Układ stomatognatyczny

III. Anatomia zębów

dr hab.n.med.Marta Tanasiewicz

Katedra Stomatologii Zachowawczej z Endodoncją,
Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

Staw zębowo-zębodołowy



Szkliwo



Zębina



Cement korzeniowy



Miazga



Ozębna



Kość wyrostka
zębodołowego



Przyzębie brzeżne (dziąsło)

Szkliwo (enamelum)

Koronę zęba od szczytu do linii szyjki pokrywa szkliwo (posiada VIII
st. twardości - twardość topazu). Zawiera tylko 2-3% substancji
organicznych i składa się z długich pryzmatów tzw. słupków szkliwa
lub pryzmatów szkliwa (3-6 mikronów, 5,6-cio boczne).
Przebieg pryzmatów jest na ogół promienisty, falowy lub śrubowaty.
Pojedyncze pryzmaty są ze sobą mocno spojone za pomocą małej
ilości kwasoodpornej substancji międzypryzmatycznej.
Szkliwo jest pokryte oszkliwiem (cieniutka blaszka o grubości
1 mikrona, która niedługo po wyrżnięciu się zęba ulega starciu) –
odpornym na działanie czynników chemicznych.
Szkliwo jest najgrubsze na szczycie korony, ku dołowi jego grubość
maleje, aż do całkowitego zaniku w okolicy szyjki.

Staw zębowo-zębodołowy



Szkliwo



Zębina



Cement korzeniowy



Miazga



Ozębna



Kość wyrostka
zębodołowego



Przyzębie brzeżne (dziąsło)

Zębina (dentinum)

Większość masy zęba zarówno korony jak i korzenia tworzy zębina
nadając zębowi jego kształt. Otacza ona ze wszystkich stron miazgę
zęba. Jest rodzajem tkanki kostnej, różniącej się od kości tym, że jej
komórki - odontoblasty nie leżą w jamkach jej istoty podstawowej
lecz obwodowo na niej, stanowiąc jednocześnie najbardziej zewnętrzną
warstwę miazgi. Wytwarzają one zębinę w okresie wzrostu zębów. W
warstwie tej znajduje się gęsta sieć mikroskopijnych włosowych
naczyń krwionośnych i bezrdzennych włókien nerwowych.
Odontoblasty są znacznie większe od innych komórek, mają wielkie
jądra i silnie ziarnistą protoplazmę.
Wypustki odontoblastów leżą w kanalikach istoty podstawowej tzw.
kanalikach zębiny. Przebiegają one promieniście przez zębinę w
kierunku jej powierzchni tworząc łagodnie falowaną linię.

Zębina (dentinum)

Kanaliki zębiny łączą się z sąsiednimi kanalikami licznymi
bocznymi odgałęzieniami. Rozgałęzienia końcowe kanalików rozpadają
się na granicy szkliwa na kilka palcowatych gałązek.
W okolicy szyjki i korzenia kanaliki kończą się ślepo na granicy
cementu w warstwie ziarnistej.

Istotę podstawową zębiny stanowią cienkie włókna kolagenowe
ułożone warstwami. Warstwy te leżą równolegle do zębiny
i krzyżują się z kanalikami zębiny pod kątem prostym, a często
włókienka poszczególnych warstw krzyżują się ze sobą.

Staw zębowo-zębodołowy



Szkliwo



Zębina



Cement korzeniowy



Miazga



Ozębna



Kość wyrostka
zębodołowego



Przyzębie brzeżne (dziąsło)

Cement korzeniowy (cementum)

Kostniwo, cement korzeniowy rozwija się z tkanki łącznej
graniczącej z zębiną.
Komórki tkanki łącznej przekształcają się w osteoblasty i wytwarzają
dookoła siebie tkankę kostną, która pokrywa cienką warstwą część
szyjki i korzeń zęba. Warstwa ta narasta ku końcowi korzenia. Jest to
prawdziwa tkanka kostna o istocie podstawowej włóknistej, licznych
włóknach Sharpeya i nielicznych jamkach kostnych. Jamek tych nie ma
w warstwie pokrywającej szyjkę. Im większa grubość cementu tym
więcej jamek wewnątrz warstwy.
Kostniwo odgrywa bardzo ważną rolę ułatwiającą przyczep włókien
więzadłowych łączących korzeń z zębodołem, stanowi więc element
aparatu zawieszeniowego zęba.

Staw zębowo-zębodołowy



Szkliwo



Zębina



Cement korzeniowy



Miazga



Ozębna



Kość wyrostka
zębodołowego



Przyzębie brzeżne (dziąsło)

Kanał korzeniowy zęba

Jest to przewód w przekroju poprzecznym owalny lub okrągły, przez
który komora zęba ma połączenie z naczyniami i nerwami biegnącymi
w kanałach zębodołowych szczęki i żuchwy.
Komora i kanał korzeniowy wypełniony jest miazgą.

Miazga (pulpa dentis)

Znajdująca się wewnątrz komory zęba substancja
składająca się z tkanki łącznej galaretowatej niedojrzałej,
naczyń i nerwów. Komórki miazgi powstają ze środkowej warstwy
brodawki zębowej. Na powierzchni sąsiadującej z zębiną jama miazgi
wysłana jest odontoblastami. Komórki miazgi są przeważnie małymi
komórkami gwiazdkowatymi, łączącymi się ze sobą swymi
wypustkami. W miazdze znajduje się sieć naczyń krwionośnych
zaopatrująca ząb w niezbędne składniki odżywcze. Sieć nerwów
zapewnia odpowiednie przekazywanie bodźców mechanicznych,
termicznych i chemicznych zarówno z wnętrza zębiny jak
i z powierzchni zęba.

Unaczynienie i unerwienie miazgi zęba

Gałązki naczyń krwionośnych i nerwów przechodzą przez
umiejscowione na szczycie korzeni (otwory wierzchołkowe) do kanałów
korzeniowych. Tutaj gęsta sieć naczyń tętniczych i żył dzieli się na
liczne gałązki, które tworzą sploty o wydłużonych oczkach, na
obwodzie zaś rozpadają się na gęstą sieć naczyń włosowatych.
Te mikroskopijne naczyńka wchodzą w przestrzenie pomiędzy
odontoblastami w warstwie zębinotwórczej. Znajdują się tu również
naczynia chłonne miazgi, które prowadzą do węzłów chłonnych
podżuchwowych, bądź szyjnych głębokich. Dlatego też podczas stanów
zapalnych zęba lub ozębnej może wystąpić powiększenie węzłów
chłonnych - zazwyczaj podżuchwowych co wskazuje na wzmożone
gromadzenie się toksyn i bakterii w tych miejscach.

Unaczynienie i unerwienie miazgi zęba

W kanale zębodołowym żuchwy i szczęki utworzonym z blaszki istoty
zbitej tkanki kostnej przebiegają wiązki naczyń krwionośnych, nerwów
i naczyń limfatycznych zaopatrujące w niezbędne składniki życiowe
wszystkie elementy aparatu zębowego.

W kanale zębodołowym występują tętniczki o małych średnicach co
powoduje że przeważają tu tętnice typu mięśniowego. Aby wymusić
przepływ krwi same wykonują skurcze własnej ściany. W świetle żył
występują liczne zastawki żylne uniemożliwiające cofanie się krwi.

Staw zębowo-zębodołowy



Szkliwo



Zębina



Cement korzeniowy



Miazga



Ozębna



Kość wyrostka
zębodołowego



Przyzębie brzeżne (dziąsło)

Ozębna (periodontium)

Ząb osadzony jest w zębodole i połączony z nim rodzajem więzozrostu
zwanym wklinowaniem. Pomiędzy korzeniem a ścianą zębodołu istnieje
szczelinowata przestrzeń wypełniona tkanką łączną o szerokości 0,1-
0,2 mm. Tkanka ta zwana ozębną wytwarza więzadła
(ligamentum) mocujące zęby i jest składową przyzębia. Ten sposób
mocowania (więzadła okrężne, skośne, szczytowe) umożliwia zębowi
niewielką fizjologiczną ruchomość w zębodole. Włókna tworzące te
więzadła w szyjce zęba biegną wyłącznie poprzecznie, zaś bliżej
korzenia układają się bardziej skośnie. Wychodząc ze ściany zębodołu
włókna ozębnej tworzą pęczki dochodzące do cementu gdzie
przechodzą we włókna Sharpeya.
Ozębna jest silnie unaczyniona i unerwiona.

Staw zębowo-zębodołowy



Szkliwo



Zębina



Cement korzeniowy



Miazga



Ozębna



Kość wyrostka
zębodołowego



Przyzębie brzeżne (dziąsło)

Kość wyrostka zębodołowego (oss proc. alveolaris)

Kość zębodołu składa się z dwóch warstw:



istoty kostnej zbitej,



istoty kostnej gąbczastej.

Każdy zębodół oddzielony jest od innego przegrodą
Międzyzębodołową i przybiera taki kształt, jaki ma tkwiący w nim
ząb.

Jeżeli ząb posiada korzenie to w zębodole występują przegrody
międzykorzeniowe.

Kość wyrostka zębodołowego (oss proc. alveolaris)

Tkanka kostna jest pewnym rodzajem tkanki łącznej, której substancja
podstawowa wskutek odkładania się soli wapniowych zapewnia kości
twardość i wytrzymałość na ściskanie (15kg/mm2), i rozciąganie (10
kg/mm2). W tkance kostnej także i zębodołu występują komórki
kościotwórcze - osteoblasty i komórki kościogubne - osteoklasty.
Pobudzają lub hamują wzrost kości.

Skład chemiczny kości:



związki organiczne (osseomukoid, osteoalbuminoid) 30-50%,



związki nieorganiczne (mieszanina soli wapniowych) 30-35%,



woda 15-40%.

Staw zębowo-zębodołowy



Szkliwo



Zębina



Cement korzeniowy



Miazga



Ozębna



Kość wyrostka
zębodołowego



Przyzębie brzeżne
(dziąsło)

Kieszonka dziąsłowa

To niewielkie zagłębienie utworzone przez fałd krawędzi dziąsła,
którego przyczep do zęba znajduje się w okolicy szyjki, a szczyt sięga
nieco wyżej w kierunku korony.
Dno kieszonki dziąsłowej stanowi tzw. przyczep nabłonkowy
dziąsła. Z biegiem lat, lub postępującego zwiększonego
patologicznego gromadzenia się kamienia nazębnego, następuje
wniknięcie warstwy osadu do kieszonki dziąsłowej. Do osadu dostają
się bakterie Streptococcus mutans, które wykorzystując specjalne
białka adhezyjne łączą się z kamieniem nazębnym. Wszystko to
sprzyja powstawaniu kwasów fermentacyjnych w zaatakowanym
miejscu i powoduje wypłukiwanie wapnia zawartego w szkliwie zęba.
Następuje dalsza inwazja bakterii do wnętrza zęba.

Ząb sieczny przyśrodkowy górny (dens incisivus

centralis)

Ząb sieczny przyśrodkowy górny prawy widziany od strony
podniebiennej.
Korzeń zawsze pojedynczy lekko spłaszczony.
Występuje znaczna zmienność
kształtów guzka zębowego.
Jeden kanał korzeniowy.

11, 21: 7-8 r.ż.

Ząb sieczny boczny górny (dens incisivus laterialis)

Ząb sieczny boczny górny prawy widziany od strony podniebiennej.
Mniejszy od przyśrodkowego,
duża zmienność kształtów,
korzeń silnie spłaszczony.
Jeden kanał korzeniowy.

12, 22: 8-9 r.ż.

Kieł górny (dens caninus)

Kieł górny prawy widziany od strony podniebiennej.
Korzeń zawsze pojedynczy bardzo silny
i długi, posiada wzdłużne
zagłębienia. Jeden kanał korzeniowy.

13, 23: 11-12 r.ż.

Ząb przedtrzonowy pierwszy górny (dens premolaris)

Ząb przedtrzonowy pierwszy górny prawy widziany od strony
podniebiennej.
W koronie występują dwa stożkowate guzki
(policzkowy, podniebienny)
Korzenie (50%) i kanały korzeniowe (>50%)
– policzkowy, podniebienny

14, 24: 10-11 r.ż.

Ząb przedtrzonowy drugi górny (dens premolaris)

Ząb przedtrzonowy drugi górny prawy widziany od strony
podniebiennej.
W koronie występują dwa stożkowate guzki,
korzeń najczęściej pojedynczy
o głębokich bruzdach.
Kanały korzeniowe – policzkowy,
podniebienny (50%).

15, 25: 10-12 r.ż.

Ząb trzonowy pierwszy górny (dens molaris)

Ząb trzonowy pierwszy górny prawy widziany od strony podniebiennej.
Największy z trzonowców, w koronie 4 guzki,
trzy silne korzenie: podniebienny,
policzkowy bliższy, policzkowy dalszy.
Trzy jednoimienne kanały korzeniowe,
często (>20%) kanał dodatkowy
w korzeniu policzkowym bliższym.

16, 26: 6-7 r.ż.

Ząb trzonowy drugi górny (dens molaris)

Ząb trzonowy drugi górny prawy widziany od strony podniebiennej.
W koronie najczęściej 3 lub 4 guzki, trzy korzenie, pozbawione
zagłębień, często zrośnięte w dwa.
Trzy korzenie: podniebienny,
policzkowy bliższy, policzkowy dalszy.
Trzy jednoimienne kanały korzeniowe.

17, 27: 12-13 r.ż.

Ząb trzonowy trzeci górny (dens molaris)

Ząb trzonowy trzeci górny prawy (ząb mądrości) widziany od strony
podniebiennej.
Bardzo duża zmienność kształtów:
korony, guzków i korzeni, naturalnym
zjawiskiem jest również jego brak.

18, 28: 17-21 r.ż.

Ząb sieczny centralny dolny (dens incisivus)

Ząb sieczny przyśrodkowy dolny prawy widziany od strony
podniebiennej.
Najmniejszy z siekaczy - najmniejszy
ze wszystkich zębów,
korzeń pojedynczy, spłaszczony,
kanał korzeniowy pojedynczy.

41, 31: 7-8 r.ż.

Ząb sieczny boczny dolny (dens incisivus)

Ząb sieczny boczny dolny prawy widziany od strony podniebiennej.
Nieco większy od przyśrodkowego,
korzeń pojedynczy, silnie spłaszczony,
głęboko rowkowany. Kanał korzeniowy
pojedynczy.

42, 32: 8-9 r.ż.

Kieł dolny (dens caninus)

Kieł dolny prawy widziany od strony podniebiennej.
Smuklejszy i krótszy niż górny,
korzeń pojedynczy, czasem rozdwojony,
dwie wyraźne podłużne bruzdy.
Kanał korzeniowy zazwyczaj pojedynczy.

43, 33: 11-12 r.ż.

Ząb przedtrzonowy pierwszy dolny (dens premolaris)

Ząb przedtrzonowy pierwszy dolny prawy widziany od strony
podniebiennej. W koronie najczęściej dwa guzki,
czasem malutki trzeci, korzeń pojedynczy
owalny, czasem rozdwojony.
Kanał korzeniowy pojedyczny, rzadko
dwa kanały korzeniowe.

44, 34: 10-11 r.ż.

Ząb przedtrzonowy drugi dolny (dens premolaris)

Ząb przedtrzonowy drugi dolny prawy widziany od strony
podniebiennej. W koronie często
trzy guzki, korzeń pojedynczy, wyraźnie
zaokrąglony, słabe bruzdy.
Kanał korzeniowy pojedyczny.

45, 35: 10-12 r.ż.

Ząb trzonowy pierwszy dolny (dens molaris)

Ząb trzonowy pierwszy dolny prawy widziany od strony podniebiennej.
W koronie najczęściej 5 guzków,
dwa spłaszczone bocznie korzenie
(bliższy, dalszy),
wykształcone bruzdy boczne.
Trzy kanały korzeniowe:
policzkowy bliższy,
językowy bliższy, dalszy).

46, 36: 6-7 r.ż.

Ząb trzonowy drugi dolny (dens molaris)

Ząb trzonowy drugi dolny prawy widziany od strony podniebiennej.
Najczęściej czteroguzkowa korona,
dwa korzenie, często zrośnięte.
Zazwyczaj trzy kanały korzeniowe:
policzkowy bliższy,
językowy bliższy, dalszy).

47, 37: 12-13 r.ż.

Ząb trzonowy trzeci dolny (dens molaris)

Ząb trzonowy trzeci dolny prawy (ząb mądrości) widziany od strony
podniebiennej. Mniej zmienny niż górny,
w koronie może być 4,5,6,7 słabo
wyraźnych guzków, często dwa korzenie,
których końce mogą być silnie zakrzywione.
Zmienna liczba kanałów korzeniowych.

48, 38: 17-21 r.ż.

Dziękuję za uwagę

Zapowiedź:

Pisemne zaliczenie materiału (cz. I, cz. II, cz. III)