

miejskiej. Z sieci miejskiej, po uzyska-

niu szeregu uzgodnień, wykonaniu do-
kumentacji i stosownego przyłącza,
może być doprowadzone ciepło do bu-
dynku. Wysokie temperatury i wysokie

ciśnienie dostarczanego cieplika unie-
możliwiają bezpośrednie zasilanie insta-
lacji centralnego ogrzewania. Służą do

tego celu wymienniki ciepła różnych konstrukcji. Najczęściej są to urządzenia

małogabarytowe z wmontowaną wężownicą, zapewniającą dużą powierzchnię wy-
miany ciepła o skomplikowanym układzie zaworów.

Wymiennik pełni rolę kotła, za którym dalsze rozwiązania są identyczne jak

dla wyżej opisanych kotłowni.

wentylacyjne.

budynek mieszkalny musi być wyposażony

w instalację wentylacyjną. Dla pomieszczeń kuchennych, łazienek, kabin

ustępowych wymagana jest instalacja wentylacji grawitacyjnej, w której nawiew
uzyskuje się powietrzem z pomieszczeń korytarzowych poprzez kratki wentylacyj-
ne montowane u dołu drzwi. Powierzchnia otworów nawiewnych powinna wynosić
200

Wywiew zapewnia kanał wentylacyjny murowany wyprowadzany nad

dach budynku. W licznych, aktualnie użytkowanych, obiektach dla poprawienia
mikroklimatu stosuje się elementy wentylacji mechanicznej. Nad urządzeniami ku-
chennymi montuje się okap wentylacyjny, którego otwór wyciągowy uzbrojony
jest w cichobieżny

osiowy. Wyrzut oparów następuje do atmosfery po-

przez murowany kanał wentylacyjny.

Pomieszczenia łazienek czy kabin ustępowych można wyposażyć w cicho-

bieżne wentylatory wyciągowe zamontowane na wlocie do kanału murowanego.
Praca

regulowana jest ręcznie, względnie uzależniona jest od

włączania światła lub od

drzwi i powinna być sygnalizowana kontrolką

świetlną umieszczoną na wyłączniku zamontowanym poza pomieszczeniem. Wen-
tylator pracuje podczas pobytu osoby w pomieszczeniu i krótko po jego opusz-
czeniu, a potem automatycznie się wyłącza. Konstrukcja
wentylatorów umożliwia regulację ich obrotów w sposób płynny, co ma decy-

dujący wpływ na ilość wyprowadzanego zużytego powietrza.

Wentylatory wykonywane są w estetycznej obudowie dopasowanej do produ-

kowanych kanałów. Istnieje także możliwość dostosowania kolorystycznego całej
instalacji do wystroju pomieszczenia.

UWAGI WSTĘPNE

Instalacje elektryczne budowanego domu przyłącza się do istniejących linii

niskiego napięcia będących własnością miejscowego Zakładu Energetycznego.

W tym celu przed przystąpieniem do budowy domu, należy wystąpić do Ener-

getyki o wydanie warunków technicznych przyłączenia zarówno na czas budowy,
uwzględniających charakter pracy i moc urządzeń placu

jak i dla doce-

lowego zasilania domu w energię

które powinny uwzględniać faktycz-

ne zapotrzebowanie mocy oraz charakter zainstalowanych urządzeń elektrycz-
nych. Należy pamiętać, że cena 1 kWh energii elektrycznej pobieranej na cele

zasilania urządzeń placu budowy jest wyższa od cen energii elektrycznej jaką

będziemy płacić po oddaniu domu do eksploatacji.

o warunki tech-

niczne przyłączenia sprowadza się do wypełnienia odpowiedniego wniosku, który
otrzymać można w dziale obsługi odbiorców Energetyki. Termin

tech-

nicznych warunków przyłączenia wynosi 2 lata. W tym okresie należy rozpocząć
budowę, a po upływie terminu ważności trzeba wystąpić o jego przedłużenie.

PROJEKT TECHNICZNY

Instalacje elektryczne w budynku należy wykonać na podstawie aktualnego,

w zakresie obowiązujących norm i przepisów, projektu technicznego
elektrycznych. Jeżeli budowa realizowana jest na podstawie projektu typowego,
jego część elektryczną adaptuje się do lokalnych potrzeb, zgodnie z warunkami
technicznymi przyłączenia, a także przestrzegając aktualnych norm i przepisów,
szczególnie w zakresie ochrony przeciwporażeniowej.

W przypadku budowy domu według indywidualnego projektu jego część ele-

ktryczna powinna uwzględniać wymagania określone w warunkach technicznych
przyłączenia, funkcje pomieszczeń i dodatkowe potrzeby przyszłego lokatora do-

mu.

Adaptację części elektrycznej projektu typowego, a także część elektryczną

projektu indywidualnego powinna wykonać osoba posiadająca odpowiednie
uprawnienia budowlane w zakresie projektowania instalacji elektrycznych.

WYBRANE ZAGADNIENIA WYKONAWSTWA

Przyłącza i złącza elektroenergetyczne. Przy wykonywaniu przyłączy napo-

wietrznych, w zależności od przekroju i naprężenia przewodów, grubości

i materiałów ściany, odległości od dachu, otworów okiennych, balkonów i ziemi,
stosowane są stojaki dachowe lub wsporniki ścienne. Doboru właściwego roz-

wiązania każdorazowo musi dokonać uprawniony projektant części elektrycznej

projektu lub osoba dokonująca adaptacji projektu typowego domu. Przy tym spo-
sobie zasilania złącze elektroenergetyczne powinno być usytuowane we wnęce
ściany zewnętrznej

w sąsiedztwie przewidywanej lokalizacji tablicy licz-

nikowej i tablicy bezpiecznikowej w budynku.

Przy stosowaniu przyłączy kablowych zasada wykonania złącza elektroenerge-

tycznego jest identyczna jak w przypadku stosowania przyłączy napowietrznych.

Jako złącza elektroenergetyczne należy stosować rozwiązania typowe, które

wraz z lokalizacją mogą być określone w

warunkach przyłączenia,

np. obudowane złącze kablowe ustawione w osi płotu na granicy działek.

Każdorazowo dolna krawędź wnęki dla montażu złącza powinna być usytuo-

wana na wysokości minimum 20 cm od powierzchni terenu.

Tablica rozdzielczo-licznikowa. Prefabrykowana tablica rozdzielcza domu

przystosowana do montażu licznika i obwodów mieszkaniowych powinna być

zainstalowana na ścianie albo we wnęce z drzwiczkami w korytarzu lub wydzie-

lonym pomieszczeniu w pobliżu drzwi wejściowych do domu.

W tablicy muszą znajdować się zabezpieczenia wszystkich odbiorników

obwodów oświetleniowych i obwodów gniazd wtykowych

domu. Przykładowy schemat elektryczny tablicy rozdzielczo-licznikowej pokazano

na rysunku 168.

Rys. 168. Schemat elektryczny tablicy rozdzielczo-licznikowej

Tablica rozdzielczo-licznikowa powinna być zainsta-

lowana na wysokości

dogodne wykony-

wanie prac związanych z jej eksploatacją.

Instalacje odbiorcze. Odbiorniki 3-fazowe (siłowe) zasila się niezależnymi

obwodami z tablicy rozdzielczo-licznikowej.

Odbiorniki

większej mocy np. pralka automatyczna, zmywarka do

naczyń lub suszarka do bielizny należy także zasilać niezależnymi obwodami
z tablicy rozdzielczo-licznikowej.

Obwody gniazd wtyczkowych powinny być wykonane jako pierścieniowe i dla

poszczególnych kondygnacji zasilane indywidualnie. Także gniazda wtyczkowe

wymagające dodatkowej ochrony przeciwporażeniowej powinny być zasilane nie-
zależnymi obwodami. W jednym obwodzie nie może znajdować się więcej niż 10

gniazd wtyczkowych. W pokojach należy instalować je bezpośrednio nad listwą

natomiast w kuchni — na wysokości 1,20 m od podłogi, w miejscu

przeznaczonym na pralkę — na wysokości

m, a obok miejsca przeznaczo-

nego na umywalkę — na wysokości 1,60 m od podłogi. W kuchni i łazience
instalujemy gniazda wtyczkowe z bolcem (z uziemieniem).

Rozmieszczenie gniazd wtyczkowych w pokojach powinno być dostosowane

do funkcji poszczególnych pomieszczeń lub ich części. Jeżeli układ pokoju nie

narzuca jednoznacznie ustawienia poszczególnych mebli albo użytkownik domu

nie może precyzyjnie zadecydować o liczbie i rozmieszczeniu gniazd wtyczko-

wych, dwa z nich zaleca się zainstalować po obu stronach okna a trzecie

i czwarte na ścianie przeciwległej do okna.

Wydzielone obwody należy również stosować dla zasilania lamp oświet-

leniowych, a w szczególności dla oświetlenia poszczególnych kondygnacji oraz
lamp oświetleniowych wymagających dodatkowej ochrony przeciwporażeniowej,
jak np. oprawy oświetleniowe w garażu, pralni czy piwnicy.

W jednym obwodzie oświetleniowym nie może być więcej niż 20 opraw

oświetleniowych. Włączniki

należy umieszczać wewnątrz pomieszczeń

przy drzwiach, od strony klamki, na wysokości 1,40 m od podłogi. W

i w kuchniach, w których nie ma miejsca na umieszczenie włącznika, można

zainstalować je przy drzwiach na zewnątrz tych pomieszczeń.

Wyposażenie budynków mieszkalnych w instalacje ogrzewania elektrycznego

wymaga zgody właściwego terenowo Zakładu Energetycznego.

Elektryczne odbiorniki grzejne należy zasilać niezależnymi obwodami z tablicy

rozdzielczo-licznikowej. Mogą to być tradycyjne ogrzewacze elektryczne lub za-

lecane szczególnie w nowo budowanych domach kable grzewcze do ogrzewania
podłogowego. Ten system ogrzewania jest komfortowy, bezpieczny, trwały,
a przede wszystkim energooszczędny, może być

do całkowitego

ogrzewania domu lub w celu dodatkowego podgrzania posadzek wybranych

pomieszczeń. Dotyczy to szczególnie łazienek, pralni, pokoi gościnnych na niskim
parterze, które mogą być zarówno wilgotne jak i zimne.

Przykładowe wykonanie ogrzewania podłogowego kablem grzejnym przedsta-

wia rysunek 169.

Kable grzewcze mogą być również stosowane na zewnątrz domu jako ogrze-

wanie przeciwoblodzeniowe oraz dla roztapiania śniegu (instalowane w schodach,

podjazdach do garaży, chodnikach, tarasach).

Zastosowanie termostatów w każdym ogrzewanym pomieszczeniu, które sa-

moczynnie wyłączają i włączają ogrzewanie przy spadku lub wzroście
poza nastawiony zakres, pozwala na ekonomiczne ich ogrzewanie, dostosowane

Rys. 169. Przykład ogrzewania podłogowego kab-
lem elektrycznym: 1 - kabel; 2 - termostat;
3 — czujnik; 4 — płytki; 5 — zaprawa do płytek;
6 - szlichta; 7 — izolacja; 8 - beton

do naszych potrzeb i możliwości. Natomiast
zastosowanie zegara sterującego umożliwia

w określonym przez nas czasie, np. przed

wyjściem do pracy, odlodzenie i roztopienie

śniegu na schodach, chodniku albo pod-

jeździe do garażu.

Uwaga: Wszystkie elementy ww. instalacji

odbiorczych jak: bilans mocy, typ i przekrój
przewodów zasilających, wielkość i typ za-
bezpieczeń muszą być określone w części

elektrycznej projektu domu.

Układanie przewodów. Instalacje elektry-

czne można wykonać przewodami izolowany-

mi miedzianymi lub aluminiowymi układanymi

pod tynkiem, w tynku, na tynku, a także w rurkach ochronnych albo w otworach
prefabrykowanych elementów budowlanych. Ze względów, przede wszystkim eks-
ploatacyjnych, zaleca się stosowanie przewodów miedzianych w izolacji poliwini-

Sposób układania przewodów zależy od technologii wykonania ścian i de-

cyzji inwestora. Przy układaniu przewodów należy pamiętać o następujących za-
sadach:

— w jednej rurze ochronnej lub otworze prefabrykowanego otworu budowlanego

można umieszczać przewody należące tylko do tego samego obwodu;

— przejścia przewodów poprzez ściany, przepierzenia i stropy należy wykonać

w trwale umocowanych rurkach. W przypadku przejść do pomieszczeń wil-

gotnych, rurki te należy uszczelnić;

— przewody izolowane układane po wierzchu w pomieszczeniach bardzo wil-

gotnych, zapylonych lub z wyziewami żrącymi należy umieszczać w od-
ległości co najmniej 5 mm od podłoża, za pomocą odpowiednich uchwytów;

— układanie przewodów bezpośrednio na podłożu z drewna albo innych

materiałów palnych bez powłok metalowych dopuszczalne jest tylko w od-

niesieniu do przewodów zabezpieczonych bezpiecznikami o prądzie znamio-
nowym nie większym niż

— przewody izolowane, bez powłoki

wolno

bezpośrednio

pod tynkiem tylko na podłożu wykonanym z materiałów niepalnych. Zezwala

się na układanie takich przewodów pod tynkiem, na podłożu wykonanym
z materiałów palnych oraz pod okładziną palną, jeżeli zastosowana zostanie
warstwa zaprawy o grubości co najmniej 5 mm oddzielająca przewody od

materiałów palnych, albo jeżeli przewody te zabezpieczone są bezpiecznikami

o prądzie znamionowym nie większym od 16A.

OCHRONA PRZECIWPORAŻENIOWA

Zgodnie z obowiązującymi przepisami zabezpieczenie mieszkańców domu

przed ewentualnym porażeniem prądem należy zapewnić poprzez zastosowanie
podstawowej ochrony przeciwporażeniowej oraz co najmniej jednego ze środków
dodatkowych. Ochronę podstawową stanowić będzie izolacja robocza całkowicie

osłaniająca znajdujące się pod napięciem dostępne części urządzeń elektrycz-

nych instalowanych w domu.

Dodatkowa ochrona polega na ograniczeniu wielkości napięcia elektrycznego,

jakie może pojawić się na obudowie urządzenia elektrycznego, czyli tzw. napięcia

dotykowego do wartości bezpiecznych, albo

obwodu, w którym

muje się napięcie dotykowe wyższe od bezpiecznego. Najskuteczniejszą dodat-
kową ochroną jest stosowanie wyłączników przeciwporażeniowych różnicowo-

Dla zapewnienia skuteczności ochrony przeciwporażeniowej, na najniższej

kondygnacji domu należy wykonać połączenie wyrównawcze główne, tj.
połączenie elektryczne części

jak: metalowe rurociągi wody, gazu

i

ogrzewania w celu uzyskania jednakowego lub niewiele różniącego

się potencjału łączonych części.

Ponadto należy stosować miejscowe

połączenia wyrównawcze w pomieszcze-

niach o dużym nagromadzeniu mas meta-
lowych oraz podwyższonej wilgotności po-

wietrza, np. łazienki, pralnie. Przykład

połączeń wyrównawczych dla łazienki poka-

zano na rysunku 170.

Do głównego przewodu wyrównawcze-

go wykonanego ze stali ocynkowanej o mi-

nimalnym przekroju 25

powinny być

podłączone oprócz ww. metalowych ruro-
ciągów, przewody ochronne instalacji ele-
ktrycznych, należące do budynku urządze-
nia piorunochronne, przewody uziemiające
instalacji antenowych i urządzeń telefonicz-

nych.

Przewodem ochronnym (koloru żółto-

zielonego) instalacji elektrycznej jest przewód łączący obudowę chronionego urzą-
dzenia z uziomem. Przewody ochronne z poszczególnych instalacji elektrycznych
odbiorczych powinny być przyłączone do wspólnego magistralnego przewodu

który z kolei przyłącza się bezpośrednio do głównej szyny wyrów-

nawczej domu.

OCHRONA ODGROMOWA

Jeżeli dom usytuowany jest w zwartej zabudowie i jego wysokość nie prze-

kracza 25 m to przepisy nie wymagają stosowania ochrony odgromowej. W każ-
dym innym przypadku , na etapie wykonania części elektrycznej projektu lub ada-

Rys. 170. Przykład połączeń wyrów-
nawczych w łazience

ptacji projektu typowego

konieczne jest obliczeniowe wyznaczenie tzw.

wskaźnika zagrożenia piorunowego. Na tej podstawie projektant zadecyduje

o konieczności stosowania ochrony odgromowej.

UWAGI KOŃCOWE

Całość prac elektrycznych musi być wykonana zgodnie z obowiązującymi

pod nadzorem uprawnionej osoby.

W trakcie prowadzenia robót szczególną uwagę trzeba zwracać na staranność

wykonania ochrony przeciwporażeniowej. W gniazdach wtykowych nie należy
łączyć przewodu ochronnego PE (kolor izolacji

z przewodem neu-

tralnym N (kolor izolacji najczęściej niebieski). Przewód PE trzeba połączyć
z bolcem ochronnym.

Po wykonaniu robót uprawniony elektryk musi wykonać komplet pomiarów

pomontażowych oraz sprawdzić skuteczność ochrony przeciwporażeniowej. Wy-
niki wykonanych pomiarów należy zamieścić w odpowiednich protokołach.

Przed przyłączeniem instalacji elektrycznej domu do linii niskiego napęcia na-

leżącej do Zakładu Energetycznego spisujemy "Umowę — zgłoszenie o dostar-
czenie energii elektrycznej".

ZASADY USTALANIA KOSZTU BUDOWY (ROBÓT)

Koszt budowy obiektu (roboty) może być ustalony za pomocą kosztorysu lub

metodą ryczałtu.

ROZWIĄZANIA

METOD KOSZTORYSOWANIA

W metodach kosztorysowania istnieją dwa sposoby sporządzania kosztorysu:

szczegółowy i uproszczony.

Metoda szczegółowa jest oparta na obliczeniach ilości robót, jednostkowych

norm zużycia czynników produkcji

i cen jednostkowych tych czynników

oraz osobnym doliczeniu kosztów zakupu,

pośrednich, zysku i ewentu-

alnego podatku VAT.

Metoda uproszczona jest iloczynem zagregowanej ilości robót i cen jedno-

stkowych tych robót, z doliczeniem ewentualnego podatku VAT.

Obie te

wyczerpują możliwości opracowania każdego rodzaju koszto-

rysu. Wybór metody nie jest ograniczony z tym,

metodą uproszczoną koszto-

rysuje się roboty jednorodne.

PODSTAWY SPORZĄDZANIA KOSZTORYSÓW

Zgodnie z kodeksem cywilnym, uzgadnia się (negocjuje) pomiędzy wyko-

nawcą robót a inwestorem podstawy sporządzania przyszłego kosztorysu usta-

lającego koszt robót (budowy).

Do niezbędnych uzgodnień zaliczyć należy:

- jakie katalogi norm będą podstawą kosztorysowania (KNR, inne);
— wysokość stawki robocizny bezpośredniej, R;
— sposoby ustalania cen materiałów, M;

— sposoby ustalania cen usług sprzętowych, S;
— wielkość kosztów zakupu,
- wielkość kosztów pośrednich,
— wielkość zysku, Z.

Przykładowe stosowane wielkości wymienionych

narzutów podano w ta-

beli 14.

TABELA 14

Kosztorysowe stawki robocizny R i narzuty (dane z IV kwartału 1995 r.)

Zwraca się przy tym uwagę, że w katalogach nakładów rzeczowych (KNR)

przyjęte są przeciętne warunki wykonawstwa robót. Dlatego w sytuacji

występowania w praktyce warunków odmiennych, odbiegających od przeciętnych,

powoduje to konieczność uwzględnienia tych warunków w kalkulacji kosztoryso-

wej w formie dodatków. Dodatki te wliczone są w koszty bezpośrednie i mogą
to

być:

- dodatki przy wykonywaniu pracy wewnątrz pomieszczeń użytkowanych

w czasie remontu budynku;

— dodatki za inne utrudnienia (np. prowadzenie robót zimą).

Wysokość dodatku jest negocjowana.

Wyżej wymienione dodatki wchodzą w skład kosztów bezpośrednich i mogą

być

od nich naliczane koszty pośrednie Kp i zysk Z z zastrzeżeniem,

że podstawa naliczania obu składników ceny kosztorysowej musi być dokładnie
określona w umowie.

Kalkulacja materiałów M. Danymi wyjściowymi do kalkulacji materiałów jest

przedmiar lub obmiar robót oraz właściwe normy nakładów rzeczowych zawarte

w katalogach KNR. Wyliczenie nakładów rzeczowych w oparciu o KNR jest obli-

gatoryjne. Brak stosownych nakładów rzeczowych w KNR wymaga indywidualne-
go ustalenia. W takich sytuacjach można:

a) wykorzystać odpowiednie wielkości, które występują w KNR, kierując się

określonymi analogiami, bądź stosując metody interpolacji,

b) sporządzić szczegółowe analizy zużycia materiałów.

Ustalając cenę danego materiału wykonawca może brać pod uwagę poziom

cen z różnych dostępnych źródeł, a mianowicie:

-

— własnej ewidencji kosztów jako ceny średnioważone i zaktualizowane,
— odpowiednich branżowo central handlowych,

— cenników producentów materiałów budowlanych, instalacyjnych,
— publikacji jednostek profesjonalnych np.

i

np.

PROMOCJA itp.

Kalkulacja kosztów zakupu

Pod pojęciem kosztów zakupu należy

rozumieć koszty związane z

materiałów na budowę, do magazynu

przyobiektowego, bądź sprowadzeniem ich do miejsca wbudowania.

Przykładowe wielkości wskaźników narzutu kosztów zakupu podano w tabe-

li 14. W metodzie uproszczonej koszty zakupu materiałów mogą być wliczone
do ceny materiałów.

Kalkulacja godzinowej stawki robocizny kosztorysowej R. Kalkulując go-

dzinową stawkę robocizny kosztorysowej stosuje się rachunek oparty na wzaje-
mnych relacjach następujących składników:

- średniej ważonej stawek i płacy zasadniczej;
— premii określonej regulaminem premiowania;
— płac dodatkowych (np. za kierowanie brygadą, dodatki stażowe);
— płac uzupełniających (np. wyrównania za urlopy i inne);
- obligatoryjnych obciążeń z tytułu podatku od płac, składek na rzecz ZUS,

fundusz socjalny itd.

Przy kalkulowaniu stawki kosztorysowej

pamiętać o prawidłowym

przyjęciu składników wynagrodzenia i ustalenia podstawy naliczania narzutów na
rzecz ZUS, Funduszu Pracy oraz podatku od płac (przykładowe stawki robocizny
kosztorysowej podano w tabeli 14).

Kalkulacja kosztorysowej ceny sprzętu i transportu technologicznego S.

Koszty pracy sprzętu i transportu technologicznego stanowią około
całości kosztów robót ogólnobudowlanych, a w przypadku robót ziemnych i nie-
których innych udział ten jest znacznie wyższy. Kalkulacja kosztorysowej ceny
maszynogodziny pracy jednostek sprzętowych lub środków transportu wymaga
uwzględnienia dwóch zasadniczych czynników, które kształtują cenę, a mianowi-

cie:
a) kosztorysowej ceny najmu jednostki sprzętowej lub środka transportu;
b) kosztów jednorazowych (o ile nie zostały one uwzględnione już w cenie naj-

mu).
Ceny najmu maszynogodziny pracy sprzętu oraz środków transportu tech-

nologicznego przeliczone na jedną maszynogodzinę zatrudnienia sprzętu z reguły
pokrywają koszty:

— amortyzacji sprzętu,
- napraw i obsługi
— osobowej obsługi etatowej sprzętu,
— paliwa i materiałów smarnych,
— ogólne dostawcy sprzętu,

— zysk.

Koszty usług jednorazowych obejmują dostarczenie sprzętu na budowę, tran-

sport z budowy po zakończeniu robót, montaż i demontaż, załadowanie i wy-

sprzętu na środki transportu. Cenę za jednorazowy przewóz maszyn

z bazy sprzętu kalkuluje się w formie opłat ryczałtowych. Ustalając stawki np. za
pierwsze 5 km z dopłatą za każdy dalszy 1 km.

Ustalenie kosztów pośrednich

Koszty pośrednie w kalkulacji kosztory-

sowej ustala się następującymi metodami:

a)

kalkulowaną w przedsiębiorstwie, uwzględniającą koszty ogól-

ne danej budowy oraz koszty zarządu przedsiębiorstwa;

b) wskaźnikiem kosztów pośrednich publikowanych przez upoważnione jedno-

stki, takie jak np. WACETOB. Jako podstawę liczenia kosztów pośrednich

przyjmuje się

R, S.

Przykładowe wielkości kosztów pośrednich podano w

14.

Kalkulacja zysku Z. Zysk kalkuluje się kwotowo lub jako iloczyn uzgodnionej

stawki zysku i podstawy jej liczenia.

KOSZTORYSOWE STAWKI ROBOCIZNY BEZPOŚREDNIEJ

l NARZUTY

W tabeli 14. przedstawiono informacje o kształtowaniu się stawek robocizny

i narzutów w IV kwartale 1994 r.

W tabeli podane są:

— kosztorysowe stawki robocizny, R;
— wskaźniki narzutu kosztów zakupu,

— wskaźniki narzutu kosztów pośrednich,
— wskaźniki narzutu zysku, Z.

Podane wskaźniki są wielkościami średnimi, dotyczącymi przedsiębiorstw

państwowych, prywatnych i spółek prawa handlowego.

Analizując wielkości narzutów należy zwrócić uwagę na związki zachodzące

pomiędzy stawkami robocizny i narzutami kosztów pośrednich oraz zysku. Ko-
sztorysowa stawka robocizny wyrażona w zł/rg (rg— roboczogodzina) obejmuje:

— płace zasadnicze,

— płace dodatkowe i uzupełniające,

- obligatoryjne obciążenia z tytułu podatku od płac i składki na rzecz ZUS.

Podany wskaźnik narzutu kosztów zakupu

odnosi się do kosztów

bezpośrednich materiałów, natomiast wskaźnik narzutu kosztów pośrednich od-
nosi się do kosztów bezpośrednich robocizny R i pracy sprzętu S.

Wskaźnik narzutu zysku Z odnosi się do sumy kosztów robocizny R, pracy

sprzętu S i kosztów pośrednich

PROCENTOWE

KOSZTU BUDOWY

Chcąc ustalić koszty poszczególnych robót budowlano-instalacyjnych można

posłużyć się tabelą

w której całkowity koszt budowy podzielono na elementy

scalone budynku.

Na podstawie tabeli 15. mając wartość kosztorysową (umowną) kosztu bu-

dowy budynku można obliczyć w czasie trwania robót wartość prac już wykona-
nych lub pozostających do wykonania. Może to być przydatne do sprawdzania

poniesionych kosztów lub starania się o kredyt w chwili, gdy trzeba przedłożyć
dokument stwierdzający stan zaawansowania budowy.

TABELA 15

Procentowy udział wykonania poszczególnych elementów budynku w całkowitych

kosztach budowy

Budynek jednorodzinny wolno stojący o podstawowym standardzie
Kubatura V = 741
Powierzchnia użytkowa Pu = 167

Poziom cen: IV kwartał 1995

Lp.

1.

2.
3.
4.
5.

6.
7.
8.

9.

10.
11.
12
13.

14.
15.
16.
17.
18.

19.

20.

21.
22.

Wyszczególnienie robót

lub elementu scalonego

Roboty ziemne
Fundamenty
Ściany podziemia betonowe
Stropy nad podziemiem i schody
Izolacje przeciwwilgociowe
Razem stan zerowy
Ściany nadziemia

murowane

Stropy, schody i podesty
Ścianki działowe
Dach -
Dach - podłoże - pokrycie
Izolacje

cieplne

Drzwi wewnętrzne
Okna i drzwi zewnętrzne
Razem stan surowy nadziemia
Tynki i oblicowania
Roboty malarskie

betonowe

Podłogi, posadzki, wykładziny
Elementy ślusarsko-kowalskie
Razem wewnętrzny stan wykończeniowy
Elewacja
Różne roboty zewnętrzne
Razem zewnętrzny stan wykończeniowy
Instalacje elektryczne
Instalacje sanitarne
Ogółem budynek

miary

kg

%

Koszt

jednost.

w zł

18

171

257

90

12

321

215

91
21
82

28
55
21

498

35
21

15

38
51

141

22

0

22
23
61

960

Koszt

całkowity

w zł

9 138

1 603

863

1 764

1 122

320

% udział

w kosztach

budowy

1,4

3,1
5,7

1,0

2,7

13,9
17,3

8,1
2,0
7,4

10,3

4,3

1,6

4,3

54,0

6,4

1,3

2,8
3,9

1,1

15,5

5,5
0,7
6,2
2,6
7,7

100,0

PRACOCHŁONNOŚĆ BUDOWY

Pracochłonność robót wykonywanych na budowie zależy w znacznym stopniu

od zastosowanych materiałów. W tabeli 16. podano przykładową strukturę udziału
procentowego

budowy podstawowych elementów budynku jed-

norodzinnego.

TABELA 16

Pracochłonność wykonania poszczególnych elementów wchodzących

w skład budynku

1.

2.

3.

4.

5.

6.

Elementy budynku

(wariant rozwiązania)

Lawy fundamentowe:
a) betonowe
b) żelbetowe
Ściany przyziemia i piętra:
a) cegła kratówka i beton komórkowy
b) cegła kratówka i pustaki betonowe ALFA
c) cegła kratówka

Stropy
a) płyty żelbetowe prefabrykowane
b)

DZ-3

c)
d) płyta żelbetowa monolityczna
e) Kleina
f)

Dachy i stropodachy (bez konstrukcji stropu):
a) Stropodach wentylowany
b) Stropodach niewentylowany
c) więżba dachowa dwuspadowa pokryta

dachówką karpiówką

Podłogi:
a) płytki PCW
b) wykładzina lentex
c) podłoga z desek
d) mozaika parkietowa
e) parkiet
Wykończenie ścian:
a) malowanie
b) tapetowanie i malowanie

Praco-

chłonność

rg

52,0
69,0

686,0
803,0
730,0

165,0

385,0
395,0
530,0

541,0
574,0

263,0
305,0
400,0

97,0
89,0

111,0
135,0
180,0

90,0

194,0

Udział

procentowy

maksimum

1,8

2,3

23,3
26,3
24,5

5,6

12,2
12,5
16,1
16,3
17,1

8,9

10,2
13,0

3,3
3,0
3,8
4,5
5,9

3,1
6,4

minimum

1,3
1,7

17,6

20,0

18,5

4,6

10,1
10,3
13,4
13,6
14,3

6,8
7,8

10,0

2,5
2,3
2,8
3,4
4,5

2,3
4,8

CZAS REALIZACJI BUDOWY

Czas realizacji budowy może być ustalony za pomocą harmonogramu, który

jest graficzną metodą odwzorowania pracy zbiorowej oraz

harmonizacji. Har-

monogramy budowlane dzieli się na harmonogramy zadań rzeczowych oraz za-
opatrzenia zasobów produkcji, niezbędnych do wykonania zaplanowanych zadań
rzeczowych. Są one również sposobem na kontrolę terminowości realizacji bu-
dowy.

harmonogram ogólny budowy domu jednorodzinnego pokazano

w tabeli 17. Podano w nim średnie czasy realizacji zasadniczych elementów bu-
dynku oraz optymalne

brygad rzemieślniczych różnych specjalności. Har-

monogram wykonano dla budynku 2-kondygnacyjnego o powierzchni całkowitej

220

realizowanego w technologii tradycyjnej.

TABEL

A

1

7

Przykładow

y harmonogra

m

ogóln

y budow

y dom

u jednorodzinneg

o w

technologi

i

w

minimalny

m

czasi

e realizacj

i

PRZYCZYNY POWODUJĄCE KONIECZNOŚĆ

BUDYNKÓW

Wiele budynków w kraju budowanych jest przez kilka, a nawet kilkanaście

lat. Liczne budynki przez długie lata od momentu ich wzniesienia nie zostały
otynkowane. Podejmując roboty związane z wykończeniem takich obiektów warto

wiedzieć, że w Polsce na przestrzeni ostatnich dwudziestu lat

zmieniła

się norma określająca wymaganą izolacyjność cieplną przegród. Każdorazowa
zmiana wprowadzała coraz wyższe wymogi. Przykładowe zmiany współczynnika

przenikania ciepła k dla przegród w budynkach mieszkalnych przedstawiono po-
niżej w tabeli 18.

TABELA 18

Wymagania dotyczące izolacyjności przegród na przestrzeni ostatniego

dwudziestolecia wg polskich przepisów normowych

Rodzaj przegrody

Ściany zewnętrzne
Stropodachy pełne i wentylowane
Stropy poddasza
Stropy nad piwnicą

Wymagane współczynniki przenikania ciepła k,

wg normy z roku

1974

1,16

0,70
0,93

1,16

1982

0,75
0,45
0,40

1,00

1991

0,55
0,30
0,30
0,60

Obowiązująca obecnie norma z 1991 r. wprowadziła dodatkowo ograniczenie

powierzchni okien w stosunku do wymogów z lat poprzednich.

Na ogrzanie budynku wolno

spełniającego wymogi normy z 1991 r.

potrzeba około 60% ilości tego paliwa, jaką należałoby zużyć do ogrzania po-

dobnego domu wzniesionego zgodnie z zaleceniami normy z 1974 r. Procentowy
udział poszczególnych przegród w budynku z 1974 r. w stratach ciepła przed-
stawia się następująco: przez ściany

tracimy 40% ciepła; przez stro-

podach — 18%; okna — 18%; wentylację — 14%; i piwnice — 10%.

Analiza tych danych wskazuje na kierunki działania w celu poprawienia ener-

gooszczędności naszego budynku.

W pierwszej kolejności powinniśmy ocieplić ściany

następnie

poprawić izolacyjność stropodachu lub stropu poddasza oraz okien. Trzeba rów-
nież usprawnić wentylację, ocieplić strop nad piwnicą i ściany fundamentowe.

W Polsce liczba istniejących budynków, na ogrzanie których traci się znaczne

ilości ciepła jest bardzo duża. Te właśnie budynki decydują o nadmiernym zapo-

trzebowaniu energii na cele ogrzewcze. Oszczędzanie energii leży w interesie

każdego użytkownika, gdyż wiąże się to z jego wymiernymi korzyściami finanso-

wymi oraz w interesie całego społeczeństwa, bowiem przez mniejsze zużycie pa-

liw ogranicza się zanieczyszczenie środowiska. Bogate kraje od lat prowadzą za-
krojone na szeroką skalę działania zmierzające do poprawy izolacyjności prze-
gród w istniejących budynkach, bowiem jak stwierdzono jest to bardziej

opłacalne niż pozyskiwanie nowych źródeł energii.

Jako zasadę należy przyjąć, że ściany zewnętrzne ocieplane będą

zewnątrz. Za przyjęciem takiego rozwiązania przemawia wiele czynników.

• Poprzez pokrycie całych ścian od zewnątrz materiałem

eli-

minuje się mostki termiczne, które bez wątpienia istniałyby przy ocieplaniu
od wewnątrz, szczególnie przy stropach. Dzieje się tak

że izolacja

układana od wewnątrz z konieczności musi być przerywana w miejscach
oparcia stropów oraz przy styku ścian

z zewnętrznymi.

• Ocieplanie zewnętrzne można wykonać w trakcie tynkowania budynku lub re-

nowacji już istniejących tynków. Obniży to znacznie koszty ocieplania, gdyż
przy tynkowaniu na ogół konieczne jest ustawienie rusztowania, które wyko-
rzystane zostanie również do wykonania izolacji termicznej ścian.

• Zewnętrzne ocieplenie poprawi również trwałość materiałów użytych do wznie-

sienia ścian, gdyż ochroni je przed bezpośrednim działaniem czynników
atmosferycznych (deszczu, słońca i wiatru).

• Warstwa termoizolacyjna założona od zewnątrz zwiększa stateczność cieplną

budynku, tzn. zabezpiecza pomieszczenia przed gwałtownymi ochłodzeniami

w okresach zimowych, jak również ochrania przed nadmiernym ogrzewaniem

pomieszczeń w upalne dni.

• Ocieplanie ścian od wewnątrz niepotrzebnie powoduje zmniejszenie po-

wierzchni użytkowej budynku oraz stwarza możliwość kondensacji pary wod-

nej we wnętrzu ściany.

Najczęściej stosowanymi materiałami do ocieplania ścian są styropian i wełna

mineralna. Ocieplenie zewnętrzne wymaga odpowiedniego przymocowania ma-

teriału izolacyjnego do ścian oraz ochronienia go przed czynnikami atmosferycz-

nymi i uszkodzeniami mechanicznymi. Sposób mocowania materiałów termoizo-
lacyjnych zależy od ich własności

a także rodzaju warstwy zew-

nętrznej ocieplanej ściany. Płyty z

mineralnej mocuje się do ścian mecha-

nicznie: najpierw ruszt drewniany lub metalowy, którego pola wypełnia się wełną
mineralną, a następnie okładzinę zewnętrzną np. blachę fałdową.

Ocieplenie ścian styropianem, tzw. metodą lekką, polega na przyklejeniu do

podłoża ściany warstwy styropianu, na którym wykonuje się z odpowiedniej masy
klejącej cienką wyprawę wzmocnioną siatką z włókna szklanego. Końcowym za-
biegiem jest nałożenie warstwy fakturowej (cienkiego tynku o grubości około
5 mm). Płyty styropianowe przyklejone do powierzchni stanowią izolację ter-
miczną i wraz z wyprawą zabezpieczają przed zawilgoceniem murów wodą de-
szczową oraz czynnikami atmosferycznymi.

Aby wykonane ocieplenie było trwałe i skuteczne konieczne jest użycie do-

brej jakości materiałów i wykonanie robót zgodnie z instrukcją firmy, od której

te materiały pochodzą. W kraju znanych jest wiele firm specjalizujących się w te-

go typu ociepleniach i produkujących bądź dostarczających

ma-

teriały do wykonania robót. Bardziej znane firmy i stosowane przez nie metody

to:

—

ścian zewnętrznych metodą lekką OPOL-RAPP z opracowaną

i stosowaną przez Przedsiębiorstwo Budowlane OPOL-RAPR siedzibą

w Opolu, ul. Grudzicka 65;

— kompleksowy system ocieplania budynków firmy TERRANOVA z Austrii, któ-

rego propagatorem w Polsce jest Przedsiębiorstwo INTERKRAK, Kraków, ul.

Juliusza Lea 112;

— lekka metoda docieplania ścian

niemieckiej firmy Schomburg po-

siadającej swoje przedstawicielstwo w Polsce,

ul. Sklęczkowska

Wszystkie ww. systemy realizowane są według tych samych zasad. Kolejność

prac

obejmuje następujące etapy:

— prace
— naklejanie styropianu,
— naklejanie siatki z włókna szklanego lub polipropylenowego,
- wykonanie wyprawy elewacyjnej z masy
— wykonanie nowych obróbek blacharskich.

Do prac przygotowawczych należy: zamontowanie rusztowań, usunięcie ist-

niejących obróbek

zdemontowanie rur spustowych oraz przygoto-

wanie podłoża polegające na: skuciu odparzonych fragmentów tynku, dokładnym

oczyszczeniu ścian z warstwy pylącej i starannym oczyszczeniu ościeży okien-

nych.

Po przygotowaniu podłoża można przystąpić do wykonywania robót docie-

plających, przy czym prace te wykonuje się jedynie przy bezdeszczowej pogo-

dzie, przy temperaturze nie niższej niż +5°C.

Po przygotowaniu masy klejącej, która dostarczana jest na budowę w postaci

proszku, można przystąpić do klejenia płyt styropianowych. Jeżeli prace wyko-
nywane są z rusztowań stojących to płyty przyklejamy od dołu ściany i posu-

wamy się ku górze, a gdy korzystamy z rusztowań wiszących kolejność jest od-
wrotna — od góry do dołu. Chodzi o to by rusztowanie wiszące nie opierało
się na już przylepionych płytach styropianu. Do ocieplania najczęściej stosuje się
styropian o grubości 6 cm dostarczany w arkuszach o wymiarach 50x100 cm.
Na takie arkusze masę klejącą nakłada się po obrzeżach pasami o szerokości

3-4 cm, a na pozostałej powierzchni plackami o średnicy około 10 cm w liczbie
4-6 sztuk. Po nałożeniu masy klejącej płyty przykłada się do ściany i dociska
w celu uzyskania równej płaszczyzny z już naklejonymi płytami. Przy słabszym

podłożu styropian można dodatkowo mocować za pomocą kołków rozporowych
osadzonych w ocieplanej ścianie. Płyty styropianowe przykleja się w układzie po-

ziomym na styk, z pozostawieniem spoin nie większych niż 2 mm, których nie

należy wypełniać masą klejową. Na przyklejone

styropianowe należy

przylepić siatkę ochronną z polipropylenu. W tym celu nakłada się na
rozpoczynając od góry ściany, cienką warstwę masy klejącej, paskami
o szerokości odpowiadającej szerokości siatki. Po nałożeniu masy rozwija się od
góry siatkę i za pomocą packi nierdzewnej wciska się ją (wtapia) w masę

klejącą. Sąsiednie pasy siatki powinny być przyklejone na zakład nie mniejszy

niż 5 cm, tak w pionie jak i w poziomie. Na narożnikach budynku zakłady siatki
zachodzące na sąsiednią ścianę nie powinny być mniejsze niż 15 cm. Zalecane

jest aby na narożnikach parteru oraz przy drzwiach i oknach przed naklejeniem

siatki przykleić aluminiowe kątowniki perforowane. W miejscach narażonych na
uderzenia, a szczególnie w części cokołowej zalecane jest zastosowanie
2 warstw siatki.

Po wykonaniu tych robót przystępuje się do po-

krycia ściany cienką około 5 mm warstwą wyprawy
elewacyjnej — tynkiem. Wskazane jest aby wszystkie
materiały potrzebne do ocieplenia budynku, a więc
masę klejącą, styropian, siatkę, wyprawę tynkarską

(dostarczaną w proszku) nabyć u jednego

rozprowadzającego materiały dotyczące jedne-

go systemu.

Rys. 171. Układ warstw w ścianie ocieplonej styropianem

tzw. metodą lekką: 1 - ściana konstrukcyjna; 2 - styro-

pian; 3 - masa podkładowa klejącą; 4 - siatka z włókna
szklanego; 5 — tynk szlachetny cienkowarstwowy

warstw w ścianie ocieplonej styropianem, tzw. metodą lekką, ilustruje

rysunek 171.

OCIEPLANIE STROPÓW

Strop nad piwnicą można ocieplić warstwą styropianu przyklejając go od dołu

zaprawą cementową z dodatkiem kleju lateksowego. Zalecane jest również do-
datkowe mocowanie mechaniczne styropianu za pomocą kołków rozporowych.

Po przyklejeniu styropianu powierzchnię jego pokrywa się cienką 2-3 mm
warstwą tej samej zaprawy, którą użyto do klejenia.

STROPY PODDASZA

Sposób ocieplenia zależy od tego, czy jest to poddasze użytkowe czy nie

oraz od konstrukcji stropu poddasza.

Przy poddaszach użytkowych ocieplenie można wykonać np. z twardej

mineralnej, na której trzeba położyć

3 cm warstwę gładzi cementowej.

Jeżeli na stropie poddasza przewiduje się podłogę z desek, to po

przestrzeń między nimi można wypełnić np. wełną mineralną,

odpadami z przemysłu włókienniczego itp. i dopiero potem przybić deski.

Podobny rodzaj ocieplenia można wykonać przy stropach o konstrukcji drew-

nianej, gdzie pod podłogą dajemy

ocieplającą z odpadowych materiałów

termoizolacyjnych, np. odpady płyt z wełny mineralnej, z przemysłu włókienni-

czego itp.

Do ocieplania stropów pod poddaszem nieużytkowym stosuje się miękkie

materiały termoizolacyjne np. miękką wełnę mineralną, trociny, wióry, odpady

przemysłu włókienniczego, które po rozłożeniu na stropie należy przykryć warstwą

papieru parafinowanego.

DODATKOWE OCIEPLENIE

Ocieplenie

wykonuje się przy użyciu lekkich materiałów ter-

moizolacyjnych, przy czym należy mieć na uwadze nośność konstrukcji stropo-

Materiały użyte do ocieplania powinny być

ściśliwe, nadające się

do bezpośredniego krycia papą, bez konieczności wykonania gładzi cementowej.
Najlepsze do

celu są twarde odmiany styropianu, płyty ze sztywnej pianki

poliuretanowej lub z twardej wełny mineralnej.

Sposób docieplenia zależy od stanu

istniejącego

Jeżeli stan ten jest dobry, tzn. gdy papa przylega do podłoża, to dodatkowe

ocieplenie można położyć bezpośrednio na istniejącej papie.

Gdy pokrycie papowe oraz istniejąca termoizolacja są mocno zniszczone (np.

na skutek gnicia bądź silnego zawilgocenia) należy warstwy te usunąć i wykonać

odpowiednie ocieplenie zgodnie z zasadami podanymi w niniejszej książce
w rozdziale dotyczącym stropodachów.

W przypadku, kiedy materiał termoizolacyjny na stropodachu jest w dobrym

stanie a uszkodzona jest tylko papa poprzez pojawienie się fałd i pęcherzy,

przed przystąpieniem do docieplania miejsca te należy naciąć i

ponownie

przykleić do podłoża.

Dodatkową warstwę termoizolacji przykleja się lepikiem na gorąco do istnieją-

cego podłoża papowego.

Po ułożeniu ocieplenia przykleja się na nie nowe pokrycie papowe złożone

z trzech warstw papy, przy czym środkowa warstwa powinna być z papy na

tkaninie technicznej. Należy wykonać rów-

nież dodatkowe obróbki blacharskie.

Przykład ocieplenia stropodachu pokazano

na rysunku 172.

Rys. 172. Przykład ocieplenia stropodachu:

1 — płyta dachowa; 2 — istniejąca warstwa ter-

moizolacyjna; 3 — istniejące pokrycie; 4
kowa warstwa

5 — nowe pokry-

cie; 6 - dodatkowa obróbka blacharska; 7 -

zakotwienie gzymsu między płytami dachowymi

ZMNIEJSZENIE STRAT CIEPŁA POPRZEZ OKNA

Jak już wspomniano wcześniej w ogólnym bilansie

tracimy około 18%

ciepła poprzez okna. Szczelność okien drewnianych użytkowanych przez dłuższy
okres jest niezadowalająca, gdyż ramiaki na skutek wieloletniego działania czyn-

ników atmosferycznych ulegają wypaczeniu. Silnie zniszczonych okien drewnia-
nych nie opłaca się naprawiać, należy je wymienić na nowe, najlepiej plastikowe,
p zmniejszonej powierzchni, zgodnie z

normy z 1991 r. Poprzez

wymianę uszkodzonych okien zmniejszy się zdecydowanie również nadmierna in-
filtracja powietrza powodująca dodatkowe przewietrzanie pomieszczeń i niepo-
trzebne straty ciepła.

W przypadku, gdy stan istniejących okien drewnianych jest jeszcze dobry

zabiegi zmierzające do ograniczenia

ciepła powinny dotyczyć założenia usz-

czelek wokół ram okiennych, uszczelnienia, styku ościeżnicy ze ścianą, uzupeł-

nienia okitowania oraz założenia trzeciej szyby w oknach dwuszybowych.

Uszczelnienie styku ościeży ze ścianą można wykonać, np. poprzez wtło-

czenie w szczeliny pianki samorozprężającej się lub poprzez wypełnienie kitem

trwale plastycznym i odpowiednie olistwowanie

Należy jednak pamiętać, że nie każda konstrukcja okna nadaje się do zasto-

sowania trzeciej szyby. Podobne efekty ocieplające można uzyskać

folię

przezroczystą, która odgrywa prawie taką samą rolę jak dodatkowa szyba. W ok-
nach zespolonych folie zakłada się między szybami lub od strony wewnętrznej.
Na okres letni folię zdejmuje się. Przykładowe miejsca umieszczenia trzeciej szy-
by lub folii obrazuje rysunek 173.

Rys. 173. Przykład umieszczenia trzeciej szyby w oknie (a;b) lub założenia folii (c;d):
1 - szyby pojedyncze; 2 - szyby zespolone; 3 - kit; 4 - drewniane listwy dystansowe;

5 — folia przezroczysta

OSUSZANIE ŚCIAN

W wielu budynkach na skutek wadliwie wykonanych izolacji następuje silne

zawilgocenie murów. Stan taki pogarsza mikroklimat w budynku, powoduje

destrukcję tynków i materiałów użytych do wzniesienia ścian jak również obniża
izolacyjność przegród.

termoizolacyjne materiału zależą od jego wilgotności i tak: im

wilgotniejszy materiał tym większy jest współczynnik przewodzenia ciepła A i tym
większa powinna być grubość przegrody dla zachowania wymaganego
współczynnika k. Przykładowo w tabeli 19. dla wybranych materiałów podano
wartości współczynnika A.

Tabela

Rodzaj

Beton zwykły
Beton komórkowy odmiany:

M 800
M 700
M 600

Mur z cegły

na zaprawie cementowo-wapiennej

Mur z cegły kratówki
Płyty

Wełna mineralna luzem w ścianach

Płyty z wełny mineralnej
Styropian

Współczynnik przewodzenia ciepła

warunki średnio

wilgotne

1,70

0,38
0,35
0,30
0,25
0,77
0,56

0,14
0,043
0,050
0,045

warunki

1,80

0,44
0,40
0,35
0,30
0,91

0,62
0,16
0,050
0,055
0,050

Mokrych ścian nie należy

gdyż przyczepność do wilgotnego

podłoża materiałów użytych do ocieplania może okazać się nie wystarczająca,
a po wtóre zamknięta w ścianie wilgoć będzie miała utrudnioną drogę do wydo-
stania się ze ściany na zewnątrz.

Zawilgocenie murów może następować w wyniku:

- kapilarnego podciągania wody,
— wzmożonej sorpcyjności (chłonności) materiałów murowych spowodowanej

zawartością soli rozpuszczalnych w wodzie,

— kondensacji pary wodnej w

— wadliwej instalacji odprowadzającej wodę z budynku lub jego otoczenia,
— deszczu padającego na ściany.

Zawilgocenie ścian na ogół powodowane jest nie jedną lecz wieloma przy-

czynami.

Najczęstszą jednak przyczyną jest brak lub uszkodzenie izolacji poziomych

i pionowej murów piwnicznych.

Materiały budowlane pochodzenia mineralnego można w pewnym przybliżeniu

porównać do gąbki. System kapilarny tych materiałów wchłania wilgoć po-
chodzącą zarówno z wody gruntowej jak i z opadów atmosferycznych. Wilgoć

ta, poprzez fundamenty przenika do murów. Mur zostaje nasycony wodą poprzez

system kapilarny i istniejące pęknięcia

aż do wystąpienia stanu

pełnego nasycenia, podobnie jak gąbka. W kanaliku kapilarnym o średnicy

0,01 mm woda może się podnieść na wysokość nawet 1,5 m powyżej lustra
wody.

Podciągana woda rozchodzi się równomiernie we wszystkich kierunkach jako

woda kapilarna oraz woda zawarta w porach i szczelinach. Przez stały dopływ

wody kapilarnej

muru wzrasta, gdyż woda ta stopniowo wypełnia

wszystkie pory i szczeliny w murze.

Osuszanie ścian polega na wytworzeniu wodoszczelnej przepony poziomej

oraz pionowej i zapewnieniu warunków odsychania wilgoci zawartej w ścianie.

Wykonanie tradycyjnej

poziomej w istniejącem budynku jest bardzo

trudne i kłopotliwe. Wykonuje się ją poprzez odcinkowe podcinanie murów w ce-

lu założenia izolacji wykonanej najczęściej z dwóch warstw papy bitumicznej. Ta-
ka technologia wiąże się z zagrożeniem spowodowania dodatkowych osiadań

muru i może prowadzić do zarysowania ścian.

W ciągu ostatnich 20. lat pojawiło się szereg metod chemicznego wytwarzania

przepon przy użyciu specjalnych preparatów hydrofobowych. Nie wszystkie pro-

ponowane preparaty i metody osuszania murów są skuteczne. Z wieloletnich ob-

serwacji wynika, że najbardziej właściwe nie budzące zastrzeżeń są metody wy-

twarzania przepon, w których wykorzystuje się preparaty hydrofobizujące na

związkach krzemoorganicznych. Preparaty takie proponuje między innymi firma
Schomburg. Technologia osuszania murów przy zastosowaniu tych preparatów

przewiduje wykonanie w murze odwiertów w odstępach co 15 cm, średnicy

30 mm i nachyleniu do poziomu około 30°. Głębokość otworu musi przebiegać
prawie przez całą grubość muru i powinna kończyć się nie bliżej niż 8 cm od

przeciwległej płaszczyzny muru.

Otworami tymi wprowadza się wielokrotnie, aż do uzyskania nasycenia muru

(z reguły 3x) preparat AQUAFIN-F. Preparat ten przetwarza znajdujące się w mu-

rze wolne związki wapna w nierozpuszczalne związki krzemu, które odkładają się

w naczyniach włosowatych zapychając je względnie zwężając.

po-

siada także składniki, które pokrywając powierzchnie kapilar powodują

ześlizgiwanie się wody. Woda nie ma więc możliwość wstępowania w

Otwory po odwiertach należy wypełnić środkiem ASOCRET-BM.

Oprócz przepony poziomej zalecane jest wykonanie również izolacji pionowej

na murach fundamentowych. W tym celu ścianę można

posmarować preparatem firmy Schomburg o nazwie

uzyskując elastyczną powłokę skutecznie

zabezpieczającą mury przed zawilgoceniem. Należy

podkreślić, że preparat

bazuje na cemen-

cie, a więc jest on czysty ekologicznie. Przy jego sto-
sowaniu nie powstają związki szkodliwe dla zdrowia

i środowiska naturalnego.

Przykład wykonania przepony przedstawia rysunek

174.

Rys. 174. Przykład wykonania przepony poziomej poprzez
wprowadzenie do muru przez wywiercone otwory preparatu
hydrofobowego (wg systemu firmy Schomburg):

1 — chudy beton; 2 - ława fundamentowa; 3 - posadzka

piwnicy; 4 — mur piwniczny; 5 — otwór 0 30 mm wypełniony
płynem hydrofobowym

6 - narzut z zaprawy

cementowej z dodatkiem preparatu

7 - usz-

czelnienie preparatem

2K

Równie dobra i skuteczna metoda osuszania murów to metoda

polegająca na osuszeniu muru z zalegającej w jego porach i kapilarach
a następnie wykonaniu trwałej przepony hydrofobowej z żywic silikonowych unie-
możliwiającej ponowne wnikanie wilgoci do muru. Osuszanie wykonuje się spe-

cjalnymi urządzeniami termowentylacyjnymi,

elementy grzejne i nadmuchu

powietrza umieszcza się w nawierconych w ścianie otworach o średnicy 20 mm.

zakumulowane podczas osuszania muru zapewnia bardzo dobrą

penetrację płynu hydrofobowego w głąb jego

a następnie utwardzenie

się żywic silikonowych i wytworzenie trwałej blokady przeciwwilgociowej.

Przy pracach związanych z osuszaniem budynków i wykonywaniem skutecz-

nych izolacji przeciwwilgociowych warto pomyśleć o zabezpieczeniu budynku
przed nadmiernym zawilgoceniem murów podziemnych wodami opadowymi.

W tym celu konieczne jest wykonanie wokół budynku opaski betonowej lub
z płytek chodnikowych z odpowiednim spadkiem od budynku, a jeszcze lepszym

rozwiązaniem jest wyłożenie całego otoczenia, modną ostatnio, kostką brukową.
Przy tym rozwiązaniu wskazane jest wykonanie równocześnie odwodnienia utwar-

dzonej powierzchni poprzez zastosowanie systemu liniowego odwodnienia
powierzchniowego. W skład systemu wchodzą odpowiednio wyprofilowane koryta
oraz kratki

o zmiennej wysokości zapewniają uzyskanie

właściwego spadku, a to z kolei umożliwia odprowadzenie grawitacyjne wód opa-
dowych poprzez system rur do kanalizacji. Jednym z możliwych rozwiązań w tym

zakresie jest system proponowany przez firmę

Zastanawiając się nad odwodnieniem utwardzonej nawierzchni wokół domu,

warsztatu czy budynku inwentarskiego, należy wziąć pod uwagę możliwości jej

kształtowania, wielkość i funkcję jaką ma pełnić. Zastosowanie liniowego odwod-
nienia firmy

pozwala zrealizować kilka bardzo istotnych założeń, bez których

nasza praca może zostać w dużym stopniu zmarnowana.

A oto podstawowe cechy systemów

1. Uproszczenie kształtowania nawierzchni do maksymalnie dwóch płaszczyzn

zlewni.

2. Czterokrotne przyspieszenie wykonania odwodnienia w

do systemów

punktowych.

3. Zapewnienie szybkiego odbioru wody, ze skróceniem drogi spływu do kana-

lizacji, co pozwala uniknąć przykrego zjawiska podtapiania nawierzchni przy

kratce ściekowej.

4. 1,5 do 2 razy mniejsze nasycenie siecią kanałów

w stosunku do trady-

cyjnego odwodnienia punktowego, składającego się z wielu studzienek
i gęstej siatki przykanalików.

5. Możliwość odcięcia całych płaszczyzn — na przykład przy zjazdach do ga-

raży.

6. Dzięki zastosowaniu

do wykonania korytek, system jest che-

mo i mrozoodporny w całej swojej strukturze, co przy współczesnym stopniu
zanieszyszczenia wód opadowych oraz nawierzchni użytkowych ma ogromne

znaczenie.

7. Polimerbeton ma 2-3 krotnie większą wytrzymałość niż beton i pozwala na

bardzo precyzyjne kształtowanie wszystkich detali, co da się zauważyć w sy-

stemach firmy

INFORMACJA DLA INWESTORA

Celem uzyskania pozwolenia na budowę należy przedłożyć następujące do-

kumenty (Ustawa z dnia 7 lipca

Prawo budowlane Dz. U. Nr 09 z dnia

25 sierpnia 1994r.

414, Rozdz. 4):

1. Wniosek w tej sprawie złożony w terminie obowiązywania ważności decyzji

o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu

32 ust. 4 pkt. 1) -

opłacony w znaczkach skarbowych.

2. Dowód stwierdzający prawo dysponowania nieruchomością na cele budowla-

ne

(art.

32,

ust. 4, pkt. 1, art. 33 ust.

2 pkt. 2).

3. Decyzję o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu wydaną przez

Urząd Gminy (art. 33 ust. 2 pkt. 3).

4. Projekt zagospodarowania działki lub terenu (art. 34, ust. 1, 2, 3, 4, 5) w 2

egzemplarzach.
Zakres i forma projektu zagospodarowania działki lub terenu określona zosta-
ła w Zarządzeniu Min. Gospod. Przestrz. i Bud. z dnia 30 grudnia 1994r.

(Monitor Polski nr 2 z 24 stycznia 1995r.)

5. Projekt budowlany wraz z opiniami, uzgodnieniami i pozwoleniami, wymaga-

nymi przepisami szczególnymi (art. 33 ust. 2 pkt. 1, art. 34 ust. 1,

3, 4,

5) wykonany przez osobę posiadającą odpowiednie uprawnienia budowlane
w 2 egzemplarzach.

Zakres i forma projektu budowlanego została określona w

Min. Gospod.

Przestrz. i Bud. z 30 grudnia 1994r. w sprawie szczegółowego zakresu i for-
my projektu budowlanego (Monitor Polski Dz. Urz. Rz. P. Nr 2 z 1995r.)

6. Oświadczenie właściwych jednostek organizacyjnych o zapewnieniu dostaw

energii, wody, ciepła i gazu, odbioru ścieków oraz o warunkach
obiektu do sieci wodociągowych, kanalizacyjnych, cieplnych, gazowych, ele-

ktroenergetycznych, telekomunikacyjnych oraz dróg lądowych

34 ust. 3

pkt. 3).

7. W zależności od potrzeb, wyniki badań geologiczno-inżynierskich oraz geo-

techniczne warunki posadowienia obiektów budowlanych (art. 34 ust. 3 pkt.

4).

8. Decyzja o wyłączeniu gruntów z produkcji rolniczej lub leśnej (Dz. U Nr 16,

77 z 22 lutego 1995r. ustawa z 3 lutego 1995r. o ochronie gruntów

rolnych i leśnych).
Na następnych stronach zamieszczono przykłady wniosków i formularzy, po-

chodzących z Poznania, które inwestor zobowiązany jest złożyć w odpowiednich
urzędach i przedsiębiorstwach w celu uzyskania niezbędnych pozwoleń i uzgod-
nień.

Poznań

URZĄD REJONOWY

w Poznaniu

ul. Kościuszki 93

61-716 Poznań

WNIOSEK

Zgodnie z § 33 ust. 2, 3, 4 Ustawy z dnia 7 lipca 1994r. - Prawo budowlane

(Dz. U. Nr 89

414) zgłaszam wniosek o wydanie decyzji pozwolenia na

budowę,

rozbiórkę, przebudowę

na terenie (działce) położonym w
przy ulicy nr
nr ewidencyjny gruntów ks. wiecz
powierzchnia zainwestowania
W załączeniu przedkładam:

1. Dokumentacja techniczna obiektu w 2 egzemplarzach.

2. Dowód stwierdzający prawo dysponowania nieruchomością na cele budowlane.
3. Decyzja o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu.
4. Decyzja (zaświadczenie) dotyczące wyłączenia z produkcji gruntów w linii roz-

graniczającej teren inwestycji.

5. Oświadczenia właściwych jednostek organizacyjnych o zapewnieniu dostaw

6

(podpis)

Poznań, dnia

(imię i nazwisko)

URZĄD REJONOWY

w Poznaniu

Oddział Geodezji

i Gospodarki Gruntami

Proszę o wszczęcie postępowania w przedmiocie wyłączenia z produkcji

gruntów oznaczonych w decyzji (nazwa organu)

o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu

Nr z dnia w oparciu o

ust. 1 i 4

i art. 12 ustawy z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych

(Dz. U. Nr 16,

78).

W załączeniu przedkładam:

1) decyzję o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu;

2) dowód stwierdzający prawo dysponowania nieruchomością na cele budowla-

ne;

3) mapę z liniami rozgraniczającymi teren inwestycji z rozliczeniem powierzchni

inwestycji w klasach i użytkach;

4) w przypadku ubiegania się o obniżenie należności za wyłączenie gruntu trze-

ba załączyć opinię rzeczoznawcy ustalającą wartość gruntu zainwestowanego

według cen rynkowych lub umowę nabycia zainwestowanych gruntów.

(podpis)

KIEROWNIK

dnia

URZĘDU REJONOWEGO

w Poznaniu

ul. Kościuszki

61-716 Poznań

Nr

Za dowodem doręczenia.

Przy odpowiedzi uprasza się powołać
na nasz nr sprawy.

DECYZJA

POZWOLENIA NA BUDOWĘ

Na podstawie art. 28 ust. 1, art. 32 ust. 4, art. 34 ust. 4, art. 36 Ustawy

z dnia 7 lipca 1994r. - Prawo budowlane (Dz. U. Nr 89

414) oraz art. 104

KPA (Dz. U. Nr 9

26 z 1980 r.) z późniejszymi zmianami -

- po rozpatrzeniu wniosku

w sprawie

z dnia

zgodnie z

udzielam

- pozwolenia na budowę i zatwierdzam projekt budowlany

na terenach (działce) położonych w

przy ulicy nr

nr ewidencyjny

Ks. wiecz

Decyzja o pozwoleniu na budowę wygasa, jeżeli budowa nie została

rozpoczęta przed

2 lat od dnia, w którym decyzja ta

się ostate-

czna lub budowa została przerwana na czas dłuższy niż 2 lata.

Co najmniej na 7 dni przed rozpoczęcieciem robót, inwestor jest zobowiązany

zawiadomić organ o zamierzonym terminie rozpoczęcia robót budowlanych,

dołączając na piśmie oświadczenie kierownika budowy, stwierdzające przyjęcie
obowiązku kierowania daną budową.

Co najmniej na 14 dni przed przystąpieniem do użytkowania obiektu inwestor

jest zobowiązany zawiadomić organ o zakończeniu budowy i uzyskać: zaświad-

czenie o przekazaniu do użytkowania, decyzję pozwolenia na użytkowanie.

Rozpoczęcie robót budowlanych może nastąpić, kiedy decyzja stanie się

ostateczna. Powyższą informację

uzyskać w Oddziale Nadzoru Budowla-

nego Urzędu Rejonowego w Poznaniu.

Integralną część decyzji stanowią ponumerowane i opieczętowane pieczątką

Urzędu Rejonowego załączniki rysunkowe i opisowe.

Od niniejszej decyzji przysługuje prawo wniesienia odwołania do Wojewody

Poznańskiego za pośrednictwem Kierownika Urzędu Rejonowego w terminie 14
dni od dnia doręczenia decyzji. Wniesienie odwołania wymaga uiszczenia opłaty
skarbowej.

Załączniki:

Nr 1 - Informacja dla inwestora

Nr 2 - Dokumentacja techniczna

Nr 3 - Dziennik budowy
Nr 4 - Tablica informacyjna

Nr

5 -

Otrzymują:

Poznań, dnia

Wodociągów

i Kanalizacji

Nr

PESEL DZIAŁ TECHNICZNY

ul. Wiśniowa

Nr rachunku bankowego 61-477 Poznań

Proszę o podanie warunków technicznych podłączenia posesji położonej przy
ul nr

w do miejskiej sieci wodociągowej i kanalizacyjnej.

Oświadczam, że nie jestem płatnikiem podatku od towarów i usług VAT.

zał. 2 plany syt. skala 1 : 500

Poznań, dnia

Przedsiębiorstwo Wodociągów

i Kanalizacji

Nr NIP (tymcz.) PESEL DZIAŁ INWESTYCJI

ul. Wiśniowa 13

Nr rachunku bankowego 61-477 Poznań

Proszę o uzgodnienie projektu technicznego sieci - przyłączy

i

przy

ul

w
Oświadczam, że nie jestem

podatku od towarów i usług VAT.

zał. 2 egz. proj.

Poznań, dnia

(Nazwisko i imię)

Przedsiębiorstwo Wodociągów

(Adres domowy)

Kanalizacji

DZIAŁ INWESTYCJI

Poznań

ul. Wiśniowa 13

Proszę o wyrażenie zgody na wykonanie przytacza

do posesji przy ul nr

w oparciu o uzgodnioną dokumentację z PWiK nr
z dnia oraz Zespól Uzgodn. Dokument.

Nr z dnia

Wykonawcą przyłącza będzie Zakład

Przedsiębiorstwo

Dokładna nazwa Nazwisko i imię Adres

Inwentaryzację geodezyjną powykonawczą wykona
Spółdzielnia

w oparciu o zlecenie z dnia

kwota wpłaty nr lub geodeta uprawniony

Ob

Potwierdzam wykonanie
inwentaryzacji powykonawczej

(pieczątka + podpis) podpis inwestora

Potwierdzam przyjęcie

wykonania robót podłączeniowych

(pieczątka + podpis)

Obywatel(ka) Załącznik Nr 1

Poznań, dnia
Nr uzgod. P

Nr zgody RD

Dotyczy: zezwolenia na wykonanie przyłącza wodociągowego i kanalizacyjnego

W odpowiedzi na pismo

z dnia

zawiadamiamy, że zezwalamy na wykonanie przyłącza wodociągowego i kana-

lizacyjnego do posesji przy ul

przez
pod warunkiem:

— obowiązkowego odpłatnego zlecenia nawiercenia rurociągu (montaż

przez:

— Wydz. Produkcji Wody w Mosinie, ul. Piaskowa 1
- Stację Uzdatniania Wody Murowana Goślina

— dokonania inwentaryzacji w stanie odkrytym wykonanych robót przez służbę

geodezyjną oraz dostarczeniu jej w terminie 10 dni do Działu Uzgadniania
Dokumentacji, ul. Wiśniowa 13 pok. 29,

— dokonania zgłoszenia o odbiorze w stanie odkrytym z

wykonawcy

(wyprzedzająco):
- Poznań 32-00-81 w. 287 lub 249
- Wydz.

Wody Mosina 132-171 Ob. Wiśniewski

- Oddz.

i Uzdatn. Wody - Gruszczyn 174-351

Prosimy zgłoszenia o odbiorze dokonać w godzinach od 6.45 - 9.45

Z upoważnienia

Dyrektora:

UWAGA:

Z dniem 1 czerwca 1993 r. obowiązuje
wykonawcę zakończenie podejścia
wodomierzowego kompletnym zestawem
wodomierzowym rozprowadzanym przez
firmę

Poznań, ul. Nad Seganką 1

Odpis dla rejonu ZE TO-2

dnia 19

r.

Nazwa i adres wnioskodawcy

Do

Zakładu Energetycznego

Rejon

Adres

o podanie ogólnych i technicznych warunków przyłączenia urządzeń elektrycz-
nych dla odbiorców o mocy zainstalowanej do 50 kW w miejscowości

dokładny adres, nazwa obiektu

Zapotrzebowanie mocy

Moc zainstalowana kW moc maksymalna kW

w tym: oświetlenie kW liczba silników szt.
siła kW
grzejnictwo kW

moc największego silnika (lub innego odbiornika) kW
moc urządzeń elektrycznych przeznaczonych wyłącznie do pracy w godzinach
nocnej i popołudniowej doliny obciążeń (np. parniki, grzejnictwo akumulacyjne
itp.) i wymagających

licznika kW.

Charakter odbioru

opisać do jakich celów

Przewidywany termin przyłączenia ww. odbiorników
Do niniejszego zgłoszenia załączam odręczny szkic sytuacyjny terenu z naniesie-
niem projektowanego obiektu w stosunku do istniejącej sieci elektrycznej

WYPEŁNIA REJON ENERGETYCZNY

Wypełnia Zapisano w rejestrze

ZE |

|

Opinia sekcji sieci

data i podpis

2. Opinia sekcji stacji transformatorowych

data i podpis

Decyzja:

dnia . .

podpis i

kier. technicznego rejonu

(cd. wniosku)

, dnia 19 r.

ZE

Adresat

Odpowiadając na zamieszczony na odwrocie

Rejon ZE podaje, że

nie wyraża

z uwagi na

wyraża zgodę *) na pokrycie mocy elektrycznej kW pod warunkiem:

1. wykonania odcinka linii) przyłącza - napow. kablowego) przewód.

4 przewód.

n/n) o napięciu

2. wykonania instalacji odbiorczej, zastosowania bezpieczników przedliczniko-

o

wielkości A. Należy przewidzieć system uziemienia

- zerowania, uziemienia z możliwością przejścia na zerowanie) ochronne

3. zastosowania silnika(ów) elektr. pierścieniowych *) zwartych z przełącznikiem

gwiazda - trójkąt *)

4. poboru mocy przy współczynniku cos fi w godzinach od do
5. przygotowania miejsca dla zainstalowania następującego układu pomiarowego

Poza tym ustala się,

praca urządzeń siłowych - grzejnych *) zakazana jest w godz. od do

2. przed przystąpieniem do robót *) łącznie z wnioskiem o sprawdzenie insta-

lacji *) należy przedłożyć do sprawdzenia w rejonie energ. pełną - skró-

coną *) dokumentację *) schemat

z określeniem wielkości

zabezpieczeń *) pomiaru rozliczeniowego *) wniosek o sprawdzenie

i przyłączenie linii zasilającej *)

3. przed przyłączeniem należy załatwić sprawę zwrotu części kosztów osobie

lub instytucji, która rościć może pretensje z tytułu wybudowania linii zasilają-
cej

nr 62/64,

286).

4. należy dostarczyć wypełnioną i podpisaną przez odbiorcę umowę o dostawie

energii elektr. oraz wniosek o sprawdzenie instalacji elektrycznych (wymienić
pozostałe dokumenty wymagane przy sprawdzeniu)

5. warunki dodatkowe

Powyższe należy wykonać

kosztem i staraniem. Ważność warunków ustala się na okres 2 lat

od daty wydania. Wszelkie prace powinna wykonać osoba - przedsiębiorstwo, która posiada odpo-
wiednie uprawnienia do prowadzenia robót w zakresie elektrycznym.
Odpis niniejszych warunków należy

do dokumentacji technicznej.

podpis kierownika sekcji technicznej podpis kierownika rejonu

*) niepotrzebne skreślić

Deklaruję średnią dwumiesięczną

kwotę rachunku okresowego za Wzór umowy o dostarczenie energii
energię elektryczną i gaz w

odbiorców grupy II o mocy zainstalo-

wysokości zł wanej w odbiornikach

50

- ustało

ny zgodnie z § 2 ust. 1 Zarządzenia Ministra

Energetyki i Energii Atomowej z dnia 3 maja

.

1978 r. w sprawie warunków dostarczenia

data podpis

Umowa -

nr

o dostarczenie energii elektrycznej

Odbiorca

imię i nazwisko oraz imiona rodziców i cechy dowodu osobistego

albo nazwa instytucji oraz imiona i nazwiska osób reprezentujących instytucję

zgłasza wniosek o dostarczenie energii elektrycznej do lokalu (obiektu)

w nieruchomości

dla celów

dokładny adres

Odbiorca zobowiązuje się równocześnie do przestrzegania przepisów zarządzenia

Ministra Energetyki i Energii Atomowej z dnia 3 maja 1978 r. w sprawie warun-

ków dostarczania energii elektrycznej (Monitor Polski Nr 16,

55), jak również

do opłacania należności według obowiązujących

taryfowych zgodnie z try-

bem i zasadami inkasa ustalonymi przez dostawcę oraz oświadcza, że:

wyżej wymieniony lokal (obiekt) zajmuje od dnia

główny najemca Obywatel (instytucja)

który stale zamieszkuje w przy ul

2. prowadzone gospodarstwo rolne zajmuje pow

w tym grunty uprawne ha

3. jest zatrudniony w

4. poprzednio pobierał energię elektryczną w lokalu

w nieruchomości przy ul

w

5. w dniu objęcia obecnego lokalu (obiektu) licznik energii elektrycznej wskazy-

wał zużycie

6. pobór mocy odbywać się będzie na podstawie warunków technicznych przy-

łączenia z dnia Nr

7. maksymalny pobór mocy wynosi kW przy zabezpieczeniu przedlicz-

A

8. miejscem dostarczenia energii elektrycznej przez dostawcę jest

9. jako środek dodatkowej ochrony przeciwporażeniowej stosuje się

10. o zamiarze opuszczenia lokalu (obiektu) zawiadomi pisemnie dostawcę naj-

później 7 dni naprzód

11. zgłoszenie niniejsze uważa się za równoznaczne z podpisaniem umowy

o dostarczenie energii elektrycznej na czas nieograniczony

12. jako potwierdzenie przyjęcia zgłoszenia, równoznaczne z podpisaniem umowy

przez dostawcę, traktować będzie pierwszy rachunek za energię elektryczną,

wystawiony przez dostawcę

13. należność za moc i energię elektryczną opłacać będzie

miejsce i data dokonania

podpis odbiorcy oraz nr i data wydania dowodu

osobistego lub pieczęć urzędowa instytucji

DEKLARACJA

Ja, niżej podpisany
zamieszkały

posiadający uprawnienia budowlane w odpowiedniej specjalności do kierowania ro-

botami budowlanymi z

(parag.)

nr wydane przez

oświadczam, że

z dniem przyjąłem obowiązki kierownika

budowy
na nieruchomości położonej w
przy ul

stanowiącej własność

Decyzja pozwolenia na budowę nr
z dnia wydana przez Kierownika Urzędu Rejonowego w Poznaniu.

Składając niniejszą deklarację na podstawie art. 42 Prawa budowlanego, usta-

wa z dnia 07.07.1994 r. (Dz. Ustaw nr 89 z dnia 25.08.1994 r.

414) przyjmuję

na siebie obowiązki wynikające ze znanej mi treści rozdziału 5 wyżej cytowanego

prawa i innych dotyczących wykonywania robót budowlanych zgodnie z zasadami

sztuki budowlanej oraz zobowiązuję się podporządkować zarządzeniom

PAŃSTWOWEGO NADZORU BUDOWLANEGO. W ramach złożonej deklaracji

zostałem zobowiązany do prowadzenia dziennika budowy w trakcie realizacji ww.

inwestycji.

podpis

Poznań, dnia

OD ZAMYSŁU DO BUDOWY

W zamierzeniach autorów książki rozdział ten ma przybliżyć potencjalnemu

inwestorowi drogę jaką musi pokonać od momentu powzięcia zamysłu budowania

własnego domu do uzyskania pozwolenia na budowę. Rozpatrzono przypadek

inwestora nie posiadającego

działki i chcącego budować dom przezna-

czony wyłącznie na cele mieszkalne. Drogę podzielono na cztery zasadnicze eta-

py:

- Etap l - Od zamysłu budowania do zakupu działki.

— Etap II - Uzyskanie warunków zabudowy i zagospodarowania terenu.

— Etap III - Projektowanie i uzyskanie pozwolenia na budowę domu.

— Etap IV - Projektowanie i uzyskanie pozwolenia na budowę przyłączy do

sieci.

Poszczególne etapy przedstawiono na schematach blokowych pozwalających

na uzyskanie niezbędnych informacji dotyczących: kolejności podejmowania

określonych działań; dokumentów wymaganych na danym etapie załatwiania

formalności oraz ewentualnego trybu odwoławczego.

Ponieważ sposób

formalności w poszczególnych województwach,

czy nawet gminach może się różnić, drogę od zamysłu budowania domu jed-

norodzinnego do pozwolenia na budowę najlepiej jest pokonywać w ścisłej

łączności z właściwymi dla miejsca położenia inwestycji Urzędami Samorządowy-

mi (Urzędy Gmin, Miast) lub Urzędami Administracji Państwowej (Urząd Rejono-

wy, Wojewódzki).

Dziarnowski Z. Michniewicz W. Konstrukcje z drewna i materiałów drewnopochodnych.

Arkady, Warszawa 1974.

Dziennik Ustaw nr 89. z 7.07.95.
Rozporządzenie Ministra Gospodarki Przestrzennej i

z dnia 14.12.1994

w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuo-
wanie.

Grabieć K. Konstrukcje betonowe. PWN, Warszawa 1995.
Fabiański

Metody, Normy

cz. II. Agencja Usług Bu-

dowlanych PROSPERA, Warszawa 1993.

Kukliński E. Wykonywanie izolacji termicznych w budownictwie. Arkady, Warszawa
1982.
Konecki W. Nowe materiały i techniki krycia dachów. Arkady, Warszawa 1980. Leksy-

kon

— praca zbiorowa. Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, War-

szawa 1984.

Lenkiewicz W. Pyrak S. Konstrukcje domów jednorodzinnych i małych budynków.

i obliczenia. Arkady, Warszawa 1989.

Lochner

W. Izolacje cieplne i przeciwdżwiękowe w domach

Arkady, Warszawa 1982.
Mały ilustrowany słownik budowlany — praca zbiorowa. Arkady, Warszawa 1973.

Płoński W. Buduję ciepły dom. Arkady, Warszawa 1991.

Poradnik inżyniera i technika

t. 2 cz. II Arkady, Warszawa 1968.

Poradnik inżyniera i technika

cz. II Arkady, Warszawa 1982.

Poradnik majstra budowlanego — praca zbiorowa, Arkady, Warszawa 1985.
Poradnik techniczny kierownika

t. l Arkady, Warszawa 1970.

Rachunek kosztów dla inżynierów. — praca zbiorowa. WNT, Warszawa 1993.
Remonty i modernizacja budynków mieszkalnych. Poradnik Arkady, Warszawa 1987.

Rosek Z. Gudaja A. Wykonywanie

Arkady, Warszawa 1980.

Wieczorkiewicz W. Remontuję, naprawiam i przebudowuję mieszkanie. Arkady, War-
szawa 1983.
Wolski Z. Roboty

Arkady, Warszawa 1988.

Wolski Z. Roboty malarskie. Arkady, Warszawa 1980.
Żenczykowski W. Budownictwo ogólne t III, Arkady, Warszawa 1967.
Żenczykowski W. Budownictwo ogólne t. 2/1, Arkady, Warszawa 1981.
Żenczykowski W. Budownictwo ogólne t. 3/2, Arkady, Warszawa 1981.
Żenczykowski W. Budownictwo ogólne t. 3/1, Arkady, Warszawa 1987.

PN-87/B - 03002 Konstrukcje murowe
PN-84/B - 03264 Konstrukcje betonowe, żelbetowe, sprężone
PN-91/B - 03020 Posadowienie bezpośrednie budowli
PN-91/B - 02020 Ochrona cieplna budynków. Wymagania i obliczenia
PN-89/B - 02361 Pochylenie połaci dachowych

Państwowe Wydawnictwo

Rolnicze i Leśne

Jerozolimskie 28, 00-950 Warszawa,

27 78 75

oraz

Oddział w Poznaniu

ul. Ratajczaka 33, tel. 52 56 09

polecają następujące książki:

\. Kiljańska - Kwiaty do twojego domu. O tym, że mieszkanie bez
roślin jest jakby nie wykończone i zimne, nie trzeba nikogo
przekonywać. Kwiaty

je upiększyć i nadać mu indywidualny

charakter. Autorka szczególnie starannie uwydatnia walory ozdobne
poszczególnych gatunków roślin, które potem stanowią o dekoracji
nie tylko naszych wnętrz mieszkalnych, ale także balkonów i rabat.

T. Pudelski, J. Lisiecka - Truskawka - uprawa pod osłonami.
Zbiór kilka razy do roku jest możliwy dla każdego producenta lub
amatora, o ile spełni warunki uprawy opisane w tej książeczce. Dla

hobbystów szczególnie ciekawa może być propozycja uprawy w
pojemnikach na tarasie.

K. Oszkinis - Kwiaty od A do Z. Jest to bardzo obszerny zbiór
opisów roślin, a przy tym bardzo elegancko wydana książka.

Wyczerpująco zilustrowano kwiaty domowe i ogrodowe (roczne,
dwu- i wieloletnie).

E. Zenkteler - Paprocie w domu, parku i ogrodzie - w tej książce

jest prawie wszystko o paprociach. Ich wyczerpującą charakterystykę

uzupełniają ilustracje, sylwety liści i barwne fotografie 40 gatunków.