Opracowanie i prowadzenie:
Teresa Sobieszuk
nauczyciel wych. fiz.
Gimnazjum Nr 3
W Legionowie

http://www.teresasobieszuk.w.pl

SCENARIUSZ LEKCJI WYCHOWANIA

FIZYCZNEGO

W KLASIE I GIMNAZJUM

TEMAT:

Polonez - Polski taniec narodowy.

UMIEJĘTNOŚCI:

Nauka podstawowego kroku, ustawienia w parze,

ujęcia i położenia rąk, ukłonów, figur i prostych
układów.

MOTORYCZNOŚĆ: Kształtowanie koordynacji ruchowo-słuchowej

oraz estetyki ruchu.

WIADOMOŚCI:

1. Poznanie kanonu tańców narodowych /polonez,
krakowiak, kujawiak, oberek, mazur/. Poznanie
historii poloneza.

2. Umiejscowienie rozkwitu poloneza w historii
Polski.

3.

Określenie metrum i charakterystycznego

rytmu poloneza.

4. Poznanie wybitnych kompozytorów polonezów.

5.

Wysłuchanie fragmentu opisu poloneza z „Pana

Tadeusza” A. Mickiewicza.

DZIAŁANIA WYCHOWAWCZE:

Kształtowanie szacunku dla narodowego
dziedzictwa kulturowego.

Kształtowanie postawy odpowiedzialności i

współdziałania w grupie.

Umiejętność prezentowania układu przed

publicznością.

DATA I MIEJSCE:

14 kwietnia 2003 r., sala gimnastyczna Gimnazjum
Nr 3 w Legionowie.

CZAS: 60

min.

1

KLASA:

I b i c dziewcząt

PRZEBIEG LEKCJI:

1. Powitanie na tle muzyki poloneza

2. Poznanie kanonu tańców narodowych /polonez, krakowiak, kujawiak, oberek

i mazur/

3. Historia tańca – prezentacja wiadomości przygotowanych przez poszczególne

zespoły

4. Wysłuchanie fragmentów polonezów:

:: „Dzisiaj w Betlejem”

:: Michał Kleofas Ogiński (1765-1833) „Pożegnanie ojczyzny”

:: Fryderyk Chopin (1810-1849) „Polonez As-dur op. 53”

:: Henryk Wieniawski (1835-1880) „Polonez D-dur op.4”

:: Stanisław Moniuszko (1819-1872) aria Skułoby ze „Strasznego Dworu”

:: Tadeusz Sygietyński (1896-1955) „Polonez warszawski”

:: Feliks Dzierzanowski (1890-1975) dyrygent Kapeli Ludowej Polskiego radia –
„Polonez ludowy”.

Przypomnienie opisu poloneza z „Pana Tadeusza” A. Mickiewicza, księga XII

:: Wojciech Kilar – polonez z filmu „Pan Tadeusz” (1998)

5. Prezentacja fragmentu filmu metodycznego na video.

6. Wystukanie rytmu poloneza

7. Demonstracja kroku poloneza i położenia rąk

8. Demonstracja ustawienia w parze (trzym. pierwsze i drugie), ustalenie

kierunków tańca (kier. pierwszy, kier. drugi)

9. Ćwiczenie tańca w parze ze zmianą trzymania

10. Demonstracja ukłonów partnerki i partnera
11. Ćwiczenie ukłonów

12. Demonstracja i ćwiczenie figur: para za parą, para w lewo, para w prawo,

mostek, tunel, szachownica, mijanka w czwórkach, wirówka, kółeczka,

łańcuszek po kole, wymiana kół, przeprowadzanie partnerki, kolumna par

13. Sprawdzenie wiadomości z lekcji /test w 4-osobowych grupach/

2

14.

Prezentacja przygotowanego układu do muzyki W. Kilara z filmu „Pan

Tadeusz” w stylizowanych strojach

15. Podsumowanie lekcji, podziękowanie

Polonez – historia

Polonez jest tańcem pochodzenia ludowego. Pierwsze wzmianki o tańcu w

rodzaju poloneza pochodzą z II poł. XVI i początków XVII w., głównie z relacji

cudzoziemców. Jedna z takich notatek opisuje taniec wykonany w 1574 r. podczas
uroczystości koronacji Henryka III Walezego: „gdy Henryk Walezy zasiadł w sali
zabaw na tronie ozwały się dźwięki nieznanego tańca i przed królem przesuwać się
zaczął wąż długi, wijący się w niezliczone skręty, w którym tancerze wiedli
tancerki za ręce, a każda para przechodząc przed tronem, składała majestatowi
ukłon głęboki. Taneczny wąż sunął powoli i majestatycznie, co kilka kroków
przystawał, a wówczas mężczyźni kłaniali się partnerkom głęboko, ścierając
czapkami pył spod ich stóp. Zbliżywszy się do tronu, senatorowie, dostojnicy,
rycerstwo przedstawiali królowi z wielką godnością żony, po czym – ciągle w rytmie
uroczystego tańca – rozchodzili się, para w jedną, para w drugą stronę, na boki
sali.”

W polskiej muzyce ludowej polonez znany był pod różnymi nazwami: „taniec

polski”, „wolny”, „chodzony”, „starodawny”, „chmielowy”, „gęsi”, „wielki”,
„pieszy”, „powolny”, „powolej”, „łażony”, „okrągły”, „staroświecki” – w
zależności od rejonu występowania oraz od obrzędów i uroczystości na których był
wykonywany.

Nazwa polonez pojawia się dopiero od roku 1730 jako nazwa francuska –

polonaise. Wcześniej znany był pod innymi nazwami. Obok nazwy polonez
utrzymywała się do początków w. dawna nazwa „polski”.

Polonezy ludowe były utworami śpiewanymi i miały dość jednostajną budowę

rytmiczną. Przykładem pierwotnej postaci poloneza są melodie kolęd „W żłobie

leży”, „Bóg się rodzi” czy „Dzisiaj w Betlejem”.

Od ludu taniec ten przejęły zaścianki szlacheckie. Typem tego rodzaju

polonezów śpiewanych jest zachowany z epoki saskiej polonez „Z wysokich
parnasów” oraz polonezy z oper St. Moniuszki – „Halki” i „Strasznego Dworu”.

Kolejny etap w historii poloneza to typ dworski. Tańczono go na dworach

magnatów i królów majestatycznie i dostojnie z niezwykłą powagą, budzącą
zdziwienie cudzoziemców.

Specyficzny rytm poloneza nadaje mu właściwą posuwistość, okazałość i

tryumfalny blask. Zasadniczą cechą polonezów dworskich jest ich charakter
instrumentalny, w przeciwieństwie do wokalnego charakteru polonezów ludowych i
zaściankowo-szlacheckich.

Obraz muzyczny tańca, na który składa się model metro-rytmiczny, tempo

wykonywania, cechy melodyczne a także forma i obraz ruchowy, kształtował się
stopniowo a z biegiem czasu podlegał zmianom. Zespół cech muzycznych i
tanecznych ukształtował się pomiędzy II połową XVIII w. a początkiem XIX w. Jest
to okres największej popularności formy towarzyskiej tego tańca i artystycznej

muzyki stylizowanej.

3

Tańczony pod koniec XVI i w XVII wieku na dworze królów polskich polonez, był

swego rodzaju paradą szlachty przed królem; stanowił nieodzowną część
ceremoniału dworskiego. Otwierano nim największe uroczystości. Był tańcem
poważnym, dostojnym. Zaczynała go i prowadziła para „najznakomitsza”. Za nią
szły godnie, posuwiście inne pary.

Od połowy XVII w. polonez znany wśród wszystkich warstw społecznych naszego

kraju zyskał rangę oraz miano tańca narodowego. Osiągnął sławę i poza jego
granicami (Łużyce, Szwecja – taniec „Polska”) jako szczególnie reprezentatywny

dla naszej kultury. Stał się synonimem polskości.


TWÓRCY POLONEZÓW:

Jednym z pierwszych znanych twórców polonezów był Michał Kleofas Ogiński (1765
– 1833), który stworzył artystyczną formę polonezów wprowadzając tzw. trio
(środkową część poloneza wykonywał zespół złożony z trzech instrumentalistów –
najczęściej 2 oboje lub flety i fagot). Najbardziej znany polonez Ogińskiego to
„Pożegnanie ojczyzny”.
Fryderyk Chopin (1810-1849) – jego polonezy na fortepian mają nieprzemijającą
wartość artystyczną.
Henryk Wieniawski (1835-1880) – twórca wirtuozowskich polonezów na skrzypce i
orkiestrę.
Stanisław Moniuszko (1819 – 1872) – Twórca polonezów orkiestralnych z oper
„Halka”, „Hrabina” i „Straszny Dwór”.
Tadeusz Sygietyński (1896 - 1958) – m.in. „Polonez Warszawski”
Feliks Dzierżanowski (1890 – 1975) – m.in. „Polonez ludowy”, „Król Władysław
Jagiełło”

J. Zarębski – „Polonez Fis-dur op. 6”
Z. Noskowski – „Polonez elegijny”

K. Szymanowski – „Polonez z tańców polskich”
Wśród utworów kompozytorów obcych popularność zyskały polonezy w operach:
„Wolny strzelec” C.M. Webera
„Eugeniusz Oniegin” P. Czajkowskiego
„Borys Godunow” M. Musorgskiego

Współczesny, bardzo lubiany polonez autorstwa Wojciecha Kilara pochodzi z filmu
„Pan Tadeusz” (1998).

4

WSKAZÓWKI METODYCZNE:

Sposoby trzymania się w parach:

Pierwszy sposób trzymania się (w skrócie: „pierwsze trzymanie”). Chłopiec i

dziewczynka stoją obok siebie, chłopiec trzyma prawą ręką lewą rękę dziewczynki;
ręce są wyciągnięte ku przodowi poniżej barków, lewa dłoń dziewczynki położona
na prawej dłoni chłopca, łokcie nieco ugięte, przedramię dziewczynki wsparte na
przedramieniu chłopca. Lewa (zewnętrzna) ręka chłopca opuszczona i nieco
uniesiona w bok lub oparta na biodrze. Prawa (zewnętrzna) ręka dziewczynki
opuszczona i odchylona do tyłu (rys. a).

Drugi sposób trzymania się ( w skrócie: „drugie trzymanie”). Chłopiec stoi

obok dziewczynki. Ujęcie lewą ręką chłopca lewej ręki dziewczynki. Ręce
wyciągnięte ku przodowi, poniżej barków, dłoń dziewczynki na dłoni chłopca.
Prawa ręka chłopca lekko ugięta, uniesiona poniżej barków poza plecami
dziewczynki – jak gdyby osłaniała ją z tyłu. Prawa ręka dziewczynki jak w
„trzymaniu pierwszym” (rys. b.).

5

rys. a

rys. b

Zasadniczy krok poloneza w przód:

Ustawienie: przodem do kierunku tańca
na i -

ugięcie lewej nogi w kolanie i wysunięcie prawej w przód nad podłogą,

stopa zwrócona palcami ku podłodze;

na raz - krok prawą nogą w przód;
na dwa - krok lewą nogą w przód;
na trzy - krok prawą nogą w przód.


Ćwiczenia przygotowawcze:

1. Marsz w takcie 3/4, stopa zwrócona palcami ku podłodze.
2. Marsz w takcie 3/4 z wyklaskiwaniem pierwszej części taktu na raz.
3. Zwrócenie uwagi na ruch przygotowawczy, czyli ugięcie nogi postawnej z
jednoczesnym wysunięciem drugiej w przód tuż nad podłogą, co umożliwia płynne
wykonanie wydłużonego pierwszego kroku na raz. Cofając się do pozycji wyjściowej
należy kilkakrotnie powtórzyć ten ruch.

Krok poloneza jest posuwisty, płynny, a jednocześnie zdecydowany.

Sylwetka tancerza wyprostowana, z tendencją lekkiego wychylenia ku przodowi. W
tańcu parami chłopiec i dziewczynka zaczynają zewnętrznymi nogami.

Zasadniczy krok poloneza w tył wykonuje się podobnie jak zasadniczy krok w

przód, kroki na dwa – trzy o wyprostowanych nogach.


Ukłon dziewcząt:

na raz

– krok w przód prawą nogą, lewa noga w zakroku na palcach;

na dwa

- przeniesienie ciężaru ciała na nogę lewą, prawa pozostaje w miejscu
na palcach, tułów pochylony w przód, lecz głowa nie jest opuszczona
w dół. Ręce, lekko odchylone od boków, mogą także lekko trzymać za

spódniczkę.

6

na trzy

- wytrzymanie. Ten sam ukłon należy ćwiczyć rozpoczynając z drugiej
nogi (rys. c).

Ukłon chłopców:

na raz

- krok prawą nogą w przód lub w bok, lewa w zakroku na palcach;

na dwa -

dołączenie lewej nogi do prawej z pochyleniem głowy i tułowia w

przód, ręce opuszczone wzdłuż tułowia;

na trzy

- wytrzymanie. To samo rozpoczynając drugą nogą.

rys. c

FIGURY POLONEZA:

Para w prawo, para w lewo
Po dojściu do przeciwległej ściany pierwsza para zawraca się w prawo i po linii
półkola prowadzi część par w kierunku drugim. Druga para z tego samego miejsca
zwraca się w lewo i prowadzi za sobą drugą część par po linii łuku w kierunku
pierwszym. Każda następna para obowiązkowo dochodzi do miejsca, w którym
pierwsza wykonała zwrot w prawo, a druga – w lewo. Każda z par kolejno zwraca
się, to w prawo, to w lewo, na zmianę: pary nieparzyste (1, 3, 5…15) w prawo,
pary parzyste (2, 4, 6…16) w lewo. Pary, prowadzące za sobą równocześnie dwa
równoległe korowody wzdłuż przeciwległych ścian, cały czas znajdują się na tym
samym poziomie i spotykają się dokładnie na wprost środka tylnej ściany (rys. 1).

Most

Od chwili spotkania się jedna kolumna par podnosi połączone ręce w górę, tworząc
rząd bramek, przez które przechodzą – pochylając się nieco – pary drugiej kolumny.
Chłopiec pary, która przechodzi pod rękami przepuszcza partnerkę przodem,
trzymając ją w dalszym ciągu za rękę (rys. 2). Kolumna tworząca „most” także
podąża naprzód. I jedne, i drugie pary posuwają się dalej naprzód wzdłuż
przeciwległych ścian, w przeciwnym kierunku niż poprzednio. W momencie
spotkania się w miejscu, w którym poprzednio rozchodziły się, następuje zmiana:

7

pary, które przechodziły pod rękami, teraz wysoko unoszą połączone dłonie, a
pary, które poprzednio tworzyły „most”, teraz przechodzą pod rękami (rys. 3). Po
minięciu się obydwie kolumny par idą dalej po linii łuków i pod ścianami, do środka
tylnej ściany.

Czwórkami środkiem
W momencie spotkania się par obok środka tylnej ściany, po dwie pary łączą się
razem, tworząc czwórkowe szeregi. Wszystkie łączą się w tym samym miejscu,

zwracają się przodem do środka sali i idą środkiem, czwórka za czwórką. Gdy
wszyscy utworzą już czwórkową kolumnę, nie zakłócając rytmu tańca wyrównują
odległości między czwórkami tak, żeby odstępy między nimi były dość duże (rys. 4).

Kółeczka

Czwórkowe szeregi rozsuwają się na boki: jedna czwórka w prawo (rys. 5), a druga
w lewo. Zamykają je w małe kółka i krążą w ciągu kilku taktów najpierw w jedną,
potem w drugą stronę. Zmianę kierunku krążenia kółek oznajmia hasło wodzireja:
„w przeciwną stronę!”.
Czwórki wracają jedna za drugą – kółeczka w jednym miejscu rozwiązują się tak,
że każdy chłopiec w dalszym ciągu ma swoją partnerkę po prawej stronie (rys. 6)
– i wracają krokiem poloneza do ustawienia jak przed tańcem w kółeczkach, do
równej kolumny czwórek (rys. 4).

Wąż
Teraz, dziewczyna znajdująca się na skraju pierwszej czwórki od jej prawej strony
(partnerka wodzireja) wprowadza swoją i drugą parę (z którą jest połączony jej
partner) między znajdującą się za nimi i następną czwórkę w kolumnie, potem
między dwie dalsze i tak dalej, aż wężykiem miedzy czwórkami dojdzie do końca

kolumny. Każda z czwórek po kolei dołącza do przewijającego się między nimi
„węża”: z każdej kolejnej czwórki dziewczyna znajdująca się na skraju podaje rękę

chłopcu ostatniemu z poprzednio dołączonej czwórki. W ten sposób wszystkie pary
wiążą jeden łańcuch (rys. 7).

Duże koło
Dziewczyna prowadząca, przy pomocy wodzireja, wiedzie wszystkie pary

trzymające się w korowodzie za ręce, po liniach esowatych, a na koniec
wyprowadza je na obwód wielkiego koła (rys. 8). Dziewczęta i chłopcy, zwróceni
nieco przodem do środka, idą krokiem poloneza w kierunku pierwszym, aż krąg
zostanie zamknięty. Po kilku lub kilkunastu taktach tańca w kole następuje nowa
zmiana.

Para za parą
Koło dzieli się na pary, które podążają jedna za drugą, jak na początku tańca –
dziewczyna po prawej stronie. Chłopiej podaje jej lewą albo prawą rękę
wyciągniętą w przód, ona kładzie lewą dłoń na jego dłoni.
W przypadku prowadzenia dziewczyny lewą ręką chłopiec zwraca się do niej nieco

przodem (skośnie do kierunku tańca), a prawe ramię z dłonią otwartą wznosi poza
jej plecami, trochę powyżej barków – łagodnym, ochraniającym gestem (rys. 9).
Podczas pochodu para za parą – w celu urozmaicenia prostego korowodu –

następują ewolucje opisane na początku. Na przykład:

- przeprowadzenie dziewczyny na drugą stronę i z powrotem;

8

-

przejście chłopca przed dziewczynę i jego powrót na swoje miejsce;

- taniec ze zmianami układu rąk oraz ukłon wpleciony w odpowiednim
momencie, na końcu frazy muzycznej.

Wąż i dwa szeregi
Pierwsza para prowadzi korowód par po liniach esowatych (wężykiem) i na koniec
środkiem sali (jak na początku przed rozchodzeniem się par w prawo i lewo) (rys.
10a). Po dojściu do przeciwległej ściany chłopcy i dziewczęta rozłączają ręce,

zwracają się przodem do siebie. Tworzą dwa przeciwległe szeregi: dziewcząt i
chłopców (rys. 10b).

Tunel
Wpółtańczące pary w ustawieniu para za parą, unoszą nieco ku górze podane

wewnętrzne ręce, a pierwsza para przechodzi środkiem miedzy współtańczącymi w
parach z podanymi rękami w kierunku przeciwnym na koniec kolumny – następnie
tańczący wykonują zwrot i ponownie stoją za ostatnią parą z kolumny.

Łańcuszek z koła
Tańczący stoją w parach twarzą do siebie, a bokiem do środka koła, tancerz
lewym, tancerka prawym, przy czym tancerz podtrzymuje prawą dłonią prawą dłoń
partnerki. Tancerz i tancerka posuwają się w kierunkach przeciwnych krokiem
podstawowym, podając sobie na zmianę raz lewe raz prawe ręce mijając się na
zmianę prawym lub lewym bokiem, nie zmieniając kierunku tańca. Tancerz posuwa
się w I kierunku, a tancerka w II kierunku (rys. d).

Przeprowadzenie tancerki
Tancerz stoi w miejscu lub posuwa się powoli w przód, prawą dłonią podtrzymuje

lewą dłoń tancerki. Lewe ramię tancerza opuszczone w dół. Prawa ręka tancerki
uniesiona w bok. Tancerka dwoma krokami podstawowymi przetańcza z prawej

strony tancerza na lewą lub odwrotnie (rys. e).

rys. d

rys. e

Zakończenie tańca

W ciągu czterech taktów szeregi cofają się krokiem poloneza (rys. 11). Oddalają się
od siebie. Długość kroków dostosowują do wielkości miejsca. Od początku nowej
czterotaktowej frazy muzycznej idą w przód, ku sobie (rys. 12). Z końcem

9

przedostatniego taktu zatrzymują się, by w takcie ostatnim wykonać wzajemny
ukłon kończący taniec. Potem każdy chłopiec podaje ramię swojej partnerce i pary
rozchodzą się w różne strony albo wszystkie wychodzą za para prowadząca.



BIBLIOGRAFIA:

1. Zeszyty naukowo-metodyczne; B. Bednarzowa „Wybrane zagadnienia z historii

tańca”, Warszawa 1978

2. Bednarzowa, Młodzikowska „Tańce, rytm, ruch i muzyka”, Warszawa 1983
3. „Od form regionalnych do tańca towarzyskiego”, Centralny Ośrodek Metodyczny

Upowszechniania Kultury, Warszawa 1980

4. Bednarzowa, Młodzikowska „Tańce. Poradnik metodyczny”, Warszawa 1996
5. B. Muchenberg „Pogadanki o muzyce” cz. 1., Polskie Wydawnictwa Muzyczne

1996

6. J.W. Reiss „Najpiękniejsza ze wszystkich jest muzyka polska”, Polskie

Wydawnictwa Muzyczne 1958

7. J. Siemkowic „Ćwiczenia muzyczno-ruchowe” - poradnik metodyczny,

Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkonych, Warszawa 1972

8. Encyklopedia internetowa „Wiem” (http://wiem.onet.pl)

oraz
materiały szkoleniowe na kasetach video:

1. „Polskie tańce narodowe – systematyka”, scen. Dr Cz. Sroka
2. „Polskie tańce narodowe – polonez i mazur”, agencja filmowa „Promo – Film”

10