Osie, płaszczyzny, określanie kierunku i położenia

Aby łatwiej było mówić o kierunkach i opisywać położenie poszczególnych części ciała, w przestrzennym układzie współrzędnych umieszczono ciało człowieka w pozycji anatomicznej. Osie tego układu określono w następujący sposób:

 

 

 

 

x - oś pozioma czyli poprzeczna
(axis horizontalis sive transversalis) -
biegnąca z lewa na prawo

y - oś pionowa czyli długa
(axis verticalis sive longitudinalis) -
biegnąca z dołu do góry

z - oś strzałkowa
(axis sagittalis) -
biegnąca od przodu ku tyłowi

 

Osie te wyznaczają główne płaszczyzny wspomnianego układu:

 

 

płaszczyzny czołowe (plana frontalia sive coronalia) -
wyznaczone przez osie pionowe i poziome; płaszczyzna szwu wieńcowego (sutura coronalis)

 

 

płaszczyzny strzałkowe (plana sagittalia) -
wyznaczone przez osie pionowe i strzałkowe; płaszczyzna szwu strzałkowego (sutura sagittalis)

 

 

płaszczyzny poziome czyli poprzeczne (plana horizontalia sive transversa) -
wyznaczone przez osie poziome i strzałkowe.

 

W szczególności własnymi nazwami wyróżnione są:

oś główna (axis principalis)

- oś pionowa przechodząca przez szczyt głowy

płaszczyzna pośrodkowa (planum medianum)

- płaszczyzna strzałkowa zawierająca oś główną; płaszczyzna symetrii ciała

płaszczyzna przypośrodkowa (planum paramedianum)

- płaszczyzna strzałkowa równoległa do płaszczyzny pośrodkowej

  płaszczyzna przezodźwiernikowa (planum transpyloricum)

- płaszczyzna pozioma, w połowie odległości pomiędzy wcięciem szyjnym mostka
a górnym brzegiem spojenia łonowego; płaszczyzna Addisona

płaszczyzna podżebrowa (planum subcostale)

- płaszczyzna pozioma przechodząca obustronnie przez najniższy punkt łuku żebrowego (arcus costalis)

płaszczyzna nadgrzebieniowa (planum supracristale)

- płaszczyzna pozioma przechodząca obustronnie przez najwyższy punkt grzebienia biodrowego (crista iliaca)

płaszczyzna międzyguzkowa (planum intertuberculare)

- płaszczyzna pozioma przechodząca obustronnie przez guzek biodrowy (tuberculum iliacum)

płaszczyzna międzykolcowa (planum interspinale)

- płaszczyzna pozioma przechodząca obustronnie przez kolec biodrowy przedni górny (spina iliaca anterior superior)

 

 

W odniesieniu do osi pionowej używa się następujących określeń:

górny (superior)	dolny (inferior)
czaszkowy (cranialis)	ogonowy (caudalis)
szczytowy (apicalis)	podstawny (basalis); podstawowy (basilaris)

 

W odniesieniu do osi poprzecznej używa się następujących określeń:

prawy (dexter)

lewy (sinister)

przyśrodkowy (medialis) - leżący bliżej płaszczyzny pośrodkowej

pośrodkowy (medianus) - leżący w płaszczyźnie pośrodkowej

boczny (lateralis) - leżący dalej od płaszczyzny pośrodkowej

 

W odniesieniu do osi strzałkowej używa się następujących określeń:

przedni (anterior)	tylny (posterior)
brzuszny (ventralis)	grzbietowy (dorsalis)
czołowy (frontalis)	potyliczny (occipitalis)
dziobowy (rostralis)

 

Opisując wzajemne położenie struktur używa się następujących terminów:

pośredni (intermedius)

- leżący pomiędzy dwoma (podobnymi) strukturami

środkowy (medius)

- leżący w środku odległości pomiędzy dwoma (podobnymi) strukturami

poprzeczny (transversus; transversalis)

- leżący prostopadle do osi długiej

podłużny (longitudinalis)

- leżący równolegle do osi długiej ciała lub struktury

osiowy (axialis)

- leżący w osi (długiej)

wewnętrzny (internus)

- zawarty w pewnej przestrzeni lub strukturze, prowadzący lub skierowany do niej

zewnętrzny (externus)

- leżący poza pewną przestrzenią lub strukturą, prowadzący poza jej obręb, położony bardziej powierzchownie w porównaniu z wewnętrznym

głęboki (profundus)

- leżący wewnątrz pewnej przestrzeni, względnie daleko od jej granic

powierzchowny (superficialis)

- leżący względnie blisko granic pewnej przestrzeni

środkowy; ośrodkowy (centralis)

- czynnościowo nadrzędny; rzadziej geometrycznie leżący w środku

obwodowy (periphericus; peripheralis)

- czynnościowo podrzędny, oddalony od czynnościowego ośrodka; rzadziej leżący geometrycznie na obwodzie

Specjalne miana dotyczą struktur kończyn:

bliższy (proximalis)

- znajdujący się bliżej połączenia kończyny z tułowiem; górny w pozycji anatomicznej

dalszy (distalis)

- znajdujący się dalej od połączenia kończyny z tułowiem; dolny w pozycji anatomicznej

  dla kończyny górnej:

łokciowy (ulnaris)

- znajdujący się po stronie kości łokciowej; przyśrodkowy w pozycji anatomicznej

promieniowy (radialis)

- znajdujący się po stronie kości promieniowej; boczny w pozycji anatomicznej

dłoniowy (palmaris; volaris)

- przedni w pozycji anatomicznej

dla kończyny dolnej:

strzałkowy (fibularis; peronealis)

- znajdujący się po stronie kości strzałkowej; boczny w pozycji anatomicznej

piszczelowy (tibialis)

- znajdujący się po stronie piszczeli; przyśrodkowy w pozycji anatomicznej

podeszwowy (plantaris)

- dolny w pozycji anatomicznej

---