MINISTERSTWO OBRONY NARODOWEJ

DEPARTAMENT WYCHOWANIA I PROMOCJI OBRONNOŚCI

KOMUNIKACJA SPOŁECZNA

W PODODDZIALE WOJSKOWYM

Materiał do zajęć

z kształcenia

obywatelskiego

Warszawa 2008

5

KOMUNIKOWANIE SIĘ

Definicja:

Wzajemne oddziaływanie na siebie ludzi, którzy informują się,

przekazują fakty, własne poglądy i uczucia.

Bezpośredni przekaz informacji następuje poprzez:

|

mowę (komunikacja werbalna)

|

gesty (komunikacja niewerbalna)

|

komunikowanie się ma określony cel np.: nakazuje, informuje,

wyjaśnia, motywuje, poucza, ostrzega, sprzyja nawiązywaniu

kontaktów lub je podtrzymuje

MODEL PRZEBIEGU PROCESU
KOMUNIKACJI INTERPERSONALNEJ

NADAWCA

Osoba przekazująca treść komunikatu za pomocą stosowanego kodu do kanału informacyjnego

KOMUNIKAT

Aktualny fizyczny produkt myśli będący przedmiotem transformacji

KODOWANIE

Zmiana treści komunikatu na formę symboliczną np. słowo mówione, pisane, śpiew, grafika, cyfra,

liczba, kolor, zapach, dotyk

KANAŁ

Środek za pomocą którego komunikat zostaje przekazany odbiorcy np. głos, pismo, dotyk

DEKODOWANIE

Rozszyfrowanie treści zawartej w komunikacie

ODBIORCA

Osoba do której kierowany jest komunikat

SPRZĘŻENIE ZWROTNE

Odesłanie ponowne komunikatu do nadawcy jako niezrozumiałego i do ponownego nadania

EFEKTYWNA KOMUNIKACJA -
DIAGRAM

INTENCJA

INTERPRETACJA

NADAWCA – KOMUNIKAT - ODBIORCA

SKUTECZNY KOMUNIKAT

POTRZEBY

EFEKTYWNA KOMUNIKACJA

Podstawowe warunki:

|

odbiorca rozumie informację zgodnie ze znaczeniem nadanym przez
nadawcę

|

informacja przekazywana przez nadawcę dokładnie oddaje jego
intencję

|

interpretacja odbiorcy zbiega się z intencjami nadawcy

STOSUNKI INTERPERSONALNE
W PODODDZIALE WOJSKOWYM

|

formalne (pionowe, poziome): rzeczowe, zadaniowe, konkretne,
zintegrowane, uporządkowane, na ogół nierównorzędne i
systematyczne

|

nieformalne (koleżeńskie, przyjacielskie, obojętne, wrogie):
prawnie nieznormalizowane, spontaniczne, bardziej emocjonalne

|

mieszane: integracja stosunków formalnych
i nieformalnych w zależności od sytuacji

CZYM JEST EKSPRESJA?

Definicja:

Skuteczne wyrażanie swoich myśli i uczuć.

Cztery rodzaje ekspresji:

|

dzielenie się obserwacjami: komunikat zawiera tylko fakty, wymaga ścisłego,

specjalistycznego języka

|

przekazywanie przemyśleń: to wnioski wyciągnięte z tego, co usłyszeliśmy,

zobaczyliśmy

|

wyrażanie uczuć: wyrażanie uczuć w większości sytuacji jest bardzo

korzystne, gdyż powoduje zbliżenie z adresatem komunikatu

|

wyrażanie potrzeb: umożliwia budowanie dobrych stosunków między ludźmi

Każdy rodzaj ekspresji wymaga:

|

innego stylu wypowiedzi

|

innego słownictwa

KOMUNIKATY PEŁNE

Definicja:

Zawierają wszystkie cztery rodzaje ekspresji. Ekspresja obserwacji,
myśli, uczuć i potrzeb dokonana w sposób pełny i precyzyjny jest
podstawą do porozumiewania się między sobą.

PODSTAWOWE PYTANIA
SPRAWDZAJĄCE DOKONANIE PEŁNEJ
EKSPRESJI

|

czy mówiłem o faktach? (czy mój komunikat oparty był na tym, co
zaobserwowałem, usłyszałem, przeczytałem?)

|

czy jasno wyraziłem swoje wnioski?

|

czy wyraziłem swoje uczucia bez osądzania i obwiniania?

|

czy wyraziłem swoje potrzeby bez osądzania i obwiniania?

CECHY SKUTECZNYCH KOMUNIKATÓW

|

pełne

|

bezpośrednie

|

natychmiastowe

|

jasne: wykluczające dwuznaczność

y

nie zadawaj pytań kiedy trzeba wypowiadać twierdzenia

y

zachowaj spójność wypowiedzi z niewerbalnymi środkami wyrazu

y

unikaj podwójnych komunikatów

y

jednoznacznie wyrażaj swoje potrzeby i uczucia

y

odróżniaj obserwacje od myśli

y

skoncentruj się na jednej sprawie w danej chwili

|

szczere

|

wspierające

PRZYCZYNY BARIER W KOMUNIKACJI

|

negatywna ocena – „etykietka”: ogólnikowa ocena człowieka

|

sarkazm: nie wypowiadanie jasno swoich uczuć i potrzeb

|

wracanie do przeszłości: wypominanie dawnych urazów,
popełnionych błędów i przewinień

|

negatywne porównania: eksponujące negatywne cechy rozmówcy

|

komunikaty osądzające: twierdzenia, które atakują i oskarżają

OTWARTOŚĆ W KOMUNIKACJI –
ODSŁANIANIE SIĘ

Definicja:

Przekazywanie informacji o sobie.

Poziom otwarcia osoby zależy od:

|

osobistych preferencji

(typy osobowości; introwersja – ekstrawersja)

|

sytuacji w jakiej się znalazła

|

rozmówcy (stopnia znajomości, powiązań formalnych

i nieformalnych)

|

nastroju (natężenia emocji pozytywnych lub negatywnych)

|

tematu rozmowy (służbowy, osobisty itp.)

SCHEMAT UMOWNEGO PODZIAŁU
OSOBOWOŚCI – „JA”

NIEZNANE

UKRYTE

ŚLEPE

OTWARTE

KORZYŚCI Z ODSŁANIANIA SIĘ W
PROCESIE KOMUNIKACJI

|

zwiększa samoświadomość

|

pogłębia związki

|

poprawia komunikację

|

zmniejsza poczucie winy

|

poprawia komfort psychiczny

BARIERY OTWARTOŚCI

|

otwieranie nadmierne odbierane jest jako natręctwo

|

za małe otwarte „Ja” utrudnia, a niekiedy uniemożliwia
komunikację

|

zbyt duże ślepe „Ja” powoduje, że nie wiesz jak odbierają Cię
ludzie

|

zbyt małe ślepe „Ja” powoduje wręcz uzależnienie od autoanalizy i
samoświadomości

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

DLACZEGO AŻ 55% KOMUNIKACJI TO
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA?

|

czynniki niewerbalne determinują znaczenie w kontekście

interpersonalnym

|

uczucia i emocje są przekazywane dokładniej przez niewerbalne niż

werbalne środki przekazu

|

niewerbalna część komunikacji przekazuje intencje i znaczenia,

które są względnie wolne od zniekształceń

i zafałszowania

|

sygnały niewerbalne służą funkcji metakomunikacyjnej, która jest

niezbędna w osiąganiu wysokiej jakości komunikacji

|

sygnały niewerbalne reprezentują o wiele bardziej skuteczne środki

komunikowania niż sygnały werbalne, pozwalają na lepsze

kontrolowanie sytuacji społecznych

|

sygnały niewerbalne reprezentują najbardziej odpowiednie narzędzie

przekazywania sugestii – kształtowania i kierowania wrażeniami

SYSTEMY KOMUNIKACJI
NIEWERBALNEJ

|

system komunikacji wzrokowej

|

system komunikacji słuchowej

|

system komunikacji pozawzrokowej

SYSTEM KOMUNIKACJI WZROKOWEJ

Definicja:

Jest najważniejszym systemem, gdyż jest głównym źródłem

niewerbalnego znaczenia.

Składa się z:

|

komunikacji kinezyjnej (ruchowej): ekspresja twarzy,

zachowania wzrokowe, gesty i pozycje ciała

|

komunikacji proksemicznej: określona przez wykorzystanie

przestrzeni, odległości, terytorium dla celów komunikacji:

y

strefa intymna do 45 cm

y

strefa osobista 45 – 120 cm

y

strefa społeczna 1,2 – 3,6 m

y

strefa publiczna 3,6 – 6 m

SYSTEM KOMUNIKACJI SŁUCHOWEJ

Definicja:

Są to właściwości dźwięku, które świadomie kontrolujemy

komunikując się. Sygnały dźwiękowe to głośność, ton, barwa,

tempo, trwałość, rytmiczność, artykulacja, wymowa, cisza.

Sygnały dźwiękowe służą funkcjom:

|

emocjonalnej

|

kierowania wrażeniem

|

regulacyjnej

SYSTEM KOMUNIKACJI
POZAWZROKOWEJ

Definicja:

Zawiera podsystemy komunikacji dotykowej, węchowej.

Wyróżniamy trzy typy sygnałów dotykowych:

|

zmiana w temperaturze

|

zmiana w napięciu mięśniowym

|

zmiana w poziomie wilgotności

Funkcje dotyku:

|

funkcja wspierająca – przy przekazywaniu uczucia wsparcia,
pocieszenia, ciepła

|

funkcja przynależności – ilość wzajemnego dotykania stanowi
wskaźnik sympatii

|

funkcja władzy – osoba posiadająca władzę częściej dotyka, osoba
pozbawiona władzy jest częściej dotykana

INTERPRETUJĄC MOWĘ CIAŁA
PAMIĘTAJ!

|

wyciągając wnioski z obserwacji sygnałów mowy ciała należy

uwzględniać zarówno zespoły gestów, ekspresje mimiczne i postawę

rozmówcy

|

należy zwracać uwagę na zgodność słów z sygnałami

niewerbalnymi

|

należy stosować werbalizację zauważonych sygnałów; podczas

interpretowania zachowań werbalnych korzystne jest kierować do

rozmówcy pytania mające ocenić trafność naszych spostrzeżeń

|

interpretując sygnały niewerbalne należy zwracać uwagę na

sytuacje, w jakiej osoba się znajduje

|

należy uwzględnić różnice indywidualne. Każdy z nas posiada

swoje charakterystyczne sposoby zachowania, które pojawiają się

często niezależnie od sytuacji w jakiej się znajdujemy

|

należy zwracać uwagę na własne zachowania niewerbalne, gdyż

wpływają one na zachowania innych ludzi

WSKAZÓWKI INTERPRETACJI MOWY
CIAŁA
SYMPATIA VS AGRESJA

|

częsty kontakt wzrokowy

|

pogodny wyraz twarzy z miłym

uśmiechem

|

aprobujące potakiwanie głową

|

otwarte dłonie, skierowane częściej ku
górze

|

swobodne ruchy ramion i dłoni

|

lekkie pochylenie ciała do przodu

|

rozluźnione mięśnie

|

miłe i ciepłe brzmienie głosu

|

dotyk

|

unikanie kontaktu wzrokowego

|

nieprzyjemny wyraz twarzy

|

zaciskanie ust; sarkastyczny uśmiech

|

unoszenie brwi przy zaciśniętych
ustach

|

ściskanie dłoni w pięści

|

nadmierna gestykulacja

|

częste pocieranie nosa

|

podniesiony, ostry ton głosu

|

napięte mięśnie

|

zaciskanie rąk, nóg

|

odchylanie się i odsuwanie

SYMPATIA

AGRESJA

WSKAZÓWKI INTERPRETACJI MOWY
CIAŁA
PEWNOŚĆ VS LĘK

|

utrzymywany kontakt wzrokowy

|

patrzenie prosto w oczy

|

nie zasłanianie twarzy

|

lekkie pochylenie głowy na bok

|

spokojna, rozluźniona pozycja przy
słuchaniu

|

lekkie napięcie ciała przy mówieniu

|

ramiona opuszczone

|

umiarkowana gestykulacja

|

otwarte dłonie

|

poważny ton

|

częste odwracanie wzroku i
przymykanie oczu, mruganie

|

zaczerwieniona lub blada twarz

|

silne pocenie się

|

zasłanianie dłonią ust

|

nerwowe kiwanie głową

|

nadpobudliwość ruchowa

|

drżące mięśnie

PEWNOŚĆ SIEBIE

LĘK

ASERTYWNOŚĆ

Definicja

Asertywność to sztuka wyrażania naszych uczuć, myśli
i życzeń oraz dbania o przestrzeganie należnych nam praw – bez
naruszania praw innych osób.

|

asertywne zachowanie pozwala na efektywne zaspokajanie
własnych potrzeb, przydatne jest w sytuacjach kiedy dochodzi do
różnicy zdań, gdyż pozwala na zachowanie równowagi i
rozwiązanie konfliktu

|

asertywność to umiejętność, której można się nauczyć

STYL PASYWNY VS AGRESYWNY VS
ASERTYWNY

AGRESYWNY

PASYWNY

ASERTYWNY

|

brak bezpośredniej ekspresji
uczuć, myśli, życzeń

|

tendencja do
podporządkowywania
swoich potrzeb potrzebom
innych

|

trudność odmowy

|

cichy, niepewny głos

|

wahania, pauzy, niejasności

|

trudność utrzymywania
kontaktu wzrokowego

|

niedbała postawa

|

dłonie drżące, spocone,
zimne

|

zaspokajanie potrzeb
kosztem innych

|

atak w sytuacji
niepowodzenia

|

oskarżenia, wypowiedzi typu
„ty”

|

manifestacja wyższości

|

używanie uogólnień

|

postawa i ruchy ciała
sztywne

|

zaciskanie dłoni w pieść,
używanie palca
wskazującego

|

niesłuchanie rozmówcy

|

przymrużone powieki

|

formułowanie jasnych
wypowiedzi na temat uczuć,
myśli i życzeń

|

szanowanie praw i uczuć
innych

|

uważne słuchanie

|

otwartość na propozycje

i elastyczność

|

w zachowaniu pewność, siła,
empatia

|

głos zdecydowany,
stanowczy

|

kontakt wzrokowy

|

postawa harmonijna,
wyprostowana

SPOSOBY POPRAWIAJĄCE
SKUTECZNOŚĆ KOMUNIKACJI

|

dbać o jasność wypowiedzi – musimy wiedzieć co chcemy

powiedzieć

|

zachowywać zwięzłość wypowiedzi, trzymać się głównego wątku,

|

wykorzystywać empatię – empatia to zobaczenie świata oczami

drugiej osoby

|

stosować końcową kontrolę, czy nasz przekaż został dobrze

zrozumiany i co druga osoba sądzi o tym, co powiedzieliśmy

|

przekazywać informację zwrotną (natychmiastowo, szczerze,

wspierająco)

|

uwzględniać czynniki pozawerbalne relacji,

|

umiejętnie słuchać czyli starać się dotrzeć do intencji nadawcy.

Osiągniemy to poprzez słuchanie uważne, otwarte i aktywne

BARIERY AKTYWNEGO SŁUCHANIA

|

porównania

|

domyślanie się

|

przygotowywanie odpowiedzi

|

filtrowanie treści słuchanych

|

przedwczesne osądy

|

sprzeciwianie się

|

uleganie skojarzeniom

SPOSOBY WSPIERAJĄCE AKTYWNOŚĆ
W KOMUNIKOWANIU

|

parafraza: streszczenie własnymi słowami tego co powiedział nasz
rozmówca;

„rozumiem, że...”, „z tego co słyszę..”, „powiedziałeś..”.

|

parafraza emocjonalna: to wypowiedź, w której nazywamy emocje
lub uczucia jakich doświadcza nasz rozmówca

; „widzę, że trudno Ci

opanować złość...”, „w Twoich słowach jest dużo smutku...”

|

komunikat Ja:

–

to wypowiedź, która zawiera naszą reakcję, na to co

mówi i robi rozmówca, za która bierzemy odpowiedzialność;

„źle się

czuje, kiedy mówisz do mnie w ten sposób...” „jest mi bardzo smutno kiedy
widzę jak to przeżywasz..”.

|

pytania otwarte: pozwalają na poznanie przyczyn

|

echo: wierne powtarzanie słów rozmówcy

|

klaryfikacja: pytania, które wyjaśniają wypowiedź

|

podsumowanie: zebranie najważniejszych informacji
z rozmowy

KONFLIKTY W PODODDZIALE MOGĄ
DOTYCZYĆ SFERY

|

relacji formalnych, służbowych :

y

konflikt pionowy (przełożonego z podwładnym),

y

konflikt poziomy (między żołnierzami posiadającymi równorzędne pozycje)

|

stosunków nieformalnych:

y

nierównorzędnych (przywódcy grupy subkulturowej z jej członkiem)

y

partnerskich (koleżeńskich)

RODZAJE KONFLIKTÓW
INTERPERSONALNYCH

|

konflikt interesów: występuje wówczas, gdy żołnierze dążą do
osiągnięcia określonych dóbr materialnych, społecznych,
kulturalnych w sytuacji niedostatku tych wartości, niemożności
zaspokojenia wszystkich indywidualnych potrzeb

|

konflikt postaw: to odmienność tendencji działania,
w stosunku do określonych obiektów, różnicy nastawienia
poznawczego, emocjonalnego, moralnego, motywacyjnego.
Przeciwstawne postawy wynikają z różnic kulturowych, etycznych,
estetycznych, politycznych itp.

|

konflikt ról: wyrasta z odmiennych oczekiwań, zwyczajów,
obyczajów, norm społecznych i zawodowych prezentowanych przez
dowódcę pododdziału i grupy nieformalne wobec pojedynczych
żołnierzy. Zależą także od indywidualnej interpretacji tych wartości

TWÓRCZE PODEJŚCIE DO KONFLIKTU

|

wczesne dostrzeganie i ujawnianie w fazie utajonej

|

określenie objawów, przyczyn, przedmiotu, zasięgu

i rodzaju

|

przewidywanie tempa i zakresu rozwoju

|

podjęcie działań mediacyjno – negocjacyjnych

|

obustronne analizowanie możliwych rozwiązań

|

wypracowanie i przyjęcie rozwiązania kompromisowego

|

wyeliminowanie źródeł, przesłanek

|

zapobieganie i przeciwdziałanie

ZASADY PROWADZENIA NEGOCJACJI

|

oddziel żołnierzy od problemów, trudności – pokonać trzeba
konflikt, a nie człowieka

|

bądź elastyczny i otwarty na różne propozycje

|

przedstawiaj możliwie dużo wariantów rozwiązania

|

ustal obiektywne kryteria oceny porozumienia

|

celem jest wspólne przezwyciężenie konfliktu (kompromis), a nie
pokonanie przeciwnika