BIOSFERA, GLEBY – POZIOM ROZSZERZONY

Zadanie 1. (3 pkt)

Wybierając z podanych przykładów, uzupełnij tabelę, wpisując:
właściwy typ gleby, jej charakterystykę i obszar występowania.

Typy gleb:
a) bielicoziemne, b) brunatnoziemne, c) czarnoziemne.

Charakterystyka gleb:

A. Cechuje ją czerwona barwa całego profilu. Poziom próchniczny o małej miąższości mimo

dużego przyrostu masy roślinnej; wykorzystywane pod uprawę np. kawy, trzciny
cukrowej.

B. Mają dobrze rozwinięty poziom próchniczny, dużą żyzność, powstają na skałach

zawierających węglan wapnia, w lecie wymagają nawodnień; wykorzystywane do uprawy
winnej latorośli, owoców cytrusowych.

C. Dobrze wykształcony poziom próchniczny o dużej miąższości dochodzący do 1 m, bardzo

zasobne w składniki pokarmowe, powstają na skałach zawierających związki wapnia,
głównie na podłożu lessowym; wykorzystywane do uprawy np.: pszenicy, buraków
cukrowych.

Obszary występowania:

a) Nizina Zachodniosyberyjska, b) Indonezja, c) Nizina Francuska.

L.p.

Typ gleby

Charakterystyka typu gleby

Przykładowy

obszar

występowania

1

Prerie

amerykańskie

2

W profilu wyróżnia się: poziom próchniczny

słabo wykształcony o jasnej barwie, poziom
wymycia, rdzawy poziom wmycia; powstają w
ś

rodowisku kwaśnym, na piaskach i żwirach;

ze względu na małą żyzność często porastają je
lasy iglaste.

3

Czerwone
gleby
laterytowe

Zadanie 2. (1 pkt)

Podkreśl dwa regiony (spośród wymienionych), które charakteryzują się stosunkowo dużym
udziałem żyznych gleb w Polsce.

Pojezierze Lubuskie, Nizina Podlaska, Kujawy, Polesie Lubelskie, Wyżyna Sandomierska,

Wyżyna Lubelska, Wyżyna Śląska, Nizina Mazowiecka.

literę oznaczającą

Zadanie 3. (2 pkt)

Na podstawie danych zawartych w tabeli scharakteryzuj i oceń:
a)

strukturę wartości użytkowej gleb w Polsce w 1990 roku,

b)

zmiany tej struktury w latach 1980-1990.

Struktura gleb według klas bonitacyjnych w Polsce w latach 1980 i 1990 (w %)

Klasa bonitacyna

Udział klas bonitacyjnych

1980 1990

I
II
III
IV
V
VI

0,4

3,1
23,7
39,3
20,9
12,6

0,4
2,9

22,3
39,8
22,7
11,9

a) .................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

b) ..................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

Zadanie 4. (4 pkt)

Rysunek przedstawia profil glebowy.

a)

Wpisz na rysunku brakujące nazwy poziomów glebowych.

b)

Podaj nazwę typu genetycznego gleby przedstawionej na profilu oraz nazwę strefy klimatycznej, w
której te gleby występują.

Typ gleby (genetyczny) .............................. , strefa klimatyczna ............................................ .

Zadanie 5. (6 pkt)

Na profilach glebowych przedstawiono pięć typów gleb występujących w Polsce.

Ź

ródło: A. śołnierz, Typy gleb, Geografia w Szkole

3/83 Oznaczenia poziomów glebowych:

A

0

- poziom ściółki leśnej, A

1

- poziom akumulacyjny próchnicy, A

2

- poziom wymywania, B -

poziom wmywania, (B) - poziom brunatnienia, C - skała macierzysta.

Oznaczenia barw podane w nawiasach: bi – białawy, p – popielaty, bsz – brunatnoszary, b - brunatny,
br - brunatnordzawy, cz - czarny, csz – ciemnoszary, sz – szary.

Na podstawie zamieszczonych profili glebowych i własnej wiedzy uzupełnij tabelę.
Przydatność rolniczą gleb określ w skali ocen: niska, średnia, wysoka, bardzo wysoka.

Zadanie 6. (2 pkt)

Na podstawie poniższych informacji podaj nazwę pięter roślinnych występujących w Polsce:

a)

Występuje powyżej górnej granicy lasu, a poniżej hal w Tatrach: ........................................

b)

Występuje bezpośrednio powyżej piętra lasów mieszanych jodłowo – bukowych w Sudetach i

w Tatrach.: ..............................................................................................

c)

Występuje powyżej piętra lasów bukowych (i zarośli olchy kosej) w Bieszczadach:

...... .................................................................

Numer
profilu

glebowego

Typ gleby

Podłoże geologiczne
(skały)

Przydatność rolnicza

brunatna

wapienie

bielicowa

less

Zadanie 7. (3 pkt)

Zadanie wykonaj na podstawie zamieszczonego tekstu i własnej wiedzy.

„Wilgotne nizinne lasy równikowe są formacją roślinną charakterystyczną dla strefy klimatów

równikowych wybitnie wilgotnych, w których średnia roczna temperatura powietrza utrzymuje się w granicach
24-28

0

C. Maksymalne temperatury powietrza rzadko przekraczają 35

0

C, a temperatury minimalne praktycznie

nie spadają poniżej 15

0

C. W ciepłym klimacie równikowym opady atmosferyczne występują przez cały rok. Są

to przeważnie gwałtowne opady konwekcyjne, występujące zwykle we wczesnych godzinach popołudniowych.
Tego rodzaju opady nazywa się najczęściej deszczami zenitalnymi. Na większości obszarów występowania
wilgotnych lasów równikowych średnie sumy opadów wahają się w granicach 1500-2000 mm. W wielu
miejscach są notowane jednak opady nawet kilkakrotnie wyższe.

Przesycone wilgocią powietrze, połączone z upałem równikowego Słońca, podsyca wegetację przez cały

rok. Nowa zielona szata bezzwłocznie zastępuje liście, które tu i ówdzie opadają. Luki powstałe po zwalonym
starym drzewie natychmiast zajmują młodsze rośliny, dążąc do światła, które z trudem dociera do niższych
pięter lasu. Skutecznie zasłaniają je poziomo ułożone korony drzew. Śmigłe pnie drzew osiągają kilkadziesiąt
metrów wysokości, a ich korzenie nie wyrastają pod ziemią, ale zaczynają się nad jej powierzchnią.

Bogactwo życia roślinnego w wilgotnych lasach równikowych zdaje się wskazywać na żyzność gleb.

Tymczasem pod względem zawartości próchnicy i soli mineralnych są to gleby bardzo słabe. To, że jednak lasy
tam rosną, przypisać należy stałemu zasilaniu gleby natychmiast rozkładającymi się substancjami organicznymi.
Szybki obieg materii warunkuje istnienie najbogatszego ekosystemu Ziemi. Wystarczy jednak przerwać obieg
materii pomiędzy koronami drzew i glebą, by spowodować całkowitą degradację lasu.

Trwające od dziesięcioleci wycinanie wilgotnych lasów równikowych jest zagrożeniem dla zachowania

równowagi w środowisku geograficznym. Zmniejszanie się powierzchni tych lasów pozbawia naturalnego
ś

rodowiska ludność tubylczą, wpływa na zmianę ich życia. A przecież lasy te, ze względu na wielkość biomasy,

dostarczają do atmosfery w czasie fotosyntezy duże ilości tlenu. Dlatego mają znaczący wpływ na bilans tlenu
na Ziemi. Zmniejszanie ich powierzchni powoduje wzrost dwutlenku węgla w atmosferze. Wilgotne lasy
równikowe zmieniają więc jej skład chemiczny. Mogą wpływać na zmiany klimatu w skali lokalnej i globalnej.
Mimo to na obszarach wilgotnych lasów równikowych prowadzi się hodowlę i wypas bydła, zakłada plantacje
np.: kawy, kakao, eksploatuje się surowce mineralne, realizuje różne inwestycje np.: budowę dróg i zapór
wodnych”.

Na podstawie: Makowski J., Występowanie lasów tropikalnych, UW, Warszawa, 2001. Wilczyńscy E i

B., Geografia, BGW, Warszawa, 1997.

a) Podaj trzy przykłady współzależności między elementami środowiska przyrodniczego

w opisanej strefie wilgotnych klimatów równikowych.

1. . ...............................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

2. . ................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

3. . ............................................................................................................................

......................................................................................................................................................

b) Podaj dwa przykłady wzajemnych relacji człowiek – środowisko w opisanej strefie.

1. . ................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

2. . ................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

Zadanie 8. (1 pkt)

Podaj typ gleby, której skałą macierzystą jest less i oceń jej stopień żyzności.
Typ gleby: ...................................................................................................................................

Ocena żyzności: ..........................................................................................................................

......................................................................................................................................................

Zadanie 9. (2 pkt)

Podkreśl właściwe określenia w nawiasach, tak aby zdania przedstawiały zależności
zachodzące między elementami środowiska.

a)

Zamarzanie wsiąkającej w szczeliny skalne wody może doprowadzić do (rozpuszczania skał
i powstawania nacieków / łuszczenia się skał i powstawania ostańców / rozpadu blokowego
skał i powstawania gołoborzy).

b)

Sudety jako góry zrębowe powstały w wyniku (ruchów epeirogenicznych / intruzji
magmowych / ruchów tektonicznych).

c)

W Kotlinie Warszawskiej występują wody subartezyjskie, co uwarunkowane jest
(antyklinalnym ułożeniem warstw skalnych / nieckowatym ułożeniem na przemian warstw
nieprzepuszczalnych i przepuszczalnych / położeniem obszaru w strefie granicy platformy
wschodnioeuropejskiej).

Zadanie 10. (2 pkt)

Wielkie Torfowisko Batorowskie to stale podmokły teren z roślinnością bagienną i bagienno-
łąkową. Powstawaniu takiego obszaru sprzyja między innymi wilgotny klimat.
Podaj dwa inne warunki – związane z rzeźbą i budową geologiczną obszaru – niezbędne do
powstania torfowiska w górach.

1. . ................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

2. . ................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

Zadanie 11. (2 pkt)

Uzupełnij tabelę.

a) Wpisz po jednym charakterystycznym typie gleby dla każdego z podanych obszarów.

Typ gleby dobierz z niżej podanych.

czarnoziemy, gleby bielicowe, mady, rędziny

b) Dokonaj oceny przydatności dla rolnictwa podanych typów gleb.

Zadanie 12. (2 pkt)

Mapa przedstawia rozmieszczenie roślinności na Ziemi.

Uzupełnij tabelę.
a) Wpisz obok każdego opisu formacji roślinnej jej nazwę.
b) Dobierz do każdego z opisów właściwą literę, którą oznaczono przykład obszaru
występowania danej formacji roślinnej.

Zadanie 13. (3 pkt

)

Uzupełnij schemat zależności klimatyczno-roślinno-glebowej.

Zadanie 14. (3 pkt)

Z podanych określeń wybierz i wpisz we właściwe rubryki po dwa dotyczące strefy
umiarkowanej.
Pojęcia: makia, żółtoziem, step, pustynia, dąb, czarnoziem, tundra, bielica, jodła, less, sawanna, tajga.

Zadanie 15. (2 pkt)

Podkreśl nazwy tych zwierząt spośród podanych, które są charakterystyczne dla krainy
australijskiej.
zwierzęta: muflon, antylopa gnu, dziobak, anakonda, wombat, łoś, lirogon, leming, struś emu, lama

Zadanie 16. (2 pkt)

Rozpoznaj przedstawione na fotografiach zwierzęta. Do każdego z nich dopisz kontynent, na
którym żyje.

Zadanie 17. (1 pkt)

Strefowość roślinna wynika z występowania strefowości klimatycznej.
Uzupełnij wykres wpisując we właściwe miejsca nazwy podanych poniżej stref roślinnych.
Strefy i piętra roślinne: las podzwrotnikowy, las iglasty, wieczny śnieg, tropikalna dżungla,
las liściasty

Zadanie 18. (4 pkt)

Dobierz do opisów szaty roślinnej odpowiednie nazwy zaznaczonych na mapie krain
geograficznych.

Zadanie 19 (4pkt)

Tabela przedstawia cechy warunków przyrodniczych dla rozwoju rolnictwa oraz dominujące
uprawy roślin charakterystyczne dla różnych stref klimatycznych i glebowych.
Uzupełnij tabele według podanego wzoru.

Zadanie 20. (2 pkt)

a) Zaznacz na rysunku trzy piętra roślinne, występujące na terenie Bieszczadów. Użyj
symboli wybranych z legendy.

b) Podaj przykład wpływu warunków klimatycznych na zróżnicowanie roślinności
górskiej.

......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

Zadanie 21. (1 pkt)

Schematy ilustrują poglądy filozoficzne dotyczące znaczenia środowiska w rozwoju
społeczno-ekonomicznym społeczeństw.

Uzupełnij tabelę, wpisując przy każdym z poglądów filozoficznych literę (A, B, C)
odnoszącą się do odpowiedniego schematu.

Zadanie 22. (2 pkt)

Rozpoznaj opisane formacje roślinne i zapisz ich nazwy.