Dyrektywa IED

background image

DYREKTYWA W SPRAWIE EMISJI
PRZEMYSŁOWYCH



Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/75/UE
z dnia 24 listopada 2010 r.

w sprawie emisji

przemysłowych

(zintegrowane zapobieganie

zanieczyszczeniom i ich kontrola), zwana dalej
dyrektyw

ą

IED - Directive on industrial emissions

(Dz.U.

L 334 z 17.12.2010, str. 17-119),



weszła w

ż

ycie po 20 dniach od ogłoszenia

w Dzienniku Urz

ę

dowym UE, a wi

ę

c 6 stycznia 2011 r.



Dyrektywa musi zosta

ć

wdro

ż

ona do

przepisów krajowych do 7 stycznia 2013 r.



Okre

ś

lana jako

dyrektywa IPPC II

UTRATA MOCY PRZEZ DYREKTYWY



Od dnia 7 stycznia 2014 r. trac

ą

moc

dyrektywy:



1) 78/176/EWG z dnia 20 lutego 1978 r.

w sprawie odpadów pochodz

ą

cych

z przemysłu ditlenku tytanu

(Dz.U. L 54

z 25.2.1978, s. 19.),



2) 82/883/EWG z dnia 3 grudnia 1982 r.

w sprawie procedur nadzorowania
i monitorowania

ś

rodowiska naturalnego

w odniesieniu do odpadów pochodz

ą

cych

z przemysłu ditlenku tytanu

(Dz.U. L 378

z 31.12.1982, s. 1.),

UTRATA MOCY PRZEZ DYREKTYWY



3) 92/112/EWG z dnia 15 grudnia 1992 r.

w sprawie procedur harmonizacji
programów maj

ą

cych na celu ograniczanie

i ostateczn

ą

eliminacj

ę

zanieczyszcze

ń

powodowanych przez odpady pochodz

ą

ce

z przemysłu ditlenku tytanu

(Dz.U. L 409

z 31.12.1992, s. 11.),



4) 1999/13/WE z dnia 11 marca 1999 r.

w sprawie ograniczenia emisji lotnych
zwi

ą

zków organicznych spowodowanej

u

ż

yciem organicznych rozpuszczalników

podczas niektórych czynno

ś

ci

i w niektórych urz

ą

dzeniach

(Dz.U. L 85

z 29.3.1999, s. 1.),

UTRATA MOCY PRZEZ DYREKTYWY



5) 2000/76/WE Parlamentu Europejskiego

i Rady z dnia 4 grudnia 2000 r.

w sprawie

spalania odpadów

(Dz.U. L 332

z 28.12.2000, s. 91.),



6) 2008/1/WE z dnia 15 stycznia 2008 r.

dotycz

ą

ca zintegrowanego zapobiegania

zanieczyszczeniom i ich kontroli

(Dz.U. L

24 z 29.1.2008, s. 8) - dyrektywa
2008/1/WE jest ujednolicon

ą

wersj

ą

dyrektywy Rady 96/61/WE z dnia
24 wrze

ś

nia 1996 r. dotycz

ą

cej

zintegrowanego zapobiegania
zanieczyszczeniom i ich kontroli (Dz.U. L
257 z 10.10.1996, s. 26).

UTRATA MOCY PRZEZ DYREKTYWY



Natomiast dyrektywa 2001/80/WE Parlamentu
Europejskiego i Rady z dnia 23 pa

ź

dziernika

2001 r.

w sprawie ograniczenia emisji

niektórych zanieczyszcze

ń

do powietrza

z du

ż

ych obiektów energetycznego spalania

(„dyrektywa LCP”) (Dz.U. L 309
z 27.11.2001, s. 1.) traci moc ze skutkiem od
dnia 1 stycznia 2016 r.

DYREKTYWA IPPC

background image

Pozwolenia zintegrowane s

ą

instrumentem

wprowadzonym przez

Dyrektyw

ę

Rady

96/61/WE

w sprawie zintegrowanego

zapobiegania i ograniczania (kontroli)
zanieczyszcze

ń

zwan

ą

potocznie Dyrektyw

ą

IPPC (ang. Integrated Pollution Prevention
and Control), która jest jednym
z najwa

ż

niejszych aktów prawnych Unii

Europejskiej w dziedzinie ochrony

ś

rodowiska.

IPPC NA JEDNYM SLAJDZIE:



Zapobieganie/kontrola zanieczyszczenie



tylko dla przemysłowych instalacji
(nie dla produktów)



w postaci zezwole

ń



Bazuje na BAT - Najlepszej dost

ę

pnej

Technice (Best Available Technique)



przez wymian

ę

informacji (BREFs) i udział

społcze

ń

stwa (EPER)

control (ang.) - nadzór (inspekcja),

W tłumaczeniu nazwy Dyrektywy oznacza:

ograniczenie

czyli

pełne rozpoznanie szeroko

poj

ę

tych oddziaływa

ń

na

ś

rodowisko

i panowanie nad procesami produkcyjnymi

w celu systematycznej redukcji emisji
zanieczyszcze

ń

- przy zastosowaniu

najnowszych osi

ą

gni

ęć

technologicznych,

kodyfikowanych w postaci wytycznych dla tzw.
Najlepszych Dost

ę

pnych Technik (ang. BAT -

Best Available Techniques).

Cel strategiczny Dyrektywy IPPC

Systematyczne dostosowywanie metod
planowania i prowadzenia produkcji do wymogów
zasady trwałego i zrównowa

ż

onego rozwoju, tak

aby zapewniony został

wysoki poziom ochrony

ś

rodowiska jako cało

ś

ci

, poprzez zintegrowane

traktowanie całego procesu zapobiegania
emisjom zanieczyszcze

ń

, a tam gdzie nie jest to

w pełnie mo

ż

liwe - maksymalnej ich redukcji.

OBOWI

Ą

ZYWANIE DYREKTYWY



Weszła w

ż

ycie w dniu 24 wrze

ś

nia 1996 r.,



3- letni okres dostosowawczy,



konieczno

ść

uzyskania przez ka

ż

d

ą

now

ą

instalacj

ę

pozwolenia

typu

IPPC

po

30 pa

ź

dziernika 1999 r.



dla

instalacji

istniej

ą

cych

konieczno

ść

dostosowania si

ę

do wymaga

ń

dyrektywy do

30 pa

ź

dziernika 2007 r.

Od 1996 roku na terenie Unii Europejskiej wdra

ż

ana jest

nowa strategia ochrony

ś

rodowiska przed oddziaływaniem

przemysłu nazywana - zintegrowanym podej

ś

ciem.

April 2004

HARMONOGRAM WDRA

ś

ANIA

September
1993

October
2007

September
1996

October
1999

April
2007

Commission reports

on implementation of

Directive

Commission
proposal for
IPPC Directive

Adoption of
IPPC Directive

IPPC Directive
applies to all
new installations

Latest date for
existing installations

background image

DYREKTYWA SKŁADA SI

Ę

Z PREAMBUŁY , 23

ROZDZIAŁÓW, SZCZEGÓŁOWO OKRE

Ś

LAJ

Ą

CYCH

JEJ CEL, WARUNKI ORAZ ZAKRES WYMAGA

Ń

A

TAK

ś

E Z ANEKSÓW DOTYCZ

Ą

CYCH ZAGADNIE

Ń

:

Aneks I: Kategorie działalno

ś

ci przemysłowej, o których mowa

w artykule 1;

Aneks II: Lista Dyrektyw Krajów Wspólnoty Europejskiej

dotycz

ą

cych ochrony

ś

rodowiska;

Aneks III: Lista głównych substancji zanieczyszczaj

ą

cych, które

maj

ą

by

ć

uwzgl

ę

dnianie przy ustalaniu granicznych wielko

ś

ci

emisji;

Aneks IV: wzgl

ę

dy, które nale

ż

y wzi

ąć

pod uwag

ę

ogólnie lub

w konkretnych przypadkach przy okre

ś

laniu najlepszych

dost

ę

pnych technik zgodnie z artykułem 2 (13), maj

ą

c na

wzgl

ę

dzie prawdopodobne koszty i korzy

ś

ci wynikaj

ą

ce ze

ś

rodków i zasad ostro

ż

no

ś

ci i zapobiegania.

Aneks I - Wymogi Dyrektywy odnosz

ą

si

ę

do

sze

ś

ciu kategorii działalno

ś

ci przemysłowej:

1. Przemysłu energetycznego,

2. Produkcji i obróbki metali,

3. Przemysłu mineralnego,

4. Przemysłu chemicznego,

5. Obiektów unieszkodliwiania odpadów,

6. Innych rodzajów działalno

ś

ci.

Decyzja Komisji z dnia 17 lipca 2000 r.
2000/479/WE w sprawie wdro

ż

enia

Europejskiego Rejestru Emisji
Zanieczyszcze

ń

(EPER) zgodnie z art. 15

Dyrektywy Rady 96/61/WE z dnia
24 wrze

ś

nia 1996 r. w sprawie

zintegrowanego zapobiegania
i ograniczania (kontroli) zanieczyszcze

ń



OJ L 192/36 z dnia 28.07.2000 r.

EPER

EPER



Europejski Rejestr Emisji zanieczyszcze

ń

(EPER)



tylko dla instalacji wymagaj

ą

cych

pozwolenia zintegrowanego (aneks I do
dyrektywy IPPC),



nie obejmuje

ź

ródeł rozproszonych;

EPER



Obowi

ą

zek prowadzenia pomiarów

emisji oraz raportowania dotyczy
tylko powietrza i wody,



nie obejmuje odpadów,



50 substancji - 37 w odniesieniu do

powietrza, 26 - w odniesieniu do
wody,



cz

ę

stotliwo

ść

raportowania - raz na

trzy lata.

LISTA GŁÓWNYCH SUBSTANCJI
ZANIECZYSZCZAJ

Ą

CYCH, KTÓRE MAJ

Ą

BY

Ć

UWZGL

Ę

DNIANIE PRZY USTALANIU GRANICZNYCH

WIELKO

Ś

CI EMISJI - ANEKS III



Powietrze



1. SO

2

2. NO

x

3. CO
4. Lotne zwi

ą

zki organiczne



5. Metale i ich zwi

ą

zki



6. Pył



7. Azbest
8. Chlor i jego zwi

ą

zki

9. Fluor i jego zwi

ą

zki

10. As and compounds
11. Cyjanek



12. Substancje rakotwórcze
i mutagenne
13. Dioksyny i Furany



Woda



1. Zwi

ą

zki chloroorganiczne



2. Zwi

ą

zki fosforoorganiczne



3. Zwi

ą

zki cynoorganiczne



4. Substancje rakotwórcze i

mutagenne



5. W

ę

glowodory



6. Cyjanki



7. Metale i ich zwi

ą

zki



8. Arsen i jego zwi

ą

zki



9. Biocydy



10. Materiały zawieszone



11. Substancje przyczyniaj

ą

ce

si

ę

do eutrofizacji (azotany i

fosforany)



12. Substancje maj

ą

ce

wpływ na równowag

ę

tlenow

ą

background image

PRTR



Protokół w sprawie rejestru uwolnie

ń

i przenoszenia zanieczyszcze

ń

do Konwencji

z Aarhus przyj

ę

ty na V Pan-Europejskiej

Konferencji Ministrów

Ś

rodowiska

organizowanej pod auspicjami EKG ONZ
w dniach 21-23 maja 2003 r. w Kijowie na
Ukrainie,



Wszedł w

ż

ycie w 2007 r.

PRTR



Otwarty dla wszystkich pa

ń

stw ONZ,



Unia Europejska jako strona,



lista zakładów szersza ni

ż

wymagaj

ą

ce

pozwolenia zintegrowanego,



obejmuje

ź

ródła rozproszone,



obowiazek prowadzenia pomiarów emisji
i raportowania o nich dotyczy wszystkich
komponentów

ś

rodowiska: powietrza, wody,

ziemi.

PRTR



Obejmuje odpady,



86 substancji (wymienione w aneksie II do protokołu),



cz

ę

stotliwo

ść

raportowania - raz na rok,



zbieranie informacji w celu stworzenia spójnego,
zintegrowanego, ogólnokrajowego rejestru uwalniania
i rejestru zanieczyszcze

ń

.

NAJLEPSZA DOST

Ę

PNA

TECHNIKA, CZYLI

B

EST

A

VAILABLE

T

ECHNIQUE –

BAT

IDENTYFIKACJA WYMAGA

Ń

Podstawow

ą

płaszczyzn

ą

technologiczn

ą

, która musi

by

ć

uwzgl

ę

dniana w pozwoleniach IPPC jest tzw.

Najlepsza Dost

ę

pna Technika (Best Available

Technique - BAT).
BAT została zdefiniowana w Dyrektywie (Artykuł 2(11))
w sposób nast

ę

puj

ą

cy:

‘najlepsze dost

ę

pne techniki' to najefektywniejszy

i najbardziej nowoczesny stopie

ń

rozwoju danej

działalno

ś

ci i metod jej prowadzenia, wskazuj

ą

cy na

praktyczn

ą

mo

ż

liwo

ść

zastosowania danych technik

do zapewnienia, co do zasady podstaw dla okre

ś

lania

granicznych warto

ś

ci emisji ustalonych w celu

zapobiegania i, tam gdzie to nie jest w praktyce
mo

ż

liwe, w celu generalnego obni

ż

enia emisji i jej

oddziaływania na

ś

rodowisko jako cało

ść

’.

BEST AVAILABLE TECHNIQUES – BAT
(NAJLEPSZE DOST

Ę

PNE TECHNIKI)



NAJLEPSZE

oznacza najskuteczniejsze

w osi

ą

ganiu wysokiego ogólnego poziomu

ochrony

ś

rodowiska jako cało

ś

ci;



DOST

Ę

PNE

oznacza opracowane w skali

umo

ż

liwiaj

ą

cej wdro

ż

enie we wła

ś

ciwym

sektorze przemysłu w realnych warunkach
ekonomicznych i technicznych, przy
uwzgl

ę

dnieniu kosztów i korzy

ś

ci;



TECHNIKI

obejmuj

ą

zarówno stosowan

ą

technologi

ę

, jak i sposób zaprojektowania,

wybudowania, utrzymania, funkcjonowania
i likwidacji instalacji.

background image

Wdro

ż

enie koncepcji BAT wymaga daleko id

ą

cych zmian

podej

ś

cia – nowa strategia ochrony

ś

rodowiska musi

uwzgl

ę

dnia

ć

:

Priorytet pierwszy –

zapobieganie

- eliminowanie zb

ę

dnego zu

ż

ycia surowców i energii,

- zast

ę

powanie procesów i substancji niebezpiecznych

„przyja

ź

niejszymi dla

ś

rodowiska”,

- wtórne wykorzystywanie odpadów i produktów

ubocznych;

Priorytet drugi –

ograniczanie

- zamykanie oddziaływa

ń

w granicach zakładu,

- zmniejszanie ryzyka wyst

ą

pienia awarii;

Priorytet trzeci –

minimalizowanie

- poprawa organizacji pracy i systemów kontroli

wewn

ę

trznej,

- osi

ą

ganie najlepszych parametrów pracy instalacji,

- wprowadzanie „czystszych technologii”.

CZYM JEST BAT?

ANEKS IV do Dyrektywy

stosowanie mniej niebezpiecznych

substancji, opcje niskiej produkcji
odpadów,

unieszkodliwianie i ponowne wykorzystanie

wytworzonych substancji

nacisk na zapobieganie zanieczyszczeniu
uwzgl

ę

dnia charakter i skutki emisji, czas

potrzebny na prowadzenie technologii itp.

BAT jest specyficzny dla instalacji

BAT- Dwa sposoby interpretowania BAT

Wymogi BAT jako wzorzec post

ę

powania

- Łatwa do stosowania;
- Trudna do okre

ś

lenia;

- Mo

ż

e powodowa

ć

zahamowanie innowacyjno

ś

ci;

BAT jako idealny cel, do którego nale

ż

y zmierza

ć

- Trudniejsza w stosowaniu;
- Bardziej elastyczna i niejednoznaczna w opisie;
- Zach

ę

caj

ą

ca do innowacyjno

ś

ci w poszukiwaniu

efektywnych metod „czystszej produkcji”.

BAT

-

Trzy obszary

Obszar 1

– dotrzymywanie wszystkich

adekwatnych wymogów prawnych ochrony

ś

rodowiska, w tym zwłaszcza standardów

emisyjnych;

Obszar 2

– utrzymywanie standardów jako

ś

ci

ś

rodowiska na wymaganym przez prawo

i lokalne priorytety poziomie;

Obszar 3

– spełnianie wska

ź

nikowych

parametrów w zakresie emisji,
energochłonno

ś

ci, materiałochłonno

ś

ci,

gospodarki odpadami, procedur nadzoru,
kontroli i monitoringu charakteryzuj

ą

cych

BAT.

DEFINIUJ

Ą

C BAT NALE

ś

Y

UWZGL

Ę

DNI

Ć

?

lokalne warunki i priorytety

ś

rodowiskowe

(np. procedury okre

ś

lania wła

ś

ciwego

poziomu redukcji zanieczyszcze

ń

w sytuacjach gdzie lokalne receptory s

ą

szczególnie wra

ż

liwe lub szczególnie

mało wra

ż

liwe, stan

ś

rodowiska

w regionie itp.);

warunki techniczno-ekonomiczne
(np. mechanizm okre

ś

lania BAT

dla instalacji istniej

ą

cych,

które wykorzystuj

ą

rozwi

ą

zania techniczne

ż

ni

ą

ce si

ę

od stosowanych w nowych

instalacjach uwa

ż

anych za odpowiadaj

ą

ce

warunkom BAT);

lokalizacj

ę

geograficzn

ą

(np. wymagania

dotycz

ą

ce ograniczania emisji

zanieczyszcze

ń

dla instalacji

zlokalizowanych w pobli

ż

u parków

narodowych, populacji gatunków
chronionych, itp.);

background image

CZYM JEST BAT?

We wst

ę

pie do BREF stwierdzono: -



„W przypadku istniej

ą

cych instalacji nale

ż

y

równie

ż

uwzgl

ę

dni

ć ż

ywotno

ść

ekonomiczn

ą

i techniczn

ą

ich modernizacji.

Nawet

jednostkowy cel zapewnienia lepszego
poziomu ochrony całemu

ś

rodowisku b

ę

dzie

cz

ę

sto ł

ą

czył si

ę

z dokonywaniem ocen typu

„co

ś

za co

ś

” pomi

ę

dzy ró

ż

nymi rodzajami

wpływów na

ś

rodowisko, a na te oceny

cz

ę

stokro

ć

b

ę

d

ą

mie

ć

wpływ uwarunkowania

lokalne.”

Ekonomiczne aspekty

Ekonomiczne aspekty

BAT

BAT

DYREKTYWA IPPC - AKT
RÓWNOWAGI

BEST AVAILABLE TECHNIQUE BAT

Nie-

Ś

rodowiskowe

Komercyjne
Naciski

Koszty
kontroli
zanieczyszcze

ń

Ekonomiczna realno

ść

Techniczne
Wykonalne
Techniki

Localne

Aspekty

ś

rodowiskowe

Globalne

Regionalne

Po

żą

dane

ś

rodowiskowe efekty

Korzy

ś

ci

Koszty

Czym jest BAT?

BAT NIE jest najlepszy z najlepszych

KOMUNIKAT UE 354/2003



Aby technika mogła by

ć

uznana za BAT,

musi by

ć

rozwini

ę

ta na skal

ę

umo

ż

liwiaj

ą

c

ą

jej zastosowanie w danym sektorze



Zdolno

ść

przetwórcza (produkcyjna) nie

mo

ż

e bazowa

ć

na deklaracji ale powinna

zakłada

ć

24-godzinne działanie instalacji,

chyba,

ż

e



z warunków technicznych jej działania
wynika,

ż

e jest to niemo

ż

liwe

IDENTYFIKACJA WYMAGA

Ń

BAT

Ź

ródłem informacji umo

ż

liwiaj

ą

cych identyfikacj

ę

wymaga

ń

najlepszej dost

ę

pnej techniki (BAT) mog

ą

by

ć

:

-

obowi

ą

zuj

ą

ce akty prawne

-

dokumenty referencyjne BAT (tzw. BREF-y)
opracowywane przez Europejskie Biuro IPPC
w Sewilli;

-

dokumenty referencyjne narodowych agencji ochrony

ś

rodowiska, Banku

Ś

wiatowego, OECD, stowarzysze

ń

bran

ż

owych i innych

-

opracowania i publikacje naukowo-techniczne;

-

ekspertyzy

background image

Dokumenty

referencyjne (BREFs)

http://

eippcb.jrc.es

= BREF
formally
adopted;

= BREF
finalised;

= Final
Draft
BREF;

=
Working
Draft
BREF;

= work
started.

TWG & Members list

(click on TWG name

to see the list of

members)

Documents available
(see key below table)

Background

material

Additional

Information

Pulp and Paper
manufacture

BREF

(12.01)

List

Yes

Iron and Steel
production

BREF

(12.01)

List

Yes

Cement and Lime
production

BREF

(12.01)

List

Yes

Cooling Systems

BREF

(12.01)

List

Yes

Chlor-Alkali
manufacture

BREF

(12.01)

List

Yes

Ferrous Metal
processing

BREF

(12.01)

List

Yes

Non-Ferrous Metal
processes

BREF

(12.01)

List

Yes

Glass manufacture

BREF

(12.01)

List

Yes

Tanning of hides and
skins

BREF

(02.03)

List

Yes

Textile processing

BREF

(07.03)

List

Yes

Monitoring systems

BREF

(07.03)

List

Yes

Refineries

BREF

(02.03)

List

Yes

Large Volume
Organic Chemicals

BREF

(02.03)

List

Yes

Smitheries and
Foundries

MR

FD

(01.04)

List

Intensive Livestock
Farming

BREF

(07.03)

List

Yes

Emissions from
storage of bulk or
dangerous materials

MR

D2

(07.03)

List

Common waste water and waste
gas treatment and management
systems in the chemical sector

BREF

(02.03)

List

Yes

Economic and cross media issues
under IPPC

MR

D2

(09.03)

List

Large Combustion Plant

MR

D2

(03.03)

List

Large Volume Inorganic
Chemicals - Ammonia, Acids &
Fertilisers

MR

D2

(03.04)

List

Large Volume Inorganic
Chemicals - Solid & Others

MR

(07.03)

List

Slaughterhouses and Animal By-
products

MR

BREF

(11.03)

List

background image

Food, Drink and Milk processes

MR

D2

(05.03)

List

Ceramics

MR

(01.04)

List

Management of Tailings and Waste-Rock
in Mining Activities

MR

FD

(03.04)

List

Surface treatment of metals

MR

D2

(04.04)

List

Surface treatments using solvents

MR

D1

(05.04)

List

Yes

Waste Incineration

MR

D2

(03.04)

List

Waste Treatments
[Previously Waste Recovery/Disposal
activities]

MR

D2

(01.04)

List

Speciality inorganic chemicals

MR

(09.03)

List

Organic fine chemicals

MR

D1

(03.04)

List

Polymers

MR

(01.04)

List

Energy Efficiency

2003

List

PRZEDMIOT DYREKTYWY



Dyrektywa ustanawia zasady dotycz

ą

ce

zintegrowanego zapobiegania
zanieczyszczeniom powstaj

ą

cym w wyniku

działalno

ś

ci przemysłowej oraz zasady

dotycz

ą

ce kontroli tych zanieczyszcze

ń

.



Dyrektywa ustanawia równie

ż

zasady maj

ą

ce na

celu zapobieganie emisjom do powietrza,
wody i ziemi oraz, w przypadku braku takiej
mo

ż

liwo

ś

ci, maj

ą

ce na celu ich redukcj

ę

oraz

zapobieganie wytwarzaniu odpadów, w celu
osi

ą

gni

ę

cia wysokiego poziomu ochrony

ś

rodowiska jako cało

ś

ci

.

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady
2010/75UE z dnia 24 listopada 2010 r. w sprawie
emisji przemysłowych (zintegrowane
zapobieganie zanieczyszczeniom i ich kontrola)
– została ogłoszona w Dz. U. L 334, 17.12.2010
(Directive on industrial emissions (integrated
pollution prevention and control)

Dyrektywa ta, zwana

IED (Integrated Pollution

Directive), wchodzi w

ż

ycie po 20 dniach od

ogłoszenia w Dzienniku Urz

ę

dowym UE a wi

ę

c

6 stycznia 2011 r.

Dyrektywa musi zosta

ć

wdro

ż

ona do przepisów

krajowych do 7 stycznia 2013 r.

ZAKRES DYREKTYWY



Dyrektywa ma zastosowanie do rodzajów
działalno

ś

ci przemysłowej, które

powoduj

ą

zanieczyszczenia, o których

mowa w rozdziałach II–VI.



WYŁ

Ą

CZENIE



Dyrektywa nie ma zastosowania do
działalno

ś

ci badawczej, działalno

ś

ci

rozwojowej ani do bada

ń

nowych

produktów i procesów.

CEL DYREKTYWY



Dyrektywa przyj

ę

ta została w celu

zapobiegania zanieczyszczeniom
wynikaj

ą

cym z działalno

ś

ci

przemysłowej, ich redukcji
i w mo

ż

liwie najszerszym zakresie

wyeliminowaniu

.

background image

OBOWI

Ą

ZEK POSIADANIA

POZWOLENIA



Pa

ń

stwa członkowskie

podejmuj

ą ś

rodki niezb

ę

dne do

zapewnienia, aby

ż

adna

instalacja ani obiekt
energetycznego spalania,
spalarnia odpadów ani
współspalania odpadów nie
były eksploatowane bez
pozwolenia.

POZWOLENIE



Podstawowym instrumentem zintegrowanego
zapobiegania zanieczyszczeniom pozostaje

pozwolenie zintegrowane

.



W celu zapewnienia zapobiegania
zanieczyszczeniom i ich kontroli, ka

ż

da

z instalacji powinna by

ć

eksploatowana wył

ą

cznie

wtedy, gdy posiada pozwolenie lub, w przypadku
pewnych instalacji i czynno

ś

ci, w których

wykorzystuje si

ę

rozpuszczalniki organiczne,

wył

ą

cznie wtedy, gdy posiada pozwolenie lub jest

zarejestrowana.



Operatorzy powinni składa

ć

wnioski

o pozwolenia, zawieraj

ą

ce informacje niezb

ę

dne

wła

ś

ciwym organom do okre

ś

lenia warunków

pozwolenia.

ZAWARTO

ŚĆ

POZWOLENIA



Pozwolenie powinno obejmowa

ć

wszystkie

ś

rodki niezb

ę

dne do uzyskania wysokiego

poziomu ochrony

ś

rodowiska jako cało

ś

ci

i zapewnienia zgodno

ś

ci działania instalacji

z ogólnymi zasadami reguluj

ą

cymi

podstawowe obowi

ą

zki operatora.



Pozwolenie powinno zawiera

ć

dopuszczalne

wielko

ś

ci emisji dla substancji

zanieczyszczaj

ą

cych albo równowa

ż

ne

parametry lub

ś

rodki techniczne, stosowne

wymogi ochrony gleby i wód podziemnych
oraz wymogi dotycz

ą

ce monitorowania.

Warunki pozwolenia powinny opiera

ć

si

ę

na

najlepszych dost

ę

pnych technikach

.

DOKUMENTY REFERENCYJNE BAT



Kluczowe pozostaje okre

ś

lanie dla pozwole

ń

zintegrowanych wymaga

ń

najlepszych

dost

ę

pnych technik.



W celu okre

ś

lenia najlepszych dost

ę

pnych

technik oraz w celu ograniczenia
wyst

ę

puj

ą

cych w Unii ró

ż

nic w zakresie

poziomów emisji z działalno

ś

ci przemysłowej

sporz

ą

dza si

ę

dokumenty referencyjne

dotycz

ą

ce najlepszych dost

ę

pnych technik

(BAT) (zwane dalej "dokumentami
referencyjnymi BAT"), dokonuje ich przegl

ą

du

i w razie konieczno

ś

ci aktualizuje w wyniku

wymiany informacji z zainteresowanymi
podmiotami.

KONKLUZJE DOTYCZ

Ą

CE BAT



Konkluzje dotycz

ą

ce BAT stanowi

ą

odniesienie przy okre

ś

laniu warunków

pozwolenia. Mog

ą

one by

ć

uzupełniane

innymi

ź

ródłami.



Komisja powinna d

ąż

y

ć

do aktualizacji

dokumentów referencyjnych BAT
najpó

ź

niej osiem lat po publikacji

poprzedniej wersji.

ELASTYCZNO

ŚĆ

W USTALANIU EMISJI



Istotne jest tak

ż

e, aby zapewni

ć

wła

ś

ciwym organom

wystarczaj

ą

c

ą

elastyczno

ść

w ustalaniu

dopuszczalnych

wielko

ś

ci emisji

, zapewniaj

ą

cych, aby w normalnych

warunkach eksploatacji emisje nie przekraczały poziomów
emisji powi

ą

zanych z najlepszymi dost

ę

pnymi technikami.



W tym celu wła

ś

ciwy organ mo

ż

e okre

ś

li

ć

dopuszczalne

wielko

ś

ci emisji odbiegaj

ą

ce od poziomów emisji

powi

ą

zanych z najlepszymi dost

ę

pnymi technikami w

zakresie zastosowanych

warto

ś

ci, okresów i warunków

referencyjnych

, o ile mo

ż

na b

ę

dzie wykaza

ć

na podstawie

wyników monitoringu emisji,

ż

e emisje

nie przekroczyły

poziomów emisji

powi

ą

zanych z najlepszymi dost

ę

pnymi

technikami. Rezultatem zgodno

ś

ci z dopuszczalnymi

wielko

ś

ciami emisji ustalonymi w pozwoleniach jest

poziom emisji ni

ż

szy od dopuszczalnych wielko

ś

ci

emisji.

background image

NADMIERNE KOSZTY



w celu uwzgl

ę

dnienia pewnych

szczególnych okoliczno

ś

ci, w przypadku

gdy stosowanie poziomów emisji
powi

ą

zanych z najlepszymi dost

ę

pnymi

technikami prowadziłoby do

nieproporcjonalnie wysokich kosztów
w porównaniu do korzy

ś

ci

ś

rodowiskowych

, wła

ś

ciwe organy maj

ą

mo

ż

liwo

ść

okre

ś

lania dopuszczalnych

wielko

ś

ci emisji odbiegaj

ą

cych od tych

poziomów

NOWE TECHNIKI



w celu umo

ż

liwienia operatorom testowania

nowych technik, które mogłyby zapewni

ć

wy

ż

szy ogólny poziom ochrony

ś

rodowiska

lub przynajmniej ten sam poziom ochrony

ś

rodowiska i

wi

ę

ksze oszcz

ę

dno

ś

ci

ni

ż

w przypadku zastosowania najlepszych
dost

ę

pnych technik, wła

ś

ciwe organy maj

ą

mo

ż

liwo

ść

udzielania

tymczasowych

odst

ę

pstw

od poziomów emisji powi

ą

zanych

z najlepszymi dost

ę

pnymi technikami

ZMIANY W INSTALACJACH



Zmiany w instalacjach mog

ą

powodowa

ć

wzrost poziomu zanieczyszczenia.



Operatorzy powinni

powiadamia

ć

wła

ś

ciwe

organy o ka

ż

dej planowanej zmianie, która

mogłaby mie

ć

wpływ na

ś

rodowisko.



Bez pozwolenia

udzielonego zgodnie

z dyrektyw

ą

nie powinno si

ę

dokonywa

ć

w instalacjach istotnych zmian, które mog

ą

mie

ć

znacz

ą

cy negatywny wpływ na zdrowie

ludzi lub na

ś

rodowisko.

PRZEGL

Ą

D POZWOLENIA



W celu uwzgl

ę

dnienia rozwoju najlepszych

dost

ę

pnych technik lub innych zmian instalacji,

nale

ż

y

regularnie poddawa

ć

ponownemu

rozpatrzeniu warunki pozwolenia

oraz, w stosownych

przypadkach, dokonywa

ć

ich

aktualizacji,

w

szczególno

ś

ci w przypadku gdy przyjmuje si

ę

nowe

lub uaktualnione konkluzje dotycz

ą

ce BAT

.



W szczególnych przypadkach, gdy w zwi

ą

zku

z ponownym rozpatrzeniem i aktualizacj

ą

warunków

pozwolenia oka

ż

e si

ę

,

ż

e do wprowadzenia nowych

najlepszych dost

ę

pnych praktyk potrzebny b

ę

dzie

okres dłu

ż

szy ni

ż

cztery lata

od publikacji decyzji

w sprawie konkluzji dotycz

ą

cych BAT, wła

ś

ciwe

organy mog

ą

ustali

ć

w warunkach pozwolenia

dłu

ż

szy okres, je

ż

eli jest to uzasadnione na

podstawie kryteriów okre

ś

lonych w dyrektywie

ZAPOBIEGANIE ZANIECZYSZCZENIOM
GLEB I WÓD PODZIEMNYCH



Warunki pozwolenia powinny zatem
obejmowa

ć

odpowiednie

ś

rodki

zapobiegania emisjom do gleby i wód
podziemnych oraz regularne
nadzorowanie tych

ś

rodków, aby

unikn

ąć

wycieków, rozlewów, awarii

lub wypadków podczas eksploatacji
sprz

ę

tu i w trakcie magazynowania.

MONITOROWANIE GLEBY I WÓD
PODZIEMNYCH



Aby wykry

ć

ewentualne zanieczyszczenie gleby

i wód podziemnych na wczesnym etapie i, aby
w zwi

ą

zku z tym podj

ąć

odpowiednie działania

naprawcze przed rozprzestrzenieniem si

ę

zanieczyszczenia, konieczne jest tak

ż

e

monitorowanie gleby i wód podziemnych pod
k

ą

tem substancji stwarzaj

ą

cych zagro

ż

enie

.

Okre

ś

laj

ą

c cz

ę

sto

ść

monitorowania, mo

ż

na

rozwa

ż

y

ć

rodzaj

ś

rodków zapobiegawczych oraz

zakres i przypadki ich nadzorowania. W celu
zapewnienia, aby eksploatacja instalacji nie
pogorszyła jako

ś

ci gleby i wód podziemnych,

nale

ż

y w sprawozdaniu bazowym okre

ś

li

ć

stan

zanieczyszczenia gleby i wód podziemnych.

background image

SPRAWOZDANIE BAZOWE



Sprawozdanie bazowe powinno by

ć

praktycznym

narz

ę

dziem pozwalaj

ą

cym w mo

ż

liwie najszerszym

zakresie na ilo

ś

ciowe porównanie stanu terenu

opisanego w tym sprawozdaniu ze stanem terenu
w chwili ostatecznego zako

ń

czenia działalno

ś

ci,

aby stwierdzi

ć

,

czy nast

ą

piło znacz

ą

ce

zwi

ę

kszenie zanieczyszczenia gleby lub wód

podziemnych

. Sprawozdanie bazowe powinno

zatem zawiera

ć

informacje wykorzystuj

ą

ce

istniej

ą

ce dane pomiarowe gleby i wód

podziemnych oraz

dane historyczne

zwi

ą

zane

z wykorzystywaniem terenu w przeszło

ś

ci.

PRZYWRÓCENIE STANU TERENU



Zgodnie z zasad

ą

"zanieczyszczaj

ą

cy płaci",

dokonuj

ą

c oceny poziomu istotno

ś

ci

zanieczyszczenia gleby i wód podziemnych
spowodowanego przez operatora, który byłby
zobowi

ą

zany do przywrócenia terenu do stanu

opisanego w sprawozdaniu bazowym, pa

ń

stwa

członkowskie powinny uwzgl

ę

dni

ć

warunki

pozwolenia maj

ą

ce zastosowanie w trakcie

prowadzenia danej działalno

ś

ci,

ś

rodki

zapobiegaj

ą

ce zanieczyszczeniu podejmowane

przez instalacj

ę

, a tak

ż

e wzgl

ę

dny wzrost

zanieczyszczenia w porównaniu z ładunkiem
zanieczyszcze

ń

okre

ś

lonym w sprawozdaniu

bazowym.

ODPOWIEDZIALNO

ŚĆ



Odpowiedzialno

ść

za zanieczyszczenie,

którego nie spowodował operator,
regulowana jest przez odpowiednie
przepisy prawa krajowego oraz,
w stosownych przypadkach, przez inne
odpowiednie przepisy prawa unijnego.

SPRAWOZDANIE W ZAKRESIE
WARUNKÓW PRZESTRZEGANIA
POZWOLENIA



W ramach mechanizmów kontrolnych
w celu zapewnienia skutecznego
wdro

ż

enia i egzekwowania dyrektywy

operatorzy powinni składa

ć

wła

ś

ciwym

organom regularne sprawozdania
dotycz

ą

ce przestrzegania warunków

pozwolenia.

MECHANIZMY KONTROLNE



Pa

ń

stwa członkowskie powinny zapewni

ć

podj

ę

cie przez operatora

i wła

ś

ciwy organ niezb

ę

dnych

ś

rodków

w przypadku nieprzestrzegania przepisów
dyrektywy oraz przewidzie

ć

system kontroli

ś

rodowiskowych. Pa

ń

stwa członkowskie

powinny zapewni

ć

dost

ę

pno

ść

wystarczaj

ą

cej liczby pracowników

posiadaj

ą

cych umiej

ę

tno

ś

ci i kwalifikacje

potrzebne do skutecznego przeprowadzania
takich kontroli.

UDZIAŁ SPOŁECZE

Ń

STWA



Wreszcie zgodnie Konwencj

ą

z Aarhus o dost

ę

pie

do informacji, udziale społecze

ń

stwa

w podejmowaniu decyzji oraz dost

ę

pie do wymiaru

sprawiedliwo

ś

ci w sprawach dotycz

ą

cych

ś

rodowiska skuteczny udział społecze

ń

stwa

w procesie decyzyjnym jest niezb

ę

dny do

umo

ż

liwienia mu wyra

ż

enia opinii i obaw, które

mog

ą

mie

ć

znaczenie dla podejmowanych decyzji,

oraz do umo

ż

liwienia decydentom uwzgl

ę

dnienia

tych opinii i obaw, co przyczyni si

ę

do zwi

ę

kszenia

odpowiedzialno

ś

ci i przejrzysto

ś

ci procesu

decyzyjnego oraz wniesie wkład w zwi

ę

kszenie

publicznej

ś

wiadomo

ś

ci w zakresie kwestii

dotycz

ą

cych

ś

rodowiska i poparcia dla podj

ę

tych

decyzji.

background image

DOST

Ę

P DO WYMIARU SPRAWIEDLIWO

Ś

CI



Członkowie zainteresowanej
społeczno

ś

ci powinni mie

ć

mo

ż

liwo

ść

odwołania si

ę

do wymiaru

sprawiedliwo

ś

ci, aby przyczyni

ć

si

ę

do

ochrony prawa do

ż

ycia w

ś

rodowisku

odpowiednim dla własnego zdrowia
i samopoczucia.

KRAJOWA OCENA DYREKTYWY W
UZASADNIENIU NOWELIZACJI PO

Ś



W uzasadnieniu do projektu ustawy
o zmianie ustawy - Prawo ochrony

ś

rodowiska oraz niektórych innych ustaw

podkre

ś

lono ogólnie,

ż

e dyrektywa IED ma

za zadanie "uproszczenie legislacji
i zmniejszenie zb

ę

dnych kosztów

administracyjnych poprzez konsolidacj

ę

obowi

ą

zuj

ą

cych przepisów wspólnotowych

dotycz

ą

cych emisji przemysłowych, oraz

modyfikacj

ę

systemu wydawania pozwole

ń

i ich aktualizacji oraz raportowania".

GOSPODARKA ODPADAMI A
ZINTEGROWANE ZAPOBIEGANIE
ZANIECZYSZCZENIOM



Problematyka gospodarki odpadami
podkre

ś

lona została ju

ż

w art. 1 dyrektywy

odnosz

ą

cym si

ę

do jej przedmiotu.

Podkre

ś

lono,

ż

e dyrektywa ustanawia

zasady maj

ą

ce na celu zapobieganie

emisjom do powietrza, wody i ziemi oraz,
w przypadku braku takiej mo

ż

liwo

ś

ci,

maj

ą

ce na celu ich redukcj

ę

oraz

zapobieganie wytwarzaniu odpadów

, w

celu osi

ą

gni

ę

cia wysokiego poziomu

ochrony

ś

rodowiska jako cało

ś

ci.

DEFINICJE



W warstwie definicyjnej odwołano si

ę

w odniesieniu do poj

ęć

odpadów i odpadów

niebezpiecznych do dyrektywy Parlamentu
Europejskiego i Rady

2008/98/WE z dnia 19

listopada 2008 r. w sprawie odpadów

(art. 3

pkt 37 i 38).

ZAWARTO

ŚĆ

POZWOLENIA



pozwolenie zintegrowane ma
obejmowa

ć

co najmniej odpowiednie

wymogi zapewniaj

ą

ce ochron

ę

gleby

i wód podziemnych oraz

ś

rodki

dotycz

ą

ce monitorowania i gospodarki

odpadami wytwarzanymi przez
instalacj

ę

(art. 14).

PRZEPISY SZCZEGÓLNE DOTYCZ

Ą

CE

OBIEKTÓW ENERGETYCZNEGO SPALANIA



Ma on zastosowanie do obiektów energetycznego
spalania, których całkowita nominalna moc
dostarczona w paliwie jest równa lub wi

ę

ksza ni

ż

50

MW, niezale

ż

nie od rodzaju wykorzystanego paliwa.



Wył

ą

czono jednak spo

ś

ród tych przepisów m.in. takie

obiekty energetycznego spalania, jak obiekty
wykorzystuj

ą

ce jako paliwo jakiekolwiek odpady stałe

lub płynne inne ni

ż

odpady, o których mowa

w art. 3 pkt 31 lit. b) (art. 28).



31) "biomasa" oznacza któr

ą

kolwiek z nast

ę

puj

ą

cych

pozycji:

(i) odpady ro

ś

linne z rolnictwa i le

ś

nictwa;

(ii) odpady ro

ś

linne z przemysłu przetwórstwa spo

ż

ywczego,

je

ż

eli wytworzone ciepło jest odzyskiwane;

background image

PRZEPISY SZCZEGÓLNE DOTYCZ

Ą

CE

OBIEKTÓW ENERGETYCZNEGO SPALANIA

(iii) włókniste odpady ro

ś

linne z procesu produkcji

pierwotnej pulpy celulozowej i z produkcji
papieru z pulpy, je

ż

eli odpady te s

ą

współspalane

w miejscu produkcji, a wytworzone ciepło jest
odzyskiwane;

(iv) odpady korka;

(v) odpady drewniane, z wyj

ą

tkiem odpadów

drewnianych mog

ą

cych zawiera

ć

chlorowcopo-

chodne zwi

ą

zków organicznych lub metale

ci

ęż

kie wprowadzone w wyniku zastosowania

ś

rodków do konserwacji lub powlekania

drewna i które obejmuj

ą

w szczególno

ś

ci takie

odpady drewniane pochodz

ą

ce z prac

budowlanych lub rozbiórkowych;

SPALARNIE ODPADÓW I WSPÓŁSPALARNIE
ODPADÓW



Problematyka spalarni odpadów i współspalarni
odpadów uregulowana została w rozdziale
czwartym dyrektywy. "Spalarnia odpadów" to
ka

ż

da stacjonarna lub ruchoma jednostka

techniczna oraz wyposa

ż

enie przeznaczone do

termicznego przetwarzania odpadów, z
odzyskiem ciepła wytworzonego w wyniku
spalania lub bez takiego odzysku, poprzez
spalanie przez utlenianie, jak równie

ż

inne

procesy przetwarzania termicznego, takie jak
piroliza, zgazowanie lub proces plazmowy, je

ż

eli

substancje powstaj

ą

ce z przetwarzania s

ą

nast

ę

pnie spalane (art. 3 pkt 40 dyrektywy),

SPALARNIE ODPADÓW I WSPÓŁSPALARNIE
ODPADÓW



a "współspalarnia odpadów" oznacza ka

ż

d

ą

stacjonarn

ą

lub ruchom

ą

jednostk

ę

techniczn

ą

,

której głównym celem jest wytwarzanie energii
lub produktów materialnych oraz która
wykorzystuje odpady jako paliwo zwykłe lub
dodatkowe lub w której odpady s

ą

poddawane

przetwarzaniu termicznemu maj

ą

cemu na celu ich

unieszkodliwienie poprzez spalanie odpadów
przez utlenianie, jak równie

ż

inne procesy

przetwarzania termicznego, takie jak piroliza,
zgazowanie lub proces plazmowy, je

ż

eli

substancje powstaj

ą

ce z przetwarzania s

ą

nast

ę

pnie spalane (art. 3 pkt 41).

POZWOLENIA



Pa

ń

stwa członkowskie podejmuj

ą

ś

rodki niezb

ę

dne do zapewnienia, aby

ż

adna spalarnia odpadów ani

współspalania odpadów nie były
eksploatowane bez pozwolenia
(art. 4 ust. 1).

WYŁ

Ą

CZENIA



Rozdział nie ma natomiast zastosowania do

nast

ę

puj

ą

cych obiektów:



a) obiektów przetwarzaj

ą

cych jedynie nast

ę

puj

ą

ce

odpady:



(i) odpady wymienione w art. 3 pkt 31 lit. b);



(ii) odpady radioaktywne;



(iii) zwłoki zwierz

ę

ce zgodnie z przepisami

rozporz

ą

dzenia (WE) nr 1774/2002 Parlamentu

Europejskiego i Rady z dnia 3 pa

ź

dziernika 2002 r.

ustanawiaj

ą

cego przepisy sanitarne dotycz

ą

ce

produktów ubocznych pochodzenia zwierz

ę

cego

nieprzeznaczonych do spo

ż

ycia przez ludzi;

WYŁ

Ą

CZENIA C.D.



(iv) odpady wynikaj

ą

ce z poszukiwa

ń

i eksploatacji zasobów ropy naftowej i gazu,
pochodz

ą

ce z instalacji pozabrze

ż

nych

i spalane na pokładzie takich instalacji;



b) obiektów do

ś

wiadczalnych

wykorzystywanych do bada

ń

, rozwoju

i testowania w celu poprawy procesu
spalania, w których przetwarzane jest mniej
ni

ż

50 ton odpadów rocznie (art. 42 ust. 2).

background image

UREGULOWANA MATERIA



W rozdziale czwartym dyrektywy uregulowane
s

ą

szczegółowo takie zagadnienia, jak:



wniosek o wydanie pozwolenia (art. 44),



tre

ść

i aktualizacja pozwolenia (art. 45),



kontrola emisji ze spalarni odpadów
i współspalarni odpadów (art. 46),



działania podejmowane w razie awarii (art. 47),



monitorowanie emisji (art. 48),



zapewnienie zgodno

ś

ci z dopuszczalnymi

wielko

ś

ciami emisji (art. 49),

C.D.



warunki eksploatacji (art. 50),



zezwolenie na zmian

ę

warunków eksploatacji

(art. 51),



warunki odbioru i dostarczania odpadów (art. 52),



warunki odnosz

ą

ce si

ę

do pozostało

ś

ci po

spalaniu (art. 53),



okre

ś

lenie istotnej zmiany sposobu eksploatacji

spalarni odpadów lub współspalarni odpadów
(art. 54),



sprawozdawczo

ść

i informowanie społecze

ń

stwa

na temat spalarni odpadów i współspalarni
odpadów (art. 55).

PRZEPISY DOTYCZ

Ą

CE GOSPODARKI

ODPADAMI W INSTALACJACH
PRODUKUJ

Ą

CYCH DWUTLENEK TYTANU



Przepisy szczególne dotycz

ą

ce

instalacji produkuj

ą

cych dwutlenek

tytanu zawarte zostały w rozdziale VI.

TRANSPOZYCJA DO PRAWA
POLSKIEGO



I projekt – z dnia 4 kwietnia 2012 r.



51 zmian i uzupełnie

ń

w PO

Ś



Zmiany 7 innych ustaw



W ramach konsultacji społecznych 53
autorów uwag

II PROJEKT



II projekt z dnia 27 lipca 2012 r.



61 zmian w PO

Ś

, zmiany w 8 ustawach



Uwagi Rady Legislacyjnej



Stanowisko odno

ś

nie uwag RL z dnia

7 grudnia 2012 r.

PROJEKT ROZPORZ

Ą

DZENIA



Projekt rozporz

ą

dzenia Rady Ministrów

zmieniaj

ą

cego rozporz

ą

dzenie

w sprawie przedsi

ę

wzi

ęć

mog

ą

cych

znacz

ą

co oddziaływa

ć

na

ś

rodowisko



Projekt z 13 lutego 2013 r.



13 zmian lista 1



23 zmiany lista 2


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Poradnik Dyrektywy IED (1) (1)
Dyrektywa ziolowa
Dyrektywa Dzwigowa 95 16 WE Czesc 1
Dyrektywa nr 2002 7 WE z 18 02 2002
Dyrektywa w sprawie oznakowania opakowań
DYREKTYWA 200291WE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 16 grudnia 2002 r w sprawie charaktery
dyrektywa o składowiskach odpadów
Dyrektywa 1987 404 EWG Zbiorniki ciśnieniowe
Zgoda do Dyrektora, geologia, AGH
wychowanie dyrektywne i niedyrektywne
DYREKTYWY NOWEGO PODEJŚCIA, administracja
Kochana Nasza Pani Dyrektor
karne 04 15 WYKŁAD DYREKTYWY
semestralny sprawdzian dyrektorski z jezyka polskiego w klasie 5
dyrektywa 2003 49 WE
Dyrektywa Komisji 80 723 EWG z dnia 25 czerwca 1980 r
DYREKTYWA 2006 95 WE dotycząca sprzętu elektrycznego
Lista PL z Dyrektywy Siedliskowej

więcej podobnych podstron