INTERSEKCJA

GEOLOGICZNA

Ćwiczenie nr 1

Pojęcia podstawowe

Materiały



2 ekierki;



linijka;



kątomierz;



gumka;



ołówek automatyczny;



kredki: żółta, zielona, niebieska;



arkusz papieru milimetrowego.

Pojęcia wstępne



Mapa

(z łac.

mappa

= 'obrus') - model powierzchni Ziemi (także nieba lub planety czy innego

ciała niebieskiego). Występuje w postaci analogowej (obraz na płaszczyźnie) lub (coraz

częściej) cyfrowej - zobrazowanie zbioru danych o obiektach oryginału (Ziemi, Marsa itp.) i ich

wzajemnym usytuowaniu. Mapa stanowi podstawowe narzędzie badań i prezentacji wyników w

geografii i geodezji.



Przeniesienie powierzchni ze sfery (Ziemia nie jest idealną kulą, ma nieregularny kształt geoidy,

ale przy sporządzaniu mapy przyjmuje się założenie o jej kulistości) na płaską powierzchnię

mapy wymaga:

– zastosowania odpowiedniego rzutu, czyli odwzorowania kartograficznego,
– zmniejszenia obrazu do żądanej skali,
– zastosowania przyjętych znaków umownych (zobacz: legenda mapy),
– uogólnienia przedstawionego obrazu.



Skala mapy

- stosunek pewnego odcinka na mapie do odpowiadającej mu odległości w terenie

(do rzutu tego odcinka na płaszczyznę lub powierzchnię kuli).

Rodzaje skal:
– skala liczbowa (np. 1:100 000),
– skala mianowana (np. 1 cm - 1 km),
– skala liniowa - w postaci podziałki graficznej,



Warstwica

– linia na mapie łącząca punkty leżące na tej samej wysokości.

Pojęcia wstępne

200

0

300

400

500

60

0

70

0

80

0

9

0

0

80

0

70

0

60

0

50

0

40

0

30

0

100

200

100

0

Horyzontalny układ odniesienia

Jest to układ lokalny, związany z danym punktem powierzchni Ziemi. Trzy, wzajemnie prostopadłe

osie układu wyznaczone są przez sześć kierunków. Kierunki te nazywamy głównymi

(kardynalnymi) układu horyzontalnego. Płaszczyzna horyzontu podzielona jest przez osie

poziome na

cztery kwadranty

: NE, SE, SW, NW. Dany kwadrant obejmuje wszystkie kierunki

pośrednie między kierunkami skrajnymi, od których bierze nazwę. Wszystkie kierunki główne

dzielą przestrzeń na

osiem oktantów

: NEZ, SEZ, SWZ, NWZ – dla półprzestrzeni górnej oraz

NED, SED, SWD, NWD – dla półprzestrzeni dolnej. Orientacja osi układu zmienia się przy

przejściu do innego punktu powierzchni Ziemi. Nie ma dwóch punktów, w których układ ten

miałby identyczna orientację. Niemniej jednak w praktyce, przy rozpatrywaniu niewielkich

obszarów Ziemi przyjmujemy, że układ horyzontalny jest w ich obrębie stały.

Układ horyzontalny służy do określania orientacji:

prostych,

kierunków,

płaszczyzn.

N

S

E

W

Z

D

Azymut

N

Azymut

jest to kąt zawarty między kierunkiem północy a wybranym kierunkiem w przestrzeni. Kąt

ten mierzy się zgodnie z kierunkiem ruchu wskazówek zegara. Zatem azymut prostej poziomej to

jeden z dwóch kątów jakie tworzy ta prosta z kierunkiem północy (oczywiście kąt ten jest liczony

zgodnie z ruchem wskazówek zegara).

Ukształtowanie powierzchni

terenu



szczyt

- najwyższy punkt wypukłej formy terenu - góry, grani lub grzbietu górskiego, pagórka,

wzgórza itp.



wierzchołek

- najwyższa część góry, wzgórza, pagórka, wydmy lub innej wypukłej formy terenu.

200

0

300

400

500

60

0

70

0

80

0

9

0

0

80

0

70

0

60

0

50

0

40

0

30

0

100

200

100

0

Ukształtowanie powierzchni

terenu



przełęcz

- obniżenie w przebiegu grzbietu górskiego, położone pomiędzy dwoma szczytami

górskimi.



siodło

- rodzaj szerokiej, zwykle trawiastej przełęczy, oddzielającej dwa szczyty.

200

0

300

400

500

60

0

70

0

80

0

9

0

0

80

0

70

0

60

0

50

0

40

0

30

0

100

200

100

0

Ukształtowanie powierzchni

terenu



dolina

- wklęsła forma rzeźby terenu, o wydłużonym zarysie poziomym i wyraźnie

wykształconym dnie, charakteryzującym się spadkiem w jednym kierunku.



grzbiet

– wypukła forma rzeźby terenu o wydłużonym zarysie poziomym.



zbocze

- rodzaj stoku stanowiący boczne ograniczenie doliny. Zbocze rozpoczyna się na dole

załomem wklęsłym, który oddziela je od dna doliny, i kończy u góry załomem wypukłym, który

oddziela je od wierzchowiny lub stoku, nie mającego genetycznego związku z doliną.



kotlina

- forma terenu zwykle o owalnym kształcie, otoczona wyżej położonymi wzniesieniami.

200

0

300

400

500

60

0

70

0

80

0

9

0

0

80

0

70

0

60

0

50

0

40

0

30

0

100

200

100

0

Ukształtowanie powierzchni

terenu



linia grzbietowa

- linia poprowadzona wzdłuż grzbietu górskiego, łącząca wierzchołki, będąca

zarazem linią wododziału.



linia denna

– linia poprowadzona osiami dolin.



linie szkieletowe

- umowne linie, wykreślane na mapie, pokrywające się z osiami form

wypukłych (linie grzbietowe) i wklęsłych (linie denne). Wytycza się je na podstawie układu

poziomic, które w miejscu przecięcia z linią szkieletową wyraźnie zmieniają swój kierunek. linie

szkieletowe służą do prawidłowej interpretacji ukształtowania terenu.

200

0

300

400

500

60

0

70

0

80

0

9

0

0

80

0

70

0

60

0

50

0

40

0

30

0

100

200

100

0

Interpolacja poziomic

Interpolację poziomic

przeprowadzamy na podstawie szeregu punktów wysokościowych,

rozmieszczonych na mapie lub planie. Najpierw należy określić pionową odległość

pomiędzy poziomicami (cięcie poziomicowe) oraz wysokości, na których te

poziomice mają być poprowadzone. Następnie łączymy kolejno po dwa najbliższe

punkty wysokościowe, a odcinki między nimi dzielimy proporcjonalnie, tak by uzyskać

punkty, na których mają być poprowadzone poziomice (np. 20 m, 40 m, 80 m itd.).

Punkty o tych samych wysokościach łączymy krzywymi i opisujemy według

wysokości. Są to poziomice.

150

180

200

170

160

140

150

Interpolacja poziomic

Harfa

Interpolacja poziomic

150

200

160

170 180

190

Ćwiczenie nr 1

Na dostarczonej mapce proszę zaznaczyć:



Szczyty



Wierzchołki



Przełęcze



Zbocza (za pomocą strzałek z grotem skierowanym w kierunku maksymalnego spadku zbocza)



Linie grzbietowe



Linie denne.



Wykonać interpolację poziomic i sporządzić mapę poziomicową.